Джоуль-Ленц заңына арналған зертханалық жұмыс

6. Әлем құрылымының  және оның айналуының сұлбалары.

 

Бақылаулар:

Телескопппен байқалатын жұлдыздық объектілерді бақылау.

 

Практикалық жұмыс:

Аспан денелерінің қозғалысын компьютерлік модельдеу.

 

Қорытынды (2 сағат)

 

Әлемнiң қазiргi заманғы  физикалық бейнесi. Астрономияда ашылған соңғы жаңалықтар. Физика және  ғылыми-техникалық прогресс.

 

Лабораториялық практикум (10 сағат)

 

Уақыт қоры (10 сағат)

 

 

III. СЫНЫПТАР БОЙЫНША  ОҚУШЫЛАРДЫҢ ДАЙЫНДЫҚ ДЕҢГЕЙІНЕ ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР

 

Жаратылыстану-математикалық  бағыттағы 10-сынып оқушылары:

 

- механиканың (материялық нүкте, қатты дене, сұйықтар мен газдар  кинематикасы мен динамикасы, сақталу заңдары,  молекулалық физика мен термодинамиканың (молекулалы-кинетикалық теория, газдардың, сұйықтардың және кристаллдардың қасиеттері); электр және магнетизмнің (вакуум мен заттағы электр өрісі, Максвелл теориясы) физикалық негіздерінің мәні мен мағынасын;

– табиғи жүйелердегі  гравитациялық, электромагниттік өзара  әрекеттесулердің,  табиғаттағы динамикалық және статикалық заңдылықтардың, табиғаттағы физикалық объектілер құрылысының реттілігінің,  реттіздіктен реттіліке және керісінше өтудің мәнін;

- адам мен табиғаттың өзара әрекеттесу аясындағы ғаламдық және аймақтық проблемаларды;

– жаңаратын және жаңармайтын әр түрлі табиғи қорларды тиімді пайдалану негіздерін, адамның белсенді іс-әрекетінен болатын табиғи объектілердегі физикалық заңдылықтарды; нанотехнологиялар негіздерін білуі және түсінуі тиіс;

– физикалық құбылыстар мен денелердің қасиеттерін  сипаттай алуы, классикалық және релятивтік механиканың, газдардың кинетикалық теориясының, статистикалық физика мен термодинамиканың, өткізгіштіктің электрондық теориясының, жасанды объектілерді қалыптастыру үшін құрылған инженериядағы кейбір физикалық модельдерді сипаттап, түсіндіре алуы,

- жаңа білімді игеру барысында тірі және өлі табиғатта туындап жататын процестер мен құбылыстар туралы, ньютондық (классикалық) механиканың, газдардың кинетикалық теориясының, өткізгіштіктің электрондық теориясының қолданылу аялары, зат және өріс қасиеттері, кеңістік және уақыт қасиеттері, табиғаттағы динамикалық және статистикалық заңдылықтар туралы  туралы түсініктеріне  түзетулер енгізе алуы,

- игерген физикалық білімдерін практикалық іс-әрекетте: көлік құралдарының қозғалысы кезіндегі денелердің инерттілігін және үйкелісті, резонансты, энергияның сақталу заңын техникалық құрылғылардың әрекеті кезінде, әр түрлі заттардың жылу өткізгіштігі мен жылу сыйымдылығын, булану кезінде сұйықтардың салқындауын ескеруі; тұрмыстық электр құралдарын дұрыс пайдалану және жаңа құрылғылар жасау үшін; физикалық есептерді шығаруда және техникалық жобаларды жүзеге асыруда; физиканың математикалық аппаратын функционалдық деңгейде қолдана алуы,

- денелердің теңүдемелі қозғалысын, еркін түсу үдеуін, денелердің шеңбер бойымен қозғалысын, денелердің өзара әрекеттесуін, газдардағы изопроцестерді, заттың бір агрегаттық күйден екінші бір күйге көшуін, тұрақты ток электр тізбегінің заңдарын  қолдану бойынша жүргізілетін физикалық эксперименттерді жүргізе алуы, газдың қысымын, ауаның ылғалдылығын, заттың меншікті жылу сыйымдылығын, мұздың балқу жылуын, тізбек элементтерін тізбектей және параллеь қосу кезіндегі оның параметрлерін, ток көзінің ЭҚК-і мен ішкі кедергісін, конденсатордың сыйымдылығын, катушканың индуктивтілігін және т.б. өлшей алуы;

