Сот органдарының түсінігі мен мақсаттары

Облыстық соттың өкілеттілігі

Облыстық  сот – сот жүйесінің облыстық буыны. Ол өз облысындағы қалалық, аудандық және оған теңестірілген соттардың  қараған істерін апелляц. және қадағалау  сатысында, ал бірінші сатыдағы сот ретінде төменгі буын соттары қарайтын істерден гөрі күрделі (ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексі, 291-бабы) істерді қарайды. Облыстық соттың құрылысы азаматтық істер жөніндегі, қылмыстық істер жөніндегі және қадағалау алқаларынан, сондай-ақ соттың жалпы отырысынан, ал құрамы төрағадан, алқа төрағаларынан және судьялардан тұрады. Алқалар бірінші сатыда және аудандық соттың заңды күшіне енбеген шешіміне (үкімі, қаулысы, ұйғарымына) шағым не прокурор наразылығы келтірілген істерді апелляц. сатыда қарайды. Қадағалау алқасының құзырына аудандық соттың заңды күшіне енген шешіміне, сондай-ақ азаматтық және қылмыстық істер жөніндегі алқалардың апелляц. қаулыларына келтірілген шағым не наразылыққа сәйкес енгізілген ұсыным бойынша іс қарау жатқызылған. Облыстық соттың жалпы отырысы қажеттілігіне қарай, кем дегенде жылына екі рет өткізіледі. Онда негізінен ұйымдастыру және сот қызметінің сапасын арттыру мәселелері қарастырылады. Астана және Алматы қалалық соттары облыстық сотқа теңестірілген. Облыстық және оларға теңестірілген соттар (республикалық маңызы бар қалалардың және ҚР әсерлерінің әскери соты) республиканың сот жүйесіндегі екінші буынды соттар болып табылады. Олар әрбір облыста және әкімшілік-аумақтық бөліністе құрылады. Аудандық (қалалық) соттарға қатысы бойынша облыстық соттар жоғары тұрған орган ретінде негізгі буындағы соттар шығарған шешімдердің, қаулылар мен үкімдердің заңдылығы мен негізділіген аппеляциялық және қадағалау тәртібімен қадағалауды жүзеге асырады. Облыстық және оған теңестірілген соттың сот төрелігін жүзеге асыру жөніндегі қызметін бір мезіглде ҚР Жоғарғы соты қадағалайды.  Облыстық соттың құрамы, құрылымы және өкілеттігі. Облыстық соттар төрағадан, сот алқаларының төрағалары мен тұрақты судьялардан тұрады және қадағалау алқасының, азаматтық істер жөніндегі сот алқасының, қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының құрамында жұмыс істейді. Сот жүйесі туралы Конституциялық заңның 10-бабына сәйкес «1. Облыстық және оларға теңестiрiлген соттарды (бұдан әрi - облыстық соттар) уәкiлеттi органның Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасымен келiсiлген ұсынысы бойынша Қазақстан Республикасының Президентi құрады, қайта ұйымдастырады және таратады.   Облыстық соттар судьяларының жалпы санын уәкiлеттi органның ұсынысы бойынша Қазақстан Республикасының Президентi бекiтедi.  Әр облыстық сот үшiн судьялардың санын осы сот төрағасының ұсынысы негiзiнде уәкiлеттi орган белгiлейдi». Сот жүйесі туралы Конституциялық заңның 11-бабына сәйкес «Облыстық сот төрағадан, алқалар төрағаларынан және судьялардан тұрады. 

Облыстық  соттың органдары мыналар:  1) қадағалау  алқасы;  2) азаматтық iстер жөнiндегi алқа;  3) қылмыстық iстер жөнiндегi алқа;  4) соттардың жалпы отырысы».  Көрсетілген  Заңның 12-бабына сәйкес Облыстық сот:  1) өзiнiң қарауына жатқызылған сот iстерiн және материалдарын қарайды;  2) сот статистикасын жүргiзедi; 3) сот тәжiрибесiн зерделейдi және оны жинақтаудың қорытындылары бойынша облыс соттарының сот төрелiгiн iске асыруы кезiндегi заңдылықтың сақталу мәселелерiн  қарайды;  4) облыс соттарының әкiмшiсi қызметiн бақылауды жүзеге асырады;  5) заңда көзделген басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асырады».  13-бапта облыстық сот алқаларының өкілеттігі айқындалған: 

