Кәсіпорынның есеп саясаты

Есеп саясатының мақсаты: бухгалтерлік есеп операцияларын орындау барысында қателер жібермеу, фактілерді бұрмаламау, ұйымдардың қаржы жағдайын бағалау, шаруашылық қызметінің үзіксіздігін қамтамасыз ету, материалды активтерді бағалау мен есептен шығару, таза пайда резервін құру бағытындағы мейлінше жоғары дәрежедегі икемді есеп ақпараттарын қалыптастыру болып табылады.

 

 

22

Қаржылық қорытынды есеп ақпараттарын пайдаланушылар тұрғысынан қарағанда есеп саясаты - қандай әдістердің қолданылғандығы, бірнеше есепті жылдар ішінде қорытынды есептің қалай  жасалғандығы, қаржылық талдау жұмысының  қалай орындалғандығы, сондай-ақ ұйым қызметі өрісінде болған өзгерістер жөніндегі қосымша ақпараттардың  қалай алынғандығы, т.б. жағдайларды  толығымен көрсетуі керек. Айтылған мақсаттарды нақтылы тәжірибеде іске асыру үшін әр түрлі есеп ережелері  мен әдістер қолданылады. Есеп әдістері шындық фактілерді тану мақсатымен ұштастық жағдайда болады. Яғни бухгалтерлік есеп әдістерін ықпалды және икемді жолдармен  іске асыру арқылы тиісті мақсатқа жетуге болатындығын білгеніміз жөн.

Есеп саясатының ең негізгі  атқаратын міндеті ұйымдардың әр жылдар бойы таза пайда алуына әсер ету. Таза пайда алу процесіне  ұйымдардың өздері ғана емес, мұның  акционерлері мен инвесторлары, сатып  алушылар, несиелендірушілер және салық  органдары да мүдделі екендігін  білген жөн. Есеп саясатының міндеттері:

• есеп процедуралары арасындағы нақтылы фактілер мен орындалмай қалған фактілер арасындағы байланысты анықтау;
• нәтижелік көрсеткіштерге есеп өрісінде қолданылған әр түрлі әдістердің сандық және сомалық әсер етуінің тиімділігін анықтау;
• қаржылық қорытынды есеп сенімділігін арттыру үшін қолданылатын маңызды есеп әдістерін белгілеу;
• ұйымдардың есеп варианттарын таңдап алу процесінде ұзақ және  ағымдағы  активтерді  (негізгі және  айналымдағы) бағалаудағы, материалды және материалды емес активтерге амортизация есептеудегі әдістерді таңдап алу жөніндегі ұйымның құқығын қамтамасыз ету;

- синтетикалық және аналитикалық счеттар тізімін жасау, тауарлы-материалды құндылықтарды бағалау және бұларды сату, өндірістік шығындарды реттеу т.б. әдістерді кеңінен қолдану т.б.

Бухгалтерлік есеп жүйесіндегі  есеп саясатының көп варианттығы  әр түрлі жағдайда іске асырылады. Есеп саясатын қалыптастырудың типтік оптималды  варианты болмайды. Мұның өзі ұйымдардың технологиялық, техникалық және үйымдық мәселелеріне байланысты болады. Көрсетілген есептің әрбір жекелеген түрлерін жүргізу үшін осыларға тән белгілі әдістер мен ережелер қоланылынады. Есептің әр түріне тән ережелер қолданылмаған жағдайда ұйымдардың қаржылық қорытынды есебі жасалынбайды.

 

23

Ұйымдардың есеп саясатының дәрежесі мен бағыты басқару ерекшеліктеріне, кәсіпкерлік қызмет нормасына, үлес қосу құжаттарының қалыптасуына, салық  жағдайына, клиенттермен ұзақ мерзімді келісім жасауға т.б. байланысты болады. Сонымен қатар есеп саясатының негізгі жүйесі «жоғарыдан» және «төменнен» реттелетін жағдайда қалыптасады.

Бірінші, «жоғарыдан» реттеу жүйесі заңдар мен нормативтік актілер, сондай-ақ бухгалтерлік есеп стандарттары мен салық жөніндегі заңдар талабын  сақтауға байланысты. Екінші, «төменнен» реттеу жүйесі негізінен ұйымдар  деңгейіндегі технологиялык ерекшеліктерге, салалық және құрылымдық нышандарға байланысты. Ұйымдардың ішкі есеп саясаты - арнайы мақсат пен міндетке жету үшін таңдалып алынған есеп жүйесі шараларынан  тұрады.

Тәуелсіз жолдармен таңдалып алынған есеп ережелерін әрбір ұйымдар  есеп саясатын қалыптастыру мақсатында жылдан жылға тұрақты түрде қолданғаны жөн. Есеп ережелерінің ішкі әдіснамаларын  жасау жалпыға бірдей танылған есеп принциптері мен қаржылық қорытынды  есеп элементтері негізінде жасалынуы  керек.

Ұйымдар өрісінде қалыптасқан  есеп саясаты осы үйым қызметінің ары қарай дамуына, бизнестік  әрекеттің кезеңдік жолдармен өркендеуіне (мысалы, өндірістік үрдістің үлғаюы, базарлы  саудаға түсу, жаңа өнімдер өндіру технологиясы) тікелей әсер етуі керек. Егер инвестициялык процестің тиімділігі болмаса, сондай-ақ таза пайда алу  процесі қалыптаспаған жағдайда есеп саясатын жасаудың қажеті болмайды. Есеп саясаты ұйымдар қызметінің қаржылық тиімділігіне және ақша қаражатының  көбеюіне (мысалға ұзақ мерзімге ұтымды жасалған жалдау процесі, пайда мен  ақша қаражатының көбеюі) әсер етеді. Сонымен қатар жасалған келісім-шарттар  мен қаржылық келісімдер ұйымдар  қызметінің тиімділігіне бірден әсер ете қоймайтындығын есте сақтаған жөн. Мұндай экономикалық қатынастар ұзақ мерзім аралығындағы тиімділікті сипаттайды. Осыған орай ұйымдардың атқарушы бухгалтерлері  тұрақты бағытта пайда келтіру  процесін қамтамасыз етуге әсер ететін бухгалтерлік есеп әдіснамаларын жақсы  зерделеп, ұйымның есеп тәжірибесінде  пайдалануы керек.

 

 

24

Қосымшалар:

 

Кесте 1. Кәсіпорын есеп саясаты аудитінің міндеттері

Кәсіпорын есеп саясатының аудиті

Есеп саясатының құрастырылу  реттілігімен танысу, айқындылығы мен  оның өзгеруі, ҰҚЕС стандарттарына сай  екенін бағалау

Кәсіпорынның таңдап алған  есебінің жүргізу әдістерінің Қазақстан  Республикасының заңдылығына сай  келуін анықтау

Аудиттелетін тұлғаның шаруашылық қызметінің ерекшеліктерімен танысу, есеп саясатының кәсіпорынның шаруашылық қызметіне адекваттылығын бағалау

Кәсіпорынның іс жүзінде  қолданатын есептеу әдісінің, есеп саясатындағы бекітілген әдіске сәйкестігін  анықтау

Бухгалтерлік есептіліктің шынайылылығына есеп саясатының әсерін анықтау, алынған нәтиженің жазбаша  есептілікте толық көрсетілуін  тексеру

Анықталған кемшіліктерді  түзету, кәсіпорынның есеп саясатын жетілдіру  бойынша ұсыныстарды дайындау

 

 

Кесте 2. Тиімді есеп саясатының сапалық сипаттамалары

Тиімді есеп саясаты
Бухгалтерлік  есеп	Салықтық есеп
ұйыммен таңдап алынған бухгалтерлік есепті жүргізу тәсілдерінің толық ашып көрсетілуі; шаруашылық операцияларды есепте тіркеу тәртібі Қазақстан Республикасының іс жүзіндегі заңдарына қайшы келмейді; бухгалтерлік (қаржылық) есептіліктің мәліметтері пайдаланушылар үшін қол жетімді, шынайы; есеп және есептілік үшін маңызы бар барлық операциялар есепте көрсетілген; ішкі бақылау жүйесі қасақана заң бұзушылықтарды шектейді; есеп жүйесі ұйымның даму стратегиясына сәйкес келеді.	ұйыммен таңдап алынған салық есебін жүргізу тәсілдерінің толық ашып көрсетілуі;  есептік жұмыстың қызметі салық есептілігінің уақытылы, толық қалыптастыруға ықпал ететіндей ұйымдастырылған; салық есебі жүйесі қол жетімді және шынайы болып табылады; Қазақстан Республикасы заңдылықтарының шегінде салықтарды азайтудың негізгі бағыттарын қарастыратын салық есебінің оңтайлы жүйесі; фискалдық органдар тарапынан мүмкін болатын айыппұлдар санкцияларымен байланысты тәуекелділіктер азайған.

 

25

Есеп  саясатына әсер ететін негізгі факторлар

Факторлар	Көрінісі (білінуі)
Субъектінің құқықтық және ұйымдастыру-экономикалық мәртебесі	Меншік нысаны (мемлекеттік,меншікті). Ұйымдастыру-құқықтық нысаны (акционерлік қоғам, жауапкершілігі шектеулі, т.б.). Қызмет түрі мен саласы (сауда, өнеркәсіп, құрылыс, көлік, т.б.). Мөлшері (қызмет ауқымы, персонал саны, сату көлемі, т.б.)
Күнделікті ж/е ұзақ мерзімді мақсаттар	Қосымша қаржы ресурстарын  тарту. Инвестициялық бағдарламаны жүзеге асыру. Нарықтағы бәсекелестік ұстанымды  бекіту.
Қызметтің ерекшеліктері	Өнеркәсіптік (технологиялық  құрылым, ресурстарды пайдалану). Сауда (жабдықтау және өткізуді ұйымдастыру, есептесудің түрлері  мен жүйесі, сатып алушылармен  өзара байланыс). Қаржылық (банктермен және басқа  қаржы институттарымен өзара  байланыс, салық жүйесімен байланыс). Басқару (құрылым, меншікпен  тәуелсіз болу, олардың алдында есеп  беру, техникалық қамтамасыз ету,оның ішінде компьютер техникасы).
Кадрлық қамта-масыз ету	Персоналдың біліктілік деңгейі (тәжірибесі, машығы,алдында тұрған мақсаттар мен мәселелерді түсіну деңгейі, оларды шешу қабілеті).
Шаруашылық ахуалы (жағдайы)	Инфрақұрылымдық нарықтың дамуы, шаруашылық, салық және бухгалтерлік заңнамалардың жағдайы, инвестициялық  климаттың қолайлылығы, т.б.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

26

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. «Қазіргі заманғы бухгалтерлік есеп»  Ф. С. Сейдахметова 

Алматы  2008ж  286-291бет

2. «Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік»  А.Д. Үмбетәлиев           Ғ.Е.  Керімбек  «Фолиант» баспасы 2005ж   7-9бет
3. Ұлттық Қаржылық Есептіліктің №2 стандарты. -  27 маусым 2007 жыл.

 

     4. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы, 2003.

     5. Радостовец В.К., Радостовец В.В. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп: Өнделіп және толықтырылып 3-басылуы. Алматы: Қазақстан-аудит орталығы, 2002.

     6. Қ.К.Кеулімжаев, З.Н.Әжібаев, Н.А. Құдайбергенов. «Бухгалтерлік есеп принциптері» Оқу құралы Алматы 2003

    7. С.Т. Міржақыпова «Банктегі бухгалтерлік есеп», оқу құралы. Алматы 2004

    8. «Бухгалтерия и банктер» журналы 2005 жыл №5,6

    9. Ә. Әбдіманапов «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері» Алматы 2001

  10. В.Л.Назарова «Шаруашалық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп», Алматы 2005

  11. Қ. К. Кеулімжаев  Н. А. Құдайбергенов «Бухгалтерлік  есеп теориясы және негіздері»  Алматы 2006ж

12. Байболтаева. А  «Бухгалтерлік  есеп принциптері» Алматы 2002ж

13. Әкімбеков. С  «Экономикалық  теория» Астана 2002ж

14. Аубакиров. Я «Экономикалық  теория негіздері»

15. «Қазақстан аудитінің  халықаралық стандарттары»  Алматы 2004ж

 

 

28

16. «Аудиторлық қызмет туралы» Қазақстан Республикасы 2006 ж
17. Балапанова А.Ж. Аудиттің теориялық негіздері: Оқу құралы. – Алматы: 2003
18. Ержанов М.С. Аудит-1: (базовый учебник). – Алматы: 2005
19. «Стандарттар мен кодекстерді сақтау туралы есептеме», Қазақстан Республикасы,  2007 жыл мамыр

     20. Абленов Д.О. Аудит негіздері.- Алматы, 2006

     21. Ажибаева З.Н. Аудит. – Алматы: Экономика, 2004

22. Дюсембаев К.Ш. , Теория аудита, Алматы, Экономика, 1995г.
23. Ержанов М.С. «Теория и практика аудита», Алматы 1994г.
24. Ержанов М.С. «Аудит 1», Алматы, 2005г.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

29