Қазақстандағы орман ресурстарының жағдайы

 

 

 

 

  Құрлықтардағы ормандар  көлемінің азаюы және себептері

Құрлықтар	Ормандар аумағы, млн/га	Азаю қарқыны, га/жыл	Негізгі себептері
Азия	600	2-4 млн.	қырқу, мал жаю
Африка	730	2-4млн.	қырқу, мал жаю
Латын Америкасы	990	5-10млн.	қырқу
Солтүстік Америка	580	40мың	ластану
Европа	150	12мың	ластану

 

  Жаңбырлы тропикалық  ормандар оттегінің басты көзі  және оттегі тепе-теңдігін сақтауда  ұлкен рөл атқарады. Сондықтан  тропикалық ормандарды «планетаның  жасыл өкпесі» деп те атайды. Соңғы 50 жылда адамның қатысуымен  Жер бетіндегі ормандардың 2/3 бөлігі, ал сңғы 100 жылда Жер бетіндегі  орман массивтерінің 40% жойылған. Жыл  сайын дүние жүзінде 15-20 млн гектар  тропикалық ормандар жойылуда. Соңғы 10 жыл ішінде ормандардың жойылу  қарқыны 90%-ға өсіп, жылына 1,8%-ды құрайды. Ең көп шығынға ұшырап жатқан  елдердің қатарына Бразилия, Мексика, Үндістан, Таиланд жатады. Егер тропикалық  ормандар осындай қарқынмен жойыла  берсе, 30-40 жылдан соң Жер бетінде  мұндай ормандар қалмайды.

  Тропикалық ормандар  аумағының азаюы әсерінен атмосферадағы  оттегінің мөлшері ХХ ғасырдың  ортасымен салыстырғанда жыл  сайын 10-12 млрд тоннаға азайып, ал  көмір қышқыл газының мөлшері 10-12%-ға көбеюде, яғни, оттегі тепе-теңдігінің  бұзылу қаупі бар.

  Ормандардың жойылуының  басты себептері: орман алқаптарының  ауыл шаруашылығы дақылдарын  өсіру үшін өңделуі, ағаш отындарға  сұранысының артуы, ормандарды өнеркәсіп  қажеттігі үшін қырқу.

  Халықтың тропикалық  аймақтарға көшуін мысалы, Бразхилияда  ауыл шаруашылығы үшін жаңа  жерлерді игеру мақсатында кейде  үкімет деңгейінде қолдайды. Латын  Америкасы мен Кариб бассейні  елдерінде экспортқа шығару үшін  мал шаруашылығын дамыту саясаты  тропикалық ормандарға үлкен  зиянын тигізді. Дамушы елдердегі  кедей халық санының өсуі энергетикалық  кризиспен бірге ормандардың  жойылуының тағы бір себебі  болып табылады.

  Ормандардың жаппай  қырқылуы жергілікті және ғаламдық  географиялық және климаттық  өзгерістерге алып келеді.

  Тропикалық ормандар 3-4 миллион тірі организмдер түрлерінің  тіршілік ортасы. Мұнда насекомдар  түрлерінің 80%, белгілі өсімдік түрлерінің 2/3 бөлігі өседі. Тропикалық ормандардың 33% Бразилия аумағында, 10%-дан Заир  мен Индонезия елдерінің еншісіне  келеді.

  Амазонканың тропикалық  ормандары (7 млн. км2 ) суы ең көп  сулы өзенді, тропикалық ормандардың  ең үлкен массивін алып жатқан  ерекше орын алатын табиғат  аймағы. Бұл тропкалық ормандар 8 мемлекеттің: Боливия, Бразилия, Венесуэла, Колумбия, Перу, Эквадор, Гайана және  Суринам аумағында жатыр. Флорасында 4000-дай ағаш түрлері бар. Мұндай  өсімдік түрлерінің көпшілігі  әлі зерттелмеген. Әлемдік фаунаның  шамамен 50% осы тропикалық ормандарда  тіршілік етеді.

  АҚШ, Канада, Скандинавия  мен Аляскада өсетін бореалдық  ормандар планетадағы ормандардың 30%-ға жығын құрайды. Солтүстік  аудандарда халық тығыздығы төмен  болғандықтан бұл ормандар өзгеріске  ұшырамады. Әлемнің байлығы-ылғалды  мәңгі жасыл тропикалық ормандар  өте қарқынды құрып жатыр. БҰҰ-ның  мәліметіне сәйкес, 1990 жылдармен  салыстырғанда соңғы онжылдықта  ормандардың азаюы 8,5%-ға өскен.

  Ормандар азаюының  қарқыны жылына 1990 жылдан бері  Азияда-1,2%, Латын Америкасында-0,8%6 Африкада-0,7% жоғарылаған. Алайда осы уақыт  ішінде ормандар қырқылған жалпы  аумақ жылына Латын Америкасында 7,4 млн/га, Африкада-4,1 млн/га, Азияда-3,9 млн/га құрады.

  Ормандардың азаю  қарқыны әр аймақтарда әртүрлі. Қазіргі таңда ормандардың қырқылуы  тропикалық дамушы елдерде қарқынды  жүруде. 1980 жылдары тропикалық ормандар 9,2 млн/га-ға, ХХ ғасырдың соңғы  онжылдығында 8,6 млн/га-ға азайған.

  Мысалы, Нигерияда 1900 жыл  мен 2005 жыл арасында ертеден өсіп  тұрған реликті ормандардың 81% жойылған. Орталық Америкада 1950 жылдан бері  ормандардың 2/3 бөлігі жайылымдарға  айналған. Бразилияда Рондония штатының  жартысы соңғы жылдары жойылса, Мексика, Үндістан, Филиппин, Индонезия, Таиланд, Мьянма, Бангладеш, Қытай, Шри-Ланка, Лаос, Конго, Либерия, Гвинея, Гана және  Кот-д’Ивуар елдерінде де орман  алқаптары азайған.

  БҰҰ-ның мәліметтері  бойынша, Азия, Африка және Латын  Америкасы елдеріндегі ауыл тұрғындарының  шамамен 90%, қала халқының 30%негізінен  ағаш отындарды пайдаланады. Коммерциялық  орман дайындау жұмыстары әдетте  қырқылған ағаш орнына ағаш  егілмей, экологиялық талаптар орындалмай  жүргізіледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер

1.А.Г.Қуатбаев «Экология және қоршаған орта проблемалары»

2.Н.Төлепбергенов «Жасыл орман-ел дәулеті»

3. Г.С.Оспанов, Г.Т.Бозшатова «Экология»

4.Ғ.Сағымбаев «Экология негіздері»

5.Ә.Бейсенова, А.Самақова, Т.Есполов, Ж.Шілдебаев «Экология және табиғатты тиімді пайдалану»