Уровни фиксации факта

Для журналістаў аб'ектыўнае асвятленне падзей азначае строгае  прытрымліванне фактам. А як жа быць з аўтарскімі каментарамі, развагамі, меркаваннямі? Калі ў хранікальнай інфармацыі неабходна абыходзіцца  без ацэнкавых меркаванняў, то ў  аналітычных і мастацка-публіцыстычных творах факты выступаюць ці ў якасці ілюстрацыйнага матэрыялу, ці ў выглядзе апорных аргументаў, якія пацвярджаюць тая ці іншая тэза. Пры гэтым  журналіст не толькі падвяргае факты ўсебаковаму аналізу, але і дае ім уласную трактоўку і адзнаку. [2, c. 117].

Ці можна ў журналісцкім матэрыяле дасягнуць аб'ектыўнага  асвятлення падзеі, улічваючы складаную  прыроду факту? Для журналістаў  аб'ектыўнасць не азначае матэматычную ці навуковую дакладнасць, а, хутчэй, такое асвятленне навін, якое выключае эмоцыі і адлучае факты ад меркаванняў. Для шматлікіх аб'ектыўнасць азначае  дакладнае асвятленне фактаў і падзей у форме бесстаронняга апісання. У апошні час, аднак, тэорыя аб'ектыўнасці стала дапушчаць аналітычнае  асвятленне падзей, якое далёка выходзіць  за рамкі бесстаронняга апісання. Імкнучыся да аб'ектыўнага асвятлення падзей, журналісту трэба памятаць, што нельга падмяняць факт уласным  меркаваннем, адзнакай, трактоўкай, інтэрпрэтацыяй.

Што ж у такім разе маюць  на ўвазе пад фактам? Факт у журналістыцы можна вызначыць як пэўнае адлюстраванне  фрагмента рэальнасці, якое валодае  сацыяльнай рэпрэзентатыўнасцю. Менавіта з дапамогай фактаў журналісты ствараюць  мадэль шматстайнай рэчаіснасці. Для  поўнага і адэкватнага адлюстравання  розных падзей, з'яў і працэсаў у  інфармацыйных, аналітычных і мастацка-публіцыстычных матэрыялах выкарыстоўваюцца самыя  разнастайныя факты: сацыяльныя, гістарычныя, літаратурныя, юрыдычныя, культуралагічныя і інш. Стаўленне да фактаў як да адзінак ведаў і выклікае да іх свядомы давер у людзей.

Але ў якой ступені можна  верыць тым ці іншым фактычным  дадзеным, калі ў іх ужо прысутнічае  адзнака, якая адлюстроўвае не толькі паняційную сістэму чалавека, але  і асаблівасці яго ўспрымання? Каб быць упэўненымі ў рэпрэзентатыўнасці фактаў, журналістам трэба ведаць, па-першае, з якіх крыніц яны атрыманы; па-другое, якія мэты пераследвалі рэспандэнты, якія паведамілі пра тыя ці іншыя  факты; па-трэцяе, выразна адрозніваць  факты навукі ад штодзённых фактаў. [3, c. 84–85]

Навуковыя факты заўсёды  заснаваны на шматлікіх эмпірычных назіраннях, эксперыментах, доследах. Яны заўсёды з'яўляюцца вынікам  абагульненняў, выверанымі абстрактнымі ведамі. Пры гэтым чым вышэй  патрабаванні да дакладнасці і аб'ектыўнасці, тым больш лік эмпірычных назіранняў і вымярэнняў і тым неабходней ужыванне статыстычных метадаў іх апрацоўкі. У аналітычных і публіцыстычных творах журналісты ахвотна звяртаюцца да фактаў навукі. Асабліва часта выкарыстоўваюцца матэрыялы сацыялагічных даследаванняў, экспертныя зняволенні, статыстычныя выкладкі, вынікі эксперыментаў і  інш. Падобнага роду фактычныя дадзеныя ўжываюцца ў выглядзе ілюстрацыйнага матэрыялу ці ў якасці асноўных ці дадатковых аргументаў, надаючы аўтарскім  развагам адмысловую пераканаўчасць.

Выкарыстанне статыстычных дадзеных ставіцца да традыцыйных метадаў  прад'яўлення фактаў. Мовай лічбаў можна абмаляваць тую ці іншую  з'яву, выявіць істоту праблемы, паказаць дынаміку развіцця падзеі, нарэшце, зрабіць  на іх аснове высновы.

