DElPHI туралы мәлімет

Мазмұны

1. Кіріспе

1.1.  DElPHI туралы мәлімет

2. Негізгі бөлім

2.1. Дельфидің консольдік  режиміндегі жұмыс.

2.2. Графикалық редактор

2.3 Көп парақты тақталар TTABCONTROL

2.4 Басқару батырмалары (tBIT Button/ TSpeed Button/)

2.5 Дәмхананың автоматтандырылған жүйесі

3. Қорытынды

Пайдаланылған әдебиет

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.    Кіріспе

1.1.  DElPHI туралы  мәлімет

         Обьектіге бағдарлы оқиғалық программалау тілінде программаның жұмысы негізінен оқиғалар тізбегінен және түрлі обьектілердің осы оқиғаларға жауабынан тұрады. Олардың визуальды түрлері – visual Basic тілі Qbasic программалау тілі негізінде, Delphi (Делфи) обьектілі Паскаль (Object Pascal) тілі негізінде Windows операциялық жүйесін басшылыққа алып құрылған (visual - көзбен көру, экрандық). Олар, әсірісе, Delphi программалау тілі  - кез-келген қосымшаны дайындауға болатын жылдамдығы тез, қуатты тіл.

Delphi-дің бірінші нұсқасы 1994 жылы жарыққа шығып, кейінгі жылдары оның бірте-бірте кеңейтілген 2, 3, 4, 5, 6,7-нұсқалары жарық көрді.

Дәстүрлі Паскаль оқып үйренуге жеңіл және MS Dos жүйесінде программа дайындауға ең жақсы құрылымдық программалау тілі екені белгілі. Delphi – де Паскаль тілінде орындау мүмкін және мүмкін емес күрделі процестерді программалауға болады. Delphi-дің негізгі ерекшелігі – онда қосымша құруда компоненттік және обьектілік тәсілдер пайдаланылады(Windows ортасында пайдаланатындықтан, Delphi-де программаны көбінесе қосымша деп атайды). Бұл программалау  технологиясында нағыз революция жасады деуге болады. Компоненттік тәсілдің мәнісі жеңіл: әр қосымша кітапханасы программалау ортасында дайындалып, арнайы іс - әрекеттерді орындайтын компоненттер элементтерінен жинақталады.

Delphi Windows жүйесінде программалаудың ыңғайлы құралы. Онда көптеген операторларды пайдаланып программа дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедиа процестерін ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды шақыру, олармен жұмыс істеу және т.б іс-әрекеттерді орындау да мүмкін.

2. Delphi-ді іске қосу. Delphi ортасы

Windows терезесі арқылы Delphi –ді іске қосу командасы:

Іске қосу – Программалар – Borland delphi6 – Delphi 6

Жалпы ортада программа құруға арналған тµртінші, модуль терезесі де іске қосылады(Unit1.pas). Форма терезесінің астында орналасатындықтан, ол алғашқыда кµрінбейді.

Delphi-дің  негізгі терезесінің құрамына негізгі мєзір, аспаптар панелі жєне компоненттер палитрасы енгізілген (1.2-сурет). Негізгі мєзір пункттеріне Delphi-де жұмыс істеу командалары, аспаптар панеліне ішкі мєзірлерге енгізілген негізгі командаларды орындайтын түймелер орналатырылған.

2. Негізгі бөлім

2.1. Дельфидің консольдік режиміндегі жұмыс

 

Delphi – де берілгендерді енгізу мен шығару үшін Турбо Паскальда пайдаланылатын read (оқу) жєне write (жазу) операторларын пайдалану тєсілі де бар. Оларды пайдаланып құрылатын программалар, осы үшін арналған, MS – DOS операциялық жүйесінде жұмыс істейтін консольдық қосымша терезесіне енгізіледі. Қосымшаны іске қосу тєсілі:

File – New  Application (Файл-Жаңа қолданба) қосымшасын беру;

Кµрінген Form1, Unit.pas терезелерін жабу. Экранда Delphi мен Object Inspector терезелері қалады;

Project-View Source  (Проект – Кµріп  шығу) командасын беру. Project.dpr тақырыпты терезе ашылады;

Терезені тазалау жєне экранды ақ түсті ету (соңғысы үшін терезенің таңдау түймесін шертіп, көрсеткіш арқылы экранды таңдап шықса болғаны);

Программа теру. Ол ASCII кодтары қолданылатын Турбо Паскаль программасындай жұмыс істейді. Программа мєтіні  {$APPTYPE CONSOLE} нұсқауынан басталады  (2.20- сурет). Ол консольдық қошымша дайындалатыны жµнінде компилятар нұсқауы. Мысалы,

 

Program My Progr;

{$APPTYPE CONSOLE}

Uses

SysUtils;

Var  x, y : real;

Begin

Write(‘x=?’); readln(x);

Y:=3*x+5;

Writeln(‘y=’, y : 6 : 3);

Readln;

End.

