Шет елдердің конститутциясы

Жоспар:

 

Кіріспе............................................................................................................................................3

1. ШЕТ ЕЛДЕРДІҢ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҒЫ......................................................4

1.1 Шет елдердің конституциялық  құқығы ғылым және оқу пәні  ретінде.............................4

 

1.2 Конституциялық құқықтық  пәні. Конституциялық құқықтық қатынастар, олардың субъектілері...................................................................................................................................5

 

1.3 Шет елдердің конституциялық  құқығының  қайнар кқздері,  олардың түрлері мен ерекшеліктері................................................................................................................................5

 

1.4 Шет елдердегі Конституциялық  құқығы оқу курсының жүйесі. Оның  құқық саласының мамандары үшін  маңыздылығы..................................................................................................6

 

2. ШЕТ ЕЛДЕРДІҢ КОНСТИТУЦИЯСЫ.........................................................................7

2.1 Конституция  шет  елдердің Конституциялық құқығының  негізгі қайнар көзі ретінде.  Конституция түсінігі және мәні..................................................................................................7

 

2.2 Шет елдердегі конституцияларды  қабылдау тәртіптері.....................................................9

 

2.3 Конституциялық қадағалау...................................................................................................10

 

Қортынды.....................................................................................................................................12

 

Қолданылған әдебиеттер.............................................................................................................13

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Коституциялық құқық ғылымында  «конституция»түсінігі  екі мағынада қолданылады. Формальді  мағынада-бұл  заңды конституция , яғни қоғамдық-экономикалық құрлымды, мемлекеттік құрлым нысаның  және басқару нысаның, сонымен қатар  тұлғаның құқықтық жағдайын бекітетін  мемлекеттің негізгі заңы. Заңды  конституция ненің болатындығын ұйғаратын құжат болып табылады. Дегенмен заңды конституцияның ұйғарымын  тәжребелік қолдану барысында жағдай өзгереді: жаңа мекмелер пайда болады, заңды конституция нормаларын елеулі өзгертіп және толықтыратын конституциялық, органикалық және кәдігімгі заңдар қолданылады. Өзге сөздермен айтқанда тәжрибеде заңды конституцияда  ұйғарылған тәртіппен айырылатын басқа  мемлекеттік билікті жүзеге асыру  тәртібі қалыптасады. Бұл мемлекеттік  билікті жүзеге асырудың шыңайы тәртібі  нақтыконституция немесе материалдық  мағынада конституция деп аталады.             

 

Нақты және заңды конституция  не сәйкес келуі, не сәйкес келмеуі  мүмкін. Заңды және нақты конституция  арасындағы елеулі айырмашылықтың болуы  негізгі заңның ереже бөлімдерінде кейде жиналғандықтарды тудырады. Мұндай ережелерді шыңайы әлеуметтік-саяси  өмірге сәйкесттікке жеткізу конституция  мәтініне түзету енгізу және оны конституциялық қадағалау органдарымен талдау жолы арқылы қол жеткізіледі.

 

     Қазіргі уақытта  жүзден артық әрекет етуші   конституция саналады. Олардың кейбіреулері  жүз жылдар бұрын қабылданған.  Ең ескі конституциялар болып:  АҚШ-1787ж., Норвегия-1847ж., Бельгия-1831ж., Люксембург-1868ж., Шейцария-1874ж.саналады. Екінші дүниежүзілік  соғысқа дейін өзге де әрекет  етуші Австралия, Мексика, Ирландия  конституциялары қабылданған. Деген  мен конституциялардың басым  көпшілігі екінші дүниежүзілік  соғыстан кейін шыққан, соның  ішінде Азия, Африка, Америка мемлекеттерінің  конституциясы. Соғыстан кейінгі  кезенде көптеген Америка мемлекеттері (Бразилия,Боливия,Гондурас,Доминика  Республикасы,Сальвадор,Канада), Азия  мемлекеттері (Жапония, Түркия, Корея,  Филипины), Еуропа мемлекеттері (Италия, Франция, ФРГ, Дания, Греция, Испания,  Португалия) конституциялары қабылданды  немесе елеулі өзгерістерге ұшырады.            

 

Қазіргі әрекет етуші конституция  жеке өзіне  тән белгілерге ие. Оларда әкімшілік, ұлттық, саяси, тарихи, діни және өзге де сәйкес мемлекеттердін ерекшеліктері  көрініс табады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. ШЕТ ЕЛДЕРДІҢ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҒЫ

1.1 Шет елдердің конституциялық  құқығы ғылым және оқу пәні  ретінде

Әрбір мемлекеттің Конституциялық құқық саласы ретінде оның ұлттық құқықтық  жүйесінің негізгі бөлігі болып табылады. Конституциялық құқық пәні адамдар арасындағы, қоғам мен мемлекет арасындағы қатынастарды, мемлекет  және қоғамдық құрылымның негізін құрайтын  қатынастарды  белгілейді. Конституциялық  құқықтық әдісі болып қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеудің түрлері, тәсілдері, амалы аталынады. Оларға: орнату; рұқсат беру; міндеттеу; тиым салу жатады.

