Windows операциялық жүйесі

Мазмұны

 

	Кіріспе ....................................................................................................			3
1	WINDOWS    ЖҮЙЕСІНДЕГІ   ЖҰМЫС  ІСТЕУ  НЕГІЗДЕРІ ....................................................................................................................			5
	1.1		Windows    туралы  жалпы  мағлұматтар .....................................	5
	1.2		Windows    жүйесінің негізгі   функциялары ........................	5
	1.3		Windows   жүйесінің   негізгі  технологиялық  принциптері .....	5
2.	Windows    жүйесінің  негізгі  ұғымдары ....................			7
	2.1	Терезе  .............................................................................................		7
	2.2	Жұмыс  столы .................................................................................		8
	2.3	Белгішелер,   жарлықтар,  бумалар...............................................		8
	2.4	«Тышқан»  тәрізді    графикалық   сілтеме .................................		9
	2.5	Мәлімет   алмастыру  буфері ........................................................		10
	2.6	Windows-ті  іске  қосу.....................................................................		13
	2.7	Windows  жүйесімен   жұмысты  аяқтау .......................................		14

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жұмыс  столы – екінші  негізгі ұғым.

Жұмыс  столы   ұғымы     қазіргі  барлық   операциялық  жүйелер  Windows, OS/2, Macintosh компьютерлеріндегі  OS, SUN  компьютерлеріндегі OS,  т.б.)  интерфейсінің   элементі  болып саналады.  Әдеттегі   өзіміздің  жұмыс  столымызды  алайық.  Жұмыс  столында   кітаптар,  мәліметтер  салынған  бумалар,   құрал-жабдықтар  (қалам,    қарындаш,  өшіргіш, т.б.)  орналасуы  мүмкін.  Олар,  сіздіғ  қалауыңызша,  столда  әр  түрлі  күйде    орналаса  алады.  Стол  беті   әдемі   дастарқанмен   жабылуы мүмкін  немесе   ештеңе    төмелмей  таза  болуы   да  ықтимал.  Сіздің  стол  бетіндегі заттарды  алма-кезек қолдануға   және  олардың   орнын   ауыстыруыңызға  болады.   Дәл осы бейнесі экранда   жүзеге  асырылып  отыр.

Windows   ортасында жұымс столының  рөлін дисплей   экраны  атқарады.  Онды  жұмыс істейтін   программалардың   терезелері,   құжаттардың   жеке  файлдары  белгілер (немесе  шартбелгілер)  түрінде   орналасқан  (   -  сурет).

Өзіңіздің  жұмыс  столыңызды  реттеп    таза  ұстауыңыз   сияқты   экранда   да  қоқырсып  жатқан  столда  жұмыс  істеу  тіптен    ыңғайсыз.  Қажетті құжаттарды,  құрал-жабдықтарды  жоғалтып  алмайтындай    экранда   артық  зат  ұстамай    жұмыс істеуге  көңіл   бөлейік.

 

2.3. Белгішелер,   жарлықтар,  бумалар

 

Белгіше (Icon) – бұл экран бетіндегі қысқаша   жазуы бар кішірейтілген графикалық    бейне.   Ол  дисплей    экрандағы   программаны,  терезені,  функцияны,  файлды,  т.б.  бейнелеп   тұруы мүмкін.   Әо  белгіше   белгілі бір   терезеге  сәйкес    келеді  және  ол  қажет   болғанда    үлкейту батырмасы    арқылы   терезеге    айналады.   Экранда   мынадай   белгішелер   кездеседі: 

• қосымша  (қолданбалы)  программалар  белгішесі;
• белгілі   бір  топтар  белгішесі;
• функциялар  белгішесі. 