- алынған мәліметтерді сұлбалардың, кестелердің, тірек конспектілердің  көмегімен  өңдеп, талдап және интерпретациялай алуы және жұмыс нәтижелерін көрсетілімдік көрнекі құралдарды (графиктер, диаграммалар, суреттер) және компьютерлік технологияларды (ұсыну, жариялау) пайдаланып қысқаша баяндай алуы,

- физикадан  игерген теориялық және практикалық  білімдерін  (жасанды және басқа  материалдарды техникада; жылу  қозғалтқыштарын көлікте, энергетикада  және ауыл шаруашылығында, электролизді металлургия мен гальвонотехникада, электронды-сәулелі түтіті, шалаөткізгішті диодты, терморезисторды және т.б.) адамзат қызметінің әр түрлі саласында қолдана алуы  үшін басқа жаратылыстану пәндерінен игерген білімдерімен білімдерімен ұштастыра алуы тиіс.

 

Жаратылыстану-математикалық  бағыттағы 11-сынып оқушылары:

 

-тербелістер мен толқындардың (гармониялық тербелістер кинематикасы, толқындардың интерференциясы мен дифракциясы, спектрлік жіктеу; электр және магнетизмнің (вакуум мен заттағы айнымалы электр өрісі; Максвелл теориясы, электромагниттік толқындар, оның ішінде оптикалық диапазондағы да толқындардың таралу қасиеттері); релятивтік механиканың (жарық жылдамдығы, кеңістік пен уақыт қасиеттері), кванттық физиканың (кванттық механикадағы бөлшектердің күйлері, корпускулалық-толқындық дуализм, анықталмаушылық қатынастарының, қатты денелердің ядролары, атомдары, молекулалары құрылысының, химиялық байланыс теориясының; іргелі өзара әрекеттесулердің, табиғатты танып білудің (жаңа ғылыми әдістерінің мүмкіндіктері) физикалық негіздерінің мән-мағынасын,

- табиғи жүйелердің ұйымдасуының кванттық негіздерін, химиялық байланыстардың кванттық табиғатын, микродүниедегі құбылыстардың ықтималдық сипатын,

- жарық жылдамдығының салыстырмалылығы мен инварианттылығы, кеңістік пен уақыттың салыстырмалылығы, абсолют кеңістік пен уақыт туралы принциптерді,

- жарық табиғатына  көзқарастың дамуы, кванттық теорияның  тууы, табиғи радиоактивтіліктің  ашылуы, радиоактивті изотоптарды  алу және оларды адамзат игілігіне жұмсау туралы,

- Жер тобындағы планеталар, алып планеталар және Күн жүйесіндегі кіші денелер, Күн жүйесінің пайда болуы, Әлемнің құрылысы мен эволюциясы туралы,

 - ядролық электр станцияларды пайдаланудан туындайтын экологиялық салдарларды, радиоактивті сәулелердің жануарлар және өсімдік әлеміне әсерін, бұл процестердің физикалық негіздерін және қатерлерді азайту жолдарын білуі тиіс;

- жаңа білімді игеру барысында тірі және өлі табиғатта жүріп жататын процестер мен құбылыстар, зат пен өріс қасиеттері, кеңістік-уақыт заңдылық-тары, элементар бөлшектер және іргелі өзара әрекеттесулер, Әлемнің құрылысы мен эволюциясы туралы түсініктеріне түзетулер енгізе алуы,

- физикалық құбылыстар  мен денелердің қасиеттерін  сипаттап, түсіндіре алуы, электр және магнетизмнің, релятивтік механиканың, кванттық физиканың  негізгі заңдарын табиғат құбылыстарын түсіндіре алу үшін қолдана алуы,

- игерген физикалық  білімдері мен біліктіліктерін  көлік құралдарын, тұрмыстық электр  құралдарын  радио және телекоммуникациялық байланыс құралдарын пайдалану кезінде  және жаңа құралдарды жасау кезінде; физикалық есептерді шығаруда және техникалық жобаларды жүзеге асыруда; физиканың математикалық аппаратын функционалдық деңгейде қолдана алуы,

