Ландшафт құрылымының ауданын есептеу

МАЗМҰНЫ

Кіріспе…………………………………………………………………     3

Әдебиетке шолу………………………………………………….…..  4-8

1.Ландшафтың физикалық - географиялық құрылымы.

1.1. Ландшафтың аталуы, көлемі ……………..…………………. 9-10

1.2. Пайдалы қазбалары…………………………………………...10-11

1.3. Жер бедері………………………………………………………..    11

1.4. Климаттық жағдайы……………………………………………   12

1.5. Топырақ   жамылғысы………………………………….............   12

2.  Ландшафтың  гидрологиялық құрылымы.

2.1.Өзендері………………………………………………………… 13-16

2.2. Көлдері…………………………………………………………  16-17

3. Ландшафтың биологиялық алуантүрлілігі.

3.1. Өсімдіктер дүниесі……………………………………………  17-19

3.2.Жануарлар дүниесі…………………………………………… .19-24

4. Ландшафт құрылымының ауданын есептеу………………...24-64

Қорытынды…………………………………………………………… 65

Қолданылған әдебиеттер……………………………………………………………66-68

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Аршалы - Бағзы заманнан бері  ауданның тарихы ескілікті аңыздармен, археологиялық қазба табыстарымен және бұрынғының үнсіз куәгерлері - мазарлармен тығыз байланыста. Кенттің  солтүстік жағында, Есілдің оң жағалауындағы  ескі  тұрақ - адамдардың осы жерді  ұнатып таңдағанының айқын кепілі. Ең бірінші рет аудан аумағы зерттелген нысан ретінде С.У.Ремезовтың географикалық  атласында - «Сібірдің сызу кітабында» тіркелген. Астана қаласының тарихи-өлкелік  музейінде 1914 жылы Петербург қаласында  шығарылған, Есіл өзенінің арнасы көрсетілген  С.У.Ремезовтың карталарының бірі сақталуда. 1870 жылға дейін облыс аумағында  шаруашылық қоныстары болмаған. Тек  қана казактар тұрған. 1889 жылдың 13 шілдесінде қоныс аударушылар туралы қабылданған  заңнан кейін, облысқа еуропалық  губерниялардан шаруа бұқаралары көптеп көшіп келе бастады. Біздің ауданда  бірінен кейін бірі қоныс аударушы қоныстары пайда бола бастады, 1890 жылдан бастап- өте қарқынды түрде. Ескі қоныстардың қатарына Александров  және Михайлов селолары кіреді.

Аршалы - аршалы, жазықты, қыратты, тасты шоқылы, орманды тоғайлы аймақ. Арқа даласының бұл аймағы жартылай шөлейтті, құрғақ атанғанымен, көлі мен өзені, бұлағы, жалпы су көздері мол кездеседі.  Халқымыздың “Ағаштардың анасы – арша” деген теңеу сөзінде қаншама ұлағатты ұғым жатыр десеңізші! Ертеде небір асыл азаматтарымыз тағдыр тәлкегімен елден жырақ кеткенде бойтұмар ретінде арша ағашының кесінді жаңқасын өзімен бірге алып жүріп, елді, туған жерді сағынған кезде ауық-ауық сол арша ағашының жаңқасын мейірлене иіскеп мауқын басады екен. Дәл осындай сәтті өз жырына арқау еткен халқымыздың абыз ақсақалы Мұзафар Әлімбаев былай деп толғанады:

— Не саған бойтұмардың көмегі бар?

— Иіскесем, ем — дарулы себебі бар.

— Тұмарда дұға орнында — жаңқа арша

— Туған жер аршасы бұл! –дегені бар.

 Осы өңірдің табиғатының ерекшелігі менің қызығушылығымды оятып, осы жұмысты жазуға маған негіз болды.

 

Жұмыстың мақсаты: Аршалы ауданының картасы бойынша ландшафттың құрылымын зерттеу.

  Жұмыстың міндеті: Аршалы ауданының ландшафттық картасының масштабын пайдалана отырып ландшафттың геометриялық немесе басқа әдіспен және оның компоненттерінің  жалпы алаңын анықтау

 

Әдебиетке шолу

Қазіргі уақытта әлемде өсіп келе жатқан масштабтардың қалыптасуы қоршаған ортаның бұзылуына, экологиялық  жағдайдың жыл сайын нашарлауына  алып келеді. Көп жылдар бойы зерттеулердің  және иесіз жерлерді табиғи ресурстарды, атмосфералық ластануды, судың және топырақтың, ойластырылмаған инфрақұрылым мен өндірістік технологиялардың қолданылуы қоршаған ортаның нашарлауының басты  себебі болды. Сол дәрежеде олар адам денсаулығына, өмірінің ұзақтығына білінеді және экосиситеманың қалыптасуынан  және мәдени немесе жабайы өсімдіктер мен жануарлардың генофондына қолайсыз ықпалын тигізеді. Осы жағдайлардың пайда болуы ландшафты қолдану  мен жасау жолдарын өзгеруін талап  етеді [1].

