Тіндердің жаралары

             Тіндерге   жарақат    түскен   кезде    бастапқы   соққы   толқыны    және   бүйір   соққы    энергиясының    толқыны     тіркеледі.   Біріншісі   тура   соққының    және   жарақаттаушы    снарядтың    алдындағы    ауаның    сығылуы    салдарынан   пайда   болады,   осының    нәтежиесінде   жара   өзегі   түзеледі.  Бастапқы   соққы   толқынының    әсері   тін     ішілік   жарылу  салдарынан   пайда   болған   детридтің    жарадан  жұлынып   шығуымен   көрініс   береді.   Осы    көрініс  жылдам    кино   түсірілім   және   импульсті   рентгенография    арқылы   дәлелденген.  

             Бүйір   соққы    э н  е р г и я с ы    әсерінен   айналасындағы    тіндерге  өте   қуатты    әсер   ететін   уақытша     п у л ь с а ц и я  л а н у ш ы   қуыс   пайда    болады,   қуыстың   диаметрі    жарақаттаушы     снарядтың    (оқтың)  диаметрінен    3-4     есе    артық.  Жара    өзегінен   перифериядағыорналасқан    тіндердің    жарақаттануы   уақытша   пульсацияланушы     қуыстың     көлеміне   және   оның    шайқалу   ұзақтығына   тәуелді.

             Сонымен   түзелген    жара    өзегі   бір   түзу   түтікшеге   мүлде   ұқсамайды.   Әдетте,   жарада   қосымша   қустар    мен   қалталар   пайда   болады.  Жарақаттанушы     снаряд   өз    жолында    әртүрлі    тығыздықтағы        тіндерге   соғылуы    салдарынан    тура    ұшқанбағытын    өзгертеді.   Жараланған   кезде   адам   аяқ – қолын  немесе   денесі   мен   басын   қимылдатқаннан    жара   өзегінің    екіншілік   девиациясын    ( жара    өзегі  бағытының     өзгеруі )   тудырады.

              Оқпен  атылған  жаралардың  морфологиялық          

                                                Ерекшеліктері

               Оқпен    атылған  жараларда   жара   өзегі   айналасындағы   және      оның   бойындағы   тіндердің   жарақаттануы   біркелкі   болмайды.   Морфологиялық   тұрғыдан    алғанда   оқтан  болған   жараларда   үш   аймақты    ажыратады :   біріншілік   жара   өзегі;    біріншілік   некроз    немесе   тіндердің    контузиясы    аймағы;  тіндердің    коммоциясы   (шайқалу)     аймағы.

                Жара    өзегі    қанның    түйіршіктері ,   тін   детриттері, киімнің    қалдықтары    және   басқа  да   бөгде   заттармен    толады.  Жара   өзегін   құраған    қабырға   және   оған   жақын   орналасқантіндер   біріншілік  некроз   аймағын    түзейді.   Осы    аймақтан    периферияға   қарай  орналасқан     тіндер    коммоция   жағдайында     болады.   Жара    өзегінен алшақтаған     сайын    морфологиялық      өзгерістер    азая   береді.

                Жарадан    кейін    тіндердің     гиперемиясы ,    ал         капиллиярларда      стаз    дамиды.   Уақыт    өте     капиллиярлар    босап,  тіндерде     екіншілік    некроз     пайда    болады.    Оның    дәрежесі  мен  одан    әрі    таралуы     қантамырларының     тромбозы     және   жара  инфекциясының     даму    қарқынына   тәуелді.

               Қуатты   кинетикалық     энергиямен    жабдықталған      жарақаттаушы    снарядтарға     оқтың    ену    қақпағының   көлемі,             оның     тіндерден    шығу    қақпағынан    бірнеше     есе    артық.    Қазіргі      оқ    ататын    қарулардың    кинетикалық    энергиясы    өте     жоғары    болғандықтан,    тіндердің     аумақты     ауыр     жарақаттарын         туындатады.    Егер   оқ    өз     жолында      сүйекке     соғылса,    онда                 сүйек    бөлшектеніп     сынып,    оның     бөлшектері       екіншілік    жарақаттаушы    снаряд     болып,    тіндердегі     жарақат    зардабын   одан   әрі    өршіте    түседі.

                Снарядтың      бүйір     соққысынан     пайда    болған    энергиясы  мен    уақытша     пульсациялаушы      қуыстың    әсерінен     суйектер   және ішкі     мүшелер     жарақаты    пайда    болуы    мүмкін.

                Болаттан     дайындалған     оққа    немесе    пластмасслы     шариктерге     оқтың    енетін    және    шығатын     қақпақтары    көлемсіз   болады.   Осындай    жарақат    агенттері     сүйектерге   тигенде    өз  энергиясын     тіндерге    толық     бере    отырып     сүййектерді    бөлшектеп  сындыра    тұйық     жара    түзейді.   Ұшталған    жарақаттаушы    элементтер  денеге    тиіп     бірнеше    жаралар    туындатады,     сол   себепті     ішке    енуші    жараларды     диагностикалауда    біраз   қиындықтар     туады.

                Сонымен,    оқтан     болған      жаралардың       басқа   жаралардан     а й ы р м а ш ы л  ы ғ ы     көлемді    некрозға    ұшыраған     тіндер     ошағының     түзілуі :   жара    өзегінде     және    одан   алшақ   тіндерде   екіншілік    некроздың    дамуы;   жара    өзегінің     түзу     бағыттан    ауытқуы мен     оның     контурының     күрделі    болуы ;    жараға   бөгде     заттардың  енуі    болып     табылады.   Жара    өзегінің    қабырғасын     өлі     тіндер    құрайды.    Сондықтан    жараның     жазылуы    некрозға    ұшыраған     тіндер тазаланған     соң     мүмкін     болады ,    ал    жазылу     үрдісі     ұзақ   мерзімге    созылады.

                  Ядролық     қарудың      әсерінен    жаңа     әскери   потология -  комбинацияланған     жарақаттардың     пайда     болуы,     оқтан    болған    жарақаттардың      жіктелуіне     қатынасты     терминалогиялардың        өзгерту     қажеттілігін     туындатады.

                  Бірлескен      жарақаттар      дегеніміз     бір     жарақаттаушы    снаряд     әсерінен   екі      немесе     одан     да    көп     анатомиялық    аймақтың      зақымдануын     айтады,    мысалы :    трокоабдиминальді   жарақат    немесе     омыртқа     мен     ішектің      жарақаттануы.

                  Комбинацияланған       жарақат      ағзаға       бірнеше    жарақаттаушы      факторының      әсерінен     пайда     болатың     жарақат : механикалық,     термиялық,       радиациялық     және      химиялық    факторлар.

                    Оқтан     болған     жаралардың      жіктелуі      2  –  ші   кестеде  көрсетілген.

                Алғашқы    медециналық    және    дәрігерге     дейінгі  

                                                           Көмек

               Алғашқы    медециналық    және    дәрігерге     дейінгі   көмек    көрсетуде     басты     міндет     шокка     қарсы     кешенді      шараларды     жүргізу,     соның     ішінде     қан     тоқтату,     жансыздандыру      және  тасымалдау      иммобилизациясын     орындау     болып     саналады.   Көмек көрсету   барысында    келесі     ем  –  шаралар     міндетті    түрде    жүргізілуі  керек :

• жара     аймағын  йод,   спирт    ерітінділерімен    тазалау;
• беткей     орналасқан     бөгде    заттарды    алып,   жара    бетін   антисептикалық     ерітінділермен    жуу,   ал   тіндерге    терең     кіріп     тұрған    өткір,    өткір   бөгде   заттарды    алмауға    тырысады,   себебі   олар    қосымша    қан    кетуді    туындатуы  мүмкін;
• жараны   тез   арада   асептикалық    таңғышпен    таңу    ол     жараны    одан    әрі    ластанудан   қорғап,    қан   тоқтатуына   мүмкіндік   туғызады;
• егер   қолда    таза   таңғыш    болмаса   қолда   бар  заттармен     жараны    қорғағыш   таңуды   орындау;
• қан    кетуді    уақытша    тоқтату;
• жансыздандыру;
• тасымалдау      иммобилизациясын     орындау;
• инфекциялық    асқынулардың     алдын   алу   мақсатында   сіреспеге    қарсы    Безредко    бойынша    (1500 – 3000  МЕ)        сары   су    енгізу;
• ккең    спектрлі    антибиотикті    бұлшықет    ішіне    енгізу                       (сонымен    қатар   1г    сульфанилимид    дәрісін    және  0,05г   аскарутинді     ішкізу);
• бұлшық    ет   ішіне   1мл    викасол   немесе   этамзилат  енгізу;
• ауырғанды    басу;
• жаралыны    тасмалдауды     қамтамасыз   ету.

Тотенше    жағдай    ошағында    қандай   да     болмасын    жараға

алғаш    салынған    таңғыш     қорғаушы     таңғыш    деп    аталады.   Оның   мақсаты  –  жараны    сыртқы    ортадан     оқшаулау,  екіншілік    микробпен  ластанудан,   қосымша      жарақаттанудан     және    мүмкін    болатын   улы агенттердің    әсерінен   қорғау.   Жара    бетіндегі     қорғаушы    таңғыш,   сонымен     бірге    жарадан    бөлінген     сұйықтықты    сору    арқылы    механикалық     тазалаушы    қызметті    қоса    атқарады.   Сондықтан    қорғаушы     таңғыштар     гигроскопиялық    болуы    керек.

               Жарақат   ошағында,    егер    науқастың     есі    сақталып,   іш    жарақаты     болмаса     оған    жеке    дәрі     қобдишасынан      антибиотик  таблеткасын    ішкізеді,   ал     қалған     жағдайларда    кең    спектрлі антибиотикті    бұлшыұет    ішіне    енгізу    арқылы    инфекциялық  асқынулардың    алдын   алады.

                       Алғашқы    дәрігерлік    көмектің    көлемі

• ауырғанды    басу     ( морфий   гирдрохлориді   1% -1,0 мл,  промедол    1 – 2 %   -  1,0 мл   ерітінділерін    көктамырға         енгізу);
• сыртқа    аққан    қанды   уақытша    тоқтату;
• көрсеткіштері    бойынша     көктамыр    ішіне  шокқа    қарсы      инфузионды – трансфузиялық   емді   бастау;
• айналымдағы     қанның   көлемін    толтыру    мақсатында  қан алмастырғыш     ерітінділерді     енгізу;
• жарақаттанған      аяқ – қолға    тасмалдаушы          иммобилизацияны    орындау;
• кең    спектрлі   антибиотикті    бұлшықет     ішіне    енгізу      (сонымен    қатар    1г    сульфаниламид     дәрісін     және                 0,05г    аскарутинді     ішкізу);
• көрсеткіші    бойынша    қан    және    компоненттерін   құю           (эритроцитарлық       масса ,    плазма ,   фибриноген     тұтас          қан) ;
• психомоторлық     қозуда    седативті   дәрілерді   егу.