ХХ ғасырдың басындағы саяси партиялар

Тең төрағалары бұрынғы  Парлпмент Мәжілісінің депутаты  Болат Мұқышұлы Абилов, бұрынғы Еңбек министрі Әлихан Байменов, бұрынғы вице-премьер Ораз Әлиұлы Жандосов кейін тағы екі тең төраға қосылды, ол  сайланғандар бұрынғы Қазақстанның Ресейдегі елшісі Алтынбек Сәрсенбаев және зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтың бас директорының бірінші орынбасары Людмила Аркадьевна  Жуланова. 2005 жылы ақпан айында «Ақжол» партиясы 2-ге бөлінді. Б.Абилов, А.Сәрсенбаев, О.Жандосовтар оппозициялық бағыт ұстанып, 2005 жылы 9 наурызда құрылған «Әділет Қазақстан» атты саяси қозғалысқа қосылды.

"Руханият" қоғамдық бірлестік партиясы

Бұл партияның қүрылтай съезі 2003 жылы 5 сәуірде өтті. Ол сол жылы 6 қазанда Әділет министрлігінен тіркеуден өткен. Партия қатарынды 5300 мүше бар деп жарияланды. Оның 65 пайызы әйелдер болды. Өз қызметінде бұл партия бюджеттен қаржыланатын сала қызметкерлері мен ғылыми, мәдени, техника саласының өкілдеріне және студенттер мен әйелдерге сүйенетіндігін мәлімдеді. Бұл партия " Дәуірлеу" партиясының мұрагері болды. Өйткені бұл аталған екі партияның басшылығында да Алтыншаш Қайыржанқызы Жағанова болды. "Руханият" партиясы үшін басымдылық болып табылатын мәселелер: қоғамның аз қорғалған бөлігі - негізгі рухани байлықты жасаушылар - мәдениет ғылым, білім, денсаулық саласы қызметкерлерінің мүддесін қорғау.

«Әділет» демократиялық партиясы

2004 жылы 29 сәуірде "Құқықтық Қазақстан үшін" қоғамдық-саяси қозғалысы негізінде құрылып, 14 маусымда тіркеуден өтіп, өзінді Қазақстанның демократиялық партиясы деп жариялады. Партия қатарында 70000-нан астам мүше бар. Мақсаты - азаматтардың ел тәуелсіздігін баянды ету жолындағы топтасуы деп санайды. ҚДП-ның төрағасы - Мақсұт Нәрікбаев тағайндалды. 2004 ж. өткен мәжіліске сайлауда партия 0.76% дауыс жинады.2005 . өткен Қазақстан Республикасына Президент сайлауында ҚДП Қазақстанның Халықтық коалиция құрамында қатысты.

2006ж. 14 сәуірде партияның  4 съезінде ҚДП-ның атауың «Әділет» демократиялық партиясы атауына өзгеруіне ұсынысы қабылданды. Партияның төрағасы орнына тең төрағалар институты енгізілді. Құрамына М.Нарикбаев, З.Алшимбаев, Б.Ахмеджан, Е.Онғарбаев, Т.Сыдыхов кірді.

2007 ж. 8 шілдеде «Әділет» демократиялық партиясының 5-ші съезінде «Ақжол» ҚДП-сына қосылу туралы шешім қабылдап, бірақ 2007ж. 20 қазаныңда 6-ші (кезектен тыс) съезінде бұл шешімнен бас тартты.

 

Қазақстанның коммунистік халық партиясы (ҚКХП)

Партия Қазақстанның коммунистік партиясы бөліну нәтижесінде пайда болды. 2004 ж. 21 маусымда ҚКХП мемлекеттік тіркеуден өтті. Партияның саңы – 127431 адам. ҚКХП-ның төрағасы – В.Б.Косарев тағайндалды. Құрылтай съезі 2004 ж. сәуір айында өтті. 2007 ж. өткен мәжіліске сайлау нәтижесінде партия 1,98% дауыс жинап, парламентке өте алмады. 2005 ж. өткен Президент сайлауларында партиядан Президентке үміткер редінде мәжілістің депутаты Е.Абылқасымов ұсынылды.

«Азат» жалпыұлттық  социал-демократиялық партиясы («Азат» ЖСДП)

«Әділетті Қазақстан  үшін» қозғалысының негізінде 2006 ж. 10 қырқүйегінде ЖСДП құрылды. 2007 ж. 25 қантарында тіркеуден өтті. 2009 ж. 24 қазаныңда «Азат» демократиялық партиясымен қосылып «Азат» ЖСДП деп аталды. Партияның саңы – 90000адам. 2005 ж. өткен Президент сайлауларында партиядан Президентке үміткер редінде Ж.Тұяқбай ұсынылды. 2007 ж. өткен мәжіліске сайлау нәтижесінде партия 4,54% дауыс жинап, парламентке өте алмады. Партияның төрағалары – Ж.Тұяқбай және Б.Абилов, орынбасары – А.Қосанов.

