Баяу инфекция

Баяу инфекция — инфекциялық патологияның өзгеше бір түрі. Оның ерекшеліктеріне вирустың организмде ұзақ сақталуы, аурудың жасырын мерзімінің ұзақтығы және сылбыр өтуі, алғашқы кездердегі клиникалық белгілерінің анықсыздығы жатады және міндетті түрде өліммен аяқталады. Ауру қоздырғышының туріне сай баяу инфекция екіге бөлінеді. Бірінші топқа ДНҚ және РНҚ-ды вирустар туғызатын 14 аурулар жатады. Олардың ішінде құтыру, СПИД, жасөспірімдердің склероздаушы панэнцефалиті, лимфоцитарлық хориоменингит т. б. бар. Екінші топқа приондар туғызатын трансмиссивті кеуекті энцефалопатиялар жатады. Олардың ішінде ең көп зерттелгендері куру, скрепи, Крейтцфельда-Якоб аурулары. Қалғандарының қоздырғыштары әзір белгісіз. ^[1]

Жұқпалы аурулар — зардапты вирустардың, микоплазмалардың, хламидийлердің, риккетсиялардың, спирохеталардың организмге еніп, онда өсіп-өну және өмір сүру салдарынан туатын аурулар. Жұқпалы ауруларды кейде тек «инфекция» деп те атайды.

Олар: а) ішектің; б) жоғарғы тыныс жолдарының; в) қанның; г) сыртқы қабықтардың аурулары болып бөлінеді. 
Ішек ауруларында (мысалы А-гепатиті) вирус ас қорыту жолдарына ауыздан кіріп, ішектен нәжіспен бірге шығады. Тыныс жолдары ауруында шырышты қабықтар зақымданады және организмге вирус: ауамен кіреді. Қан немесе трансмиссивті аурулар (әртүрлі энцефаломиелиттер, гемаррагиялық безгектер) аурудан сау адамға және жануарларға қан; сорғыш насекомдар арқылы беріледі, кейде қосалқы көмекшілері болады, көбінесе табиғи-ошақты болып келеді. Сыртқы қабықтардың аурулары (құтыру, аусыл, делбе) жанасудан, қарым-қатынаста болудан тарайды. Вирустардьң организмде өсіп-өну және шоғырлану ерекшеліктеріне сай оларды ошақты және жалпы деп бөледі. Біріншісінде қоздырғыштардың әсері тек енген жерде көрінеді, ол сол жерде есіп-өнеді (мысалы ішекте, не тыныс жолдарында). Екіншісінде вирустар енген жерінде көбейіп, денеге тарайды да, басқа ағзаларда екінші үлкен ошақ құрайды (шешек, қызылша, полиомиелит). Аурудың мерзімінің ұзақтығына, белгілерінің көрінуіне және қоздырғыштың сыртқы ортаға шығып тұруына байланысты олар жіті және созылмалы болып бөлінеді. Жітілері тез жазылады, вирустан да тез құтылады. Ал созылмалысы біресе айығып, біресе қайталап көпке созылады. Өз алдына бір бөлек түрі — баяу ауру. Бұл түрінде вирус организмде көпке дейін сақталып, ауру ұзаққа созылады және клиникалық белгілері көмескілеу болады. Ал ауру белгілерінің мүлдем болмайтын түрін инаппаранттык деп атайды. Мұнда организмнен ауру қоздырғышы, шығып кетеді де, иммунитет пайда болады. Аурудың латентті (жасырын) деген де түрі бар. Онда вирус организмде өте ұзақ уақыт өмір сүреді.^[1]

 
Жұқпалы аурулар бактериялардан және басқа организмдерден (жанды денелерден) пайда болады, олар организмге аса зиянды. Олар әр түрлі жолдармен тарайды.

Бактериялар, инфекция туғызатын басқа да көптеген организмдердің ұсақтығы соншалықты, оларды микроскопсыз кере алмайсыз —  ал арнаулы құралмен қарағанда сол  зәредей зат үп-үлкен болып көрінеді. Ал вирус тіпті бактериядан да ұсақ.

Антибиотиктер (пенициллин, тетрациклин және т. б.) — бактерия туғызған белгілі бір ауруларды емдеуге көмектесетін дәрілер. Вирустардан пайда болған салқын тию, тымау, қызылша, мысқыл және т. б. сияқты ауруларға антибиотиктер әсер етпейді. Вирустық инфекцияларды антибиотиктермен емдеуге болмайды. Олар көмектеспейді, тіпті зиянды да болуы мүмкін.

[өңдеу] Жұқпалы аурулардың түрлері

Жұқпалы аурулар инфекциялық аурулар (лат. іnfectіo–жұқтыру) – 1)тірі организмдерге  ауру тудырушы микроорганизмдердің (бактерия, риккетсия, вирус, саңырауқұлақ) енуінен пайда болатын кесел; 2) осы аурулардың белгісі мен даму барысын зерттеп, оның дәл диагнозын қойып, емдейтін клиникалық медицинаның арнайы бір саласы. Жұқпалы аурулар туралы деректер ертеден белгілі болған. Ежелгі грек ғалымы Гиппократ, ортағасырлық ғалым Әбу Әли ибн Сина өз еңбектерінде кейбір аурулардың науқас адамнан, жануарлардан жұғып, тез таралатыны, оған көзге көрінбейтін “миазмалар” себепкер болатыны туралы айтқан. 15 ғасырда жазылған Ө. Тілеуқабылұлының “Шипагерлік баян” атты еңбегінің қолжазбасында дерттің пайда болуын адам денесіне құрттардың (көзге көрінетін және көрінбейтін) енуімен түсіндірген. 19 ғасырда бактериология, микробиология және иммунология ғылымдарының дамуы Жұқпалы ауруларды толық зерттеуге мүмкіндік берді. Әсіресе, француз ғалымы Л.Пастер, неміс микробиологы Р.Кох (1843 – 1910), орыс ғалымдары И.И. Мечников (1845 – 1916), Н.Ф. Гамалея (1859 – 1949), т.б. еңбектерінің маңызы зор болды. Жұқпалы аурулар пайда болуының үш факторы бар: ауру қоздырғышы (микроб), сыртқы орта және қабылдаушы сезімтал организм. Ауру қоздырғышына әр түрлі патогенді микроорганизмдер (мыс., бактерия, вирус, саңырауқұлақ, қарапайымдылар, риккетсия, микоплазма, хламидия, т.б.) жатады. Бұлар адам организміне әр түрлі жағдайда енеді. Мысалы, іш сүзегі, паратиф, дизентерия, т.б. – су, тағам, шыбындар арқылы; тұмау, қызылша, дифтерия, т.б. – ауру адамнан; әр түрлі тері дерттері – ауру адам мен жануарлардан; бөртпе сүзек, кене энцефалиті, безгек – сау адамға ауру адамнан (жануарлардан) қан сорғыш буынаяқтылар (мысалы, бит, безгек масасы, кене, т.б.) арқылы; сондай-ақ құрсақтағы анасының қанымен жұғады. Жұқпалы аурулар жасырын (инкубациялық), күмәнді (продромалдық), ауру дамуы және айығу (реконвалесцениттік) кезеңдерінен тұрады. Әрбір кезеңнің өту мерзімі аурудың түріне, организмнің жағдайына байланысты болады. Жалпы Жұқпалы ауруларға шалдыққан адамдарға ортақ белгі: селсоқтанып мазасы кетеді, дене қызуы көтеріледі, басы ауырады, ұйқысы қашады. Бауыр мен талақтың ісінуі мүмкін. Осындай ерекше белгілеріне қарай іш сүзегін тырысқақтан, безгекті бөрте сүзектен, т.с.с. ажыратуға болады. 20 ғасырда диагноз қою, емдеу және одан сақтану әдістерінің жетілдіруіне байланысты Жұқпалы аурулардың кейбір түрлері жойылды. Бірақ микроорганизмдердің эвол. даму өзгергіштігінің, әлеуметтік, экология, ғұрып-дәстүрлік, т.б. себептердің нәтижесінде Жұқпалы аурулардың жаңа түрлері пайда болды. Мысалы, жүре пайда болатын иммундық тапшылық синдромы, гепатиттің ерекше түрлері, т.б. Жұқпалы аурулардың белгісі білінісімен-ақ санитарлық-эпидемиология стансаларға хабарлануы тиіс. Науқас адам ауруханаға алынып, аурудың түріне қарай емделеді. Жұқпалы аурулар клиникалық медицинаның арнайы бір зерттейтін саласы болғандықтан – бактериология, вирусология, иммунология, эпидемиология, паразитологиямен тығыз байланысты.^[2][3]