Облыстық  соттың азаматтық  iстер жөнiндегi алқасы мен қылмыстық iстер жөнiндегi алқасын - алқалар төрағалары, ал қадағалау алқасын сот төрағасы басқарады.   2. Әрбiр алқадағы судьялар саны сот төрағасының ұсынысы бойынша жалпы отырыста белгiленедi.  Сот төрағасы азаматтық iстер жөнiндегi алқа мен қылмыстық iстер жөнiндегi алқада мамандандырылған құрам түзуi мүмкiн.   Облыстық сот төрағасы өкілекттігінің ауқымы осы Заңның 14-бабында белгіленген: «1. Облыстық соттың төрағасы судья болып табылады және судьяның мiндеттерiн атқарумен қатар: 1) судьялардың сот iстерiн қарауын ұйымдастырады; 2) қадағалау алқасын басқарады, алқаларда сот iстерiн қараған кезде төрағалық етуге құқылы;   3) қажет болған жағдайларда бiр алқаның (қадағалау алқасынан басқа) судьяларын басқа алқаның құрамында iс қарау үшiн тартады;  4) облыстық соттың жалпы отырысын шақырады және оған төрағалық етедi;  5) алқа төрағасы уақытша орнында болмаған кезде оның мiндетiн атқаруды алқа судьяларының бiрiне жүктейдi; 6) облыстық соттың алқа төрағалары мен судьяларына, аудандық соттардың төрағалары мен судьяларына қатысты тәртiптiк iс қозғайды;  7) соттың жалпы отырысының ұсынысы негiзiнде Әдiлет бiлiктiлiк алқасына судья қызметiне кандидаттың тағылымдамадан өту нәтижелерi туралы қорытынды жiбередi;  8) сот статистикасын жүргiзудi, сот тәжiрибесiн зерделеудi ұйымдастырады; 9) өкiмдер шығарады; 10) соттың кеңсесiне жалпы басшылықты жүзеге асырады; 11) азаматтарды жеке қабылдауды жүргiзедi; 12) заңда көзделген басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асырады.

  Облыстық сот төрағасы уақытша  орнында болмаған жағдайда оның  мiндетi өзiнiң  өкiмi бойынша сот алқалары төрағаларының бiрiне жүктеледi.  Облыстық сот төрағасы орнынан түскен не өкiлеттiктерiн мерзiмнен бұрын өзгедей тоқтатқан жағдайда, оның мiндеттерi уәкiлеттi органның шешiмi бойынша сот алқалары төрағаларының бiрiне жүктеледi». Барлық судьялар облыстық соттарда тиісті төрағалар басқаратын алқалар бойынша бөлінген. Сот алқаларының құрамын облыстық соттың төрағасы бекітеді. Облыстық соттың сот алқалары  заңмен олардың қарауына жатқызылған қылмыстық, азаматтық істерді қарай әрі шеше отырып, бірніші сатыдағы сот ретінде жұмыс істейді. Қылмыстық істер жөніндегі сот алқаларының қарауына бірінші саты бойынша тізбесі заңда (ҚР ҚІЖК-нің 291-бабының 2-тармағы) көзделген қылмыстар туралы істер жатады, ал азаматтық істер бойынша соттылық ҚР АІЖК-нің 28-бабында айқындалған. Заңнамада аудандық (қалалық) соттардың заңды күшіне енбеген үкімдеріне (шешімдеріне) шағымдар мен наразылықтарды аппеляциялық тәртіппен қылмыстық және азаматтық істер жөніндегі алқалардың қарауы көзделген. Сот алқалары заңда көзделген жағдайларда жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша істерді қарауға да құқылы. Істерді қарау нәтижесі бойынша алқалар шығарған сот актілеріне қадағалау тәртібімен ҚР Жоғарғы Сотының тиісті сот алқаларына наразылық және шағым беріле алады. Сот жүйесі туралы Конституциялық заңның 15- бабына сәйкес облыстық сот алқасы төрағасының мынадай өкілеттіктері бар: «1. Облыстық сот алқасының төрағасы судья болып табылады және судья мiндеттерiн атқарумен қатар: 1) алқа судьяларының сот iстерiн қарауын ұйымдастырады; 2) алқа отырыстарында төрағалық етедi; 3) сот төрағасына алқа құрамында мамандандырылған құрам жасақтау  жөнiнде ұсыныстар енгiзедi; 4) сот тәжiрибесiн зерделеу әрi жинақтау және сот статистикасын талдау жөнiндегi жұмысты ұйымдастырады; 5) соттың жалпы отырысына алқа қызметi туралы хабарлама ұсынады; 6) заңда көзделген басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асырады. 2. Алқа төрағасы уақытша орнында болмаған жағдайда сот төрағасы оның мiндетiн атқаруды алқалар судьяларының бiрiне жүктейдi». Облыстық және оған теңестірілген соттың жалпы отырысы соттың төрағасынан, алқалар төрағалары мен облыстық соттың судьяларынан тұрады.  Процессуалды функцияларды жалпы отырыс аудандық (қалалық)  соттардың заңды күшіне енбеген сот актілерінің заңдылығы мен негізділігін текере отырып, бірінші сатыдағы сот ретінде ғана жүзеге асырады. Сонымен қатар процессуалды заңнамада көзделген жағдайларда жалпы отырыс жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша істерді қарайды. Ұйымдастыру функцияларын жүзеге асыра отырып, жалпы отырыс сот алқалары төрағаларының алқаның қызметі туралы есебін тыңдайды, сот аппаратының мәселелерін және сот тәжірибесін зерделеу әрі сот статистикасын талдау материалдарын қарайды, сондай-ақ оған заңмен берілген басқа да өкілеттіктерді жүзеге асырады. Жалпы отырыстың отырыстарында оның мүшелерінің жай көпшілік дауыспен қабылданған шешімдері қаулы түрінде рәсімделеді. Жалпы отырыстың отырысы оың мүшелерінің жартысынан астамы болғанды заңды болып есептеледі. Облыстық соттың жалпы отырысы сот жүйесі туралы Конституциялық заңның 16-бабына сәйкес мынадай функцияларды жүзеге асырады:

