Компанияның қаржылық жағдайын талдау

 

 

 

1.2  Кәсіпорынның қаржы коэффициенттері және оларды талдау міндеттері

 

1. Кәсіпорынның бірден бір басты міндеті – оның қаржы жағдайының бағалылығы болып табылады және  ол көрсеткіш жүйелерін немесе қаржы коэффициенттерін анықтайды.

    Негізгі қаржы коэффициенттері  төмендегідей үш топқа бөлуге  болады:

• өтімділік(төлем қабілеттілігі);
• пайдалылық (табыстылық);
• активтерді басқару тиімділігі.

Кәсіпорынның  өзінің қысқа мерзімді міндеттемесін  төлеуге қабілеттілігін өтімділік  немесе төлеу қабілеттілігі деп  айтылады. Кәсіпорын өтімділік болып  саналады, Егерде айналмалы активтерін іске асыра отырып, ол өзінің қысқа  мерзімді міндеттемесін орындауға  жағдайы болса.

1. Тез өтімділіктің коэффициенті – қысқа мерзімді несие қарыздарының ең өтімділік активтердің үлесін көрсетеді. Ол өтімділік активтердің ағымдағы міндеттеменің қатынасын білдіреді. 

 

=    - /

   

 

 

2. Дебиторлық  қарыздардың айналым коэффициенті  – егер дебиторлық қарыздарды  тауардың кейбір шарты өлшемінің  құны деп есептесек, қалай сатылса,  бірақ төлем ақысы әлде алынбаған  болса, онда дебиторлық қарыздардың  айналым коэффициенті бір жылды  неше рет бұл тауардың ақылы  шартты өлшемін көрсетеді.

     Дебиторлық қарыздардың айналым  коэффициенті дебиторлық қарыздың  қанша рет өткізуден түскен  табысқа айналғанын көрсетеді.

Дебиторлық  қарыздардың айналым коэффициенті =өткізуден түскен түсім/ келіп түсу шоты

3) а. Дебиторлық  қарыз  

       айналым кезеңі =365/ Дебиторлық қарыз

    айналымдық коэффициенті                  

    б. Дебиторлық қарыз   

        айналым кезеңі  = келіп түсу  шоты*365/ өткізуден түскен түсім            

4) Кредиторлық  карыз айналым кезеңі = (жеткізушілер+ несие берушілер*365)/ тікелей шығындар                            

     5. Төлем қабілеттілігінің коэффициенті  – ол қарыз капиталының меншіктілікке  (жарғылық капитал, пайда, және  қаржы иелері) ара салмағын бейнелейді.

     Бұл коэффициент кәсіпорын несиелерінің  қандай деңгейде қатерден қорғауын  көрсетеді, кәсіпорын жеке кепілерге  ретінде шығады. Сонымен, қорыта  айтқанда, бұл көрсеткіш неғұрлым  жоғары болса, соғұрлым коэффициенттерінің  қарыздары көп және соғұрлым  оның тұрақсыздық ақуалы да  орын алады.

= : 

 

 

 

   Пайдалылық коэффициенті, ол фирманың  өсімін білу мақсатында есептелді. Кәсіпкерлер активтерді қамтиды, пайда алу мақсатымен асатуды жүзеге асырады.

 

     Рентабельділік коэффициенті. Ол  екі позицияда есептеледі:

 

= : х 100%

б)

  = :           х 100%

 

  

  Активтерді  қолдану тиімділігінің коэффициенті:

= :

 

 

3. Кәсіпорынның  қаржы ресурстары.

Кәсіпорынның қаржы ресурстары бұл оның басқару иелігіндегі ақшалай табыстар мен түсімдер. Қаржы ресурстар шаруашылық қызметін тұрақты өндірісті жаңартуды жүзеге асыру үшін қажет болат. Қаржы – бұл тауар өндірушілер мен тұтынушылар арасында ақшалай қатынастар кәсіпорынның өнімдік қатынастары айналымы арқылы көрінеді.