Құқықтық тәртіпті нығайту және реформалау кезінде құқықтық ғылымның ұсынған шешімдері   егерде ол салыстырмалы құқықтық әдіске сүйеніп шешсе нәтижелі болуы ықтимал. Сондықтан осы салыстырмалы құқықтық әдіс, қай шетелдің құқықтық жүйесінің қандай күрделі мәселелерінің қандай жолмен шешілгендігін ескере отырып, оны ұлттық құқықтың сәйкестелген саласында қолдануға болады.

 

Конституциялық құқық  құқықтануда үш аспектіде қарастырылады:

 

- нақты мемлекеттің құқық саласы ретінде;

 

- ғылым ретінде;

 

- жоғары заң білімі  жүйесіндегі оқу пәні ретінде.

 

Осы үш мағына тығыз байланыста болғандықтан біртұтас болып табылады. Олардың қызметін біріктіретін конституциялық құқықтың ғылымы.

 

Құқық саласы ретінде Конституцияларда, заңдарда, Президент декреттеріндегі  іштей үйлестірілген заң  нормаларының  жүйесі  болып табылады және қоғамдық қатынастардың  ең біріншіден, қоғам мен мемлекет  құрылымының  жеке тұлғаның  құқықтық жағдайының негізгі белгілі тобын реттейді.

 

Ғылым ретінде ол кітаптарда, мақалаларда, ғылыми еңбектерде Конституциялық  құқық мазмұныныа қатысты әртүрлі  теориялар, көзқарастар, болжамдардың  жиынтығы болып келеді.

 

Оқу пәні ретінде бұл пән жоғары мектептерде  дәріс беруге арналған. Оқу курсы Жалпы және Ерекше бөлімдерден тұрады. Бірінші, Жалпы бөлімінде шет мемлекеттеріндегі Конституциялық құқықтық негзі институттары жалпы және салыстырмалы түрде оқылады, Ерекше бөлімінде – жеке мемлекеттерінің және әлемнің ірі мемелекеттерінің және ТМД елдерінің Конституциялық  құқықтарының негізі оқылады. Конституциялық құқық – ішкі құрылымдарын айқындайтын бір-бірімен байланысты  бөлімдермен элементтерден тұратын жиынтық. Негізгі бөлімдермен элементтеріне: оның  жалпы қағидалары, институттары мен нормалары жатады.

Жалпы қағидалар – Конституциялық құқық жүйесінің негізін құрайтын және оған бірыңғай ағым беретін шет мемлекеттеріндегі Конституцияның мәтінінде бекітілген қағидалар.

Конституциялық  — құқықтық  институттар – қоғамдық қатынастардың  біркелкі саласын реттейтін  нормалардың  жиынығы, мысалы, мемлекет басшысы институты, адам мен азаматтық құқықтық мәртебесінің институты, жергілікті басқару институты және т.б.

 

Конституциялық  — құқықтық  нормалар – Конституциялық – құқықтық қатынастарды реттеу мақсатындағы мемлекет қалыптастырған және санкцияланған  міндетті мінез-құқық ережелері.

 

 

1.2. Конституциялық  — құқықтық қатынастар  Конституциялық  — құқықтық нормаларымен реттелетін қатынастар. Осы қатынастық қатысушыларын субьект деп атайды. Конституциялық  — құқықтық субьектілеріне:

 

-   мемлекет және субьектілері немес автономиялары;

 

-   жеке тұлғалар: Конституциялық  – құқықтың белгілі құқықғын  иемденген азаматтар, шетел   азаматтары, азаматтығы жоқ тұлғалар;

 

-   мемелекеттің негізгі  органдары;

 

-   белгілі мемлекеттің  саяси өмірінің белсенді қатысушы болып табылатын қоғамдық  бірлестіктер мен азаматтар ұжымы;

 

-   жергілікті басқару  мен өзін — өзі басқару органдары;

 

-   аймақтық заңнама  жинақтары, парламент, жергілікті  өзін — өзі басқарудың өкілді  ұйымдары және т.б.

 

Конституциялық — құқықтық  қатынастың обьектілеріне субьектілердің осы қатынасқа байланысты  игіліктерді көздеу, мысалы, жария биліктің  жүзеге асырылуына қатысу, кісінің ар-намысын қорғау, қоғамдық бірлестікте мүше болу және т.б.

 

 

1.3. Құқықтық қайнар көздеріне құқық нормаларының сыртқы қалпы жатады.

Шет мемлекеттерінің  Конституциялық құқығының  ең жоғарғы қайнар көзі болып – Конституция болып  табылады. Конституция – мемлекеттің  негізгі заңы, халықтың мемлекеттік  мүддесін білдіретін ең  жоғарғы  түрі, мемлекеттің жоғары заң күші бар заңы. Шет мемлекеттердің конституциялық құқығының қайнар көздеріне мыналар жатады.