Облыстық  сот қажетiне қарай, бiрақ жылына кемiнде екi рет жалпы отырыстар  өткiзедi, оларда: 1) алқа құрамының санын  белгiлейдi және қадағалау алқасының  құрамына судьялар сайлайды; 2) сот жұмысының  жоспарын талқылайды; 3) алқалар төрағаларының хабарламаларын тыңдайды; 4) сот практикасын талқылайды және оны жинақтаудың қорытындылары бойынша облыс соттарының сот төрелiгiн iске асыруы кезiндегi заңдылықтың сақталу мәселелерiн қарайды;  5) уәкiлеттi органға белгiлi бiр адамды облыс соттарының әкiмшiсi қызметiне тағайындауға келiсiмiн бередi;   6) облыс соттары әкiмшiсiнiң өз қызметi туралы есебiн тыңдайды; 7) аудандық сот төрағасы қызметiнiң бос орнына кандидатураларды қарайды және оның нәтижелерi бойынша тиiстi қорытындылар жасайды; 8) уәкiлеттi органға облыс соттары әкiмшiсiн қызметтен босату туралы ұсыныс енгiзедi; 9) судья қызметiне кандидаттардың тағылымдамадан өту қорытындыларын қарайды және Әдiлет бiлiктiлiк алқасына тиiстi қорытынды бередi; 10) заңда көзделген басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асырады; 2. Жалпы отырыс облыстық сот судьялары жалпы санының кем дегенде үштен екiсi қатысқан жағдайда заңды болады.  3. Облыстық соттың жалпы отырысының жұмыс тәртiбi ол бекiткен регламентпен анықталады». Облыстық сотта жұмысты ұйымдастыру. Облыстық және оған теңестірілген соттың қызметіне жалпы басшылықты заңмен кең ауқымды өкілеттіктер кешені берілген оның төрағасы жүзеге асырады. Сот алқаларының төрағаларына алқаның жұмысын ұйымдастыру жөніндегі міндеттер жүктелген. Осы мақсаттарда олар сот (алқа отырыстарында төрағалық етеді және істі баяндайды, бірінші саты бойынша істерді қарайды), ұйымдастыру (судьяларды тағайындайды және істерді қарау үшін құрамдарды жасақтайды, азаматтардың жеке қабылдауын жүргізеді, алқаның қызметі туралы есептер ұсынады) функцияларды да жүзеге асырады. Облыстық соттың төрағасы мен сот алқаларының төрағалары  сот кеңсесінің көмегімен жұмысты ұйымдастырады. Аталған соттардың аппараты сот төарағасының көмекшісінен, бас консультанттардан, жетекші консультанттардан, сот отырыстары хатшыларынан, сот алақалары хатшыларынан, аға сот орындаушысынан, сот орындаушыларынан,  сот приставтарынан, кеңсе меңгерушісінен, мұрағат меңгерушісінен, аға инспекторлардан, инспекторлардан және техникалық қызметшілерден тұрады. Сот төрағасының көмекшісі төрағаның зерделеуі үшін істер мен материалдарды дайындайды, олар бойынша қорытынды даярлайды, жеке мәселелер бойынша азаматтардың қабылдауын ұйымдастырады, төрағаға сотқа келіп түскен хат-хабарларды баяндайды, сондай-ақ сот төрағасының жұмысын ұйымдастыруға байланысты басқа да функцияларды жүзеге асырады.  Кеңсе меңгерушісі хатшылық құрамға басшылықты жүзеге асырады, кеңсе қызметкерлері арасындағы міндеттерді бөледі, олардың жұмысын ұйымдастырады әрі бақылайды, сондай-ақ басқа да функцияларды орындайды. Консультанттар сотқа келіп түскен шағымдар мен арыздарды зерделейді, сот мүшелеріне сот істерін қарауға дайындау кезінде көмектеседі, сот төрағасы мен сот алқалары төрағаларының  жекелеген тапсырмаларын орындайды, сондай- ақ басқа да жұмыстарды орындайды. Сот алқаларының хатшылары сот алқасына келіп түсетін сот істері мен өзге де материалдардың есепке алынуын және сақталуын қамтамасыз етеді. 