- физикалық эксперименттерді: дененің тербелмелі және толқындық қозғалысын, жарықтың шағылуын, сынуын, интерференциясын, дифракциясын, дисперсиясын зерттеу, ацнымалы ток тізбегіндегі ток күші мен кернеуді, заттың сыну көрсеткішін, линзаның оптикалық күшін, жарық толқынының ұзындығын өлшей алуы, трансформаторды ток пен кернеуді түрлендіру үшін пайдалана алуы; қарапайым радиоқабылдағышты жинай алуы, заряд таңбасын және суреттердегі элементар бөлшектердің іздері бойынша олардың қозғалыс бағытын анықтай алуы,

- физика заңдары мен  принциптері негізінде табиғи құбылыстарды сипаттау үшін физикалық модельдерді (абсолют қара дене, ядроның протондық-нейтрондық моделі, жарықтың толқындық және кванттық моделі және т.б.) пайдалана алуы,

- физикалық эксперимент нәтижелерін сұлбалардың, кестелердің, тірек конспектілердің  көмегімен  өңдеп, талдап және интерпретациялай алуы,   көрсетілімдік көрнекі құралдарды (графиктер, диаграммалар, суреттер) және компьютерлік технологияларды (ұсыну, жариялау) пайдаланып қысқаша баяндай алуы,

- физикадан  игерген теориялық және практикалық білімдерін  (жасанды және басқа материалдарды техникада; электр  және атом қозғалтқыштарын көлікте, энергетикада,  қазіргі заманғы электр өлшеуіш құралдарды, инфрақызыл, көрінетін, ультракүлгін және рентгендік жиіліктер диапазонындағы электромагниттік толқындарды, фотоэлементті, спетрлік анализді, ядролық және термоядролық реакторды және т.б.) практикалық сипаттағы мәселелерді шешу үшін басқа жаратылыстану пәндерінен игерген білімдерімен  ұштастыра алуы тиіс.

 

 

IV. ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК  ЖҮЙЕСІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 

Физика ғылым ретінде  адамзат мәдениетінде маңызды орын алады. Өзінің мазмұнында деректерді, түсініктерді, заңдарды, теорияларды, модельдерді, іргелі тәжірибелерді, физика әдістерін және т.б. қамти отырып, адам қызметінің түрлі саласында кеңінен қолданыс табатын түсініктер, ойлау жүйесі мен практикалық қызметі үшін тиімді тәсілдер қоры жинақталады. Физиканың жалпы мәдени мәнділігін және оның негізінде ғылыми дүниетанымды және көзқарасты қалыптастыру қазіргі кездегі оқу пәнінің басым мақсаттарына жатады.

Оқу бағдарламасында, адамның  табиғатпен өзара қарым-қатынасы, адамның  Ғаламдағы және планетадағы орны, өмірлік мәні бар мәселелер және оқушыларға білім беру мен тәрбиелеуде  үлкен маңызы бар лабораториялық және практикалық жұмыстар кең орын алады.

Бағдарламада «Физика» оқу пәнінің мазмұны пәнішілік  және пәнаралық байланыстарды, оқу  үдерісінің логикасын, оқушылардың  жас ерекшелігін ескере отырып нақтыланады; сыныпта орындалатын көрсетілімдер  мен лабораториялық жұмыстардың  минимал жиынтығы анықталады, практикалық бағдарланған тапсырмалар ұсынылады.

Физикалық құбылыстарды, тарихи-ғылыми және тарихи-өмірбаяндық  материалдарды зерделеуде пәндік дағдылармен  қарулану және пәнді жақсы түсіну математикамен, химиямен, биологиямен  және географиямен пәнаралық байланыс арқылы қамтамасыз етіледі.

Жаратылыстану-математикалық  бағыттағы сыныптарға (10-11 сыныптар) арналған физика пәні бойынша ұсынылып отырған бағдарлама оқу пәнiнiң  жалпы мақсаттарын және оқушылардың  қабiлеттiлiгiнен, қызығушылығынан және кәсiптiк мүддесiнен туындайтын арнайы мақсатын ескере отырып дайындалды.

Қазiргi заманғы  ғылыми дүниетаным тұрғысынан бағдарлама физикалық  теориялардың негiзiн – Ньютон механикасы мен релятивтiк механиканы, молекулалық-кинетикалық  теория мен термодинамиканы, электродинамика мен электрондық теорияны, толқындық, геометриялық және кванттық оптиканы, кванттық механиканы, атом, атом ядросы, элементар бөлшектер физикасын зерделеудi ескередi. 

