Тауарлы –материалдық қорлардың ұғымы, классификациясы және бағалануы

17 т * 3400 теңге =57800 теңге

19 т * 3400 теңге = 6400 теңге

Кіріс жиынтығы: 159800 теңге                     Шығыс жиынтығы: 125600 теңге

Соңғы қалдығы:                                               20 т * 3000 = теңге      

31 тоннаның құны 94200 теңге                      10 т * 3100 = теңге

                                                                           1 т * 3200 = теңге

Бензин 

Б. қ.:  100 * 45 = 13800 теңге                          50 * 47 теңге = 2350теңге

500 * 45 теңге = 22500 теңге                          150 * 47 теңге = 1050 теңге

                                                                          300 * 45 теңге = 13500 теңге

                                                                          100 * 45 теңге = 4500 теңге

                                                                          100 * 45 теңге = 4500 теңге

                                                                          100 * 46 теңге = 4600 теңге                                                                                               

200 * 47 теңге = 94500 теңге

Кіріс жиынтығы: 45700 теңге                         Шығыс жиынтығы: 36500 теңге

 

Соңғы жиынтығы: 300  литр құны 13700 теңге     200 * 46 теңге

                                                                                     100 * 45 теңге 

Арнайы идентификациялау әдісі. Бұл әдіс запастардың есебін дәл ұйымдастыру мүмкіндігі болған жағдайда қолданылады. Менің мысалымда цементтің шығысы мынадай болды делік:

Б.Қ-ң 15 тоннасы  *300 теңгемен  - 4500   02.01.02. күні келіп түскеннің 12 тоннасы * 3100 20.01.02 келіп түскеннің 12 тоннасы * 3400 - 40800

Шығыс жиыны 

 Цемент қалдығынан  қалғаны:

Б.қ.-тан 5 * 3000                                                                                              - 15000 теңге 

              2 * 3200                                                                                              -  6400 теңге

20.10.02 келіп түскен 5 * 3400;(12-17)                                                         -  6400 теңге

                                     19 * 3400                                                                    -  1700 теңге

Ай соңына қалған цементтің құны                                                            -   103000 теңге

Бензин бойынша:

Қалдықтан қалған 50 л * 45 теңгемен босатылған                                     -  2250 теңге   

05.01.02 күні түскеннен  150 * 46                                                                  -  6900 теңге

20.01.02 күні келіп түскеннен  300 * 45                                                        -  13500 теңге 

20.01.02 күні келіп түскеннен  100 * 45                                                        -  4500 теңге

20.01.02 күні келіп түскеннен  100 * 45                                                        -  4500 теңге

05.01.02 күні келіп түскеннен  100 * 46                                                        -  4600 теңге

Шығыс жиыны                                                                                               -  36250

Бензиннің қалдығынан қалғаны:

Б.қ.-тан қалғаны:

Б.қ. 50 * 45                                                                                                      -   2250 теңге

05.01.02 күні келіп түскеннен  50 *46                                                           -  2300 теңге

29.01.02 күні келіп түскеннен  200 * 47                                                        -  9400 теңге

Ай соңына қалған бензиннің құны                                                               -  13950 теңге

 

Енді сапасын бағалаудың тәсілдерін салыстыруға болады:

 

Көрсеткіштер	Орташа өлшемдердің  құндық тәсілі	“Фифо” әдісі	“Лифо” әдісі	Арнайы идентификациялау әдісі
1	2	3	4	5
Цемент   Запастардың шығысы:   Бірлік саны    Құны, теңге	37   119596,95	37   114400	37   125600	37   116800
Қорлардың ай соңында қалдығы: Бірлік саны    Құны,теңге	31   100203,05	31   105400	31   94200	31   103000
Бензин А 95   Запастардың шығысы:   Бірлік саны   Құны,теңге	800   36504	800   36300	800   36500	800   36250
Запастардың ай соңында  қалған қалдықтар:    Бірлік саңы    Құны, теңге	300   13696	300   13900	300   13700	300   13950

                                                                                                                                          Жоғарыда келтірген кестеден көріп отырғандай, тауарлы – материалдық қорларды бағалаудың дұрыс әдісін таңдау кәсіпорынның таза табысын да, тұтас табысында , қаржылық жағдайына да мәнді әсер етуі мүмкін. Сондықтан оларды таңдағанда салыстырмалы қағиданы ұстаған жөн. Бір әдістен екінші бір әдіске көшер алдында, яғни екіншісінің біріншісінен басымдылығымен қатар мына жағдайларды да сақтау керек:

• шаруашылық жүргізуші субьектінің есептік саясатына өзгерістерді енгізу;
• бір әдістен екіншісіне көшуді, есепті жылдың басынан бастап енгізу;
• дер кезінде тауарлы – материалдық қорлар қалдықтарына да және өткен жылдардың тартылмаған табысына да түзетулерді енгізу.