Нароўні з навуковымі фактамі  журналісты ахвотна выкарыстоўваюць  у сваіх матэрыялах так званыя штодзённыя факты, якія, уяўляюць сабою  вынік успрымання чалавекам атачальнай рэчаіснасці, успрыманні непасрэднага, пэўна-пачуццёвага, прыхаванага ў адзінстве эмацыйнай рэакцыі і лагічнага ўсведамлення які адбыўся. Калі прызнаць штодзённую свядомасць  "зыбкай" грамадскай свядомасці, то можна казаць пра штодзённы факт як пра першапачатковы змястоўны элемент, які валодае пэўнасцю непасрэднага назірання, што адлюстроўвае ў свядомасці чалавека "дыскрэтны кавалак рэчаіснасці". Падобнага роду факты выкарыстоўваюць тады, калі неабходна распавесці пра непасрэдны досвед людзей, пра іх эмацыйныя рэакцыі на тыя ці іншыя падзеі і да т.п. Каштоўнасць штодзённых фактаў складаецца ў тым, што за імі можна ўбачыць рэаліі сацыяльнага жыцця людзей.

У аснове штодзённага факту  ляжаць не толькі нейкія моманты рэчаіснасці, але і рэальныя ўчынкі людзей, якія могуць стаць прадметам журналісцкага  адлюстравання. Галоўная асаблівасць  штодзённых фактаў - у іх жизнеподобии. У адрозненне ад фактаў навукі яны носяць сінкрэтычны характар і ў сілу гэтага не здольныя расчыніць сутнасць той ці іншай з'явы. Зварот журналістаў да падобнага роду фактам можа быць абумоўлена наступнымі чыннікамі: па-першае, з іх дапамогай можна ўзнавіць звыклы і вядомы чытачамі фон таго ці іншага фрагмента рэчаіснасці; па-другое, выявіць матывы паводзін людзей; па-трэцяе, падкрэсліць тыя ці іншыя бакі падзеі.

Прызначэнне фактаў у журналісцкім творы шматфункцыянальна: яны могуць стаць асновай інфармацыйнага паведамлення; могуць выступаць у якасці аргументаў і навукова абгрунтаваных доказаў. [9].

Разгортванне факту ў  жанравую структуру твора заўсёды  абумоўлена задачамі, якія стаяць перад  журналістамі. У адным выпадку  неабходна паведаміць пра факт, у  іншым - даць падрабязнасці пра падзею, у трэцім - разабрацца ў чынніках узнікнення той ці іншай праблемы, у чацвёртым - стварыць дакументальную выяву сучасніка і інш. У залежнасці ад мэт паведамлення журналісты выкарыстоўваюць  розныя спосабы падачы, расчыненні, малюнкі і вытлумачэнні фактаў. Акрамя таго, пазіцыянаванне фактаў у розных жанрах журналістыкі (інфармацыйных, аналітычных  і мастацка-публіцыстычных) мае свае асаблівасці. [9].

 

1.3 Месца факту ў інфармацыйным жанры «нататка»

 

Як вядома, да інфармацыйных  жанраў адносіцца нататка, рэпартаж і інтэрв'ю. Іх асноўнае прызначэнне - паведамленне новых і цікавых фактаў з усіх сфер грамадскага жыцця людзей.

У нататцы навіна можа быць адлюстравана ў якім-небудзь факце  ці лічбавым матэрыяле. У якасці інфармацыйнай  нагоды могуць выступіць любыя грамадска  значныя падзеі. Пра актуальны  факт журналіст можа паведаміць як да пачатку падзеі, напрыклад, выкарыстоўваючы  такія клішэ, як "заўтра, у вось такі час вызначаецца чарговы  запуск касмічнага карабля...", так  і пасля яго завяршэння, напрыклад "учора адбылося ўрачыстае ўручэнне ўрадавых узнагарод групе тэатральных  дзеячаў...". У такога рода нататках, як правіла, выкарыстоўваюцца адзін  ці два апорных факту, якія даюцца без каментара ці якой-небудзь  падрабязнасці.

У нататцы выкарыстоўваюцца самыя разнастайныя спосабы падачы фактаў. Напрыклад, М. Шастак вылучае два варыянту інфармавання: "цвёрдае" і "мяккае". У першым выпадку журналіст аператыўна інфармуе чытачоў пра якая адбылася падзею. "Цвёрдая" навіна ўяўляе кароткі, дакладней сціснуты варыянт, у якім выкладаецца толькі сутнасць падзеі. У "мяккіх" навінах аператыўнасць саслаблена, затое ўведзены момант інтрыгі, актыўней выкарыстоўваецца дэталь. [6, c. 155].

 

1.4 Паняцце ўзроўня фіксацыі факту ў журналістскім тэксце

 

Нататка ўяўляе сабою форму  інфармавання чытачоў пра важны  факт. Паведамляючы навіну, нататка не дае аналізу падзей, характарыстыкі дзейсных герояў, аргументаў, але фіксуе факты.

