Дене шынықтыру сабағында дәрігерлік-педагогикалық бақылау

Қостанай мемлекеттік  педагогикалық институт

     Дене шынықтыру  және спорт факультеті

 

 

 

 

 

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: Дене шынықтыру  сабағында дәрігерлік-педагогикалық  бақылау

 

 

 

 

 

 

Орындаған: Айтқалиев Е. Қ.

Тексерген: Аканов Ш. К.

 

 

 

 

 

 

 

Қостанай 2012 жыл

Жоспар:

1. Кіріспе
2. Қазақстан Республикасы, спорт және дене тәрбиесі
3. Дәрігерлік-педагогикалық бақылау
4. Дәрігерлік дене шынықтыру кабинеті
5. Емдік дене шынықтыру (ЕДШ)
6. Қорытынды
7. Әдебиеттер тізімі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе.

Дене шынықтыру жан-жақты тәрбие берудің аса маңызды салаларының бірі. Оқушыларды қоғамдық пайдалы еңбекке, өмірге бейімдеуде, оқу-тәрбие жұмысында дене шынықтырудың алатын орны бөлек.

Дене шынықтыру жөнінен ұйымдастырылатын жұмыс түрлері оқушылардан өз еркімен іс-әрекеттерді орындауды, құлшына ұйымдастырушылықты, белсенділікті, тапқырлықты талап етеді.

Дене шынықтырудың негізгі  міндеті – денсаулықты нығайту, дене дамуына дұрыс әсерін тигізу және денесін шынықтыру.

Дене шынықтыру жөніндегі  жұмысты дұрыс жолға қоюдың негізгі  жағдайларының бірі – жақсы ұйымдастырылған дәрігерлік бақылау болып табылады. Дәрігерлік бақылаудың негізгі міндеттері – балалардың денсаулығын нығайтуда дене шынықтыру құралдарын және әдістемелік жұмыстарды дұрыс жолға қойып, кең көлемде қолдану.

Дәрігер мұғалімге балалардың денсаулығы жөнінде кеңес береді және дәрігерлік-гигиеналық талаптардың орындалуын қадағалайды.

Барлық оқушылардың жылына бір рет дәрігерлік бақылаудан өтуі міндетті тәртіп болып саналады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қазақстан Республикасы, спорт және дене тәрбиесі.

Спорт және дене тәрбиесi. Қазақ  халқының дене тәрбиесiне, оны шынықтыруға, ептiлiкке, денсаулықты, көңiл-күйдi көтеруге арналған. Осы кездегi дене тәрбиесi мен спорт нышаны ерте заманда-ақ халық кәдесiне жарағандығын кейбiр археологиялық деректер дәлелдейдi. 1970 ж. Оңтүстік Қазақстан облысында б.з.б. 4 — 3 ғасырларда тоғызқұмалақ тастары табылды. Сол жылы Тараз қаласынан 30 км жерде археологтар тоғызқұмалақ тақтасының тасқа қашап салынған суретiн кездестiрдi. Түрiк қағандығы дәуiрiнде Қазақстан жерiнде көптеген қалалар салынып, мәдени орталықтар бой көтердi. Көне Таразда әншi-күйшiлер, шабандоздар, садақ тартушылар, балуандар, басқа да күш өнерiн көрсетушiлер бас қосып отырған. 7 ғ-да Орта Азия мен Қазақстан жерiн жаулап алған Араб халифаты ислам дiнiн уағыздаумен қатар, шахмат (шатрандж) ойынының таралуына, оның дамуына айтарлықтай ықпал еттi. Сөйтiп, көшпендi деп аталып келген қазақ халқы дене тәрбиесiн, оның iшiнде спортты дамытуға көңiл бөлгенi байқалады. Ежелден садақ тарту, бәйге, сайыс, күрес, аударыспақ сияқты спорт түрлерiмен айналысқан қазақ халқы басқа да спорт түрлерiмен айналысу арқылы өздерiнiң рухани байлықтарын жетiлдiрiп, толықтырып отырған. Халық өзiне лайықты деп санаған ұлттық спорт түрлерiн, әр түрлi дене жаттығуларын үнемi жетiлдiрiп келген. Әр рудың, әр жүздiң, әрбiр хан мен бай-манаптың, болыс-бектiң өз балуаны, өз мергенi, өз сәйгүлiгi болған. Олар бәйге-жарыстарда iрi рулардың намысын қорғаған