Материалдың босалқы  қорлардың барлық түрін есепке алу үшін 1300 «Қорлар» бөлімінің негізгі, активті мүліктік шоттары қолданылады. Бұл бөлімше құрамына төмендегі синтетикалық шоттар кіреді :

     1310 «Шикізат және маиериалдар»;

   202 «Сатып алынған шала фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар, конструкциялар мен бөлшектер, детальдар»;

   203 «Отын»;

    204 «Ыдыс және ыдыстық материалдар»;

   205 «Қосалқы бөлшектер»;

    206 «Басқа материалдар»;

    207 «Қайта өңдеуге берілген материалдар»;

    208 «Құрылыс материалдары».

1310 «Шикізат және материалдар» шотында шығарылатын өнімнің негізін салатын немесе өнімді жасап шығаруда оның компоненті болып табылатын қажет шикізаттар мен материалдарын есепке алады. Бұл жерде сондай-ақ өнімді шығаруға қатысатын шаруашылық, технологиялық және өндіріс процесіне септігін тигізетін көмекші материалдар есепке алынады.

Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектілер  қажеттігінше әрбір шоттар бойынша  субшоттар және материалдың есебі  бойынша аналитикалық шоттар аша алады. Сонымен қоса, кәсіпорын өзіне жатпайтын материалдарды, баланстан тыс шоттарда есепке алады. (002,003).

Атап көрсетілген шоттар дебеті бойынша әртүрлі көздерден түскен тауарлы – материалдық қорлар операциялары, ал кредит бойынша тауарлы - материалдық қорлардың әртүрлі бағыттар бойынша шығарылу операциялары көрсетіледі. Шикізаттар, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар, отын, қосалқы бөлшектер және басқа қосалқы материалдар кәсіпорын балансында өздерінің нақты өзіндік құнымен көрсетіледі.Осы баға бойынша құндылықтар синтетикалық есеп – тұрақты есеп бағасымен (келісімді немесе жоспарланған) көрсетіледі.

Мысал. «Шығыс» АҚ аяқ киімді өңдеу үшін, сары ЦЛ терісін жабдықтаушыларға тапсырыс берген, оның 1 дм 90 теңге (ҚҚС-мен) тұрады. Келісім шарт жасақан соң, «Шығыс» ААҚ-на тапсырыс берген материалы келіп түскен. Барлық келіп түскен терінің мөлшері 3555,6 дм құраған, ал оның сомасы 3200004 теңге болған. Тасымалдау шығыны (түсірушілер жалақасы – 300000 және әлеуметтік  - 56700

( 300000-300000*10%*21%)) 356700 теңге құраған. Түсіруге дейінгі қоймада сақтау шығыны 630000 теңге құраған. «Шығыс» ААҚ теріні өңдеудің тәсілін жетілдірудің арқасында, оның құнын 90 теңгеден 75 теңгеге дейін түсірген, нәтижесінде алынған терінің нарықтық бағасы 16,67 % төмендеген.

Біз бұл мысалда алынған  терінің өзіндік құны 4545324 теңге  немесе 1 дм –ты 127,84 теңге құраған:

• сатып алу бағасы  - 2758624 теңге (ҚҚС – сыз)
• ҚДШ  - 1156700 теңге  (800000 + 356700);
• Сақтау шығындары  - 630000 теңгк.

Енді біз осы операциялар  бойынша жасалатын шоттар корреспонденциясын қарастырып көрейік.

Рет №	Шаруашылық операциялардың мазмұны	Сома, мың, теңге	Шоттар корреспонденциясы
			Дебет	Кредит
1	2	3	4	5
1.	ТМҚ жеткізіп беру үшін жабдықтаушыға аванс берілген	3200004	1610	1040
2.	Жабдықтаушыдан сары тері алынды: -  материалдардың құнына         - ҚҚС – ның сомасына	2758624 441380	1310 1420	3310 3310
3.	Тасымалдау шығыстары  өтелді Сақтау шығыстары өтелді	800000 630000	3210 3210	1040 1040
4.	Сары теріні алумен байланысты шығыстары материалдық құнына қосылады:        -  тасымалдау шығысы     -  артып түсуі  бойынша өткен шығыстар        - сақтау шығыстары	800000   356700     630000	1310   1310     1310	3210   3350, 3140 «әлеуметтік салық» 3210
5.	Жабдықтаушының қарызын  өтеуге бұрындары берілген авансы зачет жасалды.	3200004	3310	1610
6.	Таза сатылған құнына дейін материалдардың құны есептен  шығарылды. Өзіндік құны 4545324 теңге  болған. Таза сатылған құны 2300447 (3555,6*64,7) теңге құраған (ҚҚС-сыз). Материалдардың өзіндік құны оларды алумен байланысты шығыстарын қоспағанда 275864 теңге құраған. Таза сатылған құнының арасындағы айырмасы 4158177 теңге құраған (2758624 – 2300447)	48177	8040	1310

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Тауарлы –материалдық қорлардың түсуін құжатпен рәсімдеу.              

 

Тауарлы – материалдық  қорларды кәсіпорын әртүрлі жағдайда алуы мүмкін: жабдықтаушының қоймасынан, темір жол станцияларынан, аймақатрдан, аэропорттардан, материалды жауапты тұлғалар арқылы өз қоймаларынан.

Жабдықтаушылардың қоймаларынан тауарлы – материалдық қорды алған кезде алушы кәсіпорын өздерінің жауапты тұлғалары арқылы жүзеге асырылады. Материалдардың қозғалысын есепке алынған кезде мынадай типтік құжаттар пайдалынады.

Жабдықтаушылардың қоймаларынан тауарларды алу үшін материалды жауапты тұлғаға сенімхат беріледі.Біздің сенімхатымызға сүйенетін болсақ, «Энергия плюс» ЖШС атынан берілген №26 сенімхат №1 қосымшада берілген. Сенімхатты бухгалтерия рәсімдеп, алушының қолын қойғызып, қолхат алу арқылы береді. № М – 2а типтік ведомосы арқылы нысаны, алдын  -ала нөмірленген және түптелегн Журналға (ү.№ М-3) тіркеледі. № М-2а нысаны төменде берілген. Берілген сенімхатты есептеу журналы, сенімхатты тіркеуге және беруге жауапты тұлғаға сақталады. Сенімхатты беру үшін лауазымды тұлғамен келісім шарт жасалады, ондай келісім шарты жоқ болған жағдайда бір жолғы сенімхаттар беріледі. Берілген сенімхатта шаруашылық жүргізуші субъектілер оның мерзімін көрсетеді. Сенімхатқа кәсіпорын басшысы, бас бухгалтері қол қойып, мөр басады. Сол сенімхатты алынатын тауарлардың тізімі сенімхаттың артқы жағында жазылады.

Бір қоймаға жататын  тауарлы – материалдық қорлар алынған жағдайда оған бірнеше накладной керек болса, сенім беруші тұлғаға бір сенімхатын беруіне болады, бірақ онда берілген барлық накладной нөмірі, күні көрсетілуі тиіс.

Пайдаланбаған сенімхатты қайтарған кезде оны «Сенімхаттарды есепке алу журналына» тіркейді және оның түбіршегіне «пайдаланбаған»  деген белгісін жасайды. Жабдықтаушылар тауарлы – материалдық қорларды босатқан кезде, әрбір жіберілген тауарлы – материалдық қорларды бақылау жасау үшін пайдалынады. Ал 3-шісі бухгалтерияға беріледі. Тауарлы- материалдық қорларды босатып біткен соң ең соңғы партиясының құжаттырмен бірге сенімхатын да бухгалтерияға тапсырылады.

Жабдықтаушылардан  сатып алушының қоймасына автотранспортпен ( қосымша №2) тауарлы –материалдық қорларды жеткізіп берген кезде сатып алушылардың материалдары материалды жауапты тұлғасы жабдықтаушылардың экспидиторынан алған тауарлы –материалдық қорлардың санын және брутто салмағын, тауарлы – көліктік накладной мәселесімен салыстырады, ол екі дана жасалады. Егер олардың мәлімдемесінде айырмашылық болмаса, онда оның бір данасына қол қойып және штамп басып, тауарлы –материалдық қорлар қабылданды деп жазады. Накладнойдың бір экземпляры материалды жауапты адамда қалады. Ал егер сомасы мен санында айырмашылық болса, Акт жасалады. Ол екі дана қылып жасалады және оған жауаптылары қол қояды.