Пад паняццем узроўня фіксацыі факту ў журналістыцы маюць на ўвазе колькасць фактаў прадстаўленых  аўтарам у журналісцкім тэксце. Чым  больш фактаў у сваім тэксце  паказаў журналіст, тым больш  узроўняў фіксацыі можна вылучыць. Іншымі словамі ўзровень фіксацыі факту  вызначаецца іх колькасцю ў тэксце журналіста. Такім чынам можна  зразумець, што наяўнасць аднаго факту ў нататцы, нарысе і г.д азначае наяўнасць толькі аднаго ўзроўня фіксацыі факту, а пяці фактаў пяці ўзроўняў фіксацыі.

Нататка адзін з жанраў дзе падаецца так званая "гарачая  інфармацыя", якая не мае вялікага аб'ёму і павінна ўздзейнічаць на чытача. Менавіта таму колькасць  фактаў вельмі важна. Чым іх больш  тым мацней яна зацікавіць чытача і прымусіце яго звярнуць увагу  на кожны прадстаўлены факт.

Нягледзячы на тое, што  фактаў можа быць як адзін так і  дзесяць трэба памятаць, што асноўны  факт толькі адзін. У большасці выпадкаў ён канцэнтруецца яшчэ ў першым абзацы нататкі – лідзе ці ў самім загалоўку. Ён нясе асноўную тэму нататкі. Астатнія факты "якія растлумачваюць" ці "дадатковыя". Гэтыя факты павялічваюць інфарматыўнасць тэксту, што дазваляе чытачу пазнаць значна больш неабходнай інфармацыі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ЧАСТКА 2 ПРАКТЫЧНАЯ ЧАСТКА

2.1 Выяўленне ўзроўняў фіксацыі факту ў нататках на прыкладзе газеты «Савецкая Беларусь»

Газета «СБ» - Беларусь сёння" з'яўляецца грамадска-палітычная беларускай газетай, якая выдаецца са жніўня 1927 гады.  Гэта дынамічная, сучасная газета, якая  падае чытачам самую разнастайную і цікавую інфармацыю.

   «СБ» выходзіць 5 раз у тыдзень, акрамя нядзелі і панядзелку, тыражом 500.687 асобнікаў. У чацвер на старонках «СБ» - газета «Звяз», перыядычнае выданне Рады Міністраў Звяза Беларусі і Расіі. У пятніцу на старонках «СБ» - прыкладанне «ТБ тваёй хаты» - самы поўны аповяд пра тэлебачанне на тыдзень. Акрамя беларускіх і цэнтральных расійскіх тэлепраграм,  таксама друкуюцца папулярныя рэгіянальныя тэлеканалы. У суботу на старонках газеты - матэрыялы папулярнага расійскага штотыднёвіка «Суразмоўца». «Савецкая Беларусь» з'яўляецца лідарам сярод штодзённых грамадска-палітычных газет Беларусі.

«Раздробныя кошты на некаторыя выгляды цыгарэт павялічваюцца з 1 чэрвеня»   (гл. прыкладанне 1). Аўтар публікацыі распавядае пра падвышэнне раздробных коштаў на некаторыя выгляды тытунёвых вырабаў. Ужо ў загалоўку аўтар уяўляе нам першы факт пра хуткае падаражэнне цыгарэт. У наступным журналіст паведамляе нам «дадатковую» інфармацыю: на якія фабрыкі будзе распаўсюдзяцца дадзеная змена, колькі відаў цыгарэт        падаражэе і на колькі паднімуцца кошты на асобныя выгляды цыгарэт. Такім чынам даследаваўшы гэту публікацыю мы вызначылі, што яна валодае      4 ўзроўнямі фіксацыі факту. 

«Акцыя «Быць дабру!»» (гл. прыкладанне 2). У публікацыі гаворыцца пра тое, што 9 чэрвеня 2012 гады пройдзе акцыя «Быць дабру». Мэта акцыі складаецца ў прыручэнні людзьмі валачашчых жывёл. Ужо першая прапанова публікацыі нясе прыстойная колькасць інфармацыі. А менавіта: дату, месца і назва мерапрыемства. Далей аўтар распавядае пра тое, калі ўпершыню была праведзена такая акцыя, хто быў яе ініцыятарам і якую мэту дадзеная акцыя пераследвае. Дэталёва разабраўшы дадзеную нататку мы выявілі 6 ўзроўняў фіксацыі факту. Асноўным фактам у нататцы з'яўляецца правядзенне акцыі «Быць дабру».

«Пасат» стаў металаломам" (гл. прыкладанне 3) - інфармацыйная нататка, якая распавядае пра аварыю ў Польшчы з удзелам беларусаў, якія ехалі ў аўтамабілі маркі "Пасат". Ізноў жа першую інфармацыю мы пазнаём ужо з загалоўка, які паведамляе нам пра аварыю "пасата". У сувязі з тым, што дадзеная нататка з'яўляецца інфармацыйнай, аўтар падае нашай увазе велізарная колькасць інфармацыі пра адбытую падзею. Ён распавядае пра дату, месцы, удзельніках і растлумачвае як адбылося ДТЗ. Затым аўтар паведамляе нам пра смерць кіроўцы аўтамабіля "пасат" і пра "чорную" трасу № 8, а гэтак жа пра тое, чаму гэтай трасы варта асцерагацца. Гэтак жа журналіст распавядае пра адно ўжо адбытае ДТЗ на гэтай трасе з удзелам беларусаў. Апавядае нам калі гэта было, хто тады папакутаваў і пры якіх умовах. Гэтак жа гаворыцца пра лёс кіроўцы вінаватага. Прааналізаваўшы дадзеную нататку мы вылучылі 13 узроўняў фактавай фіксацыі.

Напрыклад у нататцы "Журналісты спрабуюць спазнаць прафесію"       (гл. прыкладанне 4). Аўтар кажа пра Беларускі медыяфоруме, які павінен прайсці ў Менску. Распавядаючы пра якое насоўваецца мерапрыемства, аўтар апавядае нам пра дату, месцы, удзельніках і іх колькасці. Не выпусцілася з выгляду і інфармацыя пра ініцыятараў, маштабах праекта і яго канцэпцыі. Аўтар надае гэтай інфармацыі найвялікая ўвага. У дадатак аўтар распавядае пра будучае адкрыццё летняй школы, дзе будуць праводзіцца майстар-класы з удзелам вядомых журналістаў. Дадзеную нататку можна падзяліць на дзве часткі. Першай часткай будзе асноўны, насычаны інфармацыйнымі фактамі аповяд пра медыяфорум, а другая - гэта аповяд пра летнюю школу. Нататка складаецца з дзвюх інфармацыйна-фактавых блока разгаліноўваючы нататку. Абапіраючыся на вышейнаписанае можна вызначыць узроўні фіксацыі факту кожнай часткі па асобнасці. Тады мы атрымаем  8 узроўняў фактаў у асноўнай частцы і 3 узроўня ў другараднай. У торбе дадзеная нататка ўтрымоўвае 11 узроўняў фіксацыі факту.

"Велагоншчыца Паліна  Жук памерла ад атрыманай на спаборніцтвах у Туле траўмы" (гл. прыкладанне 5). Аўтар публікацыі распавядае пра смерць беларускай велагоншчыцы на спаборніцтвах у Туле. Асаблівасцю дадзенай нататкі з'яўляецца тое, што яе загаловак нясе ў сабе вялікі запас інфармацыі. У загалоўку аўтар піша пра месца, чалавеку і акалічнасцях смерці. Такім чынам адзін загаловак утрымоўвае ў сабе 3 узроўня фіксацыі факту. Аднак мы на гэтым не спыняемся і працягваем разбор публікацыі. Далей аўтар распавядае нам пра дату смерці, месцы смерці і пра назву спаборніцтваў. Асобным блокам вылучана інфармацыя акалічнасцяў смерці. У ім публіцыст распавядае дэталёва як памерла веласіпедыстка. А менавіта: пра ўзрост веласіпедысткі, падчас чаго памерла, пра ўдар пра бетоннае пакрыццё трэка, пра невінаватасць арганізацыі, пра раскол шлема веласіпедысткі пры ўдары, пра тое што яна праляжала ў камяку і затым памерла. Разабраўшы нататку можна заўважыць, што ў ёй прысутнічае шмат паўтаральных фактаў. Менавіта таму пры падліку ўзроўняў фіксацыі факту мы не ўключалі паўтаральную інфармацыю. Такім чынам дадзеная нататка ўтрымоўвае ў сабе 11 узроўняў фіксацыі факту.

 

 

 

Заключэнне

Паставіўшы мэтай разгледзець і прааналізаваць выгляды доследнага жанру ў кантэксце ўзроўня фіксацыі факту і разабраўшы паняцце "нататка" як мінімальны газетны тэкст з якая развіваецца галоўнай думкай, прызначаны для аператыўнага паведамлення я зразумеў, што прарабіўшы даследчую працу, я дамогся пастаўленых мэт і задачы, а гэтак жа прыйшоў да наступных высноў:  асновай журналісцкага твора будзь вось нататка, нарыс ці рэпартаж з'яўляецца факт. Яго наяўнасць неад'емна ў журналісцкім творы. Пабудова ўзроўняў фіксацыі факту журналісцкага тэксту гэтак жа не малаважна і неад'емна, бо дзякуючы яму мы лягчэйшае ўспрымаем інфармацыю ў любым яе прызентаванні. І чым больш інфармацыйных фактаў прысутнічае, тым цікавейшы, інфарматыўны і тлумачальны журналісцкі тэкст.