Жарлық  (shortcut) -  бұл белгілі бір объектімен  тікелей қатынас жасауды   іске  асыратын   командалық  файл.  Мысалы,   жарлық   арқылы    каталогтың,  желідегі   дискінің  ішіндегісін    көрсетуге    болады,  тез  арада  басқа  каталогта  орналасқан   программаларды  іске  қосуға,    файлды  да  жылдам    ашуға   болады  және  т.б.  Жарлықты    пайдаланғанда   негізгі    объектілердің    өздері   (файлдар,  каталогтар  және  т.б.)  өз   орындарында  ешбір  өзгеріссіз  тұрады.  Ал  сол объектілермен қатынас жасау   Shortcut    файлында    сақталған   информацияның   көмегімен іске  асырылады.  Мысалы,   егер  жұмыс столында   файлдың    (каталогтың)  өзі орналастырылған    болса,   онда   олардың бірін   жою  командасын  қолданған  кезде  ол  дискіден   жойылады.   Ал,    егер  де  сіз   жұмыс  столынан     Shortcut  белгішесін   орналастырып,   оны  артынан  өшірсеңіз,   онда  жарлық  беріп   тұрған   командалық    файл   жойылады  да,   бастапқы  файлдар   ешбір   өзгеріссіз   қалады. 

Бума  (folder) экранда каталогтарды (Windows 98)  және  программалық  топтарды  (Windows 3.1)  белгілеу   үшін   қолданылады.  Мұның   мағынасы   мынада:  каталог пен    программалар    тобы    белгілі бір    объектілерді    орналастыруда    қолданылатын   контейнер  болып  табылады.  Бума -  каталог,   директорий   ұғымының  баламасы   болып  табылады.   Каталог -   файлдарға   арналған  контейнер,  программалық  топ -  жеке программаларға арналған, контейнер, т.с.с. Әрине, мұндай   контейнерлер   әр  объект   үшін  әр  түрлі   болуы  мүмкін.  Бірақ  олармен  атқарылатын  амалдар   біртектес   бола  береді  (мысалға,  жою, көшіру  және  т.б.).

 

2.4. «Тышқан»  тәрізді    графикалық   сілтеме

 

Windows  ортасында   пернелер   тақтасының  көмегімен    жұмыс істеуге  болады,   бірақ   «тышқан»  тетігінмен  басқарылатын    графиктік  сілтемені   (Point)   немесе  олардың   комбинацияларын    (бірге)  қолдану   өте тиімді.  Сол бетімен «тышқанды»  жылжыту экран    бетіндегі   тышқан  сілтемесінің,  яғни  курсорының  жылжуымен  сай келеді.

«Тышқан»    тетігінің   екі  немесе  үш  батырмасы  болады.  Жұмыс  барысында  негізінен  (көбінесе)  оның  сол  жақтағы,   ал  анда-санда    оңжақтағы   батырмасы   пайдаланылады.  «Тышқан»  тетігінің   ортағы   батырмасы  (егер  бар  болса)  Windows  ортасының  тек     кейбір  программаларымен  жұмыс  істеуде    пайдаланылады.

«Тышқан»   тетігімен   ең  негізгі    операция – экран  бетімен  курсордың  (сілтеменің)  қозғалуы   болып  табылады.  Бұл дайындық  операциясы,  ол  өздігінен ешқандай    әрекет-амал    орындамайды. 

Келесі  операция – шерту   (Click).   Бұл операция  сілтемені    экран бетіндегі қажетті элементке апарғаннан  кейін ғана  орындалады,     мысалы,   сілтемені    графиктік  элементтің    белгішесіне  жеткізіп,  шерту   операциясын    орындауға  болады.  Шерту    деп тышқанның   сол жақ   батырмасын    бір рет басып,  қайта   жылдам   қоя беруді  айтады.     Жоғарыда    айтып   өйткеніміздей,    Windows жүйесінде    әдетте    жұмыс істеу    кезінде    негізінен тышқанның    сол жақ   батырмасы    кеңінен қолданылады.  Сондықтан,   алдағы  уақытта,  тышқан   батырмасын    жай шерту   дегеніміз -   тышқанның сол жақ   батырмасын   басып жылдам  қайта  қоя   беру.

Бұл  әрекет   меню  пункттерінің    бірін    таңдау,  объектілерді    белгілеу  немесе  жол    курсорын    қалаған    орынға   жедел    көшіру    кездерінде   және  терезелерді    екпінді  етіп  жұмысқа    қосу  кезінде    және  т.б.   қолданылады.

Тышқанмен  орындалатын  күрделі   операцияға  оның  сол  жақ    батырмасын    жылдам   түрде  екі  рет  шерту  әрекеті жатады  (Double-click).  Оның  жұмыс істеуі  негізінен тышқанды  жай    шерту    әрекетіне    өте ұқсас,  яғни  тықшан   сілтемесі    керекті    элементке   апарылғаннан  соң,  тез  арада    тышқанның   батырмасын   екі  рет  сырт  еткізу    қажет  болады.  Бұл  әрекет  алғаш    тышқанмен    жұмыс істей    бастаған  адамға    күрделі   операция  болып  табылады.  Оның   ерекшелігі    тышқанды  екі   рет жылдам   шерту    аралығында    өте  аз  уақыт    өтуі тиіс,   ол  секундтың  оннан   біәр  бөлігіндей   ғана  уақыт.   Егер  ол  аралықта  көп  уақыт   өтіп  кетсе,  онда   Windows  жүйесі    бұл  әрекетті   жекеленген   екі  бөлек     шерту  деп  түсінеді.   Ал  егер   бұл  амал    дұрыс   орындалса,  онда   Windows  жүйесі  бірден   белгіленген  операцияны  (үнсіз  келісім  бойынша,  көбінесе    белгілі  бір    программаны,   құжатты  екпінді   етіп  іске  қосу)  іске  асыра    бастайды.

Келесі  операция  - тасымалдау  (Drag&Drop).  Ол  терезелер мен шартбелгілердің    орнын ауыстырады,  яғни  басқа   орынға  тасымалдайды  және  терезелердің    ұзындығы   мен   енін  өзгертуде    қолданылады.  Объектілердің   тасымалдау  амалы  былай    орындалады:   сілтемені   орны    ауыстырылатын  элементке  апарып,   тышқанның  сол  жақ   батырмасын   басып,   оны  сол  басулы  күйінде  ұстап  тұрып,   сілтемені   қалаған  жаңа    орынға  жеткіземіз,  сонан   соң  батырманы   қоя    береміз.

 

2.5. Мәлімет   алмастыру  буфері

 

Өзінің    жұмыс  істеуі   кезінде   Windows   жүйесі  программалар  мен  құжаттар  арасында   мәліметтер  алмасуға  арналған   компьютердің  жедел   жадының   арнаулы   бөлігін  алмастыру  буфері   (Clipboard)  ретінде    пайдаланылады.  Буфер  (дәнекер   жад)  әртүрлі   программалар   немесе   құжаттар  арасында    керекті    шағын  көлемді    мәліметтерді    тасымалдап,  олардың   фрагменттерін,     бір-біріне  ауысытырп  отыру  үшін   пайдаланылады.  Алмастырылатын    мәліметтер  ретінде   мәтін   үзінділері  (фрагменттер),  сурет,   кесте  және  т.б.   объектілер  алынуы  мүмкін.

   «Point-and-Click» (көрсету және  шерту)  принциптері.  Бұл    принцип    бойынша графикалық    технологияларды көптеген   операцияларды    орындау  үшін  тышқан   сілтемесін  экран   элементіне  апарып,  оның  сол  немесе   оң  батырмасын   шерту   жеткілікті.   Бұл  тәсілмен  төмендегі   әрекеттерді      орындауға   болады:

• программа  немесе  құжат   терезесінің  аумағын  кішірейту,  үлкейту   және  бұрынғы  қалпына   келтіру;
• көлденең   орналасқан    меню  пункттерін  таңдау;
• экранға   шығатын   меню    командаларын   таңдау;
• аспаптар   тақтасы   командаларын  таңдау;
• мәліметтері  бар   тізімнің  бір  жолын     белгілеу;
• командалық    батырмасын  басу,  таңдау;
• ауыстырып  қосқыштың  мәнін   өзгерту;
• мәтіндік   информацияны  енгізу   кезінде  курсордың   орналасуын    өзгерту;
• мәтін  енізілетін    өріс  жолдарының    бірін  таңдап,  оған   мәлімет  енгізу   және  көптеген   басқа  әрекеттер.

«Select»  (ерекшелеу,  белгілеу)  принципі.  Программалар  терезесінде   құжатпен  жұмыс істеу    барысында біге  үнемі мәтін   фрагменттерімен,    үзінділермен   (мәтіннің  белгілі бір    бөлігімен,   суретпен,  кестелермен)  әр  түрлі    операциялар   орындауға  тура   келеді.  Ол  операциялар  мынадай   іс-әрекеттерден   тұрады:

• фрагментті  көшіру,  тасымалдау,  жою,   олардың  қаріптерін,  мөлшерін  өзгерту,  жиектеу,   кейбір   жерлеріне   көлеңке  түсіріп  қараңғылау  т.б.  Мұндай   операциялар   екіге   бөлініп    орындалады:  ең  алдымен    біз  фрагментті    белгілеп    алуымыз  керек  (яғни   құжаттың  қай  бөлігін  өңдейтінімізді   программаға  хабарлау),   ал  сонан  соң   нақты   команданы  орындау  (мысалы,  фрагментті  жою  немесе    оның  қаріпін  өзгерту).  Оның  түріне  немесе    программа  талабына  сай  фрагментті әр  түрлі   тәсілдермен   белгілейді.  Мысалы,   мәтін   бөлігін (смволды,  сөзді,  жолды,  абзацты,  т.б.)  тышқанның   көмегімен   немесе  арнайы  перне   (Shift)    және  бағыттауыш   тілсызық  символдар   арқылы   белгіленіп  алуға болады.  Графиктік   түрдегі    фрагменттерді      белгілеуде,   әдетте   сол  бөлікке сілтемені   алып  барып,    тышқанды   шертуді  қолданады.

Егер белгілеу   барысында    қандайда  бір   қате  жіберілсе,  онда   фрагменттен   тыс  жерде   (ал  кейде  фрагменттің  өзінде  де)  тышқанды   жай  шерту    жеткілікті -  мұның   нәтижесінде   белгілеу    әрекеті    алынып    тасталынады,  яғни    орындалмайды.

Жұмыс  істеуді    жаңадан  үйреніп  жүргендер   ешбір   объектіні   белгілеместен   команда   орындауға    тырысады.  Мұндай  істің    нәтижесі    қандай  болмақ?  Кейде бұл команда   орындаусыз   қалады  (мысалы,  буферге белгіленбеген фрагментті  алуға болмайды);   кейде    команда    ескерілмей,  еленбей    де  қалады  (мысалы,   қаріпті   өзгертуде);  кейде   команда    үнсіз    келісім   бойынша   орындалып  та  (мысалы,  абзацты   форматтауда)  кетеді.  Сондықтан,   осындай    қателерден   аулақ  болу  үшін,   фрагментті  алдын  ала    белгілеп   алуды   ешқашанда   естен   шығармау  керек!

«Drag-&-Drop»  принципі  (тасымалдау  және  барған  орнында  қалдыру).  Бұл әдіспен    өңделініп жатқан  құжаттың   белгіленген үзігін,  белгішені   (пиктограмманы),   терезені  басқа    орынға  ауыстыруға    немесе      олардың    көшіресін алуға болады.

Мысалы,  егер  де  суреттің  бір бөлігі    қайшымен  қиылып   белгіленген болса,   онда  тышқан   курсорын  сол сурет    бөлігіне   жеткізіп,   оның     сол немесе  оң   жақ батырмасын  басып тұрып,  жаңа  орынға ауыстыруға  болады.   Батырманы    босатқан  мезетте    сурет  қиығы    жаңа орынға   бекітіледі.   Егер  оны   ауыстыру     барысында  Ctrl   пернесін басып    тұратын  болсақ,  онда  жаңа   орынға    сол  сурет    фргаменттің  көшірмесі     орналасады  (көшіріледі).  Осындай  жолмен   үнемі  көшіру  мен  орнын   ауыстыру   амалдарын   қатар   қолдануға тура  келеді.   Мысалы,   көп элементтері ұқсас    болып   келген  күрделі схеманың    суретін салу   үшін  оның   бір элементін    сызып алып  (айталық,  тіктөртбұрыш),  сонан соң «Drag-and-Drop»   режимінде оның  санын   көбейте отырып,  көшірмесін  алуға болады.  Ақырында   осы әдіспен   тасымалдау  режимінде   экрандағы элементтердің    шеттерін   тегістеп   түзетуге    болады.