Операциялық жүйелер

Дегенмен  атаулардың ұзындағын 254 символға дейін  жазуға болғанмен, атауларды  60-70 символдан  асырмаған дұрыс. Біріншіден, мұндай ұзын атауларды оқу көп уақыт  алады және олар бойынша бағытты  анықтау қолайсыз. Екіншіден, файлдың  толық атауының ұзындығы (төмендегіге  қараңдар) 260 символмен шектелген, демек  каталогтың терең түкпіріне орналастырылған  атауы өте ұзын файлды кейбір бағдарламалар  қабылдай алмайды. Ақырында, дискілердің  түпкі каталогында ұзын атауды пайдалану  ұсынылмайды — түпкі каталогтардың  көлемі шектеулі.

Каталогтардың ағашы

Файлдардың атауы дискілерде каталогтарда (немесе директорияларда) тіркеледі. Windows 95-те каталогтар қапшықтар деп те аталады.

Каталог — бұл файлдардың атауы, файлдардың мөлшері, олардың соңғы жаңартылу уақыты, файлдардың атрибуттары (қасиеттері) және т.б. туралы мәліметтер сақталатын дискідегі арнайы орын. Егерде каталогта файлдың атауы сақталса, онда бұл файл осы каталогта тұр дегенді білдіреді. Әрбір дискіде бірнеше каталог бола алады, бірақ әрбір файл әрқашанда тек бір каталогта ғана тіркеледі.

Барлық каталогтар (түпкіден басқасы, төмендегіге қараңдар) шын мәнінде  файлдардың арнайы түрі болып саналады. Әрбір каталогтың атауы бар және ол басқа каталогте тіркеле алады. Егерде X каталог Y каталогта тіркелген болса, онда X — Y-тің ішкі каталогы, ал Y — X үшін ішкі каталог немесе ата-аналық каталог деп айтады.

Каталогтардың атауына қойылатын  талаптар файлдардың атауына қойылатын  сол талаптар. Әдеттегідей, каталогтар үшін атаудың кеңеюі пайдаланылмайды, дегенмен оны істеуге ешкім тиым салмайды.

Әрбір дискіде бір бас немесе түпкі каталог бар. Онда файлдар  мен ішкі каталогтар (--деңгейлі каталогтар) тіркеледі. 1-деңгейлі каталогтарда файлдар  мен 2-деңгейлі каталогтар және т.б. тіркеледі. Дискіде каталогтардың иеархиялық ағаш тәрізді құрылымы алынады.

1 суреттегі түпкі каталогте  CHI, DOC және ЕХЕ ішкі каталогтері,  сондай-ақ autoexec.bat, command.com және paper.doc файлдары  бар. DOC каталогінде  LETTERS ішкі каталогы, paper.doc пен paper.bak файлдары және  т.б. бар.

Пайдаланушы қазіргі сәтте жұмыс  істеп отырған каталог ағымдағы деп аталады.

10.1 сурет

 

  «Сілтеуіш» бағдарлама

Windows-тың сілтеуіші компьютердегі файлдардың, қапшықтар мен дискілердің иерархиялық құрылымын бейнелейді. Онда сонымен қатар қосылған желілік дискілер бейнеленеді. Windows-тың сілтеуіші көмегімен

файлдар мен қапшықтарды  көшірмелеуге, орнын ауыстыруға және атауын өзгертуге, сондай-ақ оларды іздестіруді  орындауға болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10.2 сурет

Сілтеуіште тұратындар:

1. Тақырып жолы

2. Меню жолы

3. Аспаптар тақтасы

• «Артқа» батырмасы – алдыңғы бетке орын ауыстыру;
• «Алға» батырмасы – келесі жолға орын ауыстыру;
• «Жоғары» батырмасы - 1 деңгейге жоғары;
• «Іздестіру» батырмасы – файлдар мен қапшықтарды іздестіру терезесін шақыру;
• «Қапшықтар» батырмасы – сілтеуіштің сол жақ бөлігін жинау, windows-тың стандартты терезесі;
• «Түр» батырмасы – тізімнен түсіп қалған файлдар мен қапшықтарды бейнелеу түрін өзгерту.

4. Адрестік жол – ағымдағы каталогқа дейінгі жол

 

5. Екі бөлікке бөлінген жұмыс аймағы:

1) каталогтар ағашы – сол жақта

2) каталогтағы барды қарап шығу терезесі – оң жақта

Windows-та файлдар мен қапшықтарды қарап шығуға және олармен жұмыс істеуге болатын басқа терезелер де бар. «Менің құжаттарым» («Мои документы») қапшығы тез қатынас құруды талап ететін құжаттарды, суреттерді немесе басқа файлдарды сақтау үшін қолайлы орын болып саналады. Одан басқа, сілтеуіште жергілікті желіге қосылған барлық компьютерді атайтын «Менің желілік қоршамым» («Мое сетевое окружение») қапшығын ашуға болады. Windows-тың қатқыл дискісінен файлар мен қапшықтарды аластау кезінде оларды «Қоржын» («Корзина») қапшығына орын ауыстырады, қоржынды тазалағанға дейін оларды қайта шығарып алуға болады. Дискіден немесе желілік дискіден аластатылатын файлдар мен қапшықтар қоржынға орын ауыстырмастан мүлдем жойылады.

Сілтеуішті  ашу үшін Іске қосу (Пуск) батырмасын басыңдар да Бағдарламалар, Стандарттар және Сілтеуіш (Программы, Стандартные и Проводник) командаларын таңдаңдар.

Файлдық жүйенің менеджері

Windows Commander – бұл файлдық менеджер, яғни  программа Windows ортасында файл  мен жұмыс жасау үшін арналған. Өз мүмкіншілігіне қарай ол  Сілтеуіш программасындағы файлдық  менеджерден жақсырақ тұрғызылған  және оның сыртқы көрінісі мен интерфейсі Norton Commander-дағы MS-DOS программасына ұқсас, осы программаның ең жақсыларын қосып атқарады.

Windows Commander-дың  мүмкіншілігі:

·   Windows Commander көп командаларын қарапайым пернелерді басу арқылы орындауға болады, Norton Commander-ге ұқсас;

·   Drag & Drop қолдауы, сілтемеге ұқсас (бар объектіні тышқан сілтемесі арқылы апару);

·   көшірімді кеңейту, ауыстырушылық, атын өзгерту және файл мен ағаш каталогын жою;

·   файлдық архивпен жай директория сияқты жұмыс жасау, файлды тез арада архивке көшіруге болады немесе архивті дискке және файлды архивтен жоюға болады    (ішіндегі архивті модификациялау);

·   Windows Commander меню командасына өз программасын жіберіп қосуға болады;

·   программа жіберу үшін командалық жолға MS DOS-тағыдай әр түрлі   параметрлер көрсетіледі;

·   файл іздеудегі функцияның кеңеюі;

·   текстегі файл тұрғызуын қарау (F3 пернесімен шақырылады) және он алтылық форматтағы  DOS кодының мүмкіншілігін Windows-тағыдай;

·   ZIP форматындағы файлды орамдау;

·   сыртқы программа жіберу үшін панель аспабын күйге келтіру және   Windows Commander-дың орындалуы;

·   Windows Commander программасындағы негізгі меню программасын жөнге келтіру;

·   ZIP, ARJ, LZH, GZ, TAR, RAR және ACE архиві сыртқы программа үшін қосылуы;

·   желілік, локальдық және Интернет ресурстарымен сізді компьютеріндегі диск секілді жұмыс.

Windows Commander – ОЖ-гі Windows-тың жұмыс  аспабы 

Windows Commander интерфейсі, атап өткендей Norton Commander программасының интерфейсіне ұқсас. Терезенің жоғарғы жағында тақырып жолының астында Windows Commander-дің мәзір қатары орналасқан, мұнда келесі бөлімдер бар: Files (Файл), Mark (бөліктеу), Commands (Командалар), Net (Желі), Show (Көрініс), Configuration (Конфигурация), Start (Бастау).  Start–Change Main Menu команда көмегімен мәзір құрамын қолданушылар қалаулары бойынша өзгерте алады.

 

File бөлімі  файлдармен жұмыс жасауға арналған  командалардан тұрады, бұл командалар  көмегімен файл атрибуттарын  өзгерту, файлдарды орау немесе  шашу, оны бірнеше бөлікке бөлу  және қайта жинақтау әрекеттерін  орындай аласыздар.

Mark бөлімі  файлдарды ерекшелеу командаларынан  тұрады.

Commands бөлімі Windows Commander-дің қосымша командаларынан  тұрады.

Net бөлімі  желі мен желілік ресурстармен  жұмыс жасауға арналған командалардан  тұрады.

Show бөлімі  ағымдағы жұмыс терезесін күйге  келтіру командаларынан тұрады. Бұл бөлімдегі командалардың  көмегімен файлдар бейнеленетін  терезе түрінөзгертуге, оларды сұрыптау  тәсілін (мысалы, кеңеймесі, мерзімі  және уақыты бойынша) бере аласыз.

Configuration бөлімі Windows Commander-ді күйге келтіру  командаларынан тұрады.

Мәзір қатарының  астыңғы жағында саймандар панелі орналасқан.

Саймандар панелін Configuration→Button Bar мәзір командасының көмегімен күйге келтіруге болады.

Саймандар панелінен төменірек диск таңдау терезесі орналасқан.

Одан  төменірек сіздің компьютеріңіздегі  дисктер құрамын бейнелейтін  терезелер орналасқан.

Windows Commander-дің  жұмыс терезесі Norton Commander-дегідей  екі терезеге бөлінген.

Жұмыс терезелерінің  жоғарғы жағында ағымдағы каталогқа  бару жолы көрсетілген. Тақырыпқа екі  рет шерте отырып, ағымдағы каталогты  жиі қолданатын ресурстар тізіміне қосып, керек каталогқа оның тақырыбына екі рет шерту арқылы тез көше аласыз.

Төменде Name, Ext, Size, Date батырмалары орналасқан. Оларға тышқан көрсеткішін шерте  отырып терезе құрамын сәйкесінше файлдың  аты, кеңеймесі, өлшемі және құрылу мерзімі  бойынша сұрыптай аласыз.

Жұмыс терезесінің  төменгі жағында ағымдағы каталогтың файлдарының саны және өлшемі туралы мәліметтерден тұратын қалып-күй  қатары бейнеленеді. Жұмыс терезесінің  астында командалық жол орналасқан. Пернелерді басқан кезде мәтін командалық жолда бейнеленеді, Enter пернесін басқанда терілген команда орындауға жіберіледі, Ctrl және ↓ пернелер комбинациясын  басқан кезде бұрын орындалған командалар тізімі ашылады.

Ең астында Windows Commander-дің кейбір пернелерінің қолданылуын еске түсіретін жол  орналасқан.

Windows Commander-дегі пернелер комбинациялары

Windows Commander-дағы  көптеген әрекеттерді Norton Commander-дегідей  клавиатураның белгілі бір пернелер  комбинациясын басу арқылы орындауға  болады.

Windows Commander-де  келесі пернелер комбинациялары  қолданылады:

Перне	Амалдар
F1	Анықтаманы шақыру.
F2	Терезе құрамын жаңарту.
F3	Файлды қарау.
F4	Файлды редакциялау.
F5	Көшіру.
F6	Файлдардың атын өзгерту немесе тасымалдау.
F7	Каталогты (буманы) құру.
F8	Файлды немесе каталогты жою.
F9, F10	Windows Commander мәзірін активтеу.
ALT+F1	Сол жақ терезедегі дисктің атын өзгерту.
ALT+F2	Оң жақ терезедегі дисктің атын өзгерту.
ALT+F3	Сыртқы программа қараушының көмегімен  файлды қарау.
ALT+F4	Программадан шығу.
ALT+F5	Файлды орамдау.
ALT+SHIFT+F5	Келесі жою арқылы файлды орамдау.
ALT+F7	Файлды іздеу.
ALT+F8	Командалық жолда алдын-ала орындалған командалар орналасқан терезені ашу.
ALT+F9	Файлды ашу.
ALT+F10	Ағымдағы диск ағашының терезесін  ашу.
SHIFT+F2	Екі терезе құрамын салыстыру.
SHIFT+F3	Бірнеше файл таңдалған кезде сілтеме  астындағы файлды қарау.
SHIFT+F4	Текстік файл құру және оны редакторда ашу.
SHIFT+F5	Осы директорияда файл көшірмесін жасау.
SHIFT+F10	Контекстік менюді көрсету.
SHIFT+CTRL+F5	Ерекшеленген файлдарға жарлық құру.
SHIFT+F6	Файл атын өзгерту.
SHIFT+ESC	Windows Commander-ді тапсырмалық жолға   бүктеу.
ALT+left/right	Алдыңғы каталогтарға өту.
ALT+down	Алдыңғы каталогтан тізімді ашу.
NUM +	Ағымдағы  файлды немесе каталогты бөліктеу.
NUM -	Бөліктенген ағымдағы  файла немесе каталогты жою.
NUM *	Бөлікті шақыру.
NUM /	restore selection
CTRL+NUM +	Барлығын бөліктеу.
CTRL+NUM -	Бөлікті алып тастау.
ALT+NUM +	Файлды берілген кеңейтулермен бөліктеу.
CTRL+PgUp,  Backspace	Аталық каталогқа көшу. (cd ..)
CTRL+\	Түбірлі  каталогты дискке көшу.
CTRL+PgDn	Каталогты немесе  архивті ашу.
CTRL+F1	Ағымдық терезедегі  файл турлы ақпаратты қысқаша форматта беру.
CTRL+F2	Ағымдық терезедегі  файл туралы ақпаратты толық форматта беру.
CTRL+F3	Аттарымен сорттау.
CTRL+F4	Кеңеитілуді сорттау.
CTRL+F5	Мерзімімен сорттау.
CTRL+F6	Көлемімен сорттау.
CTRL+F7	Сорталусыз.
CTRL+F8	Ағаш  каталогын көрсету.
CTRL+F9	Сілтеме көмегімен  файлдағы программаны өңдеу және басып шығару.
CTRL+F10	Барлық  файлдарды көрсету.
CTRL+F11	Тек қана  программны көрсету.
CTRL+F12	Анықталған қолданушыға файлды көрсету.
TAB	Программалар арасындағы терезелерге  көшу.
Ке-келген әріп	Сілтеме  командалық жолға көшеді, ал сонда белгіленеді.
INSERT	Файл немесе каталогты бөлу.
SPACE	Файл немесе  каталогты бөліктеу, егер каталогты бөліктесе ондағы каталог және жалпы объем ішіндегі жолдар бейнеленеді.
ENTER	Каталог ішін ашу /  программаны орындауға жіберу /  программаны сілтеме астындағы  файлды  үшін жіберу /командалық жолда комада орындау /  архив ішіндегі  файл көрсету.
SHIFT+ENTER	1. Командалық  жолға команда жіберу  немесе  MS DOS программасының терезесіне сілтемені апару жұмыс біткеннен кейін программа терезесі ашық қалады  ( жұмыс жасайды егер Windows каталогында NOCLOSE.PIF файл болса. ). 2. Архивтермен басқа терезеде  ашады.
ALT+SHIFT+ENTER	Каталог пен  подкаталогмәні өлшенеді,нәтежиесі толық режимде бейнеленеді.
ALT+ENTER	Объект қасиетін шығарады.
CTRL+B	Бір терезеде каталогтың барлық файлын көрсетеді және оның подкаталогындада.
CTRL+D	Жие қолданатын каталог терезесін  ашу.
CTRL+F	FTP серверімен қосылу.
CTRL+SHIFT+F	FTP серверімен үзілу.
CTRL+I	Терезелер арасына алмасу.
CTRL+L	Таңдалған файлдар және оның алатын орны.
CTRL+M	FTP  қосылу режимін өзгерту .
CTRL+N	Жаңа  FTP қосылуы.
CTRL+P	Командалық жолға ағымдық жолды  көшіру.
CTRL+Q	Панелдің тез көрсетілуі.
CTRL+R	Ағымдағы  каталогішін жаңарту.
CTRL+T	Группалық ауыстыру.
CTRL+U	Терезе орнын ауыстыру.
CTRL+C (32 bit)	Буфер ауыстырудағы файлды көшіру.
CTRL+X (32 bit)	Буфер алмастыру файылын қию.
CTRL+V (32 bit)	Буфер алмасу файлын қою.

 

 

 

 

11 ТАҚЫРЫП. ЖАДЫНЫ БАСҚАРУ

 

Мақсаты: Жадыны бөлу типтері және бөлу принциптері бойынша жұмыс дағдылары, виртуалды жадты ұйымдастыру, рұқсат ету функциясының мүмкіндіктерімен таныстыру.

Кілттік сөздер: свопинг, виртуализациялау, виртуальды жады, мультибағдарламалау, сегмент.

 

Дәріс жоспары (1 сағат)

1. Жадыны бірігіп қолдану.
2. Жадыны қорғау.
3. Қатынау функциялары.
4. Виртуалды жадыны ұйымдастыру.

Әдебиеттер: 3, 7, 10, 16, 17

 

Жады  - мультибағдарламалы операциалық жүйе қатарынан түбегейлі басқаруды талап ететін ең маңызды дерлік ресурстардың бірі болып табылады. Жадының бос бөліктерінің барлығы бөлістіруге төнеді.

ОЖ жадыны басқару жөнінен қызметтері:

• бос және толған жадыны анықтау,
• жадыны үрдістерге бөлу мен олардың тамамдалуы кезінде жадын

босату,

• үрдістерді оперативті жадыдан дискіге ығыстыру,
• оперативті жадыда орын босаған кезде оларды қайтара көшіру,

• бағдарлама мекен-жайларын физикалық жадының нақты облысына саралау.

Мекен-жайлар түрлері

Құбылмалы және командалар идентификациясы  үшін символды атаулар, виртуалды мекен-жайлар мен физикалық мекен-жайлар қолданылады.

Символды атауларды қолданушы бағдарламаны алгорит тілінде немесе ассемблерде жазу барысында қолданылады.

Виртуалды мекен-жайларды бағдарламаны машина тіліне аударатын   транслятор жасап шығарады. Осылайша, аударылым барысында бағдарламаның оперативті жадының қай бөлігіне барып орнығатыны белгісіз болғандықтан, транслятор бағдарламаларға құбылмалы және командаларға виртуалды мекен-жайларды беріп, бағдарлама нөлдік мекен-жайдан басталатынын ескереді. Үрдістің виртуалды мекен-жайларының жиынтығы  виртуалды мекен-жай кеңістігі деп аталады. Әрбір үрдіс өзіндік виртуалды мекен-жай кеңістігіне ие. Виртуалды мекен-жай кеңістігінің максималды көлемі компьютердің аталған сәулетіне тән мекен-жай разрядтылығымен шектеледі, сондай-ақ компьютердің физикалық жадымен сәйкес келмейді.

Физикалық мекен-жайлар құбылмалылар мен командалар орныққан оперативті жадының ұяшық нөмірлеріне сәйкес. Виртуалды мекен-жайдан физикалыққа  ауытқу екі тәсілмен жүзеге асады. Алғашқыда, алмастыруды арнайы жүйелік бағдарлама – алмастырушы қосушы орындайды. Ол физикалық жадының бастапқы мекен-жайы жөніндегі ақпаратқа сүйемдене  отырып, бағдарламаның қосылуын іске асырады. Екінші тәсілде, бағдарлама виртуалды  мекен-жайда еш өзгертілімсіз қосылады, бұл ретте операционды жүйе бағдарламалық  кодтың виртуалды мекен-жай кеңістігіне  қатысты орнығуын бағдарлайды. Бағдарламаның  орындалуы барысында оперативті жадыға төну кезінде виртуалды мекен-жайдың физикалыққа түрленуі орындалады. Екінші тәсіл барынша тиімді болып табылады. Ол бағдарламаныңорындалуы кезінде  оның деңіл түрде орын алмастыруын  қамтамасыз етеді, ал алмастырушшы қосушы бағдарламаны жады бөлігіне мықтап бекітіп  тұрады. Сонымен қатар алмастырушы  қосушыны қолдану шығындар санын  кемітеді, себебі виртуалды мекен-жайдың түрленуі қосылу барысында бір рет  қана болады, ал екінші жағдайда аталған  мекен жайға төну кезінде қайтара  орындалып отырады.