Салықтар және салық салу механизмі

Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылдың 21-желтоқсанында  қабылданған Заң күші бар      "Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы"  Жарлығы 1996   жылдың     1-қаңтарынан    бастап   салық   жүйесіне бірқатар өзгерістер енгізді.

Қазақстан Республикасының  салық жүйесін құруда ең алғашқы  тарихи құжат болған жоғарыда көрсетілген  заңның ел экономикасын реформалаудағы маңызы мен орны ерекше.

Салық жүйесінің бір  орында өзгеріссіз тұрып қалуы мүмкін емес. Ел экономикасының дамуы, нарықтық қатынастарға көшу жолында қалыптасатын іс-тәжірибелер, экономикасы дамыған  елдердің тәжірибелерін талдап-жиынтықтау барысында салық жүйесі де өзгеріп, дамып, бара-бара жақсара түсуі тиіс.

Салық  жүйесінде басты  орынды  салықтардың  түрлері  алатыны сөзсіз. Жаңа  салық жүйесі бойынша Қазақстан Республикасындағы  салықтар  жалпы  мемлекеттік  және жергілікті салықтар болып үлкен  екі топқа бөлінеді.

Жалпы мемлекеттік салықтар:

• заңды және жеке тұлғалардың табыс салығы;
• қосылған құнға салық;
• акциздер;
• бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық;
• жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері;

Жергілікті салық пен  алымдар:

• жер салығы;
• заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық;
• көлік құралдарына салынатын салық;
• кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым;
• жекеленген қызмет түрімен айналысу құқығы үшін алынатын алымдар;
• аукционда сатудан алынатын алым;

Қазақстан Республикасының  мемлекеттік бюджетінің кіріс бөлімінің 70 процент шамасы салықтардан түсетін  түсімдерден құралады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.2. Салық төлеушінің  міндеттері мен құқықтары

Салық төлеушінің міндеттері.

1. Салық төлеуші:

• Осы Кодекске сәйкес салық міндеттемелерін дер кезінде және толық көлемінде орындауға;
• Салық қызметі органдарының анықталған салық заңдарын бұзушылықты жою туралы заңды талаптарын орындауға, сондай- ақ қызметтік міндеттерін атқаруы кезіндегі заңды қызметіне кедергі жасамауға;
• Нұсқама негізінде салық қызметі органдары лауазымды адамдарының салық салу объектісі және салық салумен байланысты объект болып табылатын мүлікті тексеруіне жол беруге;
• Салық есептілігі мен құжаттарды осы Кодексте көзделген тәртіппен табыс етуге;
• Осы Кодекске сәйкес қолма- қол ақшамен төлемдік банк карточкаларымен, чектермен сауда операцияларын жасаған немесе қызметтер көрсеткен кезде тұтынушылармен есеп айырысуды фискалдық жады бар бақылау- касса машиналарын міндетті түрде пайдалана және тұтынушының қолына бақылау чегін бере отырып жүргізуге міндетті.

2. Салық төлеуші осы  Кодексте көзделген өзге де  міндеттерді орындайды  

 

Салық төлеушінің құқықтары.

1. Салық төлеуші:
• Қолданалып жүрген салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы салық заңдарындағы өзгерістер туралы салық қызметі органдарынан ақпарат алуға;
• Салық қатынастары мәселелері бойынша өз мүдделерін жеке өзі немесе өз өкілі арқылы білдіруге;
• Салық бақылауы нәтижесін алуға;
• Салық бақылауы нәтижелері бойынша салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеу мен төлеу жөнінде салық қызметі органдарына түсіндірме табыс етуге;
• Жеке шотынан салық міндеттемелерінің орындалуы бойынша бюджетпен есеп айырысудың жай- күйі туралы көшірме алуға;
• Осы Кодекс пен Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерінде белгіленген тәртіппен салықтық тексеру актілері бойынша хабарламаға және салық қызметі органдары лауазымды адамдарының әрекетіне(әрекетсіздігіне) шағым жасауға;
• Салық құпиясының сақталуын талап етуге;
• Салық салуға қатысы жоқ ақпарат пен құжаттар табыс етпеуге құқылы.

2. Салық төлеушінің  Қазақстан Республикасының салық  заңдарында көзделген өзге де  құқықтары бар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Осы курстық жұмысты  қорытындылай келе, салықтар нарықтық экономиканы реттеудің ең тиімді нысаны болып табылады. Нарық жағдайында салықтардың алатын орны ерекше. Бір сөзбен айтқанда, түсімі арқылы алынатын қаражаттар, мемлекеттің саяси- шаруашылық қызметін атқарудың қаржы негізі болып табылады. Салық қаражаттары ең алдымен ғылыми- техникалық прогрессті ынталандыру, прогрессивті технология мен өнім түрлерін игеру, экономикада құрылымдық өзгерістер жасау, табиғат қорғау шараларын жүзеге асыру, әлеуметтік саланың объектілерін ұстау үшін пайдаланады. Салық саясаты нәзік және күрделі аспап, ол жеңілдіктер мен жазалау шаралары арқылы шаруашылық қызметтің барлық жақтарына нысаналы түрде әсер етеді.

Салық жүйесі мемлекет қаржы  көздерін жасақтаудың ең негізгі  құралы болумен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына және саяси әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады. Содықтан да салыққа салауатты көзқарас керек. Салық саясатындағы елеулі бетбұрыстар, өзгерістер Салық Кодексінде өзгерістер мен толықтырулар енгізіп отырады.

Сондай- ақ, фискалды салық  саясатын жаңарту жолдарын енгізу арқылы Қазақстан Республикасының Салық  жүйесі тұрақтылығын сақтап отырады. Бүгін  де еліміздің тәуелсіздігімен бірге  салық жүйесі іргелі маңызды салаға айналып отырғандықтан, бұл жүйенің  ел игілігі үшін атқарып жатқан істері көп. Салық саясаты экономикалық белсенділікті арттыра отырып, өндірістік процсстерге де қатты әсер етеді. Сондықтан да салық саясаты жете ойластырылып жүргізілмесе теріс нәтижеге соқтыруы мүмкін.

Әлеуметтік салық бойынша 21 пайыз ставка заң жобасында ең жоғарғысы 20 пайыз жіне ең төменгісі 7 пайыз мөлшерінде кемімелі шкала белгіленген. Қосымша құн салығы ставкасы 16 пайыздан  15 пайызға дейін төмендетілді. Міне, осындай өзгерістер арқылы Қазақстан Республикасының салық саясаты әрі қарай даму жолында нліміздің өркениетті елдер қатарына жетуіне көп мүмкіндік алар еді.

Соңғы жылдары жалпы  мемлекеттік салықтар ішінде аса  жоғары қарқынмен жеке тұлғалардан  алынатын табыс салығының өсуі байқалады. Бұл, әрине, елімізде кәсіпкерліктің түрлерінің дамуының, мемлекет және салық қызметі органдарының белгілі еңбек нәтижесінің айғағы.

Ал салық саясаты- мелекетіміздің тәуелсіздігінің ең басты шарттарының  бірі болып табылатыны осы бөлімдерде қарастырылып және танысып талқылау арқылы айқындалған.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

1. Салық Кодексі. Алматы, “Юрист”, 2001ж

2.″Салық  және бюджетке  төленетін басқа да міндетті  төлемдер туралы″       Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар Жарлығы. Алматы, Қаржы-қаражат, 1995 жыл.

3.Әубәкіров Я.Ә, Байжұмаев  Б.Б, Жақынова Ф.Н, Табаев Т.П.  “Экономикалық теория”. Алматы, “Қазақ университеті” 1999 ж.

4.Базарбекова К.Б. "Қосылған  құнға салынатын салық", Бухгалтерлік  бюллетень, 1999- №49, 7-бет.

5.Бисенғазиев М.Б. “Кәсіпкерлік негіздері” Орал, 2001ж.

6. Ермекбаева Б.Ж. ″Жалпы мемлекеттік салықтар″. Алматы, 1997 жыл.

7. Жұмағалиев Е. ″Салық - нарық экономикасының маңызды тұтқасы″, Орал өңірі, 1995 жыл, №7.

8. Жүнісов Б., Мәмбетов Ү., Байжомартов Ү., ″Нарықтық экономика негіздері″, Алматы, 1999 жыл.

9. Құлпыбаев Т. М. “Қаржы және оны басқару” Алматы, “Мерей”. 2000 ж.

10. Мәдешов Б.Ы. “Нарықтық  экономика теориясына кіріспе”  Алматы, “Экономика”,1995ж.

11. Шеденов Ө.К., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А., ″Жалпы экономикалық теория″, Алматы, 2000 жыл.