Шөлдену бұл – құрғақ топырақ деградациясы, жартылай құрғақ, құрғақ супылғалды облыстар әр түрлі  факторлар есебінен пайда болатын, оның ішінде климаттың өзгеруі мен  адамның іс-әрекеті [2]. Ең кең қолданылатын тұжырымдама шөлденуді тек қана климаттық өзгертулер ғана емес, сонымен  қата адамның қатысуымен жасалатын  қызметтермен қарастырылады [3].

Көптеген ұлтаралық ұйымдардың қызметтерінің негізгі бағыттары  шөлейттенумен күрес. Ұйымдар ішіндегі шөлейттенумен конференциясында басты  рөлде ЮНЕП (UNEP) ойнайды,( БҰҰ-ның  Конвенциясы) 1997 жылы Найробиде өткен. 1992 жылы Рио-де-Жанейрода қоршаған ортада және оның дамуы (қоршаған орта және оның дамуы- UNCED БҰҰ Конвенциясы).Риода  қабылданған конференцияның қорытындысы  бойынша нұсқаулар мен ұсыныстар  негізінде БҰҰ-ның бас ассамблеясы 1992 жылы желтоқсан айында шөлейттенуге қарсы күрес бойынша Конвенция  жасау мақсатында келіссөздер бойынша  мемлекетаралық комитет құру үшін 47\188 Резолюциясын қабылдады (INCD).Конвенцияның соңғы шешімі 1994 жылы маусымда қабылданды, ал 1996 жылдың желтоқсан айында өз күшіне енді. Қазіргі уақытта конвенция  шөлденумен күрес критерийлеріне байланысты барлық әлемде жұмыс жасауда. Конвенция  аймақтық реализация бойынша 4 қосымшаға  ие: сәйкесінше Африка үшін, Азия, Латын  Америка, Кариб елдері және Солтүстік  Жерорта теңізі елдері. 

UNESCAP (2007) келісімімен барлық  Орта Азия елдері құрғақшылық  пен шөлейттенуден зардап шеууде. Қазақстанда 66% жер шөлейттенуге  ұшыраған қолдан суарылмаған  аймақтың дегумифукацияның әліз  дәрежесі – 4,5 млн-ға, орташа –  1,5 млн-ға шөлейттенген. Суарғыш жерлерге  дегумифукацияға бөлінсе – 0,7 млн. га -дан келеді[3].

Ауыл шаруашылық өсімдік  себуге арналған жерлер алдын ала  мелоративтік шаралар қолданылмаған  жағдайда 20,8 млн. га құрайды  9,7%-ды, қалған жерлер арнайы іс – шараларды қажет  етеді: сортаң жерлерді қайта қалпына келтіру, тұздалған жерлердің мелиоративті жағдайын жақсарту, су және жел эрозиясын алдын алу. Қазақстан Республикасының жер ресурстарын басқару агентігінің мәліметтері бойынша тұзды және сортаң жерлер 93,7 млн. га-42,1%құрайды. Топырақ эрозиясы 29,0 млн.га – 13,0%-ды қамтиды. Қиратылған мал жайылымдарының ауданы, жүктеменің үлкеюі салдарынан (1990ж) 14,8млн.га-ды құраса, (1999ж) 26,0 млн.га өсті.

89,2% ауыл шаруашылық жерледі  құрайды. Оның 69,3% -мал жайылымдары, 17,7%-шабындық жерлер, 2,8%-пішен шабындыларды, 0,1%-көп жылдық отырғызындыарды  құрайды. Республикалық жер қорына  үлкен залал техногендік бұзылулар  әкеледі. 2000 жылдарда 178,3 және 63,6 мың  га құраса, 1996 жылы 179, 2 және 68,5 мың  га құрады. Бұзылған және де  пайдаланылған жерлер ауданы  айтарлықтай үлкейді. 

Бұзылған топырақтардың  ең үлкен аудандары Қарағанды - 43, 2 мың га, Қостанай - 29, 0, Павлодарлық - негiзiнде карьер өндiрулерiмен елестеткен аршу және тау жынысы, қалдық қоймалармен, алтынды үйiндiлермен қайырма көмбе 21, 2 облыстар жұмылдырған[4].