Сот органдарының құқықтық мәртебесі

           Сот орындаушысы - мемлекеттік қызметте тұратын, және сот актілерін басқа да органдардың актілерін орындау бойынша өзіне заңмен жүктелген міндеттерді орындайтын лауазымды адам. Сот актілері мен басқа да органдардың актілерін орындау жөніндегі сот орындаушысының қоятын талаптары барлық органдар, ұйымдар, лауазымды адамдар мен азаматтар үшін міндетті. Сот орындаушысының жарияланған конкурстың нәтижесі бойынша аумақтық органның басшысы қызметке тағайындайды және қызметтен босатады. Сот орындаушысының сан құрамы судьялардың сан құрамына сәйкес болуы керек.

Сот орындаушысына қойылатын талаптар:

Сот орындаушысының өзіне жүктелген  міндеттерді лауазымдылық өкілеттіліктерді орындамауы ҚР-ның заңдарында белгіленген жауапкершілікке әкеліп соқтырады.

Сот орындаушысының құқықтары:

1) Орындауға  қатысты мәселелер бойынша қаулылар  шығаруға құқылы.

2) Әкімшілік  құқық бұзушылық туралы хаттамалар  жасауға құқылы.

3) Атқарушылық  әрекеттер жасау кезінде туындаған  мәселелер бойынша, ҚР-ның заң актілерінде белгіленген коммерциялық, банктік және заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді жария етпеуге қойылатын талаптарды сақтай отырып, өтеусіз қажет ақпарат, түсініктемелер мен анықтамалар алуға құқылы. Бұл орайда органдар, ұйымдар, лауазымды адамдар және азаматтар оларды дереу, ал арнайы құжаттарды өңдеуді талап ететін жағдайда 3 күннен кешіктірмей сот орындаушысына беруге міндетті.

4) Атқарушылық  әрекеттер жасағанда негізге  алынған атқару құжаттары түсініксіз  болған жағдайда түсінік алу үшін сотқа немесе атқару құжатын берген басқа да органдарға жүгінуге құқылы.

5) Атқарушылық  әрекеттер жасау кезінде пайда  болған мәселелер бойынша оның  ішінде орындау мерзімін кейінге  қалтыру мерзімен ұзарту туралы, сондай-ақ борышкерлерді іздестіру мәселелері бойынша сотқа ұсыныстар енгізуге құқылы.

6) Іс  жүргізіліп жатқан атқару құжаттары  бойынша азаматтар мен лауазымды  адамдарды шақыруға құқылы.

7) Нақты  атқарушылық әрекеттер жасау  мәселелері бойынша тапсырмалар  беруге құқылы.

8) Борышкерлер сондай-ақ, өздерінде борышкерге тиесілі мүліктің бар екенін растайтын деректер болған жағдайда, басқа адамдар орналасқан немесе оларға тиесілі үй жайлар мен қоймаларға кіруге, қажет болған жағдайда үй-жайлар мен қоймаларды мәжбүрлеп ашып қарауға, айғақ адамдардың қатысуымен тексеруге құқылы.

