Клебсиеллдер

 

 

ЖОСПАР

 

 

1. Клебсиеллалар
2. Морфологиясы
3. Клебсиеллді культивациялау ортасы
4. Клебсиеллдердің биохимиялық түрлері
5. Экологиясы мен эпидемиологиясы.
6. Алдын алуы және емдеуі.
7. Клебсиелл инфекциясының формалары
8. Патогендік факторлер
9. Клебсиеллдерді зерттеу сатылары
10. Пайдаланылған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Клебсиеллалар

Клебсиеллалар тобы ғалым Клебстың атымен тығыз байланыста. Ол 1875 жылы фибриозды пневманиядан қайтыс болған адамдардың бронхиялды қыртысынан, өкпесі мен бауырынан және омыртқа жұлынанынан өзінің анықтауынша «жұмыр коктар» тапқан және оларды monas pulmonale деп атаған. 1882 жылы Фридлендер фибриозды пневмания кезінде сырт қабыршығы бар бактериялар тапқан. Бұл бактериялар тобына Клебсиеллдер деген атты 1885 жылы Тревизан берді.

Морфологиясы.

Клебсиеллалар - грам теріс, шеттері жұмырланған, қысқа  таяқшалар, қозғалыссыз, масақ шығармайды, бірақ in vivo in vitro қабыршығын құрайды. Ерекше морфологиялық белгісі - капсула. Талшықтары, спорасы жоқ, кейбір штамдарда кірпікшелері бар. Көбінесе қалын полисахаридті капсуласын көруге болады. Жағындыда бір-біргуден, жұптасып немесе қысқа тізбектеліп орналасады. Грам бойынша негативті түске боялады. Бури-Гинс бояуы бойынша сұлбасы анық көрінетін қабыршық жасайды.

Клебсиеллдер  культивациялану кезінде өте  қарапайым. Етпептон сорпасында диффузды-лайлы өсім береді. Етпептон агарында ірі, сұр түсті кілегейлі колониялар құрайды. Дифференциалды-диагностикалық Энде ортасында – ірі, майлы-кілегейлі концистенциялы әлсіз латкоза колонияларын құрайды. В.Н.Покроский редакциялауымен шыққан еңбекте клебсиеллді культивациялау ортасы көрсетілген:

- К1

- К-2

- Ворфель –  Фергюсон ортасы.

К-1 ортасы. Сұйық жинақтаущы орта клебсиеллдіің өсуіне жақсы жағдай жасайды – олар өсе келе орта түсін көктен сарыға ауыстырады.

К-2 ортасы. Жасыл (шиша түсті) түсті тығыз азықтық орта. Бұл азықтық ортада клебсиеллдер орташа көлемде, сары түсті, майлы-кілегейлі консистенцияда болады.

   Ворфель  – Фергюсон ортасы (Варианттар: сұйық  және тығыз). Орта құрамы қабыршық  құруға жақсы жағдай жасайды.  Бұл дифференциялды диагностикалауға ықпал етеді, өйткені әлсіз өнім беретін клебсиеллдердің өзі осы ортада сұлбасы анық көрінетін қабыршық береді.

Клебсиеллдер  тобы қазір классификалиялау дәлдігі  анықталып жатқан биохимиялық түрлерге бөлінеді. Оның негізгі үш түрі анықталуда:

1. К. pneumaniae (Фледлендер таяқшасы).
2. К. rhinoscleromatis (Волковича – Фриша таяқшасы).
3. К. ozanae (Абель таяқшасы)

5 – 6 қосымша түрлері:

- К. aerogenes

- K.edward-sii var, var.atlanthae

- K. oxytosa.

Дақылды өсіру. Клебсиеллалар қарапайым қоректік орталарда жақсы өседі, факультативті анаэробтар, хемоорганотрофтар. Оптимальді өсу температурасы 35-37°С, рН 7.2-7.4. Симмонс қоректік ортасында өседі, яғни цитрат натрийді көмірсутегі көзі ретінде қолданады. Тығыз қоректік ортада күмбез тәрізді, бұлынғыр, кілегейлі колониялар түзеді, сонымен қатар. Ет-пептонды сорпада клебсиеллалар ортаны толығымен лайландырады, кейбір кезде бетінде кілегейлі қабықша пайда болады; жартылай сұйық ортада орта бетінде жақсы көбейеді.

