Ұлттық экономикалық жүйедегі мемлекеттік бюджет және оның теориялық негіздері

Екінші бөлімде  бюджетті мемлекеттің кірісін толтырудағы  және шығындарын қаржыландырудағы ролі, яғни мемлекеттік бюджеттің құрылымы талқыланды. Жоғарыда айтып өткендей, бюджеттік түсімдердің ең негізгі көзі салықтық және салықтық емес түсімдерден тұрады.Салықтық түсімдерде

« Қазақстан  Республикасы бюджетке салықтар және басқада міндетті төлемдер жөніндегі  » Қазақстан Республикасы Заңымен ( Салық кодексімен ) тағайындалған бюджетке төлейтін салықтар мен басқа да төлемдер айтылады. Сондықтан, салықтық түсімдердің экономикалық мазмұнын солардың негізіндегі салықтар құрайды. Олар кірістердің материалдық көзі- Ұлттық табысты қайта бөлуге қатынасатын болғандықтан өндірістік қатынастардың арнайы формасын құрайды.

Салықтық емес түсімдер маңында бюджетке Салық  кодексінде қарастырылғандардан басқа  Бюджет кодексінде тағайындалған міндетті және қайтарылмайтын төлемдер жатады. Салықтық түсімдерге қарағанда салықтық емес түсімдердің мығым тағайындалған мөлшерлемелері жоқ, басқаша айтқанда, олар фискалы- тұрақты сипатта емес, сондықтан мұндай түсімдер мөлшерін өткен жыл деңгейінде жоспарланады. Салықтық емес түсімдер тізімі бюджеттер түрлері мен деңгейлері бойынша заңды және жеке тұлғаларға бөлек міндетті төлемдер форма ретінде Бюджет кодексімен тағайындалады.     

 Бюджет арқылы  осы түсімдер реттеліп, сонымен  қатар мемлекеттің кең көлемді  қоғамдық қажеттіліктерін, атап  айтқанда: шаруашылық салалары, әлеуметтік  мұхтаждық, басқару, қорғаныс тағы басқа қаржыландыруға бағытталады.

Үшінші бөлімде  мемлекеттік бюджетті атқаруда кездесетін бірқатар мәселелер және оларды шешу жолдары қарастырылды. Бюджетті атқаруда кездесетін басты мәселе – бюджетке салықтық түсімдердің уақытында түспеуі. Нарықтық экономика жағдайында дамып келе жатқан Қазақстанның бүгіңгі болмысы мемлекеттік кіріп жүйесін реформалау мен қайта құру процесін жеделдету болып тұр.

Сонымен, мемлекеттік  бюджетің негізгі ерекшеліктерін ескере отырып, мынадай бірнеше ұғымдарды біріктіруге болады:

3. жеке экономикалық категория;
4. мемлекеттің орталықтанған ақшалай қаражат қоры;
5. экономикаға әсер ету құралы;
6. мемлекеттің негізгі қаржылық жоспары;
7. қоғамның барлық мүшелері орындауға міндетті заң.

Жалпы қорытындылау келе, мемлекеттік бюджет – кез-келген мемлекеттің негізгі қаржылық жоспары деп айтуға болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

1. Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі туралы Заң. 1-апрель 1999

           жылы қабылданған №357-1.

2. Аубакиров А.Б. «Экономикалық теория», Алматы-99.
3. Албегова И.М. «Государственная экономическая политика».-М.Дело и     сервис.1998-320б.
4. Бюджетная система России: Учебник/Под ред. Г.Б.Полякова-М.ЮНИТИ, 1999-540б.
5. Бюджетная система Р.Ф./Под ред.М.В.Романовского и О.В.Вруглевского-М:Юрайт,1999.
6. Дербисов Е.Д. «Диалоги о бюджете переходного периода» Алматы «Қаржы-Қаражат», 1994.
7. Журавлев В.В., Савруков Н.Т. «Государственный бюджет» Санкт-Петербург «Политика», 2000.
8. Региональная политика Республики Казахстан/Под ред. М.Б.Кенжегузина – А: «Ғылым», 1998-189 б.
9. Сансызбаев К.М. «Расходы по назначению» ІІ Финансы Казахстана- 2001, №5.
10. Утегенова Г. «Бюджетный контроль» ІІ Деловая неделя- 2001 2-ноября.
11. Мельников В.Д. , Ильясов К.К. ( Финансы ) Учебник-Алматы: 2001 г.
12. Нурахметов Т.С. «Мақста бюджет байлығы» ІІ Қаржы-Қаражат, 1999-  

          № 8-9    

13. Үкітаева А.С. «Біз мемлекеттік бюджетті толтыруға жауаптымыз» ІІ Қаржы-Қаражат, 1999-№2.
14. Финансы/ Под ред Проф.Л.А.Дробозиной-М.ЮНИТИ, 2000.

15.   Өтебаев  Б.С. « Мемлекеттік Бюджет »,  Оқулық- Алматы:Экономика, 2011.- 320 б.

 

 

ҚОСЫМША А. 

 

КЕСТЕ 1- Бюджеттер  арасында салықтардың бөлінуі (%)

 

Салықтар аты	Федералді бюджет	Аймақтық бюджет	Жергілікті  бюджет
1. Пайдаға салық 2. Қосымша құн салығы 3. Акциздер 4. Жеке табыс салығы 5. Жеке тұлғалардың мүлық салығы 6. Заңды тұлғалардың мүлік салығы 7. Жер байлықтарына төлем 8. Жер салығы, арендалық төлемдер 9. Көлік салығы	33 66 84 9 - - 19 26 -	40 21 13 24 4 44 43 25 51	27 13 3 67 96 56 38 49 19

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                       

                                                     

 

 

ҚОСЫМША Б

 

КЕСТЕ 2-Мемлекеттік бюджеттің түсімдері

 

	Млрд. сом	Үлес салмағы %
1. Салықтық түсімдер 2. Салықтық емес түсімдер 3. Қайтарымсыз аударымдар 4. Мақсатты қордан түсімдер	594 105 63 950 9 514 45 065	83,4 9,0 1,3 6,3
Қорытынды	712 635	100

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                             

 

 

                                             

ҚОСЫМША В

 

КЕСТЕ 3 – 2010-2011 жылдардағы республикалық бюджеттің түсімдерінің  құрылымын талдау (%)

 

 

Түсімдер	2010	2005	2011
1. Салықтық түсімдер: 1.1 Табыс салығы Корпоративті  табыс салығы Жеке табыс  салығы 1.2 Әлеуметтік салық 1.3 Меншікке салық 1.4 Мүлік салығы 1.5 Жер салығы 1.6 Қосымша құн салығы 1.7 Акциздер 1.8 Басқа да салықтар 2. Салықтық емес  түсімер	91,7 26,6 16,6 10,0 19,5 10,8 3,3 0,9 25,2 3,4 7,33 9,7	93,3 27,8 27,8 27,8 17,8 10,3 3,2 0,7 23,4 3,4 5,93 5,5	35,3 33,0 33,0 33,0 19,5 5,3 3,3 0,9 25,2 2,6 14,2 12,98
Барлығы	100	100	100

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                   

 

                                                    

 

 

 

ҚОСЫМША Г

 

 

ДИАГРАММА 6. 2010-2011 жылдардағы салықтық түімдер құрылымындағы

                               өзгерістер (%).