9) Атқару  құжатын орындаумен байланысты  мәселелер бойынша мемлекеттік  органдардың, ұйымдардың басшыларының  және басқа да лауазымды тұлғалардың  қабылдануына кедергісіз кіруге  құқылы.

10) Борышкердің  банктегі ақшасы мен бағалы қағаздарына атқарушылық іс жүргізу және «сот орындаушысының мәртебесі» туралы заңында көзделген ережелерді сақтай отырып, уақытша тиым салуды қолдануға құқылы.

11) Мүлікке  оның кімге тиесілі екенін  анықтағанға дейін «атқарушылық  іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі» туралы заңында көзделген ережелерді сақтай отырып, уақытша тиым салуды қолдануға құқылы.

12) Тиым  салынған мүлікті алуға, сақтау  үшін беруге және сатуға құқылы.

13) Алынған  мүлікті сақтау үшін ұйымдардың  үй-жайын сол мүлікті тасу үшін өндіріп алушы мен борышкердің көлігін заңда белгіленген тәртіппен пайдалануға құқылы.

14) Қажет  болған жағдайда атқару құжатының  бұлжытпай орындалуын қамтамасыз  ету үшін ІІО-ның қызметкерлерін  немесе бөлімшелеріне жүгінуге  құқылы.

15) Қылмыстық қудалау органдарына сот актілерін орындаудан қасақана бұлтарған адамдарды қылмыстық жауаптылыққа тарту туралы ұсыныстар енгізуге құқылы.

Сот орындаушысының міндеттері:

1) Соттың  талапты қамтамасыз ету жөніндегі  шешімдерін, ұйғарымдарын орындауға  міндетті.

2) Тараптарға  немесе олардың өкілдеріне атқарушылық  іс жүргізу материалдарымен танысуға, олардан үзінділер жасауға, көшірмелер  түсіруге мүмкіндік беруге міндетті.

3) Атқарушылық  іс жүргізу туралы арыздар  мен тараптардың өтініштерін  қарауға, оларға шағым немесе наразылық беру мерзімдері мен тәртіптерін түсіндіруге міндетті.

4) «Атқарушылық  іс жүргізу» туралы заңы бойынша  сот орындаушысының атқарушылық  өндірістің әділеттілігіне күмән  туғызатын өзге де мән-жайлар  бар болса, істі қараудан бас  тартуға міндетті.