          Биохимиялық белсенділігі. Клебсиеллалар көмірсуларды ыдыратады, нитратты нитритке айналдырады. Желатинді ыдыратпайды, индол, күкіртсутегін түзбейді. Уреазалық белсенділігі бар, сұтті ірітпейді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Клебсиелла  туыстығына жататын бактериялардың биохимиялық қасиеттері

Көрсеткіштері		К.рnеumіоnіае
		оzаеnае	рnеumоnіае	rhinoscleromatis
Индол түзілуі	+	-	-	-
Метил рот реакциясы	+/-	+	-	-
Фогес- Проскауэр  реакциясы	+	-	+	-
Цитраттың утилизациясы	+	+/-	+	-
Малонаттың  утилизациясы	+	+/-	+	-
Мочевинаны  ыдыратуы	+	+/-	+	-
Лизиндекарбок-силаза	+	+/-	+	-
Лактозаны ыдыратуы	+	+/-	+	-

Антигендік  құрылымы. Клебсиеллалардың О- және К-антигендері бар. О-антигендері бойынша 11 серологиялық топтары анықталған, К-антигендері бойынша - 82. Кпебсиеллалардың серологиялық варианттарын анықтауы К-антигендерін ажыратуымен шектеледі. Кейбір клебсиеллалардың К-антигендері эшерихиялардың және салмонеллалардың К-антигендеріне туыстас болып келеді.

Экологиясы  мен эпидемиологиясы. Ішек, жоғары тыныс жолдары, қынаптың факултативті микрофлорасының құрамына кіреді. Капсуласына байланысты қоршаған орта факторларына тұрақты және топырақта, суда, бөлмелерде көп уақыт сақталуы мүмкін.

Клебсиеллалық инфекция көбінесе ауруханаішілік ауру. Инфекция көзі - науқас адам мен бактерия тасымалдаушы. Экзогенді және эндогенді жұқтырулар кездеседі. Жұғу жолдары - тағам, ауа-тамшы және тұрмыстық қарым-қатынас арқылы. Негізгі жұқтыру факторлары - тағамдар (әсіресе, ет және сүт тағамдары), су, ауа. Соңғы жылдары өсуде қоздырғыштың патогендік қасиеттерінің күшеюіне және адам ағзасының резистенттілігінің төмендеуіне байланысты клебсиеллез саны. Сонымен қатар, клебсиеллалар антибиотиктерге сезімталдығының  төмен болуымен сипатталады.

Клебсиеллалар түрлі дезинфектанттар әсеріне  сезімтал, 65°С қыздырғанда бір сағат  ішінде өледі. Қоршаған ортаға төзімді: кілегейлі капсула қоздырғышты қорғаудан сақтайды, сондықтан клебсиеллалар топырақта, аурухана бөлмелерінің шаңында, жиһаздарда көптеген апта және айлап сақталады.

Иммунитеті. Инфекциядан кейін дамитын иммунитет тұрақты емес, негізінде жасушалық. Инфекцияға қарсы тұрудың негізгі факторы - фагоцитоз. Созылмалы түрінде гиперсезімталдықтың баяу типі дамиды.

Микробиологиялық  диагностикасы. Негізгі диагностикалық әдіс - бактериологиялық. Тексеруге әр түрлі материалдар алынады: ірің, қан, экссудат, жұлын сұйықтығы, нәжіс, зәр, жиһаздардан алынған жұғын т.б. Алынған материалды дифференциалды-диагностикалық К-2 қоректік ортаға (кұрамында мочевина, рафиноза, бромтимол көгі бар), себеді бір тәулік инкубациялайды, түсті Сары, жасыл-көк сарғыш немесе көгілдір, үлкен, жылтыр кілегейлі колониялар түзеді. Бактериялардың қозғалысын және орнитиндекарбоксилазасын анықтайды. Бұл қасиеттер клебсиеллаларға тән емес. Келесі идентификациясы серологиялық әдіс қолданумен жүргізіледі, К-сары суларымен агглютинация реакциясы қойылады, диагностикалық белгісі - антиденелер титрі төрт есе жоғарлауы байқалғанда оң нәтижелі деп есептеледі. Бөліп алынған таза дақылдың антибиотиктерге сезімталдығын анықтайды.

Алдын алуы және емдеуі. Арнайы сақтандыруы жоқ. Жалпы алдын алу шаралары: тағамдарды сақгаудың санитарлық-гигиеналық ережелерін қатал орындау ауруханаларда асептика мен антисептиканы қадағалау арқылы жүргізіледі.

Клебсиеллездің  емдеуі стационар жағдайында жүргізіледі. Ішек зақымдалғанда антибиотиктерді  қолдануға болмайды, диарея кезінде тұзды ертінділер құю керек. Жайылған, әлсіз созылмалы түрінде антибиотиктер және аутовакцина тағайындалады. Иммунитетті жоғарылату үшін аутогемотерапия, пирогемотерапия т.б. шаралар қолданылады.

                Клебсиелл инфекциясының формалары

Инфекциялардың  атауларында мән бар, өйткені  олар қандай процестерді Клебсиеллдер тобы қоздыратынын көрсетеді:

К. pneumaniae – клебсиеллді пневманиясы;

К. rhinoscleromatis – риноскрерома қоздырғышы;

К. ozanae - сасық тымау қоздырғышы.

К. rhinoscleromatis әдетте  Белоруссия және Батыс Украина,  сондай-ақ Индонезия, Орталық американың кейбір елдері, Италия және Египет тәрізді эндемиялық  ошақтарда болады.

Риносклерома  ұзақ созылмалы болады. Аурудың өтуі бірнеше сатыға бөлінеді:

І саты – симптомдары  әдетте респираторлық – вирустық инфекцияларға сәйкес келеді, жоғарғы демалу жолдарының  катаральды белгілермен сипатталады, бірақ бұл сатыда  оң РСК байқалып, оған сәйкес диагностикумда К. rhinoscleromatis шығарлады.

ІІ саты –  белгілерінің ұлғаюы байқалады: мұрын жолдарының құғауы, мұрын жолының жіңішкеруіне байланысты дем алудың қиындауы, төменгі демалу жолдарында процестердің басталуы орын алады.

Адамның тері қабаты солғын тартып, жұмыс істеу қабілеті төмендейді. Лабораториялық зерттеулерде оң РСК мен   К. rhinoscleromatis бөлінуі байқалған.

Цитологиялық  зерттеулерде өте үлкен Микулич  торшалары мен плазмиталық Корнель  торшалары байқалған.

ІІІ саты – науқастың  жүдеуі клиникалық түрде байқалған, ол ағзада  кислород тапшылығы мен  заттар айырбасының бұзылуына байланысты құбылыс. Осы ауруды дер кезінде емдемесе, ол тыныс алу жолдарының жарақаттануына әкеп соғады, ал тыныс жолдарының қабыршықтармен бітелуі науқастың жылдам өліп кетуіне әкеліп соғуы мүмкін.

Патогенезі  және клнникасы. КІеbsіеІІа рnеumоnіае көптеген жағдайда ішек инфекциясына ұқсас дамиды және жылдам басталады, лоқсу, құсу, іштің ауырсынуы, диарея, қызба, жалпы әлсіздік байқалады. Ауру ұзақтығы -1 -5 күн. Кпебсиеллалар тыныс алу мөшелерін, буындарды, ми қабаттарын, коньюнктиваны, несеп шығару мөшелерін зақымдайды, және сепсис пен іріңді асқынулар тудырады. Аурудың ауыр түрі генерализацияланған септико-пиемиялық үрдіс дамуы өлімге әкеледі.

КІеbsіеІІа pnеuіmоnіае subsр. рnеumоnіае көптеген факторларға (дәрілерге) тұрақтылыққа ие, сондықтан  қазіргі уақытта ауруханаішілік инфекциялар қоздырғыштары ішінде алдыңғы қатарында тұрады, тыныс және зәр шығару жолдарын зақымдайды.