Кәсіпорын қаржысы - өндіріс процессін және оның нәтижесін жүзеге асыруын болып  табылатын ақша ағымының жүйесі. Кәсіпорын  басқару объектісінің жүйесі ретінде. Қаржы жүйесі екі ішкі жүйеде көрінеді: негізгі (мемлекет қаржысы, кәсіпорын қаржысы, тұрғындар қаржысы); қамтамасыз етуші (банктер, биржа).

 Мемлекеттік  қаржы – бұл жалпы қоғамдық  және әлеуметтік қажеттіліктерді  қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік  органдармен басқарылатын ақша  құрамын жиынтылығы.

Тұрғындар қаржысы – жеке ақша құралдары.

 Шаруашылық  субъектілерінің қаржысын кәсіпорын  қаржысы, ақпараттың, және кәсіптік  формадағы қаржысы, коммерциялық  несиелеу, сақтандыру қаржысы жатады. Кезектік шаруашылық субъектісінің  қаржысы мемлекетпен және басқа  шаруашылық экономикалық құрылымымен  ақшалай қатынаста болады.

 Мемлекет  кәсіпкерлік қызмет тәртібі орнатады.

Кәсіпорынның  қаржы құрамында ақша қатынастарының келесідей топтарын бөлуге болады: кәсіпорында ақша құралдарын қалыптастырумен, пайдаланумен басты (жарғылық капитал, резервтік қор); кәсіпорын тұтынушылары мен жеткізушілер арасындағы, кәсіпорынның өзінің жұмысшылары арасындағы (еңбек  ақы, дивидент).

 Көбінесе, қаржыны дұрыс ұйымдастырудан  кәсіпорынның тиімді жұмысы басты  болады.

Кәсіпорыннның қаржылық жұмысы негізгі принцептерге сүйенеді:

1) Кәсіпорын  қаржылық тәуелсіздікке ие. Ол  өз өнімін сатуға, және табыс  қолданылуға басты барлық проблемаларды  өзі дұрыс шешеді.

2) Кісіпорын  жеткізушілер, тұтынушылар, мемлекет  және банк алдындағы өнімділік  және қаржылық қызмет нәтижесінен  экономикалық жауапкершілікте болады. Нарық жағдайында кәсіпорын өзінің  міндеттемелеріне жеке, яғни меншікті  мүлкімен жауап береді.

Кәсіпорынды қаржы (ресурстары) ресурстар жұмысын  қаржы бөлімі жүзеге асырады. Кәсіпорынның қаржылық қызметі келесідей міндеттер  орындайды:

- кәсіпорынды  қаржы ресурстармен қамтамасыз  ету;

- қаржы  нарығында меншік көздері мен  қаржы ресурстары жоғарландыру  жолын іздеу;

- кәсіпорын  сыртқы ортасы алдындағы қаржылық  міндеттемелерді орындау; 

- қаржы  ресурстыр тиімді, дұрыс пайдалану  бақылау.

Кәсіпорыннның қаржы ресурстары оның құрайтын көздерден  қалыптасады: меншікті және қарыз ақша құралдары.

 Кәсіпорынның  қаржы ресурстарының тұрақты  көздері болып, кәсіпорында басқарылатын  несиелік қарыз табылады. Бұл  бәрінен бұрын еңбек ақы болса,  бюджетей тыс қорлар болса  қарыздар.

Пайда және аморттық аударымдар кісіпорынның қаржы  ресурстарының қалыптастыру көздерінің негізглері болып табылады. Сонымен  қатар жоғарғылық қорды кісіпорынның меншікті құралдарының бірі болып табылады. Жоғарғылық қорларды нақты қалыптастырутәсілі оның ұйымдық – құқықтық формасына тәуелді. Ол заңды құжаттармен реттеледі. Жоғарғылық капитал – бұл кәсіпорынның субъектілерін салған құралдары кісіпорынды құру кезінде жоғарғылық капитал өндіріс құрамдарын қамтамасыз етуге бағытталады.

Кезек кәсіпорын  тұрақты түрде өзінің жаңартылуын  талап етеді, ал ол үшін инвестиция керек.

Алдымен, кәсіпорынға инвестиция не үшін қажет  екенін анықтау қажет инвестиция екі бөліктен тұрады:

1) Тура, яғни ақшаға жаңа – жабдықтар  сатып алынады, ғимарат салынады, шикі зат сатып алынады.

     Бұл ақшаларды қолдану тәсілі  – бұл инвестицияның маңызды  элементі болып табылады –  құралдар қайда бағытталады және  қалай қолданылады. Шетелдік және  отандық инвесторларды бірінші  орында жоба, бизнес – жоспар, техника – экономикалық жабдығы  қызықтырады. 

2) Активтерді  бағалау. Осы бағалау қайдан және нені алу керек екендігі туралы шешім қабылдауға мүмкіндік береді.

 

 

 

1.3 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың әдістері

 

Нарықтық  экономика жағдайында кәсіпорынмен қолданылатын қаржылық талдаудың негізгі әдістері: көлденең талдау, тігінен талдау, трендалық талдау, қаржылық коэффициенттер әдісі, салыстырмалы талдау, факторлық талдау.

Көлденең  талдау – есептіліктің әр позициясын алдыңғы кезеңмен салыстыру. Ол алдыңғы  кезеңмен салыстыру бойынша бухгалтерлік есептілікиің әртүрлі баптарының абсолютті  және қатысты ауытқуын анықтауға  мүмкіндік береді.

Тігінен (құрылымдық)  талдау – жалпы, нәтижеге әр позицияның әсерін айқындаумен соңғы  көрсеткішке меншікті үлесін айқындауға  мүмкіндік береді. Мысалы, ұзақ мерзімді және ағымдағы активтердің кәсіпорын  мүлігінің жалпы құнындағы меншікті үлесі, яғни баланстың валютасында. Тік және көлденең талдааулар бірін-бірі толықтырп отырады. Сондықтан, тәжірибеде есепті бухгалтерлік нысанның құрылымын  сияқты оның бөлек көрсеткіштерінің динамикасын сипаттайтын аналитикалық кестені құруға мүмкіндік береді.

Трендалық талдау бірнеше жыл ішінде барлық көрсеткіштер жүз пайыз деп есептелетін  базистік жыл деңгейінен көрсеткіштердің  қатысты ауытқуларының есебіне  негізделеді. Басқаша айтқанда, трендалық  талдау есептіліктің әр позициясын алдыңғы  кезең топтарымен және трендті анықтау, яғни кездейсоқ жерден және бөлек  кезеңдердің жеке ерекшеліктерінен тазарған динамикасының негізгі  тенденциясын анықтауды білдіреді. Тренд көмегімен көрсеткіштердің  болашақта мүмкін мәндері қалыптасады, сәйкесінше болашақты, болжамды талдау жүргізіледі.

Нарықтық  экономика жағдайында қаржылық талдаудың  ең кең тараған әдісі әртүрлі  қаржылық коэффициенттерді қолдану  табылады. Қаржылық коэффициенттер талдау әдісінің мәні базистік көлеммен және де есепті кезеңде және бірнеше жылдар ішінде олардың динамикасын зерттеу  жатыр. Базистік көлем ретінде қаржылық жағдай көзқарасы жағынан өткен  жағымды кезеңге жататын уақыт  тобы бойынша берілген кәсіпорын  көрсеткіштерінің орташаланған мәндері  қолданылады. Кәсіпорының қаржылық жағдайын және оның өзгеру тенденциясын дәл және толық сипаттау үшін қаржылық коэффициенттердің салыстырмалы түрде  аз саны жеткілікті. Бұл көрсеткіштердің  әрқайсысы кәсіпорынның қаржылық жағдайының мәнді жақтарын көрсеткені ғана маңызды. Ең кең тарағандар болып өтіміділік, қаржылық тұрақтылық, табыстылық және іскерлік белсенділік көрсеткіштері  табылады.

Салыстырмалы  талдау – кәсіпорынның бөлімшелерінің және көрсеткіштері бойынша есептің  жалпы көрсеткіштерін шаруашылық ішілік талдау және ортасалық және орташа жалпы экономикалық мәліметті бәсекелестердің  көрсеткіштеріне қатысты берілген кәсіпорынның көрсеткіштерін шаруашылықаралық талдау. Бұл әдісте өтіп жатқанға бағаны ұқсас мәндер және құбылыстар арқылы береді.  Ол процесті бөлшеуге және сәйкес қорытындылар жасауға  мүмкіндік  береді. Бұл әдісті қлоданудағы қажетті  шарт  көрсеткіштердің сәйкестендіруін  сақтау. Егер бірнеше жылдар ішінде  өткізілген өнімді  ағымдық бағамен  сәйкестендіру және қажетті түзетулерсіз құрылған 3-5 немесе одан да көп жылдардағы шығындар деңгейін сипаттайтын динамикалық  қатарды құру экономикалық қате болады. Сәйкестендіруді сақтау ұқсас бағамен  айналымды қайта есептеу, баға индексі, тариф, стаакілерді қолданумен өндірісті  шығындар тобын есептеуді, экономикалық мәні бойынша көрсеткіштердің біртектігі, оларды есептеу әдістемесінің бірлігі  және әлеуметтік, этнографиялық, табиға факторлар тобын ескеруді талап  етеді.

Факторлық талдау – зерттеудің стохастикалық  әдістері көлемімен бөлек факторлардың нәтижелі көрсеткішке әсерін талдау. Факторлық талдау қорытынды көрсеткіштерді оның құрамдас бөліктеріне жіктегенде – тура, ал оның жеке элементтерін жалпы  қорытынды көрсеткішке біріктіргенде  ол - кері (синтез) болуы мүмкін.

Жоғарыда  аталған әдістермен қатар кәсіпорынның қаржы – шаруашылық қызметін талдауда экономикалық талдау, экономикалық және математикалық статистиканың дәстүрлі тәсілдері және экономика- математикалық  әдістері қолданылады.

Сыртқы  қаржылық талдау – капиталды инвестициялау  тәуекелінің дәрежесін және оның табыстылық деңгейін болжамдау мақсатында кәсіпорының қаржылық жағдайын зерттеу  процесі.

Қорыта  айтқанда, кәсіпорынның қаржы жағдайын талдауда аудиторлық әртүрлі әдістер  мен тәсілдерді қоолдануға еркі бар. Оларды ұтымды пайдаланып, осы талдауды жүргізудің дәйектілігіне байланысты дұрыс әдісті таңдай отырып, аудитор қаржылық жағдайға терең, жан – жақты әрі кешенді талдау жүргізе алады, сондай – ақ объективті және анық баға береді, қаржылық тұрақтылықтың нығаюы мен кәсіпорынның табыстылығының өсуі жөнінде ұсыныстар дайындайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ. «Халлибуртон Интернэшнл Инк.» компаниясының қаржылық жағдайын талдау

2.1«Халлибуртон Интернэшнл Инк.» компаниясының жалпы сипаттамасы және  компанияның мүліктік жағдайын талдау

 

«Халлибуртон  Интернэшнл Инк.» компаниясы 1919 жылы құрылған. Оның негізгі қызметі  мұнай өндірісі, құрылысы, мұнай газ өңдіру скаважиналарын жөңдеу және іске қосуға қажетті құрал жабдықтарды жасау және жабдықтаумен айналысу болып табылады.

Компанияның орталық офисі  Хьюстонда (Техас штаты) орналасқан.

Жұмысшылар саны 85 мың адамды құрайды.

Кәсіпорынның  әлемнің 120 мемлекетінде бөлімшелері  бар, солардың қатарында Қазақстан  да бар. Қазақстандағы кәсіпорынның бөлімшесі Каспийдегі мұнай жобаларын әзірлеумен айналысады.

Компанияның айналымы 2011 жылы 30,5 млрд. АҚШ долларды құрады.

Соңғы 12 жылда «Халлибуртон Интернэшнл Инк.»  компаниясы Нарьян-Марда, Няганда, Ханты-Мансийскте, Пермьде, Тюменьде, Нижневартовскте, Нефтеюганскте, Сургутте, Губкинскте, Ноябрьскте, Архангельскіде, Мегионда, Радужда, Охада, Тенгизде, Ақтөбеде, Атырадау, Актауда, Астраханда, Причал-да, Небит-Дагта, Туркменбашыда және Южно-Сахалинскте жобаларды іске асырумен айналысты.