Еліміздің сот жүйесі туралы жаңа Конституциялық заңында заң шығарушылық, атқарушылық  және сот билігі тармақтарының функциялары  айқын жазылып қоймай, құқық қорғау жүйесін реформалаудың мәселелерді  де шешімін тапқан32.  ҚР Конституциясының 75-бабына және «Сот жүйесі және  судьялардың мәртебесі туралы» ҚР Конституциялық заңының 3-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының сот жүйесін сот билігін жүзеге асыру бойынша өзара белгіленген заңдармен  өзара қарым-қатынаста байланысты республиканың Жоғарғы Сот пен жергілікті соттар құрайды. Қандай да бір атаулармен арнаулы және төтенше соттар құруға жол берілмейді.  Сот жүйесі туралы Конституциялық заңмен республикада алқабилер институты белгіленді. Бастапқы кезеңде жасалғаны үшін қылмыстық заңмен  өлім жазасы түріндегі жаза көзделген аса ауыр қылмыстар туралы істер алқабилерінің қарауында болады33. Одан әрі алқабилерінің  соттылығына қылмыстық әрекеттердің басқа да санатары жөніндегі істерді жатқызу жоспарлануда. Мұндай институтты отандық сот-құқықтық жүйесін реформалау кезеңдерінің бірі ретінде енгізу қажеттігі күмән тудырмайды, сот қорғаушылары қылмыстық сот ісін жүргізуде бәсекелестік негіздерді ынталандыруға, судьялардың, прокурорлардың, адвокаттардың  кәсіптік дағдыларын арттыруға ықпал етіп, ақырында сот төрелігінің сапасын жақсартуға және сот билігінің беделін арттыруға әкеледі.  Қазақстан Республикасының Конституциясы, сондай-ақ жаңа сот төрелігін тұжырымды түрде құруға бағытталған бір топ қабылданған заң актілері сот жүйесін жетілдіруге елеулі әсер етті. Қылмыстық сот ісін жүргізуде соттың орны мен ролі өзгерді. Сот алғаш рет заңнамалық деңгейде айыптауды дәлелдеу міндеттерінен босатылды. Айыптаушы, жазалаушы соттан адамның құқықтары мен заңды мүдделерін қорғай34тын органға айнала бастады.  Қазақстан Республикасының соттары біртұтас жүйені құрайды. Қазақстан Республикасының сот жүйесін құрайтын соттар бір-бірінен өз құрылымы мен құзыретінің көлемі бойынша ажыратылады. Сот билігін жүзеге асыру бойынша бірдей құрылымы мен құзыреті бар соттар сот жүйесінің буындарын құрайды. Әдетте, әрбір әкімшілік-аумақтық бірлікте  (ауданда, қалада, облыста) тиісті буындар құрылады.  Негізгі және орта буындағы соттар жергілікті соттар немесе жалпы заң құзырындағы соттар деп аталады. Әрбір буын  құзыретінің көлемі мен мазмұны әр түрлі. Бүгінгі қызметті фрагментарлық зерделеу Қазақстанның кейбір жерлерінде, қазақтар тұратын елді мекендерде би немесе ақсақал соттары  болғанын көрсетеді. Соттың құзыреті  тиісті буындағы соттар үшін бірыңғай сот саясаты айқындайтын міндеттер мен фукнцияларға байланысты олардың қызметінің мәселелерін шешуде заңдармен белгіленген өкілеттіктер жиынтығын білдіреді. Айталық, сот жүйесінің әрбір буыны заңмен оның қарауына жатқызылған істерді ғана қарауға құқылы.  Соттылық – сол немесе өзге сот қарауы мұмкін  істер белгілерінің жиынтығы. Қылмыстық және азаматтық істердің соттылығы әрбір буынның соттарына қылмыстық іс жүргізу және азаматтық іс жүргізу заңдарымен айқындалған. Мысалы, облыстық соттың  қарауына ауырлататын мән-жайларда қасақана кісі өлтірген туралы, мемлекеттік опасыздық,  терроризм, жаппай тәртіпсіздік және  толық тізбесі ҚР ҚІЖК-нің 291-бабының 2-бөлігінде белгіленген басқа да қылмыстар туралы қылмыстық істер жатады. ҚР Конституциясының 77-бабы 3-тармағының  3) тармақшасында:  «Өзiне заңмен көзделген соттылығын  оның  келiсiмiнсiз ешкiмнiң өзгертуiне  болмайды» делінген.  Осы конституциялық  ережеге сәйкес төмен тұрған соттың қарауындағы істі жоғары тұрған соттың өзіне іс жүргізуге қабылдау, сондай-ақ істі соттылықты өзгертуге әкеп соқтыратын сол деңгейдегі басқа сотқа беру сотта ісі қаралып жатқан адамның келісімімен ғана мүмкін болады. Іс жүргізу заңдарында сондай-ақ соттардың шешімдердің, үкімдердің және аппеляциялық әрі қадағалау тәртібіндегі өзге де сот актілерінің заңдылығы мен негізділігін тексеру жөніндегі құзыреті айқындалған. Сондықтан, соттарды буындарға бөлумен қатар, оларды белгілі бір сот функцияларын орындауға байланысты сот сатыларына бөлу заңнамалық деңгейде көзделді.  Әрбір сот ісі бір-бірінен көлемімен және істерді сотта қарау бойынша өкілеттіктерінің сипатымен, құзыретімен ажыратылатын бірнеше соттарда (немесе олардың құрылымдық бөлімшелерінде) заңнамада көзделген кезекпен қаралуы мүмкін. Сот сатылары мынадай түрде құрылған: әрбір кейінгі саты іс жүргізу заңдарында белгіленген тәртіппен  төменгі тұрған соттың үкімдерін, қаулылары, ұйғарымдары мен шешімдерін қарауға құқылы, яғни сот қадағалау функциясын, бірақ істерді қарау және шешу бойынша тек төмен  сатыдағы соттың қызметіне байланысты жүзеге асыруға құқылы. Соттардың заң күшіне енбеген сот қаулыларының заңдылығы мен негізділігіне  шағымдар мен наразылықтарды тексеруге өкілеттік берілген соттар аппеляциялық сатыдағы соттар деп аталады. Заңды күшіне енбеген сот актілеріне аппеляциялық  тәртіппен шағым беру құқығы сотталғанға, ақталғанға, олардың қорғаушылары мен заңды өкілдеріне, азаматтық талапкерге, азаматтық жауапкерше және олардың өкілдеріне жатады. Прокурор әрбір заңсыз және негізсіш сот актісіне наразылық білдіруге құқылы.