КІеbsіеІІа pnеumоnіае subsр. оzаеnае мұрынның және мұрын қуыстарының  кілегей қабықтарын зақымдайды, олардың  атрофиясы дамиды, қабыну үрдіс барысында жағымсыз иіс беретін сұйықтық бөлінуімен сипатталады.

КІеbsіеІІа рnеuіmоnіае subsр. rhіnоsсlеrоmаtіs мұрынның кілегей  қабатын зақымдауымен бірге, көмей, бронх, жұтқыншақты да зақымдайды, сонымен  бірге зақымдалған тіндерде арнайы гранулемалар түзіледі, олар склерозданып шеміршек тәрізді инфильтратқа айналады. Ауру созылмалы түрде өтеді.

К.охуtоса урологиялық клиникада ауруханаішілік инфекциялар тудырады.

 

К. ozanae сасық  тымау қоздырғышы болып есетеледі. Процесс ұзақ, созылмалы сипатта  өтеді. Әйелдер бұл аурумен еркектерге қарағанда 2 – 3 есе жиі ауырады. Науқастардың жас шамасы әртүрлі. Аталған ауру 8 – 16 жаста басталып, 35 – 40 жаста күшейе бастайтыны байқалған. Негізгі клиникалық белгілері: мұрын ішінде сасық құрғақ қабыршықтардың түзілуі, кілегей қабатының жұқаруы, қабыршықтарды күштеп алып тастағанда мұрыннан қан кетуі мүмкін.

К. pneumaniae Клебсиелл  тобындағы қазіргі кезде көп  зерттеліп жүрген түрлерінің бірі. Оның мәнісі мынада. Соңғы уақытқа  дейін К. pneumaniae шартты-патогенді  микроағза деп есептеліп келді. Сонымен қатар оның белгілі бір мөлшерде денсаулығы жақсы адамдардан бөлінуі ешқандай қауіп төндірмейтіндей көрінген(1 кесте).

                     К. pneumaniae дені сау адамдарда жайылуы

(В.М.Бондаренко  автормен бірге, 1996)

Рет Саны	Экологиялық орын	К. pneumaniae әртүрлі  жас топтарында бөлінуі, %
		Балалар	Ересектер
1.	Жоғарғы тыныс  жолдары	1,7 – 5	11,6 – 24,7
2.	Асқазан-ішек тракті	3,6 – 7,7	24 – 54,6

 

Соңғы кезде К. pneumaniae туралы патогендік қоздыр ретінде көп айтылады. Өйткені бұл микроаза ірің-септикалық аурулар қоздырғыштары арасында ерекше орын алып отыр.

К. pneumaniae сепсис кезіндегі, деструктивтік пневмания, паиелонефрит, өткір ішек инфекциясы, спондилит, остеомилит, менингит кезіндегі  этиологиялық ролі анықталған.

Клебсиелл инфекциясының  пайда болуы әртүрлі дәрежедегі ағза зақымдары мен иммун тапшылығы  жағдайында туған балаларда алғашқы  бірінші жылда байқалады. 

 К. pneumaniae жұқтыру  қаупі операциялық әрекеттер  кезінде, өкпені жасанды түрде  жұмыс істеткенде, трансфузионды терапия кезінде, ағзаның имуннологиялық резистенциясын нашарлататын басқа да әрекеттер кезінде өте жоғары болады. Соңғы кезде клебсиеллездердің ауруханаішілік оқиғалары жиі кездесіп жүр.

 

Ауруханаішілік клебсиеллдердің құрылымы әртүрлі авторлардың деректері бойынша

№	Госпитальдық  клебсиеллдердің белгілі болған клиникалық формалары	Кездесу жиілігі,  %
1.	Өткір ішек инфекциялары	4,5 – 44
2.	Госпиталь пневмониялары	8,7 – 56,9
3.	Әрекеттерден  болған бактериемиялар	6 – 86
4.	Сарын жолдары  инфекциясы	7,0 – 42
5.	Жарақат пен  күйік орындарының инфекциялануы	4,8 – 12