Кітапхана кітаптарын тіркеуді автоматизациялау

1 ЖАЛПЫ БӨЛІМ

 

1.1 Бағдарламамен қамтамасыздандыру сипаттамасы

 

Операциялық жүйе компьютердің барлық құрылғыларының жұмысын және программалық жасақтың жұмысын басқару  үшін қажет. Ол компьютер мен адамның  арасындағы байланысты қамтамасыз етеді, демек, Операциялық жүйе – бұл компьютерді іске қосқан кезде жүктелетін және оның барлық құрылғыларының жұмысын басқаратын арнайы программа.

Операциялық жүйе қолданушымен сұхбат жасай алады, орындалатын  басқа программаларды  іске қосады, компьютердың ресурстарын біледі.

Операциялық жүйе адам мен  компьютердің электрондық құрауыштарды және қолднабалы программалар арасында үйлестіруші қызметін атқарады. Ол адамның программаларды іске қосуына, барлық мүмкін деректерді оларға беруге және олардан алуға, программа жұмысын  басқаруға, компьютердің және оған қосылған құрылғылардың параметрлерін өзгертуге, ресурстарды қайта бөліп беруге мүмкіндік береді. Дербес компьютерде жұмыс істеу, шынында оның операциялық жүйесімен жұмыс істеу болып табылады.

Қазіргі операциялық  жүйелер – жылдар бойы жүздеген, мыңдаған жасақтар құратын күрделі программалық кешендер.

1981 жылы IBM/PC компьютерлері  үшін  MS-DOS 1.0 операциялық жүйесі  дискі құрылғыларының жұмысын  басқарады (ақпаратты тасымалдау  сыйымдылығы 180 Кбайт), негізінен  онда диаметрі 5,25 дюйм болатын иілгіш магниттік дискілер пайдаланылады.

1982 жылы MS-DOS 1.1 операциялық  жүйесінде екіжақты иілгіш магниттік  дискілер пайдаланылады (ақпаратты  тасымалдау сыйымдылығы 360 Кбайт).

1983 жылы IBM/PC/ХТ компьютерлері  үшін  MS-DOS 2,0 операциялық жүйесі пайда болады. Олар өлшемі 10 Мбайтқа дейінгі қатты дискілер жұмысын басқарады. Онда алғаш рет файлдық құрылыммен (каталогпен) жұмыс жасау процесі енгізіледі.

1984 жылы MS-DOS 3.0 операциялық  жүйесі шықты. Онда өлшемі 20 Мбайтқа  дейінгі қатты дискілер мен диаметрі 5,25 дюймге тең иілгіш дискілер жұмысы басқарылады.

1986 жылы MS-DOS 3.2 операциялық  жүйесі пайда болды. Онда диаметрі 3,5 дюймға тең иілгіш дискілер (сыйымдылығы 720 Кбайт) жұмысы  басқарылады.

1987 жылы MS-DOS 3.3  операциялық  жүйесі пайда болды. Онда диаметрі 3,5 дюймға тең иілгіш дискілер (сыйымдылығы 1,44 м байт) жұмысы басқарылды.

1988 жылы MS-DOS 4.0 операциялық  жүйесі пайда болды. Онда өлшемі 32 мбайттан жоғары қатты дискілер  жұмысы басқарылады.

1989 жылы MS-DOS 4.01 операциялық  жүйесі орыс тілінде жасалынып шықты.

1991 жылы MS-DOS 5.0 операциялық  жүйесі пайда болды. Онда өлшемі 1 Мбайтқа тең жедел жады пайдалануға  мүмкіндік туды.

1993 жылы МS DOS 6.0 операциялық  жүйесі пайда болып, ол CD-ROM дискісі  құрылғысының  жұмысын басқаруға  негізделді.

1995 жылы Microsoft Windows-95 алғашқы  графикаклық операциялық жүйесі  пайда болды. 

1998 жылы  Бүкіл әлемдік  Интернет желісінің жұмысын басқаратын Microsoft Windows 98 операциялық жүйесі пайда  болды.

