Профессиональная деформация врача

Дәрігердің еңбегі мен  жұмсаған энергияның ең басты бағасы – ауру адамға көрсеткен көмегі. Бұл дәрігерлік тәжірибенің баюы мен оның беделінің өсуіне септігін тигізеді. Дәрігердің беделі ауру адаммен  тіл табысуда үлкен роль ойнайды. Отандық медицинаның классиктері медицина қызметкерінің беделін көрсететін амалдарды тереңірек шешті. Бұл, ең бірінші – терең білім, ауру адамды оның проблемаларын сабырлы, дұрыс және тез түсіне білу қабілеті, осыған байланысты оның тез және толық сауығуына лайықты жол таба білуі. Бұл – дәрігердің бірбеткейлігін, шынайылығын, мейірімділігін, табиғи сыпайылығын, барлық адамгершілік көрінісін ашатын жеке тартымдылыығы. Дәрігердің әр әрекеті мен ісінде әрдайым басты мақсат көзделеді, ол – ауру адамның игілігі үшін. Керемет орыс клиницисті С.П.Боткиннің клиникалық және жан қабілеттерін жоғары бағалаған И.П. Павлов былай деп жазған екен: «Бұл ғалымның тартымдылығы ауру адамдар ішінде шынайы бір сиқырлы қасиетке ие болды, көбінесе оның бір ғана сөзі, не бір ғана кіріп – шығуы жаза алатын. Павлов ғалымның оқушыларынан олардың қолданатын рецептері қолайсыз болғанда мұғалімнің қолында сиқырлы бір қабілетке енетіндей болады» - деген сөздерді көп естіген. Ауруға психологиялық әсер ету - дәрігер беделін көрсететін ұлы қасиеттердің бірі. Бұл әсер тартымдылықпен, аурудың тағдырына шынайы қызығушылықпен, жақсы қарым – қатынаспен, сабырлылықпен, аурудың сауығуы үшін үздіксіз онымен кездесуге ұмтылумен қамтамасыз етіледі. Бір ғана дәрігердің ауру адамды қарап, емдеуінің маңыздылығын баса айтқан белгілі дәрігер Х.В.Гуфеляндтің ( 1762 - 1836) сөздері қаламбур сияқты естілгенімен, мағынасы өте зор. Ол былай деп жазған: «Бір дәрігер – жақсы, екеуі – орташа, үшеуі – сұмдық. Көп дәрігердің бір ауру адамды емдеуі көбінесе аурудың өршуіне әкеледі». Дәрігердің ауру адамға көмегі тек оның толық сауығуына шейін емдегенде ғана толыққанды бола алады. Дәрігердің қарапайымдылығы - оның ең қажетті қасиеттердің бірі. Медицина көптеген керемет жетістіктерге жетті. Дегенмен, қазіргі кездің өзінде де біздің білгенімізден білмейтініміз көп: біз қолымыздан келіп, қанша тырысып, соған жеткіміз келсе де, көбінесе ауру адамға толыққанды көмек көрсете алмай жатамыз аурудың түрлері мен лоарды емдеу жолдары туралы біліміміздің жетіспейтіндігін мойыелау өзіңді кінәлау үшін емес, ол өзіңді - өзің тәрбиелеудегі, біліміңді жетілдірудегі басты қағида болуы қажет. Дәрігердің білім деңгейі мен жинаған тәжірибесі өз алдына бір бөлек. Белгілі дәрігер Абу Али Ибн Сина (Авиценна) адам шығармашылығының қорытындысын былайша белгілеген: « Мы умираем и с собой уносим лишь одно: сознание, что мы ничего не узнали». Дәрігердің өмірі – бұл ешқандай бітпейтін университет. «Дәрігердің басты міндеті - өмір бойы қоғам үшін оқу» - деген екен беделді клиницист А.А.Остроумов( 1844 - 1908). Дәрігердің оптимизмі саналы болуы қажет және ол бірінші кезекте терең білім мен мол тәжірибеге сүйену керек. Кез – келген жақсы дәрігердің басты қасиеттері - әрқашан қарапайымдылық пернесін жамылуы тиіс, олар өзін - өзі жарнамалауды қажет етпейді.

Адам өміріндегі ең тамаша нәрсе – оның басқа адамдармен қарым-қатынасы» деп А. Линкольн айтпақшы әрбір есі кіріп, етек жап-қан адам-белгілі бір қоғамның мүшесі болып табылады, ол қандай болмасын сүйікті бір ісімен айналысады, түрлі адамдармен қарым-қатынаста болады.

 Жеке адамның өзіндік ерекшелігін бағалау, нені қалайтындығын білу, көңіл күйін қадағалау әрі науқасқа ерекше көңіл аудару - ол әр дәрігердің міндеті болып табылу керек. Клиникада коммуникациялық дағдыларды тиімді пайдалану - «Ақ халатты абзал жандар» деп атан-ған дәрігердің парызы деп санауымыз қажет.

 Коммуникативтік дағдылар дегеніміз,  парыз, адамгершілік, міндет, кәсіби  этика туралы ғылымдарды белгілейді.Адамдар  арасындағы болатын түрлі қиыншылықты  жеңу үшін түрлі кәсіби қызмет  дағдыларын кеңірек пайдаланған  абзал.

 

 Науқас адамдармен жұмыс жасау – қиын әрі үлкен жауапкершілікті талап ететін қызмет.

 Дәрігердің кәсіби қызметі  ауру адаммен байланысты: тірі  ағзаларды құрайтын биологиялық  жүйелердің ерекшеліктеріне ғана  байланысты емес, сонымен қатар  қоғамдық байланыстың әр түрлі болуы қайталанбас психикалық көрініс құрайтын тәуелділікке байланысты.

 Дәрігердің мамандығы – ерлік.

 Ол төзімділікті,қайсарлықты,  жанның тазалығы мен ақыл ойдың  ізгілігін, ішкі болмысының негізін  қажет етеді,үздіксіз өнегелі  қасиеттерін бойына сіңіре білген маман иесі ғана мақсатына жете алады.

 Дәрігер ауру адамға моральдық  жағынан да қолдау көрсету  қажет. Дәрігер мен ауру адамдардың  арасындағы қарым-қатынас белгілі  бір жүйеге түсу үшін дәрігердің  де бойында адами қасиеттер  болғаны дұрыс.

 Күйзеліске түскен жандардың ең басты емі - жан жылуы екендігін жақсы түсінуіміз тиіс.

 Коммуникативтік дағдыларды  қолдану үшін науқастарды емдеудің  жаңа технологияларын қолданысқа  енгізіп,оның нәтижелі болуына  көп көңіл бөліп,сапалы көрсеткіштерге  қол жеткізуге үлес қосуымыз қажет.

 Адам неғұрлым талантты, дарынды  бол-

 ған сайын, ол өзінің еңбегін,  шығармашылығын, тапқырлығын үстей  береді, сөйтіп оның еңбегі жігерлі  еңбек болады.

 «Басы ауырып, балтыры  сыздаған» кез келген адамға  қол ұшын бере алатын, көмек қолын соза алатын құдірет иесі біреу-ақ, ол – дәрігер.Жанары жәутеңдеген, ағзасын ауру меңдеген науқас адамға ерекше көңіл бөлу, рухани дем беру, дертіне шипа беру, жан жылуын сыйлау- әрбір дәрігердің парызы болғанын қалар едім.

 Ежелгі грек философы Сократ айтқан екен:

 «Жанды емдемей,  тәнді емдей алмайсың» деген  ұлағатты ойы есіме түседі  осындайда.

 Маман иесі өте  көп, алайда өз ісіне мығым,  ойы мен ісін шеберлікпен ұштай  алатын нағыз мамандар саусақпен  санарлық.

 Сол кезде жүрек сыздап, көңіл құлазитын кездер де кездесіп тұрады.Үстіне ақ желең киіп отырып, есіктен енді еніп үлгірмеген сырқатты сыздана қарсы алып, ызғарымен ықтыратын дәрігерлер де кездеседі:

-Алатыным аз айлық.  Сенің асты-үстіңе түсіп бәйек  болатын уақытым жоқ. Тезірек ауыратын жеріңді айт,- деп дікеңдейтін де дәрігерлер бар.

 Науқас адам сенен  тән саулығын жазар деп үмітпен  келгенде,сен оның жан дүниесін  де ауыртып жіберетін кездер  кездесіп жатады. Сондықтан әрбір  дәрігер жақсы маман болумен  қатар, жан дүниесі де рухани бай, психолог болу қажет деп ойлаймын.

 Әр адамның мүддесі  болады. Адам болған соң оның  көңілі бір нәрсені тілемей  тұрмайды. Көңілінің тілеуі де, ол  тілеуінің жолындағы амалы да  адамына қарай түрлі болады. Неғұрлым  қайратты болса, соғұрлым мақсаты да зор болады. Сол секілді науқас адамның бойындағы жігерлікті, қайраттылықты жүрегіне ұялата алсақ, қажеттілікті сезіндіре білсек, психикалық тіршілігінің маз-мұнын байытатын қозғаушы күш болып табыламыз.

 Әрбір науқас қуанышқа  жетуге, ауруынан айығуға ұмтылады. Оған жетудің сенімді жолы - ойлау жүйесін бақылай білу. Ол сыртқы факторлар мен жағдайларға да байланысты,әрі қасында жүрген адамдардың да қарым-қатынасына да байланысты.

 Науқас адамдарға  көңіл бөлу - бүкіл дәрігерге ортақ  парыз. Өз қызметін дамыту үшін әр дәрігер өзінің түрлі қасиеттері мен қылықтарын талдай алатын, қоғам мен ұжым қоятын талаптарды ескере отырып, бұларға сын көзбен қарай алатындай қабілетке ие болуы тиіс. Кім жақын адамдарына бақыт әкелгісі келсе немесе еңбекте табысқа жеткісі келсе, сол адам өз бетімен өзін-өзі тәрбиелеу жолында еңбегін сарп еткені жөн.

 Адам – ақыл  ойы бар қоғам мүшесі. Сондықтан  оның психикалық қасиеттері қоғамдық  тұрмыс жағдайларының шешуші  әсері арқылы қалыптасады. Оның  іс-әрекеті белгілі бір мақсатқа  бағынады. Қазіргі күрделі әлемде мақсатқа сай қимылдау үшін көп біліп қана қоймай, сонымен бірге адамдардың түбірлі мүддесі мен заман талабына сай дұрыс шешімдер қабылдап, дұрыс мақсаттар таңдай білу қажет.

 Адамдармен қарым-қатынасты  орнықтыру үшін мәдениеттілікті басты назарда ұстау қажет. Адамдардың ішкі рухани әлемінің маңыздылығын, адамгершілікті жетілдіру қажеттілігін жете түсіну де керек. Ал дәрігер клиникада коммуникативтік дағдыларды тиімді пайдаланғанда ғана философиялық концепцияларды терең түсінуге жол ашады. Дәрігер науқастардың әрқайсысына дұрыс қарым-қатынас орнату үшін жоғарыда айтылған дағдыларды ескеру қажет.

 Ибн Синаның дәрігерлерге  айтқан төмендегі сөзін 

 «Ақ халатты абзал  жан» атанамын деген әрбір  дәрігер өз ұстанымы ретінде  қабылдаса нұр үстіне нұр болар еді.

 Дәрігер қыран құстай  қырағы,

 Қыз баладай епті,

 Жыландай ақылды,

 Арыстандай жүректі болуы  тиіс».

 

 

Маман дәрігер  ретіндегі, рухани — әдептілік біліктілігінің маңызы өте жоғары. Келісіңізші, дәрігер  алдындағы кез-келген биоэтикалық  жағдай, науқаспен қарым- қатынастағы кез-келген психологиялық қиындық, кез-келген мамандыққа қатысты тапсырмалар бұл дәрігер мамандығының маңызды құрамдас бөлігінің бірі болып табылады.

 

Қоғамдық көзқарастың маманы ретінде  дәрігердің моральдық-этикалық бейнесін елестетіп көрейік. Дәрігерлік өнердің этикалық және деонталогиялық негіздерін тануға бағытталған ғылыми зерттеулер материалдары, негізінен қызметтік міндетіне қарай дәрігер-тұлғасының әдептілігін мінездейді.

Қоғам мүшесі ретіндегі  дәрігерге арналған моральдық ұйғарымдарды оқу көрсеткендей, әрбір тарихи кезен дәрігердің әдептілігіне өзінше моральдық-этикалық талаптар қойған. Қазіргі заманда дәрігердің әдептілігі жөніндегі қалыптасатын қоғамдық пікірге көп жағдайлар әсер етеді, олар: менталитет, адамдардың мәдени және этникалық ерекшеліктері, дәрігерлік өнерге деген ғасырлар бойы қалыптасқан сый мен құрмет, дәрігердің профессионалдық және психалогиялық-педагогикалық  біліктілігі.

 

Барлық жоғарда айтылғандарды  түйіндей келе,біздер әрбір тарихи кезенде, әрбір елде дәрігердің әдептілік және рухани бастауы жөнінде өз ойымызды қалыптасатынына көзіміз жетті. Бірақ, дәрігердің мамандандырылу денгейіне қарамастан,оның бойында адамшылықтың болуына деген талап өзгеріссіз қалады. Біз оқытушылар осы болашақ дәрігерлерді тек қана маман ретінде дайындап қана қоймай, оларға адамгершілік  мәдениетін қалыптасуына жағдай   жасап, үлес қосамыз.