Жазып болған соң (іске қосу командасын беру керек. My Progr тақырыпты терезе пайда болады (терезеде орнатылған түймелер арқылы терезені үлкейту, шрифті таңдау, терезені ақ түсті ету қиын емес). Терезеде көрінген сұраққа жауап енгізілген соң КҚ клавишін басу керек.

Программаға енгізілген параметрсіз readln операторы консольдық терезені экранда ұстап тұрады. Программа жазылған терезеге қайтып өту үшін көрінген терезені бүктеу жеткілікті.

 Консольдық программа терезесін экранға шығарудың екінші тәсілі:File-New командасын беріп, ашылған терезенің  Consol Wizard ( не Console Application) белгішесін таңдау.

Программа құруда семантикалық (мағыналық), синтаксистік және алгоритмдік қателер жиі кездеседі. Программаны компиляциялау кезінде синтаксистік қателерді компилятор өзі табады да, машина жұмысын тоқтатады. Ал, 15  орнына  25 енгізілген сияқты қатені компілятор еске алмай, программаның орындалуы аяқталған кезде қате нәтиже шығады. Программада қате жазылған оператор сияқты алгоритмдік қате де программаның орындалу нәтижесін дұрыс көрсетпейтіні сөзсіз. Сондықтан программаны құрып болған соң он мұқият қайта тексеріп шығуы керек.

Программаның синтаксистік түрде жазылуы дұрыстығын компилятордың өзі қадағалап отыруы және терезесін экранда көрсету үшін әдетте Delphi орнатылған соң ол күйге келтіріліп қойылады. Оның бірі – Project – Options (проект –күйге келтіру) командасын беріп, ашылған терезенің Compiler бетіндегі жазуларды 2.21 – суреттегі сияқты орнатып қою керек.

 

2.21 – сурет. Компиляторды күйге келтіру терезесі.

3. Ерекше жағдайлар

Программаға нолге бөлу жєне т.с.с. орындалмайтын қате әрекеттердің кездейсоқ енгізілуі де мүмкін. Олар ерекше жағдайлар делінеді. Ерекше жағдайларды өңдеу үшін Delphi-ге стандартты өңдеуіштер класы енгізілген. өңдеуіштер атаулары E әріпінен басталады:

   EZeroDrivide – нөлге бөлу;

   EIntError – бүтін сандармен жұмыс кезінде кездесетін қателер;

   EConvertErrror – мәннің типін түрлендіру қатесі, т.б.

Мысалы, мынадай программа үзіндісін

 

Begin

Y:=x/k;

ShowMessage(Floattostr(y));

End;

 

Орындау кезінде нөлге бөлуге болмайтыны жазылған суреттегі хабар шығады(k=0 болған кезде).

Ерекше жағдайды хабарлау терезесі

Ерекше жағдайды өңдеу үшін Delphi ортасында блокты қорғау механизмі қарастырылған.Оның жазылу түрі:

Try

                                <операторлар>;

except

<ерекше жағдайларды өңдеуіштер>

else

<операторлар>

end;

Блокты қорғау блогы Try (байқап көру) қызметші сөзінен басталып, end сөзімен аяқталады.Мұнда алдымен try..except бөлімінің операторлары орындалады. Егер операторлар ерекшеліксіз орындалса, қорғалған блоктың жұмысы осымен аяқталып, басқару end операторынан соң жазылған операторға беріледі.Егер ерекшелік бар болса, басқару except - тен соң жазылған бөлімге беріледі(блокқа else бөлімін енгізу міндетті емес).

1 – мысал. h=1 қадам бойынша [-2;2 кесіндісінде y=2x/(x+1) функциясының мәндерін есептеу керек.

Procedure Tform1. Button1Click(sender:Tobject);

Var y:real;x:integer;y1:string;

Begin

  Try

For x:=-2 to 2 do

Begin

Y:=2*x/(x+1); y1:=FloatTo Str(y);

ShowMessage(y1);

End;

Except

On EzeroDivide do

Begin

ShowMessage(‘Нөлге бөлу мүмкін емес’);

Close;

End;

End;

Программаны іске қосқан кезде, алдымен суретте көрсетілген терезе шығады. Ал программа қайта қосылса типті түрлендіру қате сөйлемі жазылған шығару терезесі көрініп, программа жұмысы тоқтатылады.

2.2.Графикалық  редактор

Қарапайым графиктерді сызу әдістері

LineTo әдісі түзуді қарандаштың ағымдағы орнынан координатасы көрсетілген нүктеге дейін сызады.

Объект.Canvas.LineTo(х, у);

MoveTo әдісі қарандашты белгіленген нүктеге апарады:

Объект.Canvas.MoveTo(х, у);

Ellipse әдісі эллипс сызады (жеке жағдайда, шеңбер – параметр мәндеріне тәуелді болады):

Объект.Canvas.Ellipse(x1, y1, x2, y2);

Мұндағы х1, у1, х2, у2 – ішіне эллипс сызылатын тіктөртбұрыш координаттары. 

Arc әдісі доға сызады:

Объект.Canvas.Arc(x1, y1, x2, y2, х3, у3, х4, у4);

Мұндағы х1, у1, х2, у2 – эллипс параметрлері, эллипс бөлігі яғни сызылатын доға болады.

Rectangle әдісі тіктөртбұрыш сызады:

Объект.Canvas.Rectangle (x1, y1, x2, y2);

Мұндағы х1, у1 және х2, у2 – сол жақ үстінгі және оң жақ астынғы тіктөртбұрыш бұрыштарының координаттары.

FillRect әдісі Brush.Color қасиеті арқылы берілген түсімен тіктөртбұрышты бояйды. Бұл әдістің бір ғана параметрі бар, бұл структуранының TRect типі. Мысалы:

var

R :Rect(20, 20, 150, 150);

with Canvas do

begin

Brush.Color:=clRed;

FillRect(R);

end;

end;

1. Функциялардың графиктері мен диаграммаларын  сызу

Sin (K* pi/10 ) функциясы берілген, K=0…20. Функцияның графигін салайық (4 - сурет). 

Функцияның графигін сызу үшін      

Chart1.SeriesList[0]. AddXY(k,

( sin(k*pi/10)),'  ',  clGreen)    оперторын қолдануға болады.

unit Graf_sin_s;

interface

uses

  Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics, Controls, Forms, Dialogs,

  TeEngine, Series, ExtCtrls, TeeProcs, Chart;

type

  TForm1 = class(TForm)

    Chart1: TChart;

    Series2: TLineSeries;

    procedure FormActivate(Sender: TObject);

  private

    { Private declarations }

  public

    { Public declarations }

  end;

var

  Form1: TForm1;

implementation

{$R *.DFM}

procedure TForm1.FormActivate(Sender: TObject);

var k: integer;

begin

for k:=0 to 20 do

Chart1.SeriesList[0]. AddXY(k,(sin(k*pi/10)),'  ',  clGreen);end;    end.

                              Синус функциясының графигі

 

2.3. Көп парақты тақталар TTABCONTROL

TTABCONTROL компоненті қосымшалары бар контейнерден тұрады. Tabs қосымшалардың атауын және санын анықтайтын қасиеті бар. OnChange оқиғасында жаңа қосымша таңдауда пайда болады және компоненттің терезелерінің ішінде басқару мүмкіндік береді.

Кестеде TTABCONTROL қосымшасының қасиеттері берілген:

Қасиеттері	Жалпы сипаттамасы
Property DisplayRect: TRect;	Басқа компоненттерді орналастыру үшін арналған компоненттің жұмыс аймағын анықтайды. Компоненттің клиент бөлігі қосымшалардың аймағы мен жұмыс аймағынан тұрады.
Property HotTrack: Boolean;	Қосымша атауында True немесе  тышқан нұсқағышы болса қосымша атауы бірден түсімен ерекшеленеді
Property MultiLine: Boolean;	Қосымшаларды бірнеше қатарға қоюға мүмкіндік береді. False атауы болатын болса, қосымшалар компонент шекарасына сыймай тұрса, қосымшалар аймағына айналдыру батырмалары пайда болады.
Property ScrollOpposite: Boolean;	Белсенді емес компоненттерді қарама – қарсы Орын ауыстыруға / тыйым салуға болады. Қатарлардың саны екіден көп болса ғана  жасалады.
Property TabHeight Smallint	Әрбір қосымшалардың биіктігін пиксельдермен өлшейді, егер 0 болса қосымшалардың биіктігі автоматты түрде шрифт өлшемімен бірдей болады.
Property  TabIndex Integer	Таңдалған қосымшаның индексін табады немесе -1, қосымшалардың ешбірі таңдалмаған болса, индексация 0 ден басталады.
TTabposition=(tpTop tpBottom) Property TabPosition TTabPosition	Компоненттің жұмыс аймағына қатысты қосымшалардың аймағын анықтайды / tpTop- жоғары, tpBottom - төмен/
Property Tabs TSrings	Қосымшаларда жазылған жазулар мен сандардың санын айқындайды. Қосымшларды қосу үшін немесе өшіру үшін  Tabs тізіміне қосу керек, өшіру үшін  Tabs тізімінен алып тастау керек.
Property TabWidth	Әрбір қосымшаның енін пиксельдармен есептейді,  егер қосымшаның ені 0 болса қосымшаның енін автоматты түрде немесе жазудың ұзындығына байланысты өзгеріп отырады.

 

OnChange аймағынан OnChanging аймағына жаңа қосымша қосылады ол үшін қосымша түрін ауыстыру керек:

Type TTabChangingEvent= procedure (sender: TObject;

                                                                Var AllowChange: Boolen) of

Object;

Property OnChanging: TTabChangingEvent;

2.4. Басқару батырмалары TBitBtn, TSpeed Button

Button - терезелік басқару батырмасы болып саналады. Оның бетіне  батырманының тағайындалуы туралы немесе батырманы басқандағы орындалатын іс - әрекеттің   қысқаша  анықтамасы келтірілуі мүмкін.

Button батырмасымен орындалатын негізі оқиға -  OnClick - оны сырт еткізу. Осы сәтте батырма түрін өзгертіп, команданы қабылдағанын көрсетіп тұрады. Батырманы жібергеннен кейін OnClick оқиғасын өңдеуші үзінді өз жұмысын бірден бастайды. Батырманы әртүрлі әдістермен басуға болады. Delphi жиынтығында осы батырмаларға  арнайы жасалған көптеген  суреттер графикалық суреттер жасалған.

Kind аймағы 11 стандартты батырмалардың біреуін көрсетеді, кез келген суретке басқанда / bk Custom және bkhelp батырмаларынан басқа, модальдық терезені жабады және программаны mrXXX (bkok-mr0k. bkCancel-mrCancel және т.б) түріне қайта қайтарады.

bkClose батырмасы модальдык терезені mrCancel аймағына қайтарады, ал бас терезедегі программаның жұмысын жауып жұмысты аяқтайды.

Вkhelp батырмасы автоматты түрде анықтама терезесін  шақырады, бұл батырма HelpContext формасымен байланысты, егер батырмада сурет өзгертілген болса, дельфи автоматты түрде Kind батырмасына  / bk Custom қасиеттерін анықтап береді. TBitButton сипаттамасы келесі кестеде көрсетілген:

Қасиеттері	Жалпы сипаттамасы-
TBitBtnKind=(bkCustom, bkok,bkCancel, bkHelp, bkYes, bkNo, bkClose, bkAbort,BkRetry, bkIgnore, bkAll); Property Kind: TBitBtnKind;	Батырманың әртүрлі аймағын көрсетеді
Property Clyph: TBitmat;	1 ден 4 ке дейін бір  бірімен байланысты батырмаларды көрсетеді
TbuttonLayout= (blGlyphleft,blGlyphright, blGlyphTop, blGlyphBottom); Property Layout: TButtonLayout;	Суретегі батырманың қай шетіне басылатынын көрсетеді (blGlyphleft сол жағына, blGlyphright – он жағына, blGlyphTop – жоғары, blGlyphBottom – төменгі
Property Margin: Integer;	Батырманың шеті мен суретке дейінгі ара қашықтықты пиксельмен өлшейді
TNumClyphs:1…4; Property NumGlyphs: TNumClyphs:	әртүрлі суреттердің санын анықтайды
propertynSpacing: Integer;	Батырмадағы сурет пен жазу арасындағы арақашықтықты пиксельдармен өлшейді
TButtonStyle= (bsAutodetect, bsWin31, bsNew);	Батырманың операциялық жүйеге байланысты стилін анықтап жазады, bsNew 32 разрядты Windows версиясына сай келеді.
Property Style: TButtonStyle;	bsAutoDetect стилі батырманың қандай операциялық жүйеде программа жұмыс істеп тұруына  байланысты кейбір қасиеттерін өзгертеді