2000 жылы   Microsoft Windows 2000 және Microsoft Millennium (үлкен желілер үшін) операциялық жүйесі пайда болды.

2001 жылдың қазан айының 25 күні  Windows ХР операциялық жүйесі пайда  болды. Оның екі түрі бар: Windows ХР HomeEDITION және Windows ХР PROFESSIONAL.

Бұл операциялық жүйенің  принциптері:

1. Сәйкестілігі (Compatibility). Windows-тың қарапайым операциялық жүйесі, NTFS5, NTFS4, FAT166 FAT 32 жүйелік файлдарын қамтамасыз ететін кейбір қосындылары бар. MSDOS, W9x, NT4 жазылған көптеген қосындыларды, сонымен қатар кейбір OS/2 және POSIX  программаларын еш қиындықсыз ашады.
2. Сенімділігі (Reliability) Операциялық жүйенің архитектурасы қосымшаларды әр түрлі зақымдаулардан сақтайды.
3. Жергіліктілігі (Localization). Операциялық жүйе басқа мемлекеттерде  әр түрлі тілде жұмыс істеу мүмкіндігін береді.
4. WINDOWS ХР жүйесінің негізгі функциялары
5. Кез келген операциялық жүйе сияқты WINDOWS ортасының негізгі ядросы, жедел жадты басқаратын ішкі жүйeci, файлдық жүйесі, енгізу-шығару кұрылғыларымен жұмыс істейтін дpaйвepлepi, т.б. жүйeлepi бар. Ол жұмыс кезінде мынадай мәселелердің орындалуын қамтамасыз етуі тиіс:

• компьютердің барлық аппараттық құрал-жабдықтарын басқару; |

• файлдық жүйемен жұмыс істеуді қамтамасыз ету;
• колданбалы бағдарламаларды icкe қосу.

Бұған қоса WINDOWS жүйесі: 

• бip уақытта бірнеше бағдарламалардың жұмыс істеуін;
• әpтүpлi бағдарламалар арасында мәлiмeттep алмасуын;
• масштабталатын қаріптepдi қолдауды; 
• мультимедиа мүмкiндiктepiн пайдалануды; 
• бірыңғай анықтамалар жүйе жұмысын қамтамасыз ете алады.

Windows жүйесі компьютер  құрылғыларын толық пайдаланып, оларды толық басқарып отырады. Бұл сәттерде Windows уақытша пайдаланылатын файлдарды жасап алады. Windows жұмысты дұрыс аяқтаса, ол файлдар өз-өзінен жойылады.

 

1.2 Объектілі - бағытты бағдарламалау негіздері

 

ОББН - нің негізгі  принциптері: олар инкапсуляция, мұрагерлік және полиморфизм. Оның екі басты қасиеті бар: оның функционалдығы және бөлінбейтіндігі.

Мұрагерлік ең қарапайым  бағдарламалардың өзінде де кездеседі. Мысалы, біз «гараж» объектісін жаздық. Енді бізге «үй» объектісін жазуымыз керек дейік. «Гараж» - бір бөлмелі үй. Екеуі де бірдей қасиеттерге ие: қабырғасы, едені, төбесі т.с.с.

Сол үшін гаражды негізге  ала отырып, оны үйге дейін жасауға  болады.

Біздің жаңа «үй» деген  объектіміз гараждың барлық қасиеттерін  қабылдайды, яғни бұл деген сөз  оның қабырғалары, едені, төбесі бар деген сөз. Бізде енді екі объект бар: «гараж» және «үй» осы тәсілді қолданып, итке «үйшік», «дача» жасауға болады. Оларды да гараж негізінде жасауға болады, айырмашылығы мөлшерін кішірейтуге болады. Қорыта келгенде, мына суреттегідей тал тәрізді объект қасиеттерінің мұрагерлік иерархиясы пайда болады.

                                          Гараж

 

                            

                   үй                  үйшік                дача

                  

 

         көп қабатты үйлер

 

Бұл жерде 2 түсінік бар: ата - анасы(предок) және ұрпақ(потомок). Ата - анасы - басқа объектілер пайда  болатын объект. Ұрпақ - басқа объектілерден  пайда болған объект.

Мысалы, «үй», «үйшік», «дача» - объектілердің ата - анасы «гараж» объектісі, ал «үй», «үйшік», «дача» - ұрпақ. Бір объект бір мезгілде ұрпақ та, ата - ана да бола алады.

Мысалы, объект «үй» «гараж»  объектісінің ұрпағы, ал көпқабатты үй объектісінің ата - анасы. Ұрпақ ата - анасының қасиеттерін мұра ете  алады, ол ата - анасында қандай қасиеттер бар екенін біледі, ал ата - анасы өзінің ұрпағының қасиеттерін білмейді, яғни жаңа объектіге қандай қасиеттер қосылғанын білмейді.

Біз осыны бағдарлама құру үшін қолданамыз. ОББН - де тура осы  мұрагерлік әдісі қабылданған.

Кез келген класс басқа кластан туындайды. Ол үшін оны хабарлағанда ата - ана кластың аты көрсетіледі. Туындаған кластан автоматты түрде өзінің ата - анасының өрісі, әдісі және қасиеті шығады және олар жаңамен толықтырылуы мүмкін.

Сөйтіп, мұрагерлік принципі күрделі кластарды кезеңмен құруды және өзінің жеке кластар Автосалонсын жасауға мүмкіндік береді.

Object Pascal - дың барлық  кластары ТObject ата - ана класынан  туындаған. 

Бағдарламашы ТObject класы  ата - ана болмайтын класс құра алмайды.

Класс - өрістер, әдістер мен қасиеттер деп аталатын үш маңызды ұғымның бірлігін береді.

Осы үш маңызды ұғымды бір бүтінге біріктіру - инкапсуляция деп аталады.

Көп жағдайда, инкапсуляция класты бағдарламаның қалған бөліктерінен оқшаулауға мүмкіндік береді, нәтижесінде  класс қандай да бір басқарушылықты атқарады.

Мысалы:

TForm класы WINDOWS - терезесін  құруға қажеттілерді,

TMemo класы - толық басқарылатын  мәтіндік редактор жұмысын,

TTimer класы бағдарлама  жұмысын таймермен қамтамасыз  ететін құралдарды қамтиды(немесе  инкапсуляциялайды).

Үшінші принцип - полиморфизм.

Полиморфизм дегеніміз - әр түрлі иерархиядағы объектілердің  бірдей оқиғаны әртүрлі қабылдауы.

Полиморфизм - бұл мағынасы ұқсас мәселелерді әр түрлі тәсілмен шешетін кластар қасиеті. Object Pascal - дың шеңберінде кластардың қасиеті оған кіретін әдістердің жиынтығымен анықталады. Класс ұрпақтарындағы қандай да бір әдістің алгоритмін өзгерте отырып, бағдарламашы бұл ұрпаққа ата - анасында жоқ ерекше қасиетті бере алады. Әдісті өзгерту үшін оны сол ұрпақта жабу қажет, яғни ұрпақта бір атаулы әдісті хабарлап, оған қажетті әрекетті жүзеге асыру қажет. Нәтижесінде объект ата - ана мен объект -ұрпақта әр түрлі алгоритмдік негізі бір атаулы әдіс жұмыс істейтін болады.

 

1.2.1 Delphi бағдарламасының құрылымы

 

Delphi - дегі кез келген бағдарлама жоба файлынан(файлдың кеңейтілуі .dpr) және бір немесе бірнеше модульдерден (.pas) тұрады. Әрбір осындай файлдар Оbject Pascal - дың бағдарламалық бірлігін сипаттайды.

Жоба файлы Оbject Pascal тілінде жазылған, компилятормен  өңдеуге арналған бағдарлама болып табылады. Бұл бағдарлама Delphi - де автоматты түрде құрылады, бірнеше жолдардан тұрады. Оны көру үшін Delphi - ді шақырып, бас менюден Project/View Source  опциясын таңдау қажет.

Delphi Project1 мәтінінен тұратын  код терезесін шығарады:

Program Project1;

Uses

Forms,

Unit1 in ‘Unit1.pas’ {form1};

{$R* .res}

Begin

Application. Initialize;

Application. Create From(TForm1, Form1);

Application. Run;

End.

Бағдарлама мәтіні Program сөзінен басталып, End сөзімен аяқталып тұр.

End сөзінен кейінгі нүкте бағдарламалық бірліктің терминаторы деп аталады.

{$R*. res} жолы түсіндірме  емес, ресурс файлдарын бағдарламаға  қосу қажеттілігі жөнінде компиляторға  нұсқау.

Program сөзінен кейінгі  жазылған атау мен соңынан  қойылған ; бағдарлама тақырыбын  құрайды. Тақырыптан кейін бейнелеу бөлімі жазылады, мұнда бағдарламашы бағдарламада пайдаланылатын идентификаторларды  сипаттайды. Идентификаторлар типтер, айнымалылар, процедуралар, функциялар.

Uses қызметші сөзінен  кейін, бағдарламаның ажырамайтын  құрамдас бөлігі ретінде қарастырылатын, басқа файлдарда орналасатын бағдарлама фрагменті(модульдер) туралы компиляторға хабарланады.

Бағдарламадағы:

Forms,

Unit1 in ‘Unit1.pas’{Form1}; жолдары бағдарламада  файл жобамен қатар, Forms және Unit1  модульдері пайдаланылатындығын көрсетеді. Forms модулі Delphi - де стандартты модуль, ал Unit1 - әлі белгісіз, жаңа модуль, Delphi мұндай жағдайда модульдің мәтіні бар файлдың атын да көрсетеді (‘Unit1 .pas’) және файл модуліне байланысты форманың сипаттамасы.

Бағдарлама денесі Оbject Pascal - дың бірнеше операторларынан тұрады. Әрбір операторда қандай да бір әрекет жүзеге асырылады: айнымалы мәнін өзгерту, есептеу нәтижесін талдау, қосалқы бағдарламаға оралу және т.б.

Біздің мысалда бағдарлама денесінде  үш орындалатын оператор бар:

Application. Initialize;

Application. Create From (TForm1, Form1);

Application. Run;

Бұлардың әрқайсысы Application объектілер әдісінің біріне оралады.

Application объектісінде Windows бағдарламаны  толығымен басқаруға қажетті  мәліметтер мен қосалқы бағдарламалар жинақталған. Delphi автоматты түрде әрбір жаңа жоба үшін Application объект бағдарламасын құрады.

Application. Initialize;

- жолы Application объектісінің Initialize әдісіне  оралатынын көрсетеді. Осы жолды  оқығаннан кейін компилятор қандайда да бір бағдарлама фрагментін орындауды талап ететін кодты құрады. Осы фрагментті орындағаннан кейін процессор басқаруды бағдарламаның келесі жолына береді, ол Create From әдісі арқылы шақырылады.

Application объектісінің Create From әдісі экранда  бос пішін(форма) терезесін құрып көрсетеді, ал Run - Windows - тен түскен пайдаланушының әрекеті жөніндегі хабарларды үздіксіз алып, оны өңдеуді жүзеге асырады.

Close батырмасын тышқанмен белгілегенде Windows бағдарламаға бағдарлама жұмысын  тоқтатып, оған бөлінген жүйелік ресурстарды бастау жөнінде арнайы хабарлама береді.

Қорыта келгенде, жоба файлын толығымен Delphi өзі құрады. Сол себепті файл - жобаның кеңейтілуінің алатын орны ерекше, ол әдетте, код терезесінде  көрінбейді.

Код терезесіндегі Unit1 қойымтасын тышқанмен белгілегенде, төмендегідей мәтінді көреміз:

Unit Unit1;

InterFace

Uses Windows, Message, SysUtils, Classes, Graphics, Controls,

Forms, Dialogs, StdCtrls, Buttons, Extctrls;

Type

TfmExample=class (T Form)

Panel1:Tpanel;

BbRun:Tbitbtn;

Edinput: Tedit;

Lboutput: TLabel;