Атырау қаласының тұрақты даму стратегиясы

экологиялық жұмысының кешенді  түрде іске асырылу талабы үнемі  сақталып

сыныптан және мектептен  тыс экологиялық жұмыстарға оқушыларды түгел қатыстыру

барлық экологиялық жұмыс  түріне тартылғанжәне тартылатын оқушымен жұмыс жүргізгенде

Біз зерттеулерімізді осы  ұстанымдарды ескере отырып жүргіздік, себебі қазіргі

Біздің пікірімізше, физикалық  география пәнінен жүргізілетін экологиялық мазмұндағы сыныптан

сыныптан тыс жұмыстардың  жан-жақты болуы, білім беру және тәрбие

мектеп бағдарламасында  оқу материалдарын экологиялық  жұмыстармен байланыстыру барысында  оқушылардың

Сабақ мазмұндары мектеп бағдарламасында  шектеулі болуына байланысты күнделікті өмірде

Міне, осы орайда сыныптан тыс жұмыстарда оқушыларға экологиялық  білім

1.экологиялық үйірме (экологиялық  апталық, экологиялық кештер, экологиялық  соқпақтар);

2.табиғи ортадағы жұмыстар (топсеруен, танымжорық).

Осы бағытта жүргізілген  істер – оқушылардың экологиялық  жауапкершілік сезімдерін,

Оқушылардың экологиялық  біліктерін қалыптастыруға бағытталған  сыныптан тыс жұмыстардың ішінде

оқу процесімен салыстырғанда  сыныптан тыс уақытта экологияның  теориялық мәселелерін

оқушылардың теориялық материалдарды  меңгеруінде экологиялық және табиғат  қорғау мәселелерін

оқушылардың экологиялық  қабілетін жетілдіре түсу үшін олардың  әрқайсысының жеке

Сонымен қатар, экологиялық  үйірме арқылы оқушылардың экологиялық  жұмыстарға белменділігін

Мәселен, үйірме жұмысының  барысында “Эйкос” – үйірме жұмысының негізгі

оқушылардың экологиялық  білімдерін тереңдету, экологиялық  біліктерін дамыту, оларға экологиялық

үйірме отырыстарында  күнделікті өмірмен, табиғи ортамен  тікелей байланысты жүзеге

шығармашылық жұмыстарды жандандыру, экологиялық іскерлік, дағдыны қалыптастыру.

Сонымен қатар, экологиялық  үйірмедегі жұмыстар жергілікті жерде  оқушылардың экологиялық

Өз зертеуімізде үйірме арқылы экологиялық біліктерді дамытуға бағытталған  мектептік

Пәндік апталықтар (география  және экология апталығы) жыл сайын  өткізілді.

Біздің өткізген мектептік  геоэкологиялық олимпиаданың сұрақтары  мына педагогикалық талаптарды

әр тапсырманың жас  ерекшелігіне және оқыту дәрежесіне сәйкестігі;

сұрақтардың маңыздылығы;

сұрақтардың экологиялық  бағыттылығы, өлкетану материалына  сүйенуі;

проблемалық тапсырмаларды  пайдалануы.

Арнайы таспырмалардың мазмұны  мынау:

1.Туристік жорық уақытында  өз жеріңнің табиғатты қорғау  тәртібінің жеке

2.Өз елді мекеніңдегі  су алабын қорғау шараларының  жүйесін дайында

3.Өз жеріңнің табиғат  аймағында адамның шаруашылық  іс-әрекетінен табиғат комплексінің

Сонымен, үйірме жұмысы экологиялық  мәселелерді терең ұғынуға жағдай жасайды

Ал оқушыларды туристік жорықтарға, экскурсияға шығура кезінде алдын-ала  баруға

Сондықтан да оны сабақтан тыс жұмыстардың ішінде оқушылардың  экологиялық

Мұғалімдерге экологиялық  соқпақты ұйымдастыру үшін төмендегідей методикалық ұсынбалар жаздық:

экологиялық соқпақ – табиғи ортада іске асырылады.

Экологиялық соқпақ ұйымдастыру  үшін алдымен орнын таңдап белгілеу керек.

3)экологиялық соқпақтың  тиімді қашықтығы – екі жарым,  үш шақырым

4)экологиялық соқпақ шамамен  тұйықталған жіп тәрізді бастауы  мен соңы

5)экологиялық соқпақ өтетін  жер алдымен мұқият зерттеліп,  кейін жергілікті

6)экологиялық соқпақ бөліктеріне  өзіндік атау беру арқылы оның  маңыздылығын

7)соқпақтың әрбір бөлігін  мектеп оқушыларына қамқорлыққа  бөліп беріп, оған

8)мұғалімдерден және үлгілі  оқушылардан экскурсоводтар дайындалуы, олардың қай жерге

экологиялық соқпақты ұйымдастырудың оқушылар үшін маңыздылығы: табиғи ортасымен  дұрыс

Экологиялық үйірме жұмысымен  қатар, сабақтан тыс уақытта оқушылардың  экологиялық

Экскурсияның негізгі  объектісі – табиғат компоненттері. Олар өлкетану негізінде

Табиғи ортамен тікелей  байланыста болу, табиғат заңдылықтарын, табиғи құбылыстарды

Жалпы айтқанда, қоршаған ортаны қорғау жұмысын ұйымдастыруға, табиғи ортада

Экскурсия барысында табиғи ортаға байланысты ұйымдастырылған  жұмыстар экологиялық біліктерді

Экскурсиялар кезінде  сабақтан тыс уақытта мектеп бағдарламасына байланысты жұмыстарды

Аталған жұмыстар төмендегіше  қаралады:

бақылауға алынған объектілерді іріктеп алу;

табиғат объектісінің жағдайын саналы да ұқыпты анықтау.

Экскурсиялар барысында  бір-бірімен байланысты үш мақсат бар:

1)табиғи ортаны қорғау  талаптарын ескеріп, оқушылардың  экологиялық біліктерін қалыптастыру;

2)ағаш отырғызу, қалдық  заттардан өзен жағасын, өзенді, бақтардың ішін

3)оқушылардың іс-әрекетін  дұрыс ұйымдастыру. 

Бағдарламалық экскурсияны  осы мақсаттағы экологиялық сұрақтармен  толықтырып, экскурсия барысында

№1 кесте. Сыныптардағы экологиялық  экскурсияның өткізілу мерзімдері мен  мазмұндары

Сынып Жыл мезгілдері Экскурсияның мазмұны 

6 Күз Өз облысының жер  бедерін, тау

6 Күз Жергілікті жерді  бағдарлап картаға түсіру. Экологиясы

6 Көктем Территориялық  табиғат кешенін сипаттау, экологиялық  бүлінулерді есепке

7 Күз Көктемде орындалған  жұмыстар нәтижесін тексеру. 

7 Көктем Территориялық  табиғат кешенін сипаттау, оны  тиімді

8 Көктем Табиғи жағдайларды  пайдалану бағдарламасын дайындау  және олардың

Экскурсия кезінде жүзеге асырылған жұмыстардан басқа  көптеген іс-әрекеттерді табиғи

Мәселен, қазіргі уақытта  шағын өзендер мен су қоймаларын қорғау

Мектеп оқушылары топырақ  эрозиясына қасры күресті ұйымдастыруға  өз мүмкіндігінше

№ 2 кесте. Сыныптан тыс кезінде  қалыптасатын экологиялық біліктер

Сынып Сыныптан тыс экологиялық  жұмыстардың түрлері Қалыптасатын экологиялық

6-8 1.Экологиялық үйірме  Адамның табиғатты қорғау ережелерін  орындау қажеттілігін

А) экологиялық апталық  Табиғатты ұтымды пайдалану бағдарламасын  жасау.

ә) экологиялық кештер Табиғатты  қорғаудың жолдарын болжау біліктері.

Б) экологиялық соқпақ Өз қоршаған ортасының, ауылының, маңайының  ластануына

6-8 2. Табиғи ортадағы жұмыстар  Табиғат ресурстарын бағалау  біліктері. 

А) экскурсиялар Экологиялық  проблемаларды шешудің қажеттілігін негіздеу біліктері.