Қазіргі өркениеттелулермен шарт түпкілікті түрде ауыл шаруашылығындағы шаруашылық тетігіне байланысты және Қазастан Республикасыңың жер қорын  қолданудағы формалар негізі өзгерді. Бір жағынан, қожалықтардың жерді  пайдалану процессі белсене жүреді,нәтижесінде  майда шаруа және фермер шаруашылықтар  пайда болады, ауыл шаруашылық кәсіпорындар уақтайды. Басқа жағынан, жылда жылға  жер қорының сапа күйі, өсімдік  және табиғи ортадағы жануарлар әлемі  техногендік жүктемелер және табиғат  қорлардың рационал қолдануының  жоғарылауынан азаяды [5].

Мысалы, Ресейде жыл сайын  ауыл жайылымдарының топырақарының  жоғалтулары, 1,5 млрд. т. құнарлы қабатты  жыртуларсыз 80....100 мың га құрайды. Су және жел эрозиясынан 117 млн. га және 63% ауыл шаруашылық жайылымдары құртылуда  (Н.В.Гончарик,2001). Г.Л.Тынышкевич (1991) деректер бойынша жыл сайын әлемде егістік жерлер эрозия нәтижесінде 26 млн.т. топырақты жоғалтады. Ауыл шаруашылығын жүргізуге арналған жерлердегі топырақты жоғалтуы жылдан жылға артып келеді.

Демек, топыраққа негативтік күштердің, оның ішінде құрғақшылық,  жартылай құрғақшылық және құрғап қалған аудандардағы топырақтың азып тозуы, шөлдену  әсерінен болады. Бұл құбылыстар бірінші  кезекте адам әрекетінің нәтижесінде  пайда болады. Шөлейттену себебінің  арасында     егіншіліктің мәдениетін төмен болуын, шамадан тыс күш  өріске түседі, малдың жүйесіз шығарындылары, орманды кесу, дренированияның жетіспеуі  себебінен суарғыш жерлердің  тұздануын атауға болады. Шөлейттену үдерісі, ертеректе тар аймақ  ретінде қарастырылуы. Онымен қоса өрістің тозуы, қазіргі уақытта үлкен озықтану жерлер аймағы мен экологиялық жайсыздық аудандарының құрылымының жоғалуының басты себебі.

Мелиоративтік төмен жайластырылымның және мәдени техникалық жағдайдың қанағаттанарлықсыздығы, суарғыш және құрғақ жер аумақтарының топырақ құнарлылығының төмен болуы, экологиялық зардаптарға алып келеді  [6].

Қазіргі таңда ауыл шаруаылығындағы  ауыл шаруашылық дақылдарды егу және жануарар өсіру, құс, балықтардың жетілмеуі  теңгерімсіз тенологиялардың мөлшерінің жиынтығының басым болуы, табиғат  пен адам денсаулығына зиян келтіреді. Қазіргі кезде ауылшаруашылығындағы ауыл шаруашылық дақылдардың азықтық  потенциалдық шамасының өнімділігі 15-30% , ал 70-85%-ы қолайсыз экологиялық  жағдайлардың есебінен жоғалған орындар. Табиғи орта қарқынды факторлар күшін  көтере алмайды, себебі онда топырақтың тығыздалуына және шектен тыс ылғалдануына, жел және су эрозиясының күшеюіне, теңгерімсіз қоректік заттар мен  жануарларың өнеркәсіптің өңделген қалдықтарымен және өсімдіктерді қорғауға арналған химиялық заттармен топырақтың және грунттық сулардың ластануына алып келеді [7].

Қазіргі экосистемалар үшін қолайсыз экологиялық жағдайдың  туындауына мына жағдайлардың әсері:

Ауру тудырушы, топырақтың тығыздануы және су - ауа режимінің  бұзылуы;

Ғылыми тұрғыдағы ауыспалы егістің болмауы, дара дақыл егісін иемденуі;

Нормаларың төмендеуі  және органикалық тыңайтқыштарды қолдану  технологияларының бұзылуы, бұл  топырақтың құрамындағы қоректік заттардың  дисбалансына алып келеді;

Пестицидтерді қолданудағы технологиялардың бұзылуы нәтижесінде топырақ пен суда жиналуына алып кееді;

Агроценоз территориясындағы  химиялық әдістердің көші-қонуының тездетілуі;

Топырақтың рН төмен аумақтарының көбеюі, тыңайту технологиясының  бұзылуы нәтижесінде күтілген нәтиженің  болмауы;

Ауыл шаруашылық машиналары және жұмыс істеу режимдерінің экологиялық  негіздерінің болмауы;

жердің жеткіліксіз (аттамалы) тексерісі, сулы бассейндердің, жауын-шашындардың  және өндірілген өнімнің;

ауыл-шаруашылық өндіріс  мамандарының құқықтық жауапкершілігінің  болмағандығы үшін экологиялық бұзушылықтарды;

тастандының және түпкі өндірістің ағынының (қалдығының) экологиялық  тұрғыдан қатты өсуі;

шаю барысында нәрлі заттың жыл сайынғы шығындарды (минералдық тыңайтқыштардың кіруінен шығуы 2-3 есе көп);

топырақтағы гумустың төмендеуі, оның құнарлылығыың нашарлауы, лайбасу, су эрозиясының болуы;

егістік жерлердің жойылуы: аурудан зиянкестерден және арамшөптерден (шамамен 30%), көп мөлшерде пестицидттерді ассортиментті пайдаланғанның өзінде.

ауыл шаруашылық өнімнің  сапасының нашарлауы (нәрлілігі  және дәмділігінің жоғалуы, нитраттармен, пестицидтермен, ауыр металдармен, микротоксиндермен  ластануының жоғарылау) [9].

Санкт-Петербург университетінің  биологиялық институтының берген мәліметтері  бойынша антропогендік ықпал  ету нәтижесінде қи экожүйелері  бірінші кезекте топырақ-өсімдік  жүйесінің жұмыс істеуін бұзады. Бұл жағдайлар фитоценоз бұзылымын  және топырақтың физикалық құрамын  бұзылуымен тығыз байланысты [10].

Барлық жағдайда бұрынғы  трофикалық будандарың жоғалуы немесе өмір сүру бұзушылығы болады, ақыр соңында  экожүйенің функционалдылығы кері арада  бүтіндікте болып жатады.  Биологиялық  рекультивацияның негізгі мәні экожүйенің антропогендік бұзылуы, әсіресе  Солтүстіктің қалыпсыз экожүйесі сияқты, қалпына келетін функциональды  «жер-өсімдік» жүйесін жасанды жаңғырту және жеке будандастыру қалпына келтіру. Биологиялық рекультивацияға бір  мысал ретінде вермикультивацияны жатқызуға болады. Бұл жағдайда жетіспейтін  будан гумифицирленген органикалық  матерал жасанды жолмен экожүйеден тыс қалыптасады.

Г. В. Добровольский және Г.С. Кусаның деректері бойынша (Ресей, М.В. Ломоносов атындағы МГУ) соңғы 50 жылдың ішінде құнарлы топырақтың жойылуы  орта ғасырларда 8-15млн га\жыл 30 есе артқан. Топырақтың деградацияға ұшырауының негізгі себептері әлемдегі халық санының көбеюі, құнарлылығы төмен жерлердің есебінен малжайылымдық жерлер ауданының ұлғаюы, эрозия, тұздануы, қышқылдануы, ластануы, физикалық құрамының нашарлауы болып отыр.

Топырақтың деградацияға ұшырауы дегеніміз – бұл «тыныштық  күйдегі ғаламшардың экологиялық  құлдырауы». Ресейде тек заң бойнша тоқтатуға келмейтін топырақты  сапасы әрдайым төмендейді.Топырақты  қорғау, жерді пайдалану барысында  экологиялық қауіпсіздікті сақтаудың  жолдарын үйрену, топырақ қорғау, елді мекеннің экологиялық мәдениетін жоғарылату үшін үкіметтен қаржы бөлінуі  керек [11].

Антропогендік әсердің нәтижесінде  топырақтың және өсімдіктердің деградациясының  проблемасымен әлемнің әртүрлі  елдері айналысады мысалы  Wilson D (Ұлыбритания) мәліметтері бойынша батпақты жерлердің 900 гектарлы аумағында 10 жыл бойы қарқынды мал жаюмен рекреациялық күшке ұшыраған жерлер қатты эрозияға және өсімдіктер деградациясына ұшыраған. Бұл жағдайы жүйелi түзету, атмосфералық полютанттармен және  ортаның қышқылдануы, туристтардың келуінің көбеюі, өрт және  мал шығарындыларының әсер нәтижесiнде дұрыс шешімдер қалыптасуы қажет. Бұл жағдайлар Calluna vulgaris және Vaccinium myrtillus түрлердiң жоғалуына ықпал етті. Интенсивті шығарындылардың азаюы және рекреациялық күштердің төмендеуі өсімдік өсуінің жағдайы ақырындап өсе бастады, аршалы тақырдың  типтік түрлерінің пайда болуына ықпал етті. 1994 жылы >300 га аумақта қара жидек пен арша түрінің типі басым бола бастады, бірақ аумақтың негізгі бөлігінде өсу қарқындылығы төмен болды.  Реколонизация тек 500 кг/га дозалы әктік шаңдар енгізгеннен кейін басталды. [12]