Ішекқуыстылар типі

                   Ішекқуыстылар типі

   Көпжасушалы жәндіктер және жануарлар ағзасындағы барлық жасушалардың тіршілік әрекеті бірдей. Олар бірімен-бірі тығыз байланысты болады. Атқаратын қызметі ұқсас жасушалар түрінде ерекшеленбесе де, ұлпа түседі. Ішекқуыстылар бір затқа бекініп немесе суда еркін жүзіп тіршілік етеді. Суда еркін жүзетін түрлерінің көру және тепе-теңдік мүшелері де болады. Көбінесе отырықшы ішекқуыстылардың денесі сәулелі симметриялы болады. Дене қуысықапшық тәрізді тұйық болғандықтан, артқы тесігі болмайды. Қорытылмаған қорек қалдығы аузы арқылы шығарылады. Ауыздың айналасында қармалауыштар орналасады. Жәндік қорегін екі тәсілмен: жасуша ішінде және жасушадан тысқары - дене ішқуысында қорытады. Барлық ішекқуыстылардың сыртқы қабатында - эктодермада атпа жасушалар бар.Мұндай ерекше құрылысты жасуша басқа жануарларда да болады. Атпа жасушалар қорғаныш және қорегін аулау қызметін атқарады.  

 

• Шоғырланып, отырықшылықпен теңізде өмір сүретін обелия да гидратәріздес жәндік. Оның тіршілік айналымы өте күрделі. Гидра да, обелия да - көпқармалауышты жәндіктер. Шоғырлы отырықшы обелия жыныссыз жолмен көбейеді. Ал оның жынысты жолмен көбеюі шағын денелі дара медуза (гр. медуза - пішіні қолшатыр немесе қоңырауға ұқсас еркін жүзе алатын дарақ) арқылы жүзеге асады. Сөйтіп обелияның көбеюі біріне-бірі мүлде ұқсаспайтын екі ұрпақты алмастыру арқылы жүреді. Жыныссыз көбею кезіндегі бүршіктер дараққа айналады, бірақ аналық ағзадан бөлінбейді. Обелия өте көп бүршіктену арқылы шоғыр түзеді.
• Жынысты жолмен көбею кезінде мезгіл-мезгіл қармалауыштары және ауыз жоқ ерекше бүршік түзіледі. Сол бүршіктен шағын денелі жынысты дарақ - медуза дамиды. Ол аналық ағзадан бөлініп, еркін жүзеді де, ұрықтанған жұмыртқасын суға таратады. Жұмыртқадан дернәсіл - иланула(гр. иланула - жалпақ) түзіледі. Денесін кірпікше қаптаған планула сула біраз уақыт жүзіп жүріп, су түбіне шөгеді де, отырықшы обелияға айналады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                          Гидралар

        Гидралар (Hydrozoa)  ішекқуыстылар типінің омыртқасыз жануарлар отрядына жататын жыртқыштар. Қазір Гидралардың 10-нан астам түрі белгілі. Соның ішінде Қазақстанда кәдімгі Гидралар (Hydra vulgarіs), жасыл Г. (Chlorohudra vіrіdіssіma), сабақтәрізді Гидралар (Pelmatohudra olіgactіs) кездеседі. Гидралар – дене тұрқы 1 см-ге дейін жететін цилиндр пішінді, тұщы суда мекендейтін полип. Ол табанымен су астындағы өсімдіктерге, тасқа, т.б. заттарға жабысып, баяу қозғалып, тіршілік етеді. Гидралардың денесі эктодерма және энтодерма қабаттарынан тұрады. Аузының айналасында 6 – 12 қармалауыштары бар. Қармалауыштарының және атпа клеткаларының көмегімен ұсақ жәндіктерді, әсіресе, шаянтәрізділерді ұстап алып жұтады. Энтодерма қабатына түскен қорегін жасуша ішінде қорыту үшін олардың безді жасушалары ас қорыту сөлдерін бөледі. Қорытылмаған қалдықтары ауыз тесігі арқылы сыртқа шығарылады. Гидралар жынысты және жыныссыз (бүршіктену арқылы) жолмен көбейеді, дара жынысты да, гермафродит түрлері де кездеседі. Гидралардың қайта қалпына келу қасиеті өте жоғары дамыған, мыс., денесінің мөлш. 1 мм-ге жетпейтін особь (дарабас) тез арада біртұтас Гидралар қалпына келеді.Гидралар негізінен лаб-да тәжірибе жасау үшін пайдаланылады

                              Сыртқы құрылысы

үстіңгі бөлім  – ауыз тесігі және қармалауыштарар;

  қарын бөлімі  – гастральды қуыс және табаны; Гидра табаны арқылы жерге  (субстрат) бекінеді

                         Эктодерма қабатында

      Эпителиальды-бұлшықетті (эпителиально-мускульные) жасушалар – гидра осы жасушалар арқылы қысқара алады;

      Стрекательді жасушалар – бұл жасушалар гидраның бүкіл денеінде кезедеседі, көбінесе шупальцаларында. Әр стрекательді жасушада капсула болады – книда немесе нематоциста деп аталады. Стрекательді жасушалардың үш түрі бар: пенетранттар (28 қармалауыш), глютинанттар (7) және вольвенттер(65); Ең үлкені – пенетранттар. Олар азықтың жамылғысын тесіп өту үшін қолданылады. Глютинанттар екіге бөлінеді: кішкене глютинанттар (стереолиндер) – тікеншесіз (без шипиков) жабысқақ жәпше лақтырады және үлкен глютинантар (стрептолин) – жіпшелерінде қорғаныштық қызмет атқаратын тікеншелер болады.

      Жүйке жасушалары – эктодермада дифузды түрде, яғни шашыранды орналасқан, көбінесе ауыз шеттерінде және табанда көбірек болады. Бұл жасушалар шартты рефлекстер түзе алады.

      Аралық жасушалар – эпителиальды жасушалардың арасында кездеседі, діннің қызметін атқарады. Барлық басқа да жасушаларға бастау береді.

                             Энтодерма қабатында

Екі негізгі  типтері бар: эпителиальды-бұлшықетті асқорыту және безді жасушалардан тұрады. Жасушалары бұлшық етті талшықардан тұрады, бір-біріне перпендикуляр орналасады. Олар асқорыту қуысына литикалық ферменттер бөледі.

 

 

                           Гидраның тамақтануы

     Гидра  жыртқыш жануар болып табылады, ол көбінесе дафниялармен, циклоптармен  және қарапайымдылармен қоректенеді.  Зоолог Герданың айтуы бойынша  гидра ұсақ балықтады да жеуі  мүмкін.

     Гидра  қоректтік заттарды екі түрлі  жолмен сіңіреді:                                   

     Фагацитоз  арқылы 

     Асқорыту  қуысында гидроликалық ферменттер  арқылы 

                                       Көбеюі

      Жынысты және жыныссыз көбейеді.

     Жыныссыз  көбею – жаз кезінде бүршіктену арқылы жүреді. Бүршіктену кезінде дененің ортаңғы бөлімінде бұршік пайда болады. Олардан жас гидралар дамиды. Біраз уақыт жас гидралар орнынан қозғалмай сол жерінде қала береді.

     Жынысты  көбею – күз айында өтеді. Барлық гидратірізділерде гамета аралық жасушалардан түзіледі. Екһркек гидрада олар көп бөліне береді де, сперматазоидттар жиынтығы пайда болады. Ал ұрғашы гидрада әр аралық жасуша бір жұмыртқажасушаға бастау береді. Ұрықтану ана денесінде жүреді. Жынысты көбею кезінде судағы температура төмендейді

                                     Эктодерма

Эктодерма (грек. ektos – тыс, сыртқы және тері) – гаструлалану кезінде түзілетін сыртқы ұрықтық қабат. Эктодерма бластомерлері екі қабат болып жарылған ұрықтың сыртқы клеткалық қабатынан қалыптасады. Ұрық денесінің ұзына бойына Эктодерма клеткалары бөлініп көбейіп, жүйке тақташасына, кейін жүйке түтігіне айналады. Жүйке түтігінде Эктодерма клеткалары қыр тәрізді болып орналасады. Жүйке түтігі мен жүйке қырын құрайтын Эктодерманы нейроэктодерма деп атайды. Нейроэктодермадан: эпидермис (терінің сыртқы қабаты), ми мен жұлын, олардың жүйкелері, сезім мүшелерінің құрылымдары; жүйке қырынан: жұлын мидың жүйке түйіндері (ганглийлері), вегетативті жүйке жүйесінің (симпатик. және парасимпатик.) ганглийлері мен жүйкелері, бүйрек үсті безі бозғылт затының хромаффинді клеткалары дамиды. Эктодермалық астар – мүйізденген көп қабатты жалпақ эпителий; қ. Гаструла; Ұрық; Тері.

     Жануарларда  жабындары. Адамда және өзге  сүт-қоректілерде терінің үстіңгі  кабаты Тері туындылары: май және  тер (сүт) бездері, шаш және  тырнақ, жануарларда мүйіз және  тұяқ Сезім мүшелері, жүйке жүйесі (ми жәнежұлын, т.б.)