Практикалык сабак

 

1. 9.  Қолданбалы  экология немесе табиғатты қорғау.

Табиғатты қорғау – бұл  бүкілдүние жүзілік , мемлекеттік және  қоғамдық, ғылыми негізде шешілетін, берілген табиғат байлықтарын тиімді қолдана отырып, сақтау, қорғау  және қорғай отырып ұрпақтан ұрпаққа мирас болып қалдырылатын, табиғатты ластану мен бұзылудан сақтауды  шешетін ауқымды мәселе.

     Табиғатты  қорғау мәселесі – кешенді  жүргізілуі керек. Табиғаттың  белгілі бір ресурстары немесе  белгілі бір аймағы ғананемесе  жекеленген бөліктерінің  қорғауға  алынуы – табиғатты қорғау  мәселелерін шешпейді,  қорғауға  табиғаттың барлық компаненттері алынып, тарихи дамуында бірлесіп жатқан, жаратылыстарынан табиғи байланысты әртүрлі компаненттерін біріктіретін табиғи кешенді (комплекс,экожүйе) толығымен қорғауға алынуы тиіс.

    Табиғатты  қорғау керек және қолдану  керек.Бұнсыз адам қоғамындағы прогрес мүмкін емес. Адамдар арасындағы табиғатты қорғау принциптері мен ережелерінің сақталуы оны заңдастырылған жағдайда ғана  сақталады. Ең негізгі  табиғатты қорғау заңы болып -  табиғатты  әркімнің, қазақстан халықтарының  аса бағалы байлығы ретінде, әлеуметтік, экономикалық дамуы мен адамзаттың жағдайының жақсаруының ең негізгі кепілі ретінде тануы болып табылады.

   Бірақ Заң автоматты  түрде жүзеге асырылмайды, олар  мемлекеттің басқарылуымен бақылаушы  ұйымдар, прокуратура, сот, арбитражды  сот, қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер арқылы бақыланып отыралады. Бұл Заңдар азаматтардың бойында  ешкімнің зорлығынсыз, күштеуінсіз, өз еркімекн адамгершілік негізде қалануы керек.

   Табиғат байлықтарын  тиімді пайдалану принциптері  ережелерін сақтау және табиғатты қорғау, қазіргі  және болашақ ұрпақтың өмірімен келешегі үшін үлкен роль атқарады.

   Қазіргі кезде  Жердің барлық: атмосфера, гидросфера, литосфера қабаттарының бәрі  ластанаған, атмосферадағы газ баланысының  өзгеруі, ластануының өсуі, оны  қорғаудың, сақтаудың түрлі шаоаларын қатаң сақтауға, өндіріс орындарына жоғарғы сапалы тазартқыш қондырғылар орнатуға, өнеркәсіпте айналмалы процестер циклін қолдану және жаңашаландыра отырып қолға алуға баса көп көңіл бөлінуде. Суды  уаытында қорғап, үнемді, тиімді  пайдалану, оның қажеттілігі мен қолдану мүмкіншіліктерін арттырады.

    Қазба байлықтары  да орны толмас табиғат ресурстарына  жатады. Оларды тасымалдау және  өңдеу,  қазып шығару кезінде  өте үнемді қолдану керек. Қазба  байлықтарын қазу орындарында  қазылған жер ландшафтарын қайта орнына келтіру жұмыстарына да көп көңіл  бөлінуін қадағалап отыру қажет.Топырақтың бұзылуы, эрозиясының тоқтауы және эрозияға ұшыраған топырақтың қайта қалпына келуі өте көп еңбекті, үлкен қаржыны, шығынды  қажет ететіндігін  үнемі есте сақтау қажет.

     Өсімдіктер, соның ішінде  орман – орнын  толтыруға  болатын табиғат  ресурстарының бірі. Оларды тиімді  пайдалану, өсімдіктер бірлестігінің   өзгерісі мен  орнына келтіру  экологиялық заңдылықтарға негізделген.

     Жануарлар  дүниесі – табиғаттың орнына келтірілетін бөлігі ретінде адамдар оларды экологиялық заңдылықтарға сәйкес реттеп отырады, мысалы: өндірістік жануарларды белгілі бір тәртіп бойынша аулау, құрып бара жатқан және сирек кездесетін түрлерді  қорғау мен қалпына келтіру, орман және ауылшаруашылық өнімдеріне қауіп төндіруші жәндіктердің снын азауту немесе керісінше, пайдалы жәндіктер санын өсіру  сияқты  жұмыстар жүргізіледі.

 

Практикалық жұмыс №1

Тақырып: Курстың мазмұны мен міндеттері. Экологияның ғылым ретінде қалыптасуы

Сұрақтар:

1. Оқылып отырған пән неліктен экология деп аталған ?
2. Курстың мақсаты мен міндеттері қандай ?
3. Экология қандай биологиялық ғылымдармен байланысты ?
4. Экологияғылымының қысқаша даму тарихы ?
5. Экологияның дамуына ғалымдардың (Аристотель, Теофраст, Эрезийский) қосқан үлесі ?
6. Өрлеу дәуіріндегі ғалымдар еңбектері ? (А. Цезальпин, Д. Рей, Ж. Турнефор)
7. Жаратылысты зерттеудің 17-18 ғғ үлесі ? (А. Реоюр, Л.Траммбле, С.П. Крашенинников, И.И. Лепехин, П.С. Паллас, Ж. Бюффон, Ж.Б. Ламарк, А. Гумбольт, К.Ф. Рулье, Э. Геккель, К. Мебиус )
8. Гидробиологтардың, фитоценологтардың, ботаниктердің, зоологтардың экологиялық мектептері ? (Ч. Адамс, Вд, С.А. Зернов, В.Н. Сукачев және бақалар. Шет елдік ғалымдар- Америкадағы Ф. Клементе, Даниялық К. Раункиер, Швециядағы Г. Дю Рие, Швецариядағы И. Браун - Бланке)
9. XX ғасырдың 30-40 жж ғылымдардың үлкен үлесі? (К.А. Тимириязев, Д. М. Кашкаров, В.В. Догель, Ч. Элтон, С.А. Северцов, С.С. шварц, Н.П. Наумов, А. Тенели, В.И. Вернадский)

 

Практикалық жұмыс №2

Тақырып: Ағза және орта. Ағзаға әсер етуші орта факторлары.

Сұрақтар:

1. Адаптация дегеніміз не ?
2. Жарыққа байланысты өсімдіктердің экологиялық топтары және оған адаптациялану ?
3. Өсімдіктердегі қандай температуралық адаптацияны білесің ?
4. Өсімдіктерге жарықтың аз түсуіне байланысты болатын адаптациялану мен оған бейімделушіліктерді атау ?
5. Өсімдіктердің жоғарғы температураға адаптациялану топтары ?
6. Суға байланысты өсімдіктердің экологиялық топтарын сипаттау ?
7. Жарыққа байланысты жануарлар адаптациясы мен экологиялық топтарын атау ?
8. Температураға байланысты жануарлардың адаптациясы мен экологиялық топтары ?
9. Ылғалдылыққа байланысты жануарлардың адаптациялануы ?

Тапсырма:

Кеппешөптерді пайдалану. Таблицалар немесе видеоматериалдардан  анықтау:

1. Өсімдіктердің жарыққа байланысты экологиялық топтары;
2. Өсімдіктердің температураға байланысты экологиялық топтары;
3. Өсімдіктердің суға байланысты экологиялық топтары;
4. Жануарлардың жарыққа байланысты экологиялық топтары – жарық сүйгіштер, көлеңке сүйгіштер ?
5. Жануарлардың температураға байланысты экологиялық топтары – салқын қандылар, жылы қандылар ?
6. Жануарлардың ылғалдылыққа байланысты экологиялық топтары – гидрофилдер, ксерофилдер, медафилдер ?

Әдістемелік ұсыныстар:

Материалды жинақтап алған соң және экологиялық топтарды анықтаудан кейін мына таблицаларды толтыру:

 

Таблица 1

Өсімдіктердің ортаның  абиотикалық факторлар әсеріне  байланысты бейімдеушілігі

№ п/п	Өсімдіктер	Жарыққа байланысты адаптация	Температураға байланысты адаптация	Ылғалдылыққа байланысты адаптация

 
Таблица №2

Жануарлардың ортаның  абиотикалық факторлар әсеріне байланысты бейімдеушілігі

№ п/п	Жануарлар	Жарыққа байланысты адаптация	Температураға байланысты адаптация	Ылғалдылылыққа байланысты адаптация

 

 

Практикалық жұмыс№3

Тақырып: Тіршілік негізгі ортасы және ағзалардың оларға адаптациялануы.

Сұрақтар:

1. Қандай тіршілік орталарын білесіңдер ?
2. Судың тіршілік ортасы ретінде өзіне тән ерекшеліктерін атаңдар.
3. Дүниежүзілік мұхиттардың экологиялық зона ретіндегі сипаты мен саны.
4. «Планктон» және «бентос» ұғымы нені білдіреді ?
5. Сендерге қандай гидробионтарға тән бейімділіктер белгілі ?
6. Жер үсті – ауалы ортаның қасиеттері.
7. Жер үсті – ауалы ортадағы тіршілік ететін өсімдіктер мен жануарлардың адаптациялары.
8. Топырақ – тіршілік ортасы ретінде қандай қызмет атқарады ?
9. Топырақта өмір сүретін ағзалардың экологиялық топтары.
10. Тірі ағзалардың тіршілік ортасы ретіндегі қасиеттері.
11. Паразиттердің тіршілік ортасы ретінде тірі ағзалардың оң және кері әсерлерін атау.

 

Тапсырма 1:

Мына тіршілік ортасында  өмір сүретін жануарларды ата:

а) Таза сулы және құмды  түбі бар өзен мен көлдерде

б) Терең суларда

в) Батпақтарда

г) Жаңбырдан кейінгі жиналған суларда

д) Ағаш қабығының астында және ағаштарда

е) Топырақ үстінде және шөпте

ж) Топырақта

з) Адам және жануарлар ішегінде.

 

Тапсырма 2:

Тіршілік ортасына бейімдеушілігі мына төмендегі ағзаларда қалай  көрінеді: шегірткелерде, жасыл бақаларда, дала қабандарында, сүр тырнада шошқа  цепенінде.

Таьлицаны толтырындар.

Тіршілік ортасына жануарлардың бейімдеушілігі

№ п/п	Жануарлар атауы	Тіршілік ортасы	Бейімдеушілік белгілері

 

Тапсырма 3:

Сұрақтарға жауап беріңіз:

1. Жер бетіндегі жануарлардың тіршілік ету үшін қандай тіршілік ортасы бар ?
2. Жануарлардың тіршілік ету мекені деп нені айтады ? Неліктен жануарлардың сыртқы түріне қарап, олардың қандай тіршілік ортасында мекен ететіндігін білуге болады ?

Таблицаны толтырыңдар

№ п/п	Тіршілік ортасы	Мекен ету ортасы	Жануарлар атауы

 

Тапсырма 4:

Мына атлған өсімдіктерді өмір сүру ортасына байланысты қойындар. Таблицаны толтырыңдар. Ошаған. Тал. Қамыс. Өгей шөп. Зверобой. Ландыш. Ива. Мүк. Қына. Традесканция. Сенсевьера. Бегония. Бальзамин. Аталған өсімдіктердің өмір сүру ортасы:

№ п/п	Өсімдіктер	Мекен ету ортасы	Бейімдеушілік белгілері

 

Тапсырма 5:

Мына сұрақтарға жазбаша жауап беріңдер:

1. Өсімдіктер мен жануарлар ағзасына өмір сүру ортасының әсер ету жолдары мен түрлерін сипаттаңдар
2. Өсімдіктер мен жануарлар ағзасының өмір сүру ортасына әсер ету жолдары мен түрлерін сипаттаңдар.
3. Өздеріне тән өкілдерді атаңдар: а)планктондар б)бентостар в) нектондар
4. Неліктен жер үсті жануарларына қаңқа керек те, суда тіршілік етушілерге керек емес ?
5. Жер бетінде және суда өмір сүретін ағзалар үшін ең маңызды қандай экологиялық факторларды атар едіңдер ?
6. Неліктен паразиттік жолмен өмір сүретіндердің басқаларға қарағанда құрылысы қарапайым ?

 

Практикалық жұмыс №4

Тақырып: Биологиялық ырғақтар. Тіршілік формалары. Биотикалық қатынастар.

Сұрақтар:

1. Қандай биотикалық ырғақтарды білесіңдер ?
2. «Сыртқы ырғақтар» ұғымы нені береді ?
3. «Ішкі ырғақтар» деген не ?
4. Неліктен мерзімдік ырғақтарды адаптивті деп атайды ?
5. Фотопериодизм деген не, бұл құбылыстың мәні неде, мысалдар келтір.
6. «Өмір формалары» деген ұғым нені білдіреді ?
7. Өмір формаларының классификациясы ?
8. «Биологиялық қатынастар» ұғымын түсіндір.
9. Қандай иологиялық қатынастар формалары бар ?
10. Түрішілік қатынастарды атаңдар, оларға сипаттама бере отырып, мысалдар келтіріңдер.
11. Түр аралық қатынастар, оның маңызы мен мысалдары.