Тауарлы –материалдық қорлардың ұғымы, классификациясы және бағалануы

Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгі жоспары бухгалтерлік есепке қаржылық – шаруашылық іс - әрекетке енгізгеннен бастап тауарлы операцияларды есепке алу әдісі өзгерді. Тауар түскенде бір бөлек шотта салық қосылған сома мөлшерін айқындайды, жіберушілерге орын толтыратын, сатып алғанда тауарлар екі бағада көрініс табады. Сату құнымен және бұл тауарлар МЖА-н есеп бағасымен алынып тасталады. Көтерме баға мен бөлек сату кәсіпорындарда өзгерісті ескере отырып келесі унифицияланған формадағы тауарлық есеп беруді төменде көрсетіп өтемін . Онда құру және толтыру тәртібінің ерекшелегі көрсетіліп өтіледі. Тауарлық есеп беру болады.304-305бет.

Кәсіпорында кіші көлемде  тауар кезінде МЖА және тауар жіберіп тұрғанда кіпріс- шығыс накладнойы екі көшірмеде жасалады. Бірінші көшірме тауар қабылдаған адамға жіберіледі, ал екіншісі  - қоймада қалады.

Әрбір МЖА есеп беруі  аналитикалық тауарлар есебі, қаржы  құралдардың есебі, ол қол астындағы тауарлардың көлемін айқындап отырады.

МЖА есеп беруі кәсіпорында  қандай үлгіде болмасын бірнеше бөлімнен тұрады. Есеп беру бастапқы бөлімді толтырудан басталады, онда кәсіпорынға аты мен нөмірі (бөлім, секция), фамилиясы және МЖА аты –жөні, айлық тауар айналым жоспары және тауарлы қалдықтардың нормативі; ол норматив мекеме басшының тағайындалған мөлшеріне сәйкесті келеді, есеп беру нөмірі және есеп беру мерзімі, қай мерзімге есеп беру құралатыны көрсетіледі.

Есеп беру жыл басынан  жыл соңына дейін МЖА-м бірінші  нөмірден бастап нөмірленеді. Егер МЖА  жұмысқа жыл ьасынан кіріспесе, сол жұмыс бастаған күннен бастап нөмірленеді.

Есеп берудің келесі бөлімінде есеп беруде тауарлар мен  ыдыстардың есеп беру жыл басына қалдығы  жазылады, ол қалдықтар тексерілген  және қабылданған бекітілген тәртіпке өткен жыл бойынша «Есеп беру мерзімінің аяғына қалдығы» немесе инвентаризациялық тексеруден  алынады. Қалдықтар және тауарлар есеп беруінде мекеме есептік саясатын аналитикалық есеп  есептік бағасымен көрсетіледі. МЖА көтерме кәсіпорында тауарлық есеп беруде бірінші бес бөлімдерін кіріс жән ешығыс бөлімінде толтырады, онда жеке нөмірі және кіріс және шығыс құжаттарының күні, жабдықтаушылардың және сатып алушыларды аттары, тауарлардың нақты өзіндік құны бойынша көрсетіледі.

Кіріс бөлімінде есеп беру әрбір кіріс құжатының әр бөлек жолда сол күнде жасалған операцияларға сәйкес пайда болу көздерімен түсуі, нөміріжәне құжат күні, нақты өзіндік құн бойынша қабылданған тауарлар және қабылданған ыдыстарды әрбір құжат бойынша. Барлық есеп беру мерзіміне кіріс құжаттарын жазғаннан кейін түскен тауарлар және түскен ыдыстар саналады және оларды тауарлық септе соңғы құжат түскенде береді.

Осылайша ,шығыс құжаттарда шыққан материалдардың мөлшері анықталады. Соңында тауар қалдығы есеп беру мерзімі аяғына бөлек есептеледі, бұл үшін есеп беру мерзім басындағы  қалдыққа қосамыз соңғы кіріс  сомасы және соңғы шығыс сомасын алып тастаймыз.

Айтып кететін жайт, «Тауар»  мен «Ыдыстар» бөлімшелерінде түскен және шыққан тауарлар бағасы мекменің есеп саясатындағы бағамен жазылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5. ТМҚ синтетикалық  есебі мен материалдық қозғалысын есепке алу.

 

Қоймалардан түскен құжаттар жік-жігімен жинақталып, жөнелту  қағаздарымен жабдықталады, содан соң  олардың деректерін бухгалтериядағы мәліметермен салыстырады. Құжаттың бірінші даналары кейінгі есептік өңдеуге пайданылады, ал екінші даналары – материалдар сақталатын орындарда қалады, олар құндылықтар топтары және номенклатуралық көшірмелері бойынша орналасады. Олар анықтамалық мақсатта қоймалар бухгалтериядағы есеп деректерін  салыстыру тексеру үшін пайданылады. Салыстырудан кейін құжаттардың деректері кәсіпорында белгіленген есеп топтары бойынша материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы тізімдемесінде топтастыралады, ол тауарлы-материалдық құндылықтар кірісі мен шығысы бойынша 20 «Материалдар» бөлімшесінің жинақтаушы шоттары және материалдар топтары бойынша жүргізіледі. Бұл тізімдемеді материалдардың әрбір тобы бойынша өткен айдағы құжаттардағы өткізу тізімдерінің топтары бойынша материалдардың кірісі мен шығысы салалық сипаттамасы көрсетіледі және айдың басындағы қалдығы, ағымдағы құжаттардағы өткізу тізімдерінің топтары бойынша материалдардың  кірісі мен шығысы салалық сипаттамасы көрсетіледі және айдың аяғындағы әрбір жинақтаушы шоты мен материалдар тобы бойынша қалдығы шығарылады. Материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы тізімдемесін көрсетіп өтемін.

Жинақтаушы ведомосы қойма мен бухгалтерлік есептерінің мәліметтерін салыстыру үшін пайдалынады, ол материалдар есебінің карточкасы мен материалдардың қалдық кітабы бойынша жүргізіледі.

Материалдардың қалдықтарының  кітабы бір ай бойы бухгалтерияда сақталады және оны материалдардың қалдықтары туралы мәліметтерді алу үшін пайданылады. Айдың аяғында кітап бухгалтериядан қоймаға беріледі, қойма меңгерушісі есепті жылдың аяғында материалдық құндылықтардың қалдықтарын оған түсіріп, өз қолын қойып оны растайды. Материалдар қалдықтарының кітабы кейінгі 1-3 күні бухгалтерияға тексеруге және топтар мен тауарлы-материалдық құндылықтарды есепке алу жөніндегі шоттар бойынша жинақталған есебі беріледі. Материалдардың қалдық кітабы төменде келтірілген.

Айдың аяғында материалды жинақтап есепке алудың жинақтаушы тізімдемесіндегі қалдықтар туралы әрбір есептік  топ бойынша салалық түрдегі  дерек материал қалдықтарының кітабындағы  топтарының жиынтығымен салыстырылады.бұл  деректер сәкес келуге тиіс, өйткені  қоймадағы және бухгалтериядағы жазбалар бір құжаттың негізінде жазылады.

Бухгалтерияда материалдың  жинақтама есебінің жинақтаушы тізімдемесінің негізінде немесе материалдық жағынан  жауапты адамдардың материалдық  құндылықтардың қалдықтары мен қозғалысы  туралы есеп берулерінде «Материалдардың ақша түріндегі қозғалысы» деген тізімдемесі жасалынады. Бұл тізімдемеде материалдық құндылықтардың қоймадағы немесе материалдардың жауапты адамдар арасындағы қозғалыс көрсетіліп, нақты өзіндік құнымен есептік бағалары бойынша бір айдағы материалдық құндылықтардың қалдықтары мен кірісі туралы деректері шығарылады. Олардың негізінде материалдық салалық және пайыздық ауытқулары анықталады. Табылған процент бойынша жұмсалған материалдардық құндылықтардың нақты құны шығарылады. Тізімдеме екі бөлімнен тұрады: тізімдеменің бірінші бөлімінде кәсіпорында түскен материалдардыцң нақты өзіндік құны мен есептік бағасының арасындағы ауытқулар анықталады. Тізімдеменің екінші бөлімінде екінші бөлімін «Материалдардың синтетикалық есебінің жинақтаушы ведомствосы» немесе «Материалдық құндылықтардың қозғаласы менқалдығы туралы есеп беруі» мәліметтерінің негізінде жасалады. Бұл бөлімнің деректері 20 «материалдар» мен 22 «Тауарлар» бөлімдерінің шоттары жөніндегі мәліметтер Бас кітаппен салыстырылады.тізімдеменің екінші бөлігі төменде келтірілген.

Бухгалтерияда жинақтау ведомосінің немесе материалдың  жауапты адамдардың материалдық  құндылықтардың қалдығы мен қозғалысы  туралы есептемесінің негізінде  «Материалдардың ақшалай өлшемдегі  қозғалысы» деген № 10 ведомосі жасалады. № 10 ведомосі талдамалы есептің деректерін материалдық құндылықтардың талдамалы есебінің көрсеткіштерімен ұйымдастыруға арналған. Келіп түскен материалдық құндылықтардың құны жинақталмалы шоттардың немесе есептік топтардың келісімінде есептік бағалар бойынша келтіріледі. Сонымен бірге ведомосте сатып алынған материалдық құндылықтарын нақты құнының олардың есептік бағағсы бойынша құнынан ауытқуының есебі жүргізіледі. № 10 ведомос материалдар шығыстарын шығыстың бағыты бойынша бөлуге қызмет етеді.

№ 10 ведомос бірнеше бөлімнен тұрады: 1-ші бөлім нақты өзіндік құн бойынша жиынтық деректер мен ай ішіндегі келіп түскен материалдардың есептік құнын көрсетуге арналған. Бұл деректер әртүрлі журнал –ордерлерден ( №6, №10, №3, №7, №1 және т.б.) көшіріледі. № 10 ведомостің екінші және, одан кейінгі бөлімдері материалдың құндылықтарды сақталу жері бойынша кірісін, шығысын және қалдығын ақшалай өлшеммен көрсетуге арналған. Бұл деректер материалдық есеп берудің сальдолық жинақтаушы ведомостерінің негізінде толтырылады, ал оларда – материалдық құндылықтардың қозғалысы мен қалдығы есептік бағамен келтірілген. Материалдың толық нақты өзіндік құны есептік бағалар мен ауытқулар бойынша материалдар құнының саласы ретінде анықталады. Материалдың қозғалысын есепке алу жөніндегі жөніндегі шоттардың корреспонденциясын қарастырайық:

 

1. Мынадай материалдық құндылықтар қоймаларға келіп түсіп, кіріске алынады: 20-шы «Материалдар» бөлімшесінің шоттары (1310) дебеттеледі де, ҚР-да ҚҚС төлеушілерден түскен материалдық материалдық материалдардың құнына, 1420-ші «Қосылған құн салығы» шоты дебеттеліп – жабдықтаушылардың жалпы салықтық шот-фактурасындағы саласына 4110- шоты белгіленеді.

2.Негізгі құралдарды жоюдан алынған материалдарды кіріске алған кезде: 1310 «Шикізаттар мен материалдар» шоты дебеттеледі де,727 « Негізгі емес қызметтен түскен басқадай табыстар» шоты кредиттеледі.

3.Өндірістегі алынған шоттарда, өндіріс қалдықтары, өндірістен қоймаларға қайтарылған материалдар кіріске алынған кезде:

1310 «Шикізат пен материалдар» шотының дебетінен және

2930 «Аяқталмаған құрылыс»,

8040 «Үстеме шығыстар»,

826 «Зілзала апаттарынан болған шығын »,

901, 931, 941, 951 – « Материалдар»  шоттары кредиттеледі.

4.Кәсіпорынға тиесілі емес қоймаларда материалдарды                                                                                                         

  тасымалдау, түсіру, сақтау жөніндегі шығыстар төленді. 

                                            Д^т                                   К^т                            

1310                      4110, 1250, 1060, 1010, 3350, 3420,4220.

5.Қоймадан берілген материалдардың шығысы:

                                                   Д^т                                       К^т                            

        1) 1310                                   1310

        2) 901, 921, 931, 940, 951.    201-208

        3) 821                                     1310

        4) 845                                     1310

Егер ТМҚ келісім  шарттағы бағасы бойынша сатылса, онда 1210, 321-323 шоттары дебеттеледі де, 727 кредиттеледі.

Синтетикалық және аналитикалық тауарлар жалпы соманың көрсеткіште  № 11 журнал –ордерде кредит шоты 1330 «Сатып алынған тауарлар» сату мекемесі

Бойынша түгелімен. № 11 журнал –ордерде, сонымен қатар, 30 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің берешегі», 32 «Еншілес ұйымдардың дебиторлық берешгі» және 70 «Негізгі қызметтен түсетін табыс» бөлімшесінің шоттарында арналған.

Аналитикалық құн есебі  тауарлар қозғалысын МЖА – ға «Материалдардың  қозғалысы бойынша ведомосіі» құжатын пайдалануға болады, оған №  6 журнал –ордер арналған.

Ұсынылатын «Материалдардың  қозғалысы бойынша ведомосі»  құжаты енгізілген өзгерістерді ескергенде келесідей болады.Өзіңізге белгілі, журнал –ордерлерге және ведостарға бірінші ретті құжаттар негізінде, тауарлы есеп беруге қосымша салынған, олардың түсу уақытын ескере отрып.

Сауда кәсіпорындарына  бір ведомос жүргізу ыңғайлы, себебі көптеген жеке ведомостарды жазбауға рұқсат етеді. «Материалдардың қозғалысы  бойынша ведомос» әрбір вариантта сату бірлігіне бір жол арналады, ол кезектілік сату бірлік көшірмесіне сай келеді. Арналған жол әрбір ведомосте тұрақты және жол нөмірі тұрақты болуы және жол нөмірі тұрақты болуы тиіс. Сол нөмір мен жолды тауарлық есеп беруде көрсетіп кету керек. Бұл МЖА ай соңындағы соңғы көрсеткіштерді тез тауып тексеру үшін керек.

Ведомостегі жазуларды  тауарлық бірлікпен атын көрсетумен басталады, сосын күнін және тауарлы  есеп берудің нөмірі және шығыс шотарының  тауарлардың есеп беру бөлігі ведомоске  көшіріледі. Содан кейін жиынтық сома дебет 222 «Сатып алынған тауарлар» және 331 «Орын толтыруға жататын қосымша құн салығы» және олар 15 бөлімшеде «Кіріс бойынша тауарлар жиынтығы» және сома 10 графасы 16 «Барлық кіріс ыдыстар бойынша» ауыстырылады. Содан кейін осы түрдегі шығыс құжаттарының жиынтығы бойынша шығыс есептеледі.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6. Тауарлы –материалдық қорлар есебін жетілдіру жолдары.

 

Біріншіден ТМҚ есебін  жетілдіру мен қарастыруым бойынша  бухгалтериялық есепті жүргізуде қолданылатын бағдарламаларды көрсетемін. Яғни, бухгалтерлік жұмысты жеңілдету, тездету және шығын аз келтіріп қызмет жүргізуді таңдаймын. Қазір мен ПК Компьютерленген бухгалтерия «Алтын» бағдарламасында, жабдықтаушылар мен жұмыс жасау және тауарлы – материалдық қорларды қоймаға қабылдау жөнінде айтып кетемін.

Негізгі жұмыс «Қойма»  есебінде жүргізіледі, «Алтын» бағдарламасында  аналитика қандай да болмасын балансттық шотта бес баспалдақты болады. «Қойма» есебінде келесі функциялар жүзеге асады:

• өндірілген цех өнімдері, материалдар, тауарлар, дайын өнімдер қоймаға түскенде бірінші ретті құжаттар өңделеді, жабдықтаушылардан қабылданған қызметтер құжаттамасы өңделеді,олар шығыс қа апарылады, ал ҚҚС олар бойынша есепке алынады;
• Тауарлы- материалдық қорларды ішкі қозғалысына накладной мөрмен рәсімделеді, мысалға өндіріске немесе сату нүктесіне;
• Материалдарды есептен шығару бойынша накладной мөрі және рәсімделуі;
• Шығу құжаттарды құру: қалдық есеп кітабы, материал қозғалысы бойынша айналым ведомосі, шығыс және кіріс ведомостарі, инвентарлық ведомостер;
• Автоматты  түрде ҚҚС-ң электронды салық есебі ақпараты құрылып, НК МФ програмасына аударылады.