Қазақстанда көппартиялықтың  бұдан әрі даму бағыты қандай болмақ деген сұрақ тууы мүмкін. Болашақ  партиялар көбіне жан-жақтылық сипат  алатындай сыңайы бар. Сонымен қазіргі  қоғамның өмірінде саяси партиялар  алдыңғы қатардағы орынның бірін  алады. Олар осы мемлекеттік билікті қорғап, нығайту немесе оны өзгерту үшін құралады. Партиялар бұқара халықтың мүддесін топтап, жинақтай білгенде күшейе түседі. Олар қоғамның саяси дамуының маңызды көрсеткіші болып саналады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                Қорытынды

 

    Қорыта  келгенде, Қазақстанда азаматтардың партиялар мен қоғамдық ұйымдар арқылы саясатқа қатысу еркіндігі де біркелкі бірдей деуге болмайды. Мысалы, азаматтар үшін «Нұр Отанның» беделі жоғары. Ал «Әділет», «Азат», «Ақ жол», «Ауыл», «Руханият», «Патриоттар», 2 компартия; Қоғамдық қозғалыс ұйымдарының мүшелері: «Тәуелсіздікті қорғау» (М. Шаханов), «Рух пен тіл» (Н. Мамай), «Ұлт тағдыры» (Д. Көшім) және т.б; жастар ұйымдары (бірнеше ондаған) «Қаһар», «Айбын» және т.б. имидждері туралы олай деу қиын. Сайлаушылар жаңа идеологиялық модельге, жаңа партиялық құрылысқа үйрене қойған жоқ. Сонымен бірге, саяси партиялар бағдарламаларының ұқсастығы да бұған кедергі келтіруде. Социологиялық зерттеулеріміздің нәтижесі де мұны дәлелдеп отыр. «Сіз өзіңізге танымал саяси партиялар бағдарламасымен таныссыз ба?» – деген сұраққа «ия» деп жауап бергендер 30-40 пайыздың төңірегінде...

     Елімізде азаматтардың саясатқа қатысу еркіндіктерін кеңейту және жетілдіру мақсатында мына ұсыныстарды атап кеткен орынды: Партиялардың сайлауға қатысу және сайлану мүмкіншілігін арттыру. Яғни, олардың тіркелу, ұсыну тұрғысындағы талаптарын жеңілдету; Бұқаралық ақпарат құралдарының қызметінің еркіндік сипатын күшейту, азаматтарға психологиялық әсер етуде үгіт насихатты барлық партиялардан тең дәрежеде жүргізуін қамтамасыз ету; Парламентте көппартиялылықты қамтамасыз ету мақсатында партиялар үшін сайлау кедергісін қысқарту ( 7% -дан 5%-ға дейін).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                  Әдебиеттер

 

1 Балгимбаев А. С. Проблемы формирования партийной системы в РК / Демократическая модернизация Казахстана: стратегия развития в 21 веке. – Алматы, 1999. – С. 37–39.

2 Бабакумаров Е. Ж. Казахстан: политическое измерение социальной стратификации общества. – Алматы, 1999. – С. 97–99.

3 Антонова И. М. Общественные движения и проблемы власти // Социально политические науки. – М., 1999. – № 4. – С. 7–19.

4 Булуктаев Ю. А. Дьяченко С. А., Карамзина Л. И. Политические партии Казахстана: справочник. – Алматы, 1998. –      С. 57–59.

5 Дьяченко С. А. Партогенез в Казахстане состояние, проблемы и перспективы. – Алматы : «Каусар – булек», 1997. – С. 41–45.

6 Дюверже М. Политические партии. – М., 2005. – С. 544.

7 ЗаславскийС. Е. Основы теории политических партий. – М., 2007. – С. 339.

8 Топорина Т. В. Партии и партийные системы. – Астана, 2001. – 289 с.

9 Алтухов В. Т. Обновление программы СДПГ.// Социально-политические науки. – 1990. – № 8. – С. 117–123.

10 Кочетков А. П. Политические партии и партийные системы. // Вестник Московского университета. Сер. 12, политические науки. –№ 6. – 1998. – С. 3–18.

11 Михельс Р. Социология политических партий в условиях демократий // Диалог. – 1990. – № 18. – С. 77–79.

12 Пушкарева Г. В. Партии и партийные системы : концепция // Социально-политический журнал, 1993. – № 9–10. – С. 116.