ә) экологиялық жорықтар Адам өзінің жергілікті тіршілігінде табиғаттың зардаптарының

процестерін байқауға үйретеміз. Ол шұқанақтардың санын есептеу  мен аумағын

Қорыта айтқанда, оқушылардың  экологиялық біліктерін сабақтан және сыныптан тыс

2)табиғи ортадағы жұмыстар (экскурсиялар, жорықтар, экспедициялар).

Осы көрсетілген жұмыстар түрлері арқылы әр мұғалім оқушылардың  іс-жүзінде

Сонымен қатар, сыныптан тыс  экологиялық жұмыстар, мұғалімге:

“табиғат-адам-өндіріс” байланыстарын  жүйелі түрде көрсетуге;

оқушыларды әлеуметтік экология және геоэкология мазмұнымен таныстыруға;

оқытуды проблемалық түрде  өткізуге;

экологиялық білімді практикада қолданудың барлық мүмкіндігін жасауға;

өлкетану және халықтық педагогика материалдарын кең пайдалану  жолдарын көрсетуге

Бүгінгі планетаның экологиялық  жағдайының нашарлауы тез арада  қоғамның экологиялық

2.3 Экологиялық білімнің  халық педагогикасынында өрнектелуі.

Кейінгі жылдары халықтық педагогиканы жан-жақты зерттеу, жинақтау, оны үкіл

Әр халықтың ғасырлар бойы жиналып қалыптасқан, өзіне тән  салт-сана,

Әр халықтың әдет-ғұрпы  да әртүрлі. Оған себеп – сол

Қазақ халқының әдет-ғұрыптары  көп салалы. Біз бұл еңбекте, әрине

Қазақтың ежелден келе жатқан сенімдерінің бірі – көкке  сену.

Қазақтар Айды, жұлдыздарды, көктің ажырамас бөлшегі деп ұққан. Қазақтар

«Жетіқарақшы» жұлдызы жеті ұры екен, күндіз ұрлық істеп, кешке

«Шолпан» - қойшылардың жұлдызы. Ол шыққанда малшылар малдарын

«Құс жолы» арқылы құстар ұшатындықтан, жұлдыздың аты осылайша аталады.

Көктемде алғаш рет  күн күркіреп, найзағай ойнағанда  қазақтар қолындағы

Құйынды қазақтар әзәзіл, шайтан деп ойлап, құйын арасында қалмауға

Жер сілкіну жиілеп кетсе, онда ел болып мал сойып,

Қазақтарда от ең қасиетті нәрселердің бірі саналады. Қазақтардың  «отағасы»

Қазақ халқы отпен аластауды  ырым етеді. «Алас, алас, әр

Ертеде бір орыннан  екінші орынға көшкенде бүкіл ауыл, ру

Қазақ халқының оттан бөлек  киелі саналатын заттар мен құбылыстар

Біздің ежелде өмір сүрген ата-бабаларымыз бұрын, арқардың мүйізін, малды

Туған орта, өскен жұрттың  қасиеттері, олардың тұрмысы мен  күнкөрісінің

Қазақ халқында араларын көп  қашықтатпай бірге көшіп-қонып, жер-суды да

Міне, адамның миына сіңген осы сияқты әдеттердің сарқыншақтары  атадан

Ежелден келе жатқан ата кәсіп, қоршаған орта, табиғат тағылымы,

Сан ғасырлық өмір тәжірибесімен  сұрыпталып, сараланып, сана сүзгісінен екшеліп

Қазақтың ежелгі әдет-ғұрыптары  мен салт-саналары, моральдық, адамгершілік қасиеттерін қамтитын

Тәңірлік түсінік (көп  қүдайға табынушылық) ежелгі қазақ  халқының наным-түсінігінде

Қазақтың салт-дәстүр, әдет-ғұрыптарына  қайта оралудың рөлі тұралы Елбасы Н.Ә.

«Қай халық болса да өз тарихын, төл дәстүр-салтын, ауыз

Табиғат, Жер — Ана, Отан, Туған жер, Атамекен деген

Жер-Ана өз анаң егіз екен,

Мейірімдері мейлінше теңіз  екен.

Анам туды Жер-Ана жетілдірді,

Осыны өзім өмірге негіз етем… 

Табиғат — бүкіл тіршілік атаулының алтын ұясы және аялы

Адамдар, Жер - сенің аяулы  бесігің,

Осы жер үстінде аштