Компьютерлік графика мүмкіндіктерін оқытудың теориялық негіздері

1.44-сурет. History палитрасы.

 

Actions (Іс-әрекет) палитрасының көмегімен бейнені өңдеу автоматтандырылады. Бір немесе бірнеше командаларды жазғаннан кейін,          олардың орындалуын бір бейнеге немесе бейнелер тобына қолдануға болады.

Tool Presets (Дайын құрал-саймандар) палитрасында дайын стандартты параметрлары бар құрал-саймандар келтірілген.

Layers (Қабат) палитрасының көмегімен жаңа қабат құруға, бейнені қабатқа ерекшелеуге, бейне қабатын жасыруға, көшіруге, орнын ауыстыруға, топқа біріктіруге, өшіруге, яғни онымен жұмыс істеуге болады.

Channels (Арналар) палитрасы түсте RGB және CMYK түстік модельдерін ұсынады. Арналар палитрасы ерекшеленген аймақтарды сақтауға арналған қосымша немесе альфа-арналарды құруға мүмкіндік береді.

Paths (Жиектер) палитрасы көмегімен жиектер құрылады. Жиек фигураларды құру құралдарымен немесе Pen (Қалам) құралымен салынады. Сонымен қатар жиекті аймақты ерекшелеп және оны жиекке түрлендіріп алуға болады.

Brushes (Қылқалам) палитрасы жөндеуде және жаңа бейне құруда негізгілердің бірі болып табылады. Brushes палитрасынан және ашылатын қылқалам үлгілерінен тұратын тақтадан қылқалам пішіндерін, өлшемдерін, түрлерін таңдауға болады.

Character (Символ)/Paragraph (Абзац) палитраларының көмегімен шегіністерді, аралықтарды, түзетулерді, сөздердің автоматты ауысуын орындауға болады, сонымен қатар қаріпті таңдауға және мәтіннің басқа да параметрларын анықтауға мүмкіндік береді. Үнсіз жағдайда мәтінмен жұмыс істеу палитралары Character (Символ) және Paragraph (Абзац) экранда жоқ. Character палитрасын Window (Терезе) мәзірінің сәйкес командасын таңдап ашуға болады.

Histogram (Гистограмма) палитрасы бейненің түстік деңгейлері туралы ақпаратты алу үшін арналған. Photoshop CS-да тек нақты жағдайдың гистограммасын ғана емес, сонымен қатар түс түзеуші құралдарды қолданғандағы нәтижені алдын-ала қолдануға мүмкіндік береді [12].

 

 

1.4 Құжаттармен жүргізілетін амалдар және түстік модельдер

 

 

Photoshop бағдарламасы файлдардың әртүрлі пішімдеріндегі бейнелерді ашуға және сақтауға мүмкіндік береді. Пішім дегеніміз файлда бейне туралы ақпаратты ұйымдастыру әдісі, бұл файлды басқа қосымшаларда қолдануға мүмкіндік береді немесе оларды Internet-те,  Web-беттерде қолдануға болады. Windows әлемінде файл пішімін жекешелеу (идентификациялау) үшін оның атына қосылатын үш әріпті кеңейтпесі қолданылады, мысалы, мәтіндік құжат үшін .doc немесе графикалық бейне үшін .bmp. Macintosh компьютерлерінің қолданушылары үшін файлдар кеңейтпесін қолдану қажеттілігі тек РС платформасындағы компьютерлер қолданушыларымен осы файлдармен алмасу жасағанда немесе оларды Web-беттерде орналастырғанда туады. Олар Preferences File Handling (Жалпы баптаулар Файлдарды басқару) командасының көмегімен ашылатын Append File Extention (Файл кеңейтпесін қосу) опциясын қолдана отырып файл аттарына кеңейтпелерін қосуды белсенді етеді немесе өшіреді. Photoshop-та көбіне өзінің файл пішімі .psd қолданылады. Бұл пішімнің кемшілігі мұндай файлдарды басқа бағдарламаларда ашқанда қиындықтар туындауы мүмкін. Бейне файлдарын әртүрлі бағдарламаларда қолдану қажет болғанда, оларды баспаға шығарғанда немесе оларды Web-беттерде орналастыру қажет болғанда, жалпылама пішімде сақтау қажет. Photoshop CS-да Large Document Format (.psb) жаңа пішімі құрылған. Ол үлкен өлшемдегі файлдарды сақтауға арналған. Бұл пішім мегапиксельдік сандық фотокамераларды қолданушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін құрылған, себебі оның көмегімен үлкен өлшемдегі бейнелер үшін қабаттар жиынын құруға, өңдеуге және сақтауға болады. Бұл пішім жаңадан құрылғандықтан, ол әлі басқа бағдарламаларда қолданылмайды, .psb кеңейтпесімен сақталған кез-келген файл тек Photoshop CS-да ғана ашылады. Жұмысты бастау үшін файлды ашу керек немесе жаңа файл құру қажет. Жұмысты аяқтағанда өзгерістерді сақтап, құжатты жауып және бағдарламадан шығу қажет. Файлды басқару командалары File (Файл) мәзірінде орналасқан, мәзірдің командалар атауының жанында олардың жылдам өту батырма комбинациялары көрсетілген.

Жаңа құжат құру. Жаңа құжат құру үшін File New (Файл Құру) командасын орындау керек. Құрылатын құжаттың параметрларынан тұратын диалогтік терезе ашылады (1.45-сурет).

1.45-сурет. Жаңа құжат құру терезесі.

 

Name (Аты) өрісіне файл аты енгізіледі. Ашылатын Preset Size (Алдын-ала орнатылған өлшемдер) тізімінде құжаттың стандартты өлшемдері келтірілген. Ашылатын тізімдерде өлшем бірліктерді таңдау қажет. Жаңа құжат үшін Width (Ені) және Height (Биіктігі) өрістерінде тиісті мәндерді орнату керек. Resolution (Шешім) параметрінің мәнін орнату қажет. Width, Height, Resolution өрістеріне мән енгізілгеннен кейін, Image Size (Бейне өлшемі) өрісінде құрылатын құжаттың өлшемін бейнелейтін сан пайда болады. Ашылатын Mode (Режим) тізімі келесі нұсқалардан тұрады:

• Bipmap (Биттік) – графикалық құжатты бейнелеу үшін қара және ақ түстер қолданылады;
• Grayscale (Сұрдың реңдері) – графикалық құжатты бейнелеу үшін сұр түстің 256 реңдері ұсынылады;
• RGB Color (RGB түстері) – графикалық құжатты бейнелеу үшін қызыл, жасыл және көк түстерге негізделген RGB моделі қолданылады;
• CMYK Color (CMYK түстері) – графикалық құжатты бейнелеу үшін көк, қызғылт сары (пурпурный), сары және қара түстерге негізделген CMYK моделі қолданылады;
• Lab Color (Lab түстері) – графикалық құжатты бейнелеу үшін Lab моделі қолданылады (кең түстер гаммасына ие).

Құжат терезесінде фонның ақ түсін алу үшін Background Contents (Фон түсі) қайта-қосқышына White (Ақ) мәнін орнату керек. Фондық түсті баптау үшін Background Color (Фон түсі) мәні пайдаланылады. Түстің болмауы, яғни құжаттың мөлдір фонын құру Transparent (Мөлдір) мәнін таңдау арқылы орындалады. OK батырмасын басу арқылы жаңа құжат терезесі ашылады.  

Құжатты ашу. Құжатты ашу үшін Open (Ашу) командасы қолданылады.

1. File (Файл) мәзіріндегі Open (Ашу) командасын немесе <Ctrl+O> батырмалар комбинациясын таңдау қажет.
2. Ашылған Open диалогтік терезесінен Look in (Жол) тізімінде қажетті дискіні таңдау керек.
3. Files of type (Файлдар типі) тізімі бағдарламада ашыла алатын файлдар пішімдерінен тұрады. Пішімдері тізімде белсенді файлдар қарау өрісінде көрініп тұрады. Тізімнен JPEG (.*JPG) жолын таңдаса, терезеде тек осы пішімнің файлдары көрінеді. Егер тізімде All Formats жолы орнатылған болса, белсенді буманың барлық файлдары көрінеді.
4. Қарау өрісінде қажетті файлды таңдау қажет. Терезенің төменгі бөлігінде файлда бар бейне миниатюрасы көрсетіледі. Оның астында File Size (Файл өлшемі) өрісінде файл өлшемі килобайтпен беріледі.
5. Open (Ашу) батырмасын басқанда құжат терезесі пайда болады.

Егер белгілі пішімнің файлын немесе файлдар тобын ашу қажет болса,        File Open As (Файл Қалай ашу) командасын орындау керек, ашылған тізімде файлдың қажетті типін таңдап және Open (Ашу) батырмасына шерту керек. File Open Recent (Файл Жақында ашылғандар) командасы көмегімен жақында жабылған файлды ашуға болады. Ол үшін Open Recent командасының ішкі мәзіріндегі қажетті файлдың атына шерту керек.

Құжатты сақтау. Photoshop бағдарламасы File (Файл) мәзірінде орналасқан бірнеше Save (Сақтау), Save As (Қалай сақтау) және Save for Web (Web үшін сақтау) командаларымен ұсынылған бейнені сақтау әдістерін ұсынады. Жұмыс істегенде өзгерістерді сақтап отыру керек, себебі программадағы үзіліс немесе қоректендірудің үзілуі жөндеу нәтижелерінің жоғалуына әкеледі. Құжатты сақтау үшін File (Файл) мәзірінің командалары арналған: Save (Сақтау) және Save As (Қалай сақтау). Save (Сақтау) командасына <Ctrl>+<S> батырмалар комбинациясы сәйкес. Бұл команда бейненің ағымдағы жағдайын алдыңғының орнына сақтайды. Мұнда бірақ қате қауіпі бар, себебі соңғы өзгеріс қажет емес болуы мүмкін. Осындай маңызды деректердің жоғалуын болдырмау үшін файлдардың резервті көшірмелерін сақтау керек. Бұл үшін Save As (Қалай сақтау) (<Ctrl>+<Alt>+<S>) командасы қолданылады. Құжатты сақтау кезінде пішімдер тізімінде файлдың ағымдағы пішімі немесе Photoshop-тың өзінің PSD пішімі көрсетіледі. Құжатты сақтау үшін қажетті буманы таңдау керек. File Name (Файл аты) өрісінде құрылатын көшірме үшін жаңа ат беріледі. Соңында Save (Сақтау) батырмасын басу керек.

Құжатты жабу және бағдарламадан шығу. Құжатты жабу үшін бейненің оң жақ жоғарғы бұрышындағы Жабу батырмасына шерту керек. Егер бейнеге өзгеріс енгізіліп және оны сақтамай жапса, онда Yes (Иә), No (Жоқ), Cancel (Орындатпау) батырмаларын қамтитын ескертпе терезе шығады. Yes батырмасы файлды жабу кезінде сақтайды, No батырмасы өзгерістерді сақтамайды, Cancel батырмасы файлды жабу командасын болдырмайды. Құжатты, сонымен қатар File Close (Файл Жабу) командасын орындап жабуға болады [13].

 

Түстік модельдер

Табиғатта түстер екі  қарама – қайшы жолдармен түзіледі. Біріншіден, жарық көздері (күн, компьтер экрандары және теледидарлар) көзбен түрлі-түсті болып қабылданатын толқынның әр түрлі ұзындықтарының жарықтарын шығарады. Екіншіден, жарқын емес заттардың бетіне түсіп жарық жұтылады да, біраз бейнеленеді, ал бұл бейнеленген сәулелену көзбен заттар бояуы ретінде қабылданады.

 

RGB моделі

RGB моделі сәулеленетін  түстерді бейнелейді және басты  үш түске негізделген: Red (Қызыл), Green (Жасыл), Blue (Көк) (1.46-сурет). Қалған түстер осы негізгі үш түсті араластырғанда пайда болады. Негізгі түстердің екі сәулесін қосқанда нәтижесі құраушылардан қарағанда жарығырақ. Бұл тип түстері аддитивті деп аталады. Қызыл мен жасылды араластырғанда сары, жасыл мен көкті араластырғанда көк, көк пен қызылды араластырғанда қызғылт сары (пурпурный) түстерді береді. Егер үш түсті араластырса ақ түсті береді. Үш негізгі түстерді қажетінше араластырып әртүрлі түс реңдерін алуға болады. Пиксельдер жарықтығы арналарда сақталады. RGB бейнелер үшін үш арна қажет, әр түске біреуден. Түстік арна – бұл орта реңді бейне. Егер құжат моделі RGB болса, онда қызыл, жасыл, көк арналардағы бейне түрлі-түсті суретті құрайды. Арна жарығырақ болған сайын, бейнеде негізгі түс көбірек болады. Егер RGB моделін графикалық түрде бейнелейтін болсақ, үш өлшемді координаттар жүйесі пайда болады.

 

1.46-сурет. RGB моделінің графикалық түрі.

 

Бұл модельдің негізгі  нүктелерін және түзулерін ерекшелеп  өту қажет:

• Координаттар басы, мұнда барлық құраушылар нөлге тең. Сәулелену жоқ (қара түс).
• Көрушіге жақын нүкте, мұнда барлық құраушылар максимал мәндерге ие (ақ түс).
• Қарадан аққа дейінгі сұр түстер орналасқан алғашқы екі нүктені байланыстыратын түзу.
• Кубтың үш төбесі алғашқы таза түстерді,  ал қалғандары бастапқы түстердің екілік араласуын береді [14].

 

HSB моделі

HSB бұл компьютер суретшілері  жиі жұмыс істейтін модель. Ол RGB моделінің түстеріне негізделген, бірақ координаттар жүйесі өзгеше. HSB моделіндегі әр түс өзінің түстік реңімен, қанықтылығымен және жарықтығымен анықталады (1.47-сурет). Берілген модель ағылшынның Hue, Saturation, Brightness сөздерінен HSB атауын алған. Осылайша, модельдің үш түстік арналары бар.

1.47-сурет. HSB моделінің графикалық түрі.

 

Спектрлік түстер (күн  спектрінің таза түстері) немесе түстік реңдер түстік шеңбердің бойымен  орналасады. Жарықтық – жарықты  немесе қараңғылықты анықтайтын параметр. Түстік шеңбердің барлық түстері реңге тәуелсіз максималды жарықтыққа ие. HSB моделінде кез-келген түс ақ және қара бояулардың белгілі спектрлі қосылуымен алынады.

 

CMYK моделі. Боялған жарқырамайтын объектілер оларға түсетін ақ түстің спектрінің біразын жұтады және қалған сәулеленуді бейнелейді. Спектрдің қай облысында жұту жүретініне қарай объектілер осы объектілердің бояуын анықтайтын әр түрлі түстерді бейнелейді (1.48-сурет). Одан спектрдің белгілі аймақтарын алып тастайтын ақ жарықтықты қолданатын түстер субтрактивті деп аталады. Оларды сипаттау үшін CMY (Cyan, Magenta, Yellow) моделі қолданылады. Бұл модельде негізгі түстер ақ түстен RGB моделінің негізгі аддитивті түстерін алу арқылы құрылады. Бұл жағдайда негізгі субстрактивті түстер үшеу болатыны белгілі: көк, пурпурный (ақтан жасылды алу), сары (ақтан көгілдірді алу). Осылайша, барлық үш компоненттердің максимал мәндерін араластырғанда қара түс шығады. Ал бояу толығымен жоқ болғанда ақ түс пайда болады. Үш компонентті тең араластырғанда сұр реңді береді.

1.48-сурет. CMYK моделінің графикалық түрі.

Lab моделі. RGB және CMYK модельдері аппараттық тәуелді болып табылады. Егер RGB туралы сөз болса, онда негізгі түстер мәндері сіздің мониторда қолданылатын люминофор сапасымен анықталады. Ал егер CMYK туралы сөз болса, онда мұнда ерекшелігі айқынырақ, себебі нақты бояулар туралы айтылады. Егер түсті қабылдау бақылаушыға немесе бақылау шарттарына тәуелді болса, онда жоқ дегенде бұл шарттарды стандарттауға болады. Сәулелендіру бойынша Халықаралық комиссия осы жолмен жүрді. 1931 жылы түстерді бақылау шарттарын стандарттады және түсті қабылдауды адамдар тобында зерттеді. Нәтижесінде XYZ жаңа түстік моделінің негізгі компоненттері анықталды. Компьютерлік графикада қолданылатын Lab түстік моделі XYZ түстік моделінен туындаған. Атауын өзінің негізгі компоненттерінен алған. L компоненті бейне жарықтығы туралы ақпаратты қамтиды, ал a және b компненттері оның түстері туралы ақпаратты қамтиды. а компоненті жасылдан қызылға өзгереді, ал b көктен сарыға өзгереді.

Тиімді бейнелерді құру үшін файл пішімдері. Түстік ақпаратты, яғни бейнені сақтап, компьютерлер арасында және әртүрлі қосымшалар арасында орын ауыстыру үшін жазу әдісінің стандарты-файлдар пішімдері қажет.

1. PCX пішімі. Z-Soft фирмасымен PC PaintBrush бағдарламасы үшін құрылған PCX форматы белгілі болып табылады, графикамен жұмыс істейтін кез-келген қосымша оны импорттай алады. Ол CMYK түстік бөлінген бейнелерді және түстік профильдерді сақтамайды.
2. BMP пішімі. Бұл пішім Windows үшін арналған және сондықтан осы ортада қолданылатын барлық қолданбалармен сәйкес бола алады. RGB түстік моделінде толық түсті бейнелерді құруға мүмкіндік береді.
3. JPEG пішімі. JPEG пішімі түс туралы ақпаратты қамтиды. Бірақ JPEG бейне сапасы есебінен файл көлемін кішірейтетін жоғалтумен сығу сызба-нұсқасын қолданады. Бұл пішім растрлық файлдарды сығумен сақтауға арналған. Бұл әдіс бойынша сыққанда файл өлшемін ондаған бөліктен жүз есеге дейін кішірейтеді, бірақ мұнда сапасы нашарланады.
4. GIF пішімі. GIF пішіміндегі бейнелер индекстелген түстер және сұрдың реңдері режимінде сақталады. Берілген пішім графикалық жұмыстарды құру үшін қолданылады. Бұл пішім бейнелерді аумақтық желілерде беру үшін CompuServe компаниясымен құрылған. Бұл пішім баспа саласында қолданылмайды, бірақ Web-те кеңінен таралған. 
5. PNG пішімі. Бұл пішім бейнені желі беру үшін арналған. RGB толықтүсті бейнелерін және индексирленген бейнелерді ұстанады.

PNG-8 пішімі. PNG-8 пішімі Save for Web терезесінде ұсынылған параметрлері GIF пішімімен сәйкес.

PNG-24 пішімі. PNG-24 пішімі барлық параметрлері бойынша GIF пішіміне ұқсас. Бұл форматта анимациялар құрылмайды, сонымен қатар бұл кейбір Web-браузерлерді қолданылмайды.

6. PCD пішімі. Бұл пішім Eastman Kodak Corp фирмасымен пленкасыз фотография технологиясы бөлігі ретінде құрылған. Пішімнің пайдалы ерекшелігі импорттау кезінде қажетті кеңейтпесін анықтау мүмкіндігі болып табылады.
7. PSD Adobe Photishop бағдарламасы үшін ішкі болып табылады. Бейнелердің барлық типтерін, қарадан аққа дейін ұстанады. Онда қабат, арна, жиек, түстік профильге дейінгі барлық  құжат туралы мәлімет сақталады.
8. WBMP пішімі. WBMP пішімі қара-ақ (черно – белый) бейнелермен жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
9. TIFF пішімі. Бұл пішім түстік арналары бар сканерленген бейнелерді сақтауға арналған әмбебап пішім ретінде құрылған. Пішімнің негізгі ерекшелігі әртүрлі дәрежелерге (платформа) ауысу мүмкіндігі. Оны баспа жүйесінің барлық бағдарламалары импорттай алады, сонымен қатар растрлық графиканың кез-келген бағдарламасы өңдей алады. Пішім бейнені кез-келген түстік тереңдікпен сақтауға мүмкіндік береді.
10. EPS пішімі. PostScript тілінде бейне сипаттамасын білдіреді. Бұл тек растрлық және векторлық бейнелерді сақтауға ғана емес, сонымен қатар мәтіндік ақпаратты сақтауға мүмкіндік береді [15].
11. DCS пішімі. DCS пішімі Quark Inc компаниясымен белгілі XPress баспа жүйесінің құраушыларына баспа ісінде түстері жеке бейнелерді орналастыруды жеңілдету үшін ұсынылған. Осы пішімнің бірінші нұсқасы DCS 1.0 – тек CMYK моделінде түстері жеке бейнелерді сақтауға мүмкіндік берді.