Физиканың теориялық  мәндiлiгi мен практикалық бағытталуы көп жағдайда зерттеушiлiк сипатта болып келетiн лабораториялық жұмыстар жүйесiнде де көрiнiс тауып отыр. Дәстүрлi жұмыстармен қатар импульстiң сақталу заңын зерделеу, бiр валенттi ионның зарядын өлшеу сияқты соны жұмыстар ұсынылған.    

Астрономиялық материал жеке бөлiм ретiнде де, кейбiр физикалық тақырыптарды кеңейте қарастыру ретiнде де берiліп отыр.

Бағдарламаның вариативтi бөлiгiнiң мазмұны оқушылардың  физикалық құбылыстарды танып-бiлуге деген қызығушылығын дамытуға, ғылымның iргелi негiздерi мен олардың қолданылуын өзбетiнше зерделеу дағдысын қалыптастыруға бағдарланған.

Физиканы зерделеуге саналы қатынас шығармашылық тұлғаның қалыптасуына ықпал етеді, яғни бұл  пән оқушылардың ой-өрісінің қарқынды дамуына маңызды үлес қосады, сондай-ақ эстетикалық талғамдылықты, әдемілікті, адам ойының күштілігін және оның қоршаған ортаны тану қабілетінің молдығын сезіне білуге үйретеді.

Оқу бағдарламасында  жұмыстың креативті тәсілдеріне  және формасына ерекше орын бөлінеді, проблемалық мәселелерді талқылау арқылы ұжымдық жұмыс жүргізу, оқушыларды өзіндік шығармашылық жұмысқа және топта бірігіп және жеке жасайтын қызықты тапсырмаларға бағыттайтын дамытушы сипаттағы шығармашылық тапсырмаларды орындау және практикалық есептерді шығару ұсынылады.

«Физика» пәні бойынша білім беру бағдарламасы мұғалімнің оқушылардың өз бетінше танымдық іс-әрекетін көрсететін оқыту технологияларын пайдалана отырып, оқу процесін ұйымдастыруына бағыт-бағдар береді.

Оқушылардың оқу-іс-әрекетін басқару оқыту технологияларын  іріктеуге негізделген. Іс-әрекеттік-компетенттік тәсіл аясында оқу процесін ұйымдастыруда оқушылардың өз бетінше танымдық әрекетін көрсететін оқыту технологияларын қолдану неғұрлым тиімді. Физиканы оқыту технологиялары:

- білім берудегі маңыздылығы;

- қолданбалылығы;

- ұлттық-аймақтық ерекшеліктерге сәйкестігі;

- жүйелілігі, тиімділігі;

- пәннің ерекшелігін  ескеру;

- оқушының жеке тұлғалық  даму дәрежесіне сәйкестігі;

-оқушылардың жас ерекшеліктеріне  сәйкестігі сияқты критерийлер  негізінде іріктеледі.

Осы критерийлерге сүйене келе, физиканы оқытуда: дидактикалық бірліктерді ірілендіру, дамыта оқыту, модульдік оқыту, саралап деңгейлеп оқыту, тірек сигналдары арқылы оқыту, кіріктіре оқыту және т.б. технологияларды қолдануға болады. Осы аталған технологияларды қолдануда неғұрлым тиімдірегі интерактивті, проблемалық-іздену, коммуникативті әдістер, ал өзін-өзі дамыту, белсенділік, оқушының зияттылығы, оның пәнге деген қызығушылығы  оқушылардың пәндік және түйінді компетенттіліктерін қалыптастырады. Сондықтан оқыту технологияларын таңдауда алдымен мұғалім мен оқушының қызметі ескерілуі керек.

Жоғары сыныптарда физика пәнінің оқу материалдарын игеру  ақпараттық-компьютерлік технологияларды  қолдану арқылы да жүзеге асырылуы мүмкін. Қазіргі заманғы компьютерлік технологиялар программалау, компьютерлік моделдеу, компьютерлік графика және анимация, Web-дизайн салаларында зерттеушілік және шығармашылық жұмыстарды орындауға үлкен мүмкіндіктер туғызады.

Әр түрлі бағдардағы сыныптар үшін әр түрлі қолданбалыкурстар  ұсынылуы мүмкін, мысалы: