Есеп және аудит

 

 

Өндіріс процесі өндіріс құралдарының қатысуымен жүзеге асырылады, олар:

1) еңбек заттары (шикізат,  материалдар, сатып алынатын жар-тылай фабрикаттар);

2) еңбек құралдары (станоктар,  машиналар) болып бөлінеді.

Қандай да болмасын заттарды - еңбек құралдарының құрамына енгізу сыртқы белгідерімен емес, солардың өндіріс процесінде атқаратын рөлімен анықталады.

№6 БЕС бойынша негізгі құралдар бұл еңбек қүралы ретінде материалдық өндіріс саласында, сондай-ақ өндірістік емес салада (материалдық емес өндіріс саласында) ұзақ уақыт бойы (1 жылдан аса) қолданыста болатын материалдық активтер.

Негізгі кэдралдарға мьшалар жатады: жылжымайтын муліктер (жер учаскелері, үйлер, ғимаратгар, көпжылдық өсімдіктер жэне жермен өте тығыз байланысты, қозғалысы олардың мақсатына  зиян келтірмеуі мүмкін емес басқа  объектілер), көлік құралдары, жабдыктар, аулау аспаптары, өндірістік жэне шаруашылық құралсаймандар, үлкен жэне өнім беретін малдар, арнайы құралдар мен басқа да негізгі қорлар (кітапхана қорлары, мұражай құндьшықгары, жануарлар әлемінің экспонатгары, автомобиль жолдары жэне т.б.).

Негізгі құралдар көптеген өндіріс құралдары бойынша пайда-ланылады, қасиеті мен нысанын сақтай отырып жанама түрде то-зады, өзінің құнын жаңадан жасалған өнімге біртіндеп көшіреді.

Айналым құралдары бір  ғана өндірістік процесте тұтынылады жэне өзінің құнын жаңадан жасалған өнімге толықтай көшіреді.

  Негізгі құралдардың амортизациясы мен тозуын есепке алу

Негізгі қүралдар өндіріс  процесіне үзақ уақыт бойы қатыса отырып, біртіндеп тозады, яғни физикалық күштердің, техникалық жэне экономикалық факторлардың эсерінен өз қасиеттерін жо-ғалтады жэне жарамсыз куй кешеді.

Тозу — бүл физикалық жэне моральдық сипаттамаларын жо-ғалту  процесі.

Негізгі қүралдардың физикалық тозуы олар пайдаланылған кезде жабдықтың бөлшектері мен тетіктерінің, үйлер мен ғи-маратгардың құрылымдық элементтерінің механикалық тозуына байланысты (физикалық тозудың пайдаланудағы нысаны), сон-дай-ақ темірдің тот басуына, ескіруіне, шіруіне экеп соңтыратын (физикалық тозудың табиғи нысаны) табиғи-климаттың жағдай-лардың әсерінен басталады. Нәтижесінде негізгі құралдар құны-ның бөлігі жоғалады.

Негізгі қүралдардың моральдық тозуы техникалық про-греспен, өндіріс эдістерінің жетілуі және жаңаруымен байла-ныс^ы. Техника мен технологияны жетілдіру қолданыстағы негізгі құралдарға қатысты өндірісті арзандатуға мүмкіндік тудырады. Соған байланысты пайдалалудағы негізгі құралдар өз қүнының бөлігін жоғалта отырып, қргсыздана бастайды. Өнді-ріске неғұрлым жетілген жэне үнемді маышна, жабдық, үй мен ғимарат түрлерін, жануарлардың түқымдарының, көп-жылдық өсімдіктердің түрлері мен сараптарының жаңа және жақсар-тылған, неғұрлым өнімдірек түрлерінің жасалуы мен ендірілуі қолданыстағы негізгі қүралдарды одан эрі қолданудың эконо-микалық тиімділігін көрсетіп берді.

 

Амортизация — оұл тозудың құңцық белгісі. Бұл негізгі құ-ралдардың амортизациялық құнын тозу шамасына қарай оның көмегімен өндірілетін еңбек өнімі мен қызметке ауыстырудың, өндіріс шығындарына қосылатын амортизациялық аударымдар ар-найы ақша қаражатгарын пайдалану немесе негізгі қорлардың (негізгі құралдардың) жай жэне кеңейтілген өндірісіне айналдырудың объективтік процесі.

Амортизациялық құн дегеніміз — бастапқы қүн мен жою құнының арасындағы айырмашылық. Ол негізгі құралдар ке-ліп түскенде қосалқы бөлшектердің, сынықтардың қызмет мер-зімінің соңында қалыптасқан қалдықтардың болжамды құны ре-тінде анықталады.

Амортизациялық аударымдар амортизация нормалары бойын-ша жасалады.

Амортизация нормасы - бұл амортизациялық аударымдардың жылдық сомасының негізгі құралдарының жылдық орташа құнына қатынасы.

 

   Материалдық қорлар, оларды есепке алудың міндеті мен жіктемесі

Өндіріс процесіне еңбек  құралдарымен қатар еңбек заттары  да қатысады.

Өндірістік қорлар —  бұл бір өндірістік цикл процесінде то-лықтай Іүгынылатын, өзінің құнын  бірден өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына көшіріп, оның материалдық негізін құ-райтын еңбек заттары.

Кэсіпорындағы тауарлы-материалдық  қорлардың есебі №7 "Тауарлы-материалдық қорлардың есебі" БЕС-ына сэйкес ұйым-дастырылады, онда мыналар белгіленген:

1. Стандарт эрекетінің  аясы.

2. Тауарлы-материалдық қорлардьщ  өлшемдері.

3. Тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік қ^ны.

4. Тауарлы-материалдық  қорларды бағалау.

5. Шығысты тану.

6. Есеп берудің ашылуы. Тауарлы-материалдық қорлар - бұл:

1. Шикізат қорлары, материалдар,  сатып алынатьш жартьшай фабрйісаттар  мен кешендік бұйымдар (тетіктер), отын, ыдыс жэне ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер жэне өндірісте немесе жұмыстарды, қызметтерді орындау кезінде пайдалануға арналған өзге материалдар.

2. Аяқгалмаған өндіріс.

3. Субъектінің қызмет  барысында сатуға арналған дайын  өнім, тауар түріндегі активтер.

Тауарлы-материалдық қорларды есепке алудың негізгі мін-деттері мыналар:

1. Қорлардың уақтылы  жэне тольіқтай кірістелуіне, олар-дың сақталу жеріндегі жэне қозғалысының барлық саты-ларындағы сақталуына бақылау жасау.

2. Қорлардың қозғалысы  жөніндегі барлық операцияларды  уақтылы жэне толықтай құжатгау.

3. Көлік-эзірлеу шығындары  (ауыткуы) мен эзірленген қор-лардың нақты өзіндік құнын уақгылы жэне дұрыс анықгау.

4. Көлік-эзірлеу шығындарының  айналым шығындарына бір-келкі жэне дұрыс есептен шығарылуын бақылау.

5. Қойма қорларының  жағдайына бақылау жасау.

6. Ішкі ресурстарды  ұтқыр қолдану мақсатында субъектіге  керек емес материалдық қорларды анықтау және сату.

7. Сақталатын жерлердегі  қорлардың ңалдықтары мен қоз-ғалысы жайлы дэл мәлімеітерді алу

Өндірістік қорлар функционалдық  бағыты бойынша былайша бөлінеді:

1. Шикізатгар мен материалдар  - бұл өнім эзірленетін еңбек  заттары. Олар өнімнің материалдық (заттық) негізін қалайды. Бұл орайда шикізат - бұл ауьш шаруашылығы мен өндіруші өнер-кэсіптің өнімдері (астық, мақта, сүт, мұнай, кеніш, газ). Негізгі ма-териалдар — бұл ұқсатушы өнеркәсіптің өнімдері (ұн, мата, қант, темір, былғары). Көмекші материалдар - бұл шығарылатын өнім құрамына енетін материалдар, бірақ негізгі материалдардан ерек-шелігі - өнімнің заттьщ негізін қаламайды. Бұл материалдарды негізгі материалдарға қосымша ретінде өнімге қажетті сапа беру үшін қолданылады (желім, лак, бояулар).

2. Сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен жиынтықтаушы бұйымдар — бүл белгілі бір өңцеу сатыларынан өткен, бірақ элі да-йын өнім болып табылмайтын шикізат пен материалдар. Әзірленген өнім де негізгі материалдар сияқгы рөлді атқарады, яғни оның материалдық негізін құрайды (тоқыма өндірісівде иірілген жіп, ма-шина жасаудағы моторлар, автомобиль жасаудағы дөңгелектер).

Материалдар номенклатурасы - бұл атауы мен тиісті дерек-темелері (сорты, мөлшері) көрсетілген материалдың эрбір түріне номенклатуралық нөмір белгіленіп, дэл жэне тұрақты өлшем бірлігі белгіленеді. Бүған қоса, номенклатурада материалдардың ағымдағы есепте ескерілетін бағасы қойьшады.

Номенклатуралық тізілім — номенклатура - бағалық деп, ал онда көрсетілген бағалар — есептік деп аталады.

Тағайындалған нөмірін, өлшем бірлігі мен бағасын тауар-лы-материалдық қорлардың қалдығы мен қозғалысы ескерілетін барлық құжаттар мен тіркелімдерге қояды. Талдамалы есепте ма-териалдық құңцылықтар нақты есептік бағалар (келісім, жоспар-лы-есептік) бойынша, ал жинақгамалы есеп пен есеп беруде нақты өзіндік құны бойынша ескеріледі.

Материалдық ресурстардың нақты өзіндік құны мыналарға байланысты анықталады:

1. Осы ресурстарды жеткізуші ұсынған несиеге сатып алын-ғаны үшін пайыз төлеуді қоса алғанда, сатып алу шы-ғындары.

2. Коммерциялық, делдал ұйымдарға төленген үстемелер (үс-теме ақьшар), комиссиялық сыйақылар.

3. ^ауар биржаларының қызмет құны.

4. Кедендік баж.

5. Басқа ұйымдардың күшімен жүзеге асырылған тасымал-дау, сақтау, жеткізу шығындары.

          

                          Еңбек ақыны төлеу бойынша есеп-айырысу есебі

Кәсіпорын жұмысшылар мен қызметкерлердің істеген жұмыстарына толтырылған алғашқы құжаттар мен жұмыс уақытының алғашқы     табельдері оларға еңбекақы есептеу және оны төлеу үшін субъектінің бөлімшелерінен, бригадаларынан субъектінің әкімшілігі белгілеген   мерзімде бухгалтерияға келіп түседі.

Кәсіпорын жұмысшыларына еңбекақы есептеу үшін толтырылатын бұл алғашқы құжаттар мен табельдердің дұрыс толтырылуы, лауазымды тұлғалардың қолдарының қойылуы мұқият тексеру керек.

Сондай – ақ бұл құжаттағы  еңбек бағасының дұрыс қойылуы     олардың жұмыс – қызметкерлерге еңбекақы төлеу және сыйақы есептеу  қағидаларына сәйкес келуі және шифрларының  дұрыс қойылуы            тексеру қажет.

Тексеріліп болғаннан  кейін бұл құжаттар бойынша салық  басқармасының жұмысшылары мен  қызметкерлеріне еңбекақы сомалары есептелінеді. Жалпы жұмысшылар мен  қызметкерлерге есептелетін  еңбекақы: негізгі және қосымша болып екі  түрге бөлінеді.

           Кәсіпорын қосымша еңбекақы түрі жұмысшылар мен          қызметкерлерге есептеліп, төленеді.

Қосымша еңбекақыға – еңбек  ету заңдарына сәйкес шарттарда  қаралып белгіленген, жұмысшылар мен  қызметкерлердің жұмыста,   қызметте болмаған уақытына төленетін төлемдер жатқызылады. Мұндай төлемдер қатарына:

1) жұмысшылар мен қызметкерлердің  еңбек демалысы үшін    төленетін  төлемдер;

2) жұмысшылар мен қызметкерлердің  мемлекеттік, қоғамдық жұмыстарды  атқарғаны үшін төленетін төлемдер;

3) жұмысшылар    мен    қызметкерлердің    кінәсі з   жұмыстың   тоқтап                                                      

Қосымша төленбеген капитал  – негізгі құралдар мен    инвестицияларды қайта бағалағанда  олардың құнының өскен сомасынан  және тағы да басқалардан туындайды.

Резервтік капитал–келешекте  болуы мүмкін зияндармен шығындардың  орнын толтыруға арналып шаруашылық субъектісі өзінің таза пайдасынан бөлінген меншіктік капиталының бір бөлігі.

Бөлінбеген пайда –  шаруашылық субъектінің жалпы табыстың барлық шығындарын өтегеннен, бюджетке төленген салық сомаларынан және табыстан басқадайбағыттарға пайдаланғанан  қалған бөлігі.

 

Банктегі есеп айырысу шоты бойынша есебі

Өскемен қаласы бойынша мектеп өздерінің ақшаларын сақтау үшін банк мекемесінен арнаулы шот  ашуына болады. Бұл шотта ашылған  аккредитивтердегі ақшалар, чек  кітапшаларындағы ақшалар, банктердегі  арнаулы шотардағы ақшалар және басқадай шоттардағы ақшалар есептеледі.

Бұл шотта кәсіпорындар мен  ұйымдар өздерінің қарамағындағы  фирмалардың, бөлімшелердің, сондай –  ақ сатып алушылардың ұйымға банк мекемелері, сақтық кассалары, почта  бөлімшелері арқылы аударғын, бірақ  кәсіпорынның тиісті шотына әлі түспеген,аударылғандығы туралы құжаттармен дәлелденген ақшаларды есептейді.

Банк несиесі.

Банктен тыс басқа да мекемелердің несиесі және т.б шоттар банк мекемесі чек кітапшасының тиісті жеріне ол чек кітапшасы берілген кәсіпорын  немесе мекеменің толық аталуын, ал егер жеке адамға берілсе, оның аты  – жөнін жазады. Чек кітапшасында ондағы соманың жұмсалмаған, яғни пайдаланылмаған  мөлшері көрсетіледі.

Чек кітапшасы арқылы бір  немесе бірнеше жабдықтаушымен есеп айрысуға болады. Егер банк мекемесі чек  кітапшасындағы жұмсалмаған соманы кәсіпорынға қайтарғанда есеп айырысу  шотындағы ақшалар, валюталық   шоттардағы   ақшалар,  банк   несиесі,  банктен   тыс   басқа   да

болмайды – резидент сияқты бейрезидент те болуы мүмкін. Тұлғаның салық төлеушімен не резидентпен  танылуы, белгілі бір қиындықтармен  байланысты болуы мүмкін. Салық домицилі- тұлғаның резидент ретінде танылуы  үшін негіз болатын белгілердің  жиынтығы.ҚР-ның заңымен сәйкес білімденген, кәсіпкерлік қызметін жүргізудегі  қажетті саудалық стратегиялық шешімдерді қабылдау және басқару орны ҚР-да орналасқан заңды немесе жеке тұлға резидент болып танылады. «Мектеп» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі де заңды резидент тұлға болып табылады. Бейрезидентте  – басқа мемлекеттің аумағында  тіркелген шетелдік заңды тұлғалар, яғни ҚР аумағында резидент болып  танылмайтын тұлға. Бейрезиденттер тұрақты ұйымдар арқылы және ҚР аумағында  тұрақты ұйымдардың құрылуынсыз  да өз қызметтерін іске асыра алады.

Корпоративті табыс салығы бойынша салық салу объектісі:

1) салық салынатын кіріс;

2) салық салынатын төлеу  көздерінен кіріс;

3) заңды тұлғаның таза  кірісі;

Салықты анықтау үшін ең алдымен жиынтық жылдық табысқа  не жатады және салық салынатын кірісті  анықтау барысында бұл кірістен не шегеріледі, соны білу қажет.

Жиынтық жылдық табысқа салық  төлеушінің табыстың барлық  түрлері  ескеріледі.

Бұлардан басқа жиынтық  жылдық табысқа кіретіндер:

1. Кәсіпкерлік қызметті  шектеуге немесе тоқтатуға келісім  үшін алынған табыстар.

2. Ортақ үлестік меншіктен  түсетін табысты бөлу кезінде  алынатын табыстар.

3. Бұрын негізсіз ұсталып,  бюджеттен қайтарылған айыппұлардан  басқа, борышкерге салынған немесе  ол мойындаған айыппұлдар және  санкциялардың басқа да түрлері.

4. Бұрын жүргізілген шегерімдер  бойынша алынған өтемақылар.