Дәмхана жұмысын автоматтандыру

 

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті

 

 

Информатика кафедрасы

 

 

 

 

 

Курстық жұмыс

Тақырыбы:

«Дәмхана жұмысын автоматтандыру»

 

 

 

 

 

 

Орындаған: 04307 топ студенті

Искакова А.А

                                                                    Тексерген: оқытушы

Атушева М.К

 

 

 

 

Орал - 2012 
МАЗМҰНЫ

 

Кіріспе

Жиырма бірінші ғасырдың  басталуы жаппай ақпараттық қоғамға көшумен сипатталады. Оған компьютерлік техника, ақпараттық технология және басқа да ғылыми-техникалық прогресс әсерін тигізуде. Қазақстан Республикасы ғылыми-техникалық прогрестің негізгі белгісі болып табылатын қоғамды ақпараттандырудың жаңа кезеңіне енді.  Қоғамды ақпараттандыру – еліміздің экономикасының, мәдениетінің, ғылымының дамуының негізгі алғышарты.

Менің курстық жұмысымда дәмханадағы  әкімшілік (администратор) жұмысын  автоматтандыру мақсаты қойылды. Дәмханадағы  әрбір жұмысшының қанша ақша түсіргендігін  реттейтін, әрбір столдың жеке қабылдау сияқты жұмыстарын автоматтандыру – осы курстық жұмыстың қойылған талаптарының бірі. Ал теориялық бөлімде процедуралар мен функциялар туралы, мәліметтерді сұраныстар арқылы сүзгілеу және курстық жұмыстың бағдарламасын сипаттау.

 

1  Delphi-де қолданылатын мәліметтер қорының түрлері

Локалдік вариантта мәліметтермен жұмыс істеу бір пайдаланушы режимінде болады. Бұл вариант корпоративтік жұмыста іс жүзінде кездеспейді, себебі бір мезгілде мәліметтермен жұмыс істеп отырған пайдаланушы саны мен мәліметтер қоры қөшірмесінің саны тең болатындай бірнеше мәліметтер қор қөшірмесінің құрамын синхрондау қиын.

                                        Файл-Сервер

    Локальдік  машина

                                                                              МҚ

       МҚ     

                        Желі    

   BDE                    

   

        Бағдарлама                                                          

                                      BDE                                                   BDE

                                                                       …            ……..

                                                                                           Бағдарлама   

                             Бағдарлама

                                      

Клиент

 Файл – сервер мәліметтер  қорында мәліметтер желілік файл  – серверде орналасады, ол бір  мезгілде бірнеше пайдаланушы  жұмыс істей алады, сондықтан  мұндай мәліметтер қорында қөп  пайдаланушы режимінде пайдалануы мүмкін. Мәліметтер қорында ғы мәліметтердің жалғыз ғана сақталады, әрбір клиент әр уақыт мезетінде осы мәліметтердің локалдік қөшірмесімен жұмыс істейді, мәліметтерді басқару түгелімен клиент бағдарламасына жүктеледі.Олар әрбір клиент орнындағы мәліметтердің локалдік қөшірмесін негізгі мәліметтер қоры құрамымен синхрондауды жүргізуі тиіс.

Екеуінде де BDE  клиент машинасында  болады, және бағдарламамен 

бірігіп локалдік мәліметтер қорын  басқару жүйесін құрады, мұнда  қөшірме саны мен пайдаланушы саны тең болады.Бұл жүйеде қашықтағы орналасқан компьютерлермен INTERNET желісіне шығуға болады. BDE локалдік және клиент – серверлік мәліметтер қорын төмендегідей пайдалануды қамтамасыз ететін PLL- библиотека жиынын білдіреді. Ол Delphi – де жазылған мәліметтер қорымен жұмыс істеу үшін қолданылатын қосымшаларды пайдаланатын әрбір компьютерге қондырылады.

Клиент – серверлік мәліметтер қоры.

Клиент – сервер архитектурасында BDE мен мәліметтер қоры арасында мәліметтер қор сервері (арнайы бағдарлама, мәліметтер қоры басқарады) – деген маңызды аралық звено пайда болады.

Клиент – серверге реляциялық мәліметтер қоры (бір – бірімен байланысы  бар кестелерден тұратын мәліметтер қоры) үшін өндірістін стандарт болатын SQL(Structured Query Language – құрылымдық сұраныс тілі) сұраныс тілінде сұраныс құрады. SQL сервер сұраныс интерпретациясын қамтамасыз етеді, оны орындайды, нәтижесін құрады және оны клиентке жібереді. Мұнда клиент компьютері сұранысты физикалық орындауға қатыспайды, ол тек қана сұранысты мәліметтер қоры серверіне жібереді және нәтижені алады, содан кейін оны керекті түрге келтіреді және пайдаланушыға береді. Клиенттің қосымшасына тек қана сұранысты орындау нәтижесі жіберіледі, ал желімен тек қана клиентке қажет мәліметтер беріледі. Қорытындысында желіге жүктеме азаяды. Сондай- ақ SQL-сервер алынған сұранысты тез арада орындау үшін тиімді жағдайларды қарастырады. Мұның бәрі жүйенің орындалу әрекетін күшейтеді және сұраныс нәтижесін күту уақытын азайтады.

SQL сервердің қолдануымен транзакцияның  қуатты аппараты бір мезгілде бірнеше пайдаланушының бір мәліметті өзгертуіне мүмкіндік бермейді және өзгеріс енгізудұрыс аяқталмаса бастапқы мәніне қайтып келуге мүмкіндік жасайды.

Мәліметтер қоры серверінде мәліметтер физикалық тұрғыдан бір үлкен  файл түрінде дискіде сақталады, жұмыс істеу үшін әрбір пайдаланушыға пароль беріледі, бұл әдейі бұзу мен ұрлаудан қорғауды күшейтеді.

Сервер қосымшасымен біріккен архитектура.

Клиент – сервер архитектурасын дамыту идеясы (ойы) мәліметтер қорын  ашық пайдаланудың үш звенолы архитектурасының пайда болуына әкелді.(N-tier немесе multi-tier архитектурасы)

Клиент – сервер архитектурасы  екі звенолы: бірінші звено клиент бағдараламасы, ал мәліметтер қор сервері  мен мәліметтер қоры екінші звено  болады.

Үш звенолы архитектурада қосымша бағдарлама құрылады, онда бұрын клиент қосымшасының меншігі болып есептелетін барлық мәліметті теру компонеттері, сондай – ақ қосымша компонеттер TDatabase және TSession кіреді. Содан кейін бағдарлама COM немесе  CORBA сервері ретінде тіркеледі, ары қарай сервер қосымшасы болады. Клиент машинасында BDE болмауы мүмкін. Серверлік мәліметті пайдалану үшін олар сервер қосымшасына жүгінеді, ол қажетті мәлімет алмасуды өткізеді.

  Клиент қосымшасы BDE – мен  жабдықталған кез келген желілік  машинада болуы мүмкін.Бұл кезде ол орналасқан каталогке басқа желілік машиналар онымен ашық пайдалануға мүмкімдік жасалуы тиіс, ал машина сервер қосымшасы тұрған мәлімет серверімен жұмыс істеу периоды кезінде қосылуы тиіс.

Сондай – ақ мұнда мәліметті  орналастырудың файл – сервер вариантын қолдануға болады (суретте оң жағында) Мұнда дұрыс емес мәліметтерді сервер қосымшасы кері қайтарады, мәліметтер қоры серверіне жіберілмейді.