Қазақ халқы арасында спорттың дамуына әр ұлт өкiлдерiмен арадағы  қарым-қатынастың нығаюы көп әсер еттi. Мұндай жағдай, әсiресе, Қазан төңкерiсiнен  кейiн берiк қалыптасты. Алғашқы  кезеңде спорт пен дене тәрбиесi еңбекшiлердiң денсаулығын нығайту, жалпы гигиеналық мәселелер, әскери шынықтыру даярлығын жақсарту мақсатында жүргiзiлдi. 1918 жылдың 1-жартысында жұмысшылар клубтарында гимнастикамен айналысатын  үйiрмелер ұйымдастырыла бастады. Халық  ағарту органдары мен комсомол ұйымдары қыруар жұмыстар атқарып, жастар күшiмен  спорт алаңдарын, әскери даярлық iсiне жаттығу өткiзетiн орындар жасады. 1920 ж. 1 қазанда Қазақстанның сол  кездегi астанасы Орынбор қ-нда дене тәрбиесi нұсқаушылары және ұйымдастырушыла-рымен  әскерге баратын жастарды спортқа  баулуға арналған курстар ұйымдастырылды. Оған жүзден астам кiсi қатысты. Оның тең жартысынан көбi қазақ жастары  болатын. Мұнан соң Ақтөбе, Гурьев (қазiргi Атырау), Орал, Верный (қазiргi Алматы), Орынбор, Петропавл, Қызылорда, Семей  қ-ларында iрi спорттық орталықтар құрылды. Сол жылдары Семей, Қостанай, Жетiсу губернияларында спартакиадалар өте бастады. Әйелдер арасында дене тәрбиесiн дамыту мақсатында 1925 ж. Семей қ-нда арнаулы спартакиада өттi. Дәл осындай әйелдер арасында спартакиадалар Орал, Петропавл, Алматы қ-ларында да ұйымдастырылды. 1928 ж. Петропавл қ-нда Бүкiлқазақстандық 1-спартакиада өз жалауын көтердi. Оған қатысушылар футбол, жеңiл атлетика, қалашық (городки), қазақша күрес, баскетбол және нысана көздеуден сынға түстi. Қазақстанда дене тәрбиесi мен спортты дамытуда 1931 ж. енгiзiлген “КСРО-ны қорғауға, еңбек етуге дайын бол” (ГТО) деп аталған бәсекелердiң маңызы зор болды. Бұл жастардың спортқа тұрақты түрде қатысуына мүмкiндiк бердi. Дене тәрбиесiнен ұлттық кадрлар даярлауға көңiл бөлiне бастады.

1932 ж. Алматыда дене  тәрбиесi техникумы ашылды. 1934 ж.  респ. ведомствоаралық 1-спартакиада,  Орта Азия мен Қазақстан спортшылары  арасындағы 1-спартакиада және мектеп  оқушылары арасында бүкiлқазақстандық  1-спартакиада өттi. Қазақстан К(б)П-нiң  1937 ж. өткен 1 съезi дене тәрбиесi  мен спорт және бұқаралық қорғаныс  жұмыстарын кеңейте түсудi атап  көрсеттi. 2-дүниежүз. соғыс қарсаңында  Қазақстан спортшыларының саны 150 мыңға жеттi, оның iшiнде 30 мыңнан  астамы қазақ жастары болатын.  Соғыс жылдарында әскери-спорт  кадрларын даярлауда көп жұмыс  атқарылып, елiмiзде 1,5 миллионға  жуық әскери-спорт мамандары тәрбиелендi. 1945 — 56 ж. Қазақстанда дене  тәрбиесi ұйымдары нығайып, спорт  кадрлары өсiп шықты. 1945 ж. Алматыда  дене тәрбиесi ин-ты (Қазақ физкультура  ин-ты) ашылды. 1946 ж. Шоқыр Бөлтекұлы  “Спартак” қоғамы бойынша бокстан  КСРО чемпионы атанып, қазақ жастары  арасында бiрiншi болып спорт шеберi  деген дәрежеге жеттi. 1950 ж. Қазақстан  спорт ұйымдары құрылды. 1959 ж.  бұл ұйымдар спорт федерациясы  болып өзгертiлдi. 1951 ж. “Колхозшы”  спорт қоғамы құрылды. 1956 жылдан  бастап “Қайрат” деп аталды. 1956 ж. Мәскеуде КСРО халықтарының 1-спартакиадасы өттi. Қазақстан спортшылары  1956 жылдан олимпиялық ойындарға  да қатыса бастады. Тау шаңғышысы  А.Артеменко 1956 ж. Италияның Кортина  Д’Ампеццо қаласында өткен 7-қысқы  олимпия ойындарында, ал Е.Кадяйкин  Мельбурнда (Австралия) өткен жазғы  16-олимпиялық ойындарда 3000 м-ге  тосқауылдар арқылы жүгiруден  сынға түстi. Қазақ жастары арасынан  шыққан жеңiл атлет Ғ.Қосанов  1960 10 м-лiк эстафеташылар жарысында  күмiсґж. Римде өткен 17-олимпиялық ойындарда 4 жүлденi иемдендi.

Елiмiзде қысқы спорттың дамуына 1951 ж. ашылған әйгiлi Медеу  мұз айдыны (қ. Медеу спорт кешенi) үлкен ықпал еттi. Мұнда көптеген дүниежүз. және құрлықтық рекордтар  жаңарды. 1960 жылдардың басында Қазақстанда спорт клубтары (АДК “Шахтер”, “Болат”, “Динамо”, т.б.) құрыла бастады.

Қазақстан спортшылары Кеңес  Одағы тұсында айтарлықтай спорттық дәрежеге қол жеткiздi. Көгалдағы  хоккейшiлер, допты хоккейшiлер, “Буревестник”, АДК волейболшылары, “Динамо” су добы командасы КСРО, Еуропа және дүние  жүзi чемпиондары атанды. Аталмыш  командалар құрамында М.Жексенбеков, С.Шаймерденов, С.Қалымбаев, Е.Құмарғалиев, С.Сексенбаев, Ю.Варзин, В.Бочков, В.Агуреев, О.Жарылғапов, М.Мәденов, З.Жәркешов, Ж.Сауранбаев, В.Кравченко, Е.Чебукина, О.Кривошеева, Н.Меңдiғалиев, Е.Аяпбергенов, А.Оразалинов, С.Котенко сынды спортшылар өнер көрсеттi.

1976 ж. 21-ші Олимпиялық ойындарда (Монреаль, Канада) КСРО құрама командасына 14 қазақстандық спортшы 11 спорт түрiнен қатысты. Бұл олимпия ойынында жерлестерiмiз 8 алтын және 2 күмiс медальға ие болды. Ал осы жылы өткен Қысқы олимпия ойындарында шаңғы жарысынан 2 қола медальдi иемдендi. Мәскеуде өткен 22-олимпия ойындарында (1980) 20 қазақстандық спортшы 6 алтын, 2 күмiс және 7 қола медальдi алды. Осы олимпияда ойындарында Ж.Үшкемпiров, Ш.Серiков, т.б. олимпия чемпиондары атанды. 1988 ж. Сеулде (Корея Республикасы) өткен 24-ші олимпия ойындарында КСРО құрама командасында 30 қазақстандық спортшы қатысты. Олар әр түрлi дәрежедегi 18 медальдi иелендi. Барселонада (Испания) өткен 25-олимпия ойындарында (1992) Қазақстан Республикасы ТМД құрама командасында болды. Мұнда 11 спорт түрiнен 23 спортшы қатысып, 5 медаль (Е.Чебукина, И.Герлиц, Д.Тұрлыханов, Т.Меньшова, В.Вохмянин) алды. Қазақстандықтар 1994 ж. бастап Азия ойындарына қатысып келедi. Хиросима (Жапония) қ-нда өткен 12 ойындарында қазақстандықтар жалпыкомандалық төртiншi орынды иелендi. Олар 77 медальға (оның 25-i алтын) ие болды. Атап айтқанда Қ.Шағатаев, Н.Сманов (бокс), М.Мамыров (еркiн күрес), Ю.Мельниченко, Д.Тұрлыханов (грек-рим күресi), О.Шишигина (жеңiл атлетика) сынды спортшылар алтын медаль иегерлерi атанды. 1998 ж. Таиландта (Бангкок қ.) өткен 13-ші Азия ойындарында қазақстандықтар бесiншi орын алды. Олардың үлесiнде барлығы 78 медаль (оның 24-i алтын) болды. Чемпион атанғандардың iшiнде В.Гуща, Д.Аспандиярова (нысана көздеу), Д.Топоров, Қ.Нұрмағамбетов (ескек), Б.Байсейiтов, С.Матвиенко (грек-рим күресi), Н.Торшина, О.Шишигина, И.Потапович, С.Арзамасов (жеңiл атлетика), В.Бурба, Е.Ибрайымов, М.Дiлдәбеков (бокс) сынды спортшылар бар. 2002 жылы Корея Республикасының Пусан қаласында өткен 14-ші Азия ойындарында жерлестерiмiз 76 медаль алды. Командалық есепте бесiншi орында болды. 20 спортшы алтыннан алқа тақты. Олардың арасында А.Тетерюк (велоспорт), Ә.Иманбаев, Г.Цурцумия (грек-рим күресi), Б.Ахметов, С.Филимонов (ауыр атлетика), Н.Торшина, Г.Егоров, В.Борисов (жеңiл атлетика), Н.Кәрiмжанов, Г.Головкин (бокс), О.Довгун, С.Беляев (нысана көздеу), т.б. спортшылар бар. 1994 ж. Лиллехаммерде (Норвегия) өткен Қысқы олимпия ойындарында көкшетаулық В.Смирнов олимпия чемпионы атанды. Атланта (АҚШ) қ-нда өткен 26-олимпия ойындарында Қазақстан тұңғыш рет жеке команда болып шықты. Қазақстандық спортшылар 3 алтын, 4 күмiс және 4 қола медальға ие болды. Олимпияға қатысқан 197 елдiң iшiнде Қазақстан 24-орынды иемдендi. Ю.Мельниченко (грек-рим күресi), А.Парыгин (бессайыс), В.Жиров (бокс) тәуелсiз мемлекетiмiздiң тұңғыш чемпиондары болды. Сиднейде (Австралия) өткен 27-ші олимпия ойындарында (2000) қазақстандықтар 3 алтын, 4 күмiс медальдi иемдендi. Олимпияға қатысқан 199 елдiң iшiнде Қазақстан спортшылары 22-орында тұрақтады. Бұл олимпия ойындарында Е.Ибрайымов, Б.Саттарханов, О.Шишигина чемпион атанды. 2001 ж. Қазақстан Республикасы тәуелсiздiгiнiң 10 жылдығына арналған 1-жазғы спартакиада өттi. Бұл бәсекеге елiмiздiң миллионнан аса тұрғыны қатысты. Бәсеке қорытындысында Оңт. Қазақстан обл-ның өкiлдерi (4430 ұпай) бас жүлденi еншiледi. Алматы қ-ның спортшылары екiншi (4272 ұпай), қарағандылықтар үшiншi (3658, 33 ұпай) орынға шықты.

Ұлттық спорт түрлерi де жақсы жолға қойылған. Атап айтқанда қазақша күрес, тоғызқұмалақ, сайыс, аударыспақ, бәйге, көкпар, қыз қуу, жорға жарыс, атан жарыс, асық ату, бестас сияқты спорт түрiнен арнайы федерациялар құрылған. Ресми жарыстар өтiп тұрады. Тоғызқұмалақ ойыны Оңт. Қазақстан, Қызылорда, Қостанай облыстарында кейбiр  мектептерде пән ретiнде оқытылады.

Спорт базалары. 2001 жылдың қаңтар айындағы дерек бойынша Қазақстанда 291 балалар және жасөспiрiмдер спорт  мектебi болды. Оның iшiнде олимпиялық резервтi дайындайтын 55 арнайы мектептерде 142 мың жас спортшыларды 4420 бапкер жаттықтырады. Бұлардан басқа дарынды  спортшыларды дайындайтын 9 мектеп-интернат (2340 жас спортшыларды 210 бапкер жаттықтырады), iрi халықар. жарыстарда жоғары жетiстiктерге жеткiзу мақсатында құрылған спорттық элита 6 мектебi (құрамында 1128 спортшы, 210 бапкер бар) жұмыс iстейдi.

Қазақстан кәсiпорындары  мен мекемелерiнде 11,3 мың дене шынықтыру  ұжымдары бар (2001). Онда 1,4 млн-ға жуық адамдар  әр түрлi секцияларда дене шынықтыру  және спорттың әр түрлi салаларымен  айналысады. Жылдан жылға спорт базалары көбейiп келедi. 2002 жылғы мәлiмет бойынша республикада 26019 спорт құрылыстары тiркелген. Оның iшiнде 242 стадион, 20 спорт сарайы, 124 спорт кешенi, 13 оқу-жаттығу орт., 150 бассейн, 6123 спорт залы, 34 спорт манежi, 143 шаңғы базасы, 8 ескекшiлер жүзетiн каналы, 1448 тир, 3 велотрек, 9 эллинг, 3 желкен клубы, 2 шаңғымен секiретiн тұғыр, 13 спорттық мұз айдыны және 142 теннис корты бар.

 

Дәрігерлік-педагогикалық бақылау.

Балаларды дене шынықтыру сабақтарына жіберу мәселесі дәрігерлік байқаудың мәліметтері бойынша шешіледі. Балаларды денесінің жетілуі жағынан төменгі, орта және жоғары топтарға бөлу олардың талдауының негізінде, бойының, салмағының көрсеткіштері мен көкірек клеткаларының көлеміне қарай жүргізіледі. Дәрігер бел омыртқа мен арқаның (тұлға) формасын, табандардың түзу қалыптасуын зерттей отырып, тірек-қимыл аппаратының жағдайын анықтайды. Мұнымен қатар ол бұзылу себептерін анықтайды, балалардың емдеу мекемелері мен физкультуралық диспансерлері арқылы жүргізілетін корригириялық шаралар комплексін белгілейді. Балалар бақшасы тек профилактикалық жұмысты жүргізеді.

Функционалдық байқаудың, тамыр  соғуы мен тыныс алу жиілігінің өзгеруі жөніндегі мәліметтер жаттығулар мен ойындар кезінде денеге түсетін ауырлықты сараптауға мүмкіндік береді. Қатты демігу, шаршау, бас айналу, сүлесоқтық жөнінде субъективтішағымның болмауы, тамыр соғуының алғашқы жағдайындағыдан (шамамен 100%-ға дейін) шамалы арта түсуі дененің мөлшерлі салмағына қолайлы реакция береді. Байқалған барлық өзгеріс сабаққа дейінгі тынышталу жағдайының көрсеткіштеріне тез, 3 – 4 мин аралығында, қайта оралады.

Дәрігерлік бақылау сабақты  дұрыс құруға ғана емес, сонымен  қатар балаларға жеке жақындауға, олардың денсаулықтарын қадағалауға көмектеседі. Әлсізденген балалар үшін кейбір жағдайларда жаттығулар санын, жаттығуды орындау уақытын азайтып, қосымша үзілістер енгізу қажет. Сонымен қатар сабақ кезінде тамыр соғуы мен тыныс алу жиілігінде көзге түсерліктей өзгерістің  болмауы денеге түскен ауырлықтың жеткіліксіздігін және баланы жаттығуларды орындауда және ойындарда белсенділендіру қажеттігін көрсетеді.

Балалардың сабақтар мен  ойындар кезіндегі белсенділіктерін бәрінен де бұрын дәлірек қадағалауды  педагог хронометраждың көмегі арқылы атқарады, оның нәтижелері бойынша сабақтың толымдылығы есептелініп шығарылады. Дене шынықтыру сабақтарының жақсы толымдылығын 55-тен 80 %-ға дейін, ал ертеңгілік гимнастиканы 65-тен 85%-ға және одан да көп щамада есептеуге болады. Балалардың сабақтарындағы, ойындар кезіндегі және күні бойғы қозғалыс белсенділіктерін шагомермен анықтау ыңғайлы.

Балалардың дене жағынан  дайындығы қозғалыс дағдыларын меңгеру  және олардың дене қасиеттерінің  өсу дәрежесін байқатады. Қозғалыстың  жетілуін тексеру жылына екі рет  жүргізіледі: оқу жылының басында, қыркүйекте ,  топ толығымен жинақталғанда  және оқу жылының аяғында, мамырда  – маусымда. Осындай тексеру мәліметтерән талдау балалардың негізгі қозғалыстары мен қимыл сапаларының дәрежесі мен өсу динамикасын көрсетеді және программалық материалдың ойдағыдай игерілуін анықтауға көмектеседі.

Объективті мәліметтер алу  үшін қозғалыстарды бақылау бірдей жағдайларда жүргізіледі. Егер жүгіру жылдамдығы алғашқы рет учаскеде өлшенген болса, онда екінші бақылау  да сол жерде өткізіледі. Бақылау  ертеңгісін дене шынықтыру сабағының  кезінде және серуенде бір аптадан  аспай тын уақыт бойынша жүргізіледі. Баланың тапсырманы орындау алдында ұзақ күтіп қалуын болдырмау керек. Күте кезінде балалар қозады, шаршайды, мүмкіндігінен төмен нәтиже көрсетеді.

Балалар қозғалыстарының  жетілуін бақылауды топтарда тәрбиеші және аға педагог жүргізеді. Оларға музыка қызметкері көмектеседі.

Меңгеруші барлық топтардағы бақылаудың дұрыс жүргізілуін қадағалайды. Бақылауды өткізу кезінде медбикенің қатысқаны және көмектескені дұрыс.

Педагогикалық мәжілістер, семинарлар өткізіледі, оларда бақылау  жөніндегі инструкциялар анықталады.

Жаппай бақылау жасау  үшін бөлменің ішіндегі жүгіру шапшаңдығын 10метрге немесе учаскеде 30 метр (секундпен), бір орнынан ұзындыққа секіру көлемін (см), екі қолмен алысқа лақтыру қашықтығы (м және см) ұсынылады. Байқау протоколындағы анализдің бұдан былайғы қолайлылығы үшін балалар мен қыздардың нәтижелері бөлек көрсетіледі. Әрбір топта әрқашанда әр түрлі жастағы балалар болады. Сондықтан бөлек графада баланың бақыланған күнгі жасын белгілеп, нәтижесін көрсету керек.