Арбовирустар

Арбовирустар (ағьшшын arthropod borne viruses - буъшаяқтылар арқылы тарайтын вирустар) - көгпеген экологюілық вирустар кіретін топ, табиғи ошактарында сезімтал омыртқалы жануарлар мен қансорғыш буынаяқшлардың арасында айналымымен сииатталады.

Таксономиясы. Арбовнрустар өртүрлі тұкымдастар өкілдерін бірікгірІп жеке таксономиялық топ құрастырмайды. Арбовирустар көіггеген өкілдері Togaviridae (30 астам), Flaviviridae (60 жакын), Bimyaviridae (200 жақьш), Reoviridae (60), Rhabdoviridae (50 жакьш) тұқымдастарға жатады. Қазіргі уақьпта 450 арбовирус белгілі. Олардың саны жана өкілдері пайда болған сайын түрақты өседі. Олардьщ 100-ге жақыны адамдарда ауру тудыруға қабілетгі. Адам патологиясында кене энцефалиті, Жапон энцефалитi, омбы геморрагиялық кызба, қырым геморрагиялык қызба, сары кызба, деңғе қызба, шіркейлер (флеботомды) қызба вирустарыньщ маңызы зор.

Морфологиясы, хнмивлық құрылысы, антнгендік құрамьі. Таксономиялық ерекшеліктері бойынша арбовирустар сфера пішінді, сирек оқ төрІзді (рабдовирустар). Ол РНҚ және липопротеидті қабыкпен қапталган белокты капсидтен түрады. Беткейінде гликопротеидтерден гүзілген тікенектepi болады. Вирустар нуклеокапсидпен байланысты топспедификалық антигендер және табиғаты  гликопротеидті түр спецификалық антнгендерге ие. Қазіргі уақьлта арбовирустардың 70-ке жақьш антигендік топтары белгілі жөне арбовирустардьщ көпшілігівде гемагглютинациялық касиеті бар.

Дақылды өсіру, Жаңа туылған ақ тышкандардьщ ағзасында, жасуша дақылдарында (алғашкы және кайта өрілу), тауық эмбриондарында өсіреді. Тышкандардын миына еккенде орталық жүйке жүйесінің зақымдануымен өтетін, аяқ-колдыя салы және өліммен аякталатын жедел инфскция дамиды. Кейбір жасуша дақьщдэрында цитопатиялық әсер байқалады.

Резистентгілігі. Эфнр және тағы басқа майды ерітетін ерітінділерге, формалинге, рҢ төмен корсе-гкіштеріне, УКС-не сезімтал, 56-60 градуста 30 минутга ияактивацияланады. Мұздатылған және лиофнлизацияланған жағдайда ұзақ сахталады.

Эпидемнологнясы Арбовирустар кең тарзлған, ареалы тасымаддаушылар өмір суретін аймағымен шектелінеді. Арбовкрустардың табиғаттағы резервуары жылықанды, суьпжанды жануарлар, әсіресе құстар мен кеміргіштер және жарғанаттар болады. Негізгі таралу мехаігазмі - трансмиссялық қан арқылы (зақымданған тасымалдаушыньщ шағуы арқылы - кан сорушы буынаяктылар). Арбовирустардың арнайы тасымалдаушылары масалар, кенелер, шіркейлер және т.б. Кейбір буынаяқтылардың түрлері қоздырғышты өмір бойы сактап оны урпақтарына беріп отырады, яғыи олар арбовирустардың табиғи резервуары маңызын аткарады. Кейбір хағдайларда арбовирусгар адамнан адамға қан соршш буынаяктылар арқылы таралуы мүмкін. Аурудың мерзІмділігі тасымалдаушылардьщ белсенділік кезеніне байланысты.

Біркатар жағдайларда таралу жолдары басқа механизм арқшш іске асуы мүмків - аэрогендІ, алиментарлы (эақымданған тағам өнімдері арқылы), қатынастык (зақымданған теріге науқас қаны тускенде). Зертханалык жағдайларда ауада вирустардын мөлшері жоғары болган кезде вирустық аэрозолды тьшыс алу нәтижесінде зақымдану болуы мүмкіы, сондыктан арбовирустармен жұмыс істеу барысында арнайы қорғаныш ережесін сактау арқылы зерттеу жүргізіледІ. Арбовирустар эітидемяялык күрт көбеюі мен жекелей бірең-саран аурулар тудыруы мүмків.

Патогенез және клиникалық белгілері. Қан соргыш буынаяқтылар шаққаынан кейін қоздырғыш кан ағымы арқылы аймақтык лимфа туйіндерге втеді, онда алғашкы репродукциясы жүреді, содан кейін канға өтеді (вирусемия). Әрі карай вирустар ОЖЖ жасушаларын, терінің қан капяллярларьш, шырышты қабыкты және де ішкі мүшелер мен тіндерді (бауыр, көкбауыр, бүйрек т.б.) зақымдайды. Арбовирустьы инфекцнялардьщ патогеяезінде ЖСБТ дамуывың иммунологиллық реакциялары өте маңызды орын алады.

Арбовирусты инфекциялардың клиникалық белгілері снмптомдары мен көрініс түрлерінін көп түрлілігімен сипатгалады - ауыр жағдайдан шіім-жітімдікке жеткізетін белгісіз түрге дейін. Симптомдардың үш тобын бөледі:

• жүйелік кызба кейбір жағдаЙда бөртпе және буындардың зақьшдануымен өтеді, ағымы катерсіз;
• геморрагиялық қызба;

 ауыр ағымды және өлім-жІтімдікпен сипатгалатын

энцефалитгер.

Иммуннтеті. Аурумен ауырғаынан кейін іуморалды және типті спецификалық иммунитет қалыптасады.

Зерпаналық диагностикасы. Арбовирустармен аэрогенді жол арқылы зертханалық зақымданудьщ жоғары қауІптілігіне байланысты, олармен жүмыс тек қана арнайы жабдыкгалған зертханаларда жүргізіледі. Зерггеу материалдары: кан, ми-жүлын сүйықтығы, өлі"ев жағдайда -барлық мүшелердің бөлшектері. Кейбір арбовирусты инфекцияларға жедел диагностика өңделген - вирустык антигенді анықтау үшін қолданылатьш ИФР, ИФТ, РИТ, ГАБР. Арбовирустарды бөлудің жан-жақты әдісі жаңа туылған тышкандардыд (1-3 күн) миына зақымдау болып табылады. Кейбір арбовирусты ивфекпияларда (денге кызбасы) жасуша дақылдарын қолданады. Бөлінген вирус КБР, ГАТР және БР көмегімен идентификациялайды. Бүл реакциялар арбовирусты инфекциялардың серологиялық диагностикасында (антиденені аныктау үшін) колданылады.

Арнайы сактандыру және емдеуі. Кейбір арбовирусты инфекцияларға қарсы формалинмен инактивацияланған вакцина, тек қава сары қызбаға карсы тірі вакцина қолданылады. Вакцкнация эпидемиялык көрсеткІшке ғана байланысты. Жедел сақтандыру және емдеу үшін гомологиялық және гетерогенді аряайы иммундыглобулиндер қолданылады. Емдеу үшін кейбір жағдайда рибавирин, интерферон колданылады

Кенелік энцефалнт вирусы

Алғаш рет 1937 ж. Қиыр Шығыста А.А. Зилъбердін. баскаруымен ашылды. Вирус Flaviviridae түкымдасына, Flavivirus туыстығына жатады (лат. flavus - сары), вирустар сфералы пішінді, суперкапсиді және капсиді бар, біржіпшелі сызыкты ллюс-РНҚ-ға ие, репродукциясы жасуша цитоплазмасында жүреді, қоңыржай белдеуінің типтік арбовирусы, ареалы тайга мен Атлант мұхитынан Тьшық мұхитына дейін кеңістігін алады. Вирустың тасымалдаушылары мен үзақ сақгаушьшарға иксодты кенелер жатады. Кенелiк энцефалитке көктемгі-жазғы мезгіл тән. Адамға закымданған кенедердщ шағуы арқылы немесе закымдантан шию сүтті, дсіресе ешкінІң сұтін колданғаеда жүғады.

Жасырын кезеңі 7-12 күнге созылады. Кенелік эіщсфалитгің үш клиникалык түрін зжыратады: қызбалы, мешшгеалды және ошақты. Ошақты түрі ОЖЖ-нің зақымдалуымен ауыр түрде өтеді, мойьганың бүлшықеті мен қолдардьщ тұрақты сал болуымен жүреді, өлім-жітімдік 30% - ға дейін жетеді.

Арнайы сақтандыру үшін инактивациялангаЕ дақылдық сорбциялавған сұйық вакцина қолданады. Аурудын бірінші кұндері арнайы иммундыглобулинді енгізу тиімді.

Жапондык энцефалит вирусы

Вирусты алғаш 1933 ж. Н.Хаяши адггы. Вирустың табиғи ошақтары Оңгұстік-Шыкыс Азия мемлекетінід территориясында, сондай-ақ Приморский аймағыыың оңтүстігінде де кездеседі. Вирустын тасымалдаушылары- масалар. Клиникалық белгілері жалпы кьгзбалық сивдромынан эицефалитгің ауыр түріне дейіе ауыткнды. Өлім-жітімдігі 40% -ға жетуі мүмкің. Иммунизация ушін жоғары тазартылған ивактивацияланған милық вакцинасы колданылады.

Омбылық гемморагнялык кызба вирусы

Вйрусты 1947 ж. М.П.Чумаков ашты. Биологиялык қасиеті және антигендігі бойьшша кеие энцефалитіне жақын. Вирустың табиғи ошақтары Ёатыс Сібірдің территориясында бар, ал олардьщ түрақталуына омырткалы жануарлар, опдатрлар және кенелер катысады. Адамдарға трансмисскялық жолмен немесе зақымданған жануарлармен тікелей қатьшаста бояғавда жұғады. Аурудын. басталуы кашшырлардың, жүйке жұйесі мев бұйрек үстінің безінің зақымдануымен сипатгалады, нәтижесінде мүрынның қан кетуімен жүреді. Негізінен ауру қатерсіз түрде өтеді. Белсеқці иммунизация жүргізілменді. Емдеу және жедел сақтаддыру үшін арнайы гетерогенді иммуыдыглобулин қолданылады.

Қырымдық гемморрагиялык қызба вирусы

Қырым-Конго і еморрагиялық қызба вирусы арбовирустарға, Bimyaviridae түкымдасьша, Nairovirus туыстығыва жатады, басқа 5 серологияльіқ топтқа жататын внруегар күрамына осы туыстық кіреді. Сонын ішінде койларды зақымдайтьш Найроби вирусы. Алғаш per вирусты 1945 жылы М.ГІ.Чумаков ашкан\ Вирустың табиғи ошактары Оңтүсгш Қазақстан аймағында орналасады және Ресен, Еуропа мен Азняда кездеседі. Тасымалдаушылары - иксодты кенелер болып табылады.