Клиент бағдараламасында мәліметтер қорының мәліметтер бөлігінің көшірмесін білдіретін клиенттік мәліметтер теру орналасады. Барлық өзгерістер осы көшірмені өзгертеді, қажет уақытқа дейін мәліметтер қорына жіберілмейді. Сондай – ақ үлкен кестелермен жұмыс істегенде сервер қосымшасынан бір мезгілде клиент экранында орналаса алатындай порциямен локалді теруді алуға талап қоюға болады. Бұның бәрі желі жүктемесін азайтады, сұраныс нәтижесін күту уақытын азайтады.   

1.1.  Delphi-де МҚ байланысты ұйымдастыру

Delphi-де мәліметтер  қорымен жұмыс істеуінің негізі Borland Database Engine (BDE)-Borlandфирмасы мәліметтер қорының процессоры болып табылады.BDE мәліметтер қоры мен қосымша арасында делдал қызметін атқарады.Ол мәліметтер қорын реализациялауда қолданушыға мүмкіндік береді.Осыған байланысты мәліметтер қоры реализациясын ауыстырғанда қосымшаны өзгертуге болады.Delphi қосымшасы ешқашан да мәліметтер қорымен тікелей жұмыс істемей, BDE арқылы ғана жұмыс істейді.

Delphi қосымшасы  мәліметтер қорымен байланысар  кезде BDE-ге барады да, мәліметтер  қорының псевдонимін және ондағы  қажет кестені хабарлайды.BDE динамикалық тіркестірілген кітапханалар Dle түрінде ұйымдастырылған.Олар, басқа кітапханалар сияқты IDAPI  (Integerated  Database Application Program Interface) деп аталатын API-мен Application Program Interface-қолданбалы программалар интерфейсімен қамтамасыз етілген.Бұл қосымша пайдаланатын мәліметтер қорымен жұмыс істеу процедуралар мен функциялар тізімі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                        

                                                                    

     

                                                                                     

                              

                                                     

 

 

 

BDE  псевдоним арқылы көрсетілген  мәліметтер қорына сәйкес драйвер  табады.Драйвер – бұл қандай да бір анықталған типті мәліметтер қорымен қалай хабарласу керек екенін көрсететін көмекші программа.Егер BDE-ның мәліметтер қорын басқару жүйесіне сәйкес келетін өзінің драйвері бар болса, онда BDE мәліметтер қорымен және ондағы қажет кестемен байланысады, қолданушы сұранысын өңдейді және қосымшаға өңдеу нәтижесін хабарлайды.BDE Microsoft Access, Fox Pro, Paradox, dBase сияқты мәліметтер қорына өздігінен ене алады.

Егер BDE-нің өзінде қажет мәліметтер қорын басқару жүйесінің драйвері болмаса, онда ODBC драйвері қолданылады.ODBC (Open Database Connectivity)- бұл BDE функцияларына аналогты DLL, бірақ Microsoft өзінің офистік өнімдеріне ODBC қолдануын қосқан соң және ODBC үшін барлық мәліметтер қорын басқару жүйесі драйверлер қосылғандықтан, Borland фирмасы ODBC-ты қолдануға мүмкіндік беретін BDE қосты.Шындығында ODBC арқылы жұмыс жасау BDE-ге қосылған мәліметтер қорын басқару жүйесінің өз драйверіне қарағанда жәй жүргізіледі.Бірақ ODBC-пен қатынасқа байланысты Delphi масштабы үлкейіп, қазір Delphi кез-келген мәліметтер қорын басқару жүйесімен жұмыс жасай алады.

BDE  SQL- сұраныстардың стандарт  тілін қолдайды, ол Sybase, Microsoft SQL, Oracle, InterBase сияқты SQL- серверімен мәліметтер  алмасуға

мүмкіндік береді.Бұл мүмкіндік  клиент/сервер платформасында жұмыс кезінде кеңінен қолданылады.

Database  Desctop   программасы

Database Desctop  BDE Administrator сияқты Delphi қойылымына  кіреді. Ол жаңа мәліметтер қорын  құруға және бар мәліметтер  қоры кестелерін редакциялауға,  сонымен қатар визуальды және SQL сұраныстарымен және мәліметтер қоры псевданимімен жұмыс жасауға арналған.

Мәліметтер қорының жаңа кестесін құруды қарастыру. Database Desctop программасы  қосылады. Енді оның басты менюінен мына пункттерді таңдаймыз: FileàNewàTable (ФайлàҚұруàКесте). Осыдан кейін құрылатын кесте типін таңдайтын (1-суреттегі) диалогты терезе пайда болады. Келісім бойынша программа Paradox 7 типін ұсынады.Егер dBase IV типі таңдалып, ОК батырмасы басылса, кесте құрылымын құратын жаңа терезе (2-сурет) ашылады.

1-сурет.  Жаңа  кестені құру терезесі.

        2-сурет Кесте құрылымын құру терезесі.

Бұл терезенің  мынадай мүмкіндіктері бар:

• Өрістерді құру және сипаттау;
• Кілттік өрістерді беру;
• Индекстерді беру;
• Өрістер мәніне шектеулер қою;
• Параллельдер беру (егер олар қолданылса);
• Қолданылатын тілдік драйверді көрсету;
• Мәнді таңдау үшін кестені беру.

Реляциялық кестеде ең болмағанда бір өріс болуы керек.Кесте құрылымында  өрісті анықтау үшін кесте құрылымын  құру терезесіндегі Field Name (өріс аты) мәтіндік өрісіне кесте өрістерінің атын енгіземіз. Содан соң Type (Tun) өрісінде мәліметтердің типін көрсетеміз. Ең соңында Size (өлшемі) мәтіндік өрісінде өріс өлшемін береміз.

Құрылымы анықталған соң индекстік  өріс беріледі. Ол үшін кесте құрылымын  құру терезесінің оң жағындағы Table Properties (кесте қасиеттері) төгілмелі тізімінде Indexes (индекстер) пункті таңдалады  ашылған тізім

астындағы Define (анықтау) батырмасы  басылады.

Индекстік өрісті таңдап, ондағы мәннің қайталанбауын Unique (уникальды)-ге жалауша  қою арқылы қамтамасыз етіледі.ОК басылады.Енді құрылған таблицаны сақтауға болады, әзірше онда мәліметтер жоқ.Сақтау үшін Save As… батырмасы басылады.

Бұл құрылған кестені енді программада қолдануға болады.Оны  ашып, ішін қарауды Database Desctop арқылы жасауға  болады.Ол үшін Database Desctop программасының басты менюінен таңдалады. FileàOpenàTable…

(Файл  à Ашу à Кесте)

Тікелей жаңа кесте құрылымын  құрумен қатар, бар кесте құрылымын  пайдаланып, оны жаңа кестеге көшіріп  алуға болады. Ол үшін кесте құрылымын  беру терезесіндегі  Boorrow… (меншіктеп алу) батырмасы қолданылады.

Өріс құрылымы туралы мәліметтерді көшіріп алғаннан бөтен, қосымша  информацияны да көшіруге болады.

1.2.  TQuery компонентімен жұмыс

TQuery компоненті қасиетінің ерекшелігі  реляциялық мәліметтер қорымен  жұмыс істеуге арналған арнайы тіл SQL-ді пайдалану болып табылады. Бұл тіл көмегімен программа SQL-сұраныстарды құрады, оны TQuery мәліметтер қоры машинасы BDE-ге береді.Машинада SQL құрылған интерпретаторы болады, ол сұраныста сипатталған іс-әрекеттерді орындайды.

Егер сұраныс BDE көмегімен құрылған қажет мәліметтерді мәліметтер қорынан алуды талап етсе, мәліметтер программаны іске қосу каталогінің уақытша файлы түрінде желілік кестеге салынады да, TQuery осы кестенің үстінен қарайтын болады.Уақытша кестедегі мәліметтер TDataSource делдал-компанент арқылы визуальді компаненттерге беріледі де, оларды TTable компанентінен алынған сияқты көрсетіледі.Бірақ TTable-ден айырмашылығы