 

- Заңдар. Конституциядан кейін заң күші бар және Конституциялық құқықтың ең таралған қайнар көзі болып табылады. Заңдар Конституциялық, органикалық және ағымдығы болып бөлінеді.

 

- Конституциялық заңдар. Кейбір мемлекеттерде Конситуцияға өзгерістер енгізеді, Коснитуцияны толықтыратын заңдар ретінде (бұрыңғы Чехословакия), немесе жай заңдардан жоғары тұратын, бірақ Конституцядан төмен жоғарғы заң күші бар Конституцияның маңызды мәселелері   бойынша қабылданатын заңдар (Италия), немесе  өтпелі жағдайларды қамтитын және Конситуциямен бірге қабылданатын заңдар.

Органикалық заңдар – мемлекеттік  органдардың мәртебесін айқындайтын  заңдар.

Ағымдағы заңдар – жеке қоғамдық  қатынастарды реттейтін  нормаларға  сүйенетін заңдар (мысалы, сайлау құқығы, депутат мәртебесі, азаматтық, т.б,)

 

-   Атқарушы биліктің  нормативтік – құқықтық актілері. Оған мемлекет басшысының, үкіметтің, министрлердің және т.б. шығаратын заң актілері жатады;

 

-   Конституциялық бақылаудың  нормативтік – құқытық актілері  Конситуцияға ресми түсіндірме береді;

 

-   Соттық преценденттер  ұқсас істерді қарау кезіндегі  соттарға міндетті  үлгі болып табылатын  жеке істер бойынша, яғни соттың қаулылары қаралынады;

 

-   Конституциялық  құқық нормаларын мазмұндайтын  жергілікті өзін-өзі басқару органдарының шешімі (муниципалды  құрылымның  мәртебелері, жарғылары);

 

-   Конституциялық салт  – ресми мәілметтерде жоқ,  бірақ мемлекеттің үнсіз санкциясы  бойынша  ұзақ уақыт қолданып  келе жатқан тәжірибеде қолданатын ережелер;

 

-   Халықаралық құқық  нормалары, халықаралық және мемлекет  ішіндегі шарттар;

 

-   Діни қайнар көздері  ерекше  жеке мұсылман елдерінде  Конституцияның орнын Құран қолданылады;

 

-   Құқықтық доктарина  – Конситуциялық – құқықтық  мәселері бойынша заңгер –  ғалымдардың ресми пікірлері.

 

 

1.4. Конституциялық құқық ғылымына 18 ғасырда саяси философия көп әсер етті (Ш.Монтескье, Ж.Ж.Руссо, Локктың еңбектері). Осы аталғандардың еңбектерінде көптеген қағидалар, конституциялық-құқықтық доктриналардың жасалуына мүмкіндік туғызды. Конституциялық-құқықтық доктрина жеке дара болып қана қоймай, юриспруденцияның басты, негізгі саласы болып табылады.

Бұл қағидалар:

- халықтық егемендік;

- билікті бөлу;

- конституцияның жоғарылығы;

- негізгі құқықтардың  ажырамайтындығы.

 

Конституциялық құқықтың қазіргі заманда негізгі ағымдары мен мектептері:

- радикалистік ағым (марксист ғалымдар және революциялық демократтар конституцияның құқықты топтық күрес көзқарасынан қарайды).

- либералдық ағым (бұл  ағымның өкілдері Конституциясында, Конституциялық құқықты да бүтіндей  пролетариат  диктатурасының  құралы емес, халықтың әр түрлі топтары арасында,  басқарушы және басқарылатындардың арасындағы леуметтік келісімнің негізі және нормаларында ортақ адамгершілік  қасиеттерді негіздейтін құжат ретінде қарастырады).

- заң мектебі (ХХ ғ. 20-шы жж. Тек заң ұстаным жағынан оқу);

- политологиялық мектеп (20-ғасыр ортасында тек Конституциялық  құқықтық  нормаларын емес, саяси  институттар мен мемлекет институттарының  шынайы қызметін зерттеу).

- теологиялық мектеп.

 

Неміс ғалымы, заңгер Лабандтың  еңбектерінде егемендік   халықтық емес, мемлекеттік деп түсіндірілді және монархиялық билікке өз еркіне қарай өзін-өзі шектеу бостандығы берілді.

Францияда Парламенттік республика қалыптасқандықтан француз өкілі  А.Эсмен еңбектерінде парламентаризмге көп көңіл бөлінді. Олар халықтық егемендік   мемлекеттік биліктің қайнар көзі деген қағидадан бас тарта алған жоқ. Эсмен екі палаталық парламент моделін қарастырды және жалпы сайлау құқығын шектеу көзқарасын ұстанды. Англияның заң мектебінің өкілі   А.Дайсидің еңбектері де ол елде классикалық болып саналады. Оның ұстанған көзқарасы парламенттің жоғарылығы, құқықтың басымдылығы. Егемендік халықтық емес, парламенттік. Оның шығарған актілерінің мазмұны мінсіз. Ал, құқықтың басымдылығы   бостандықты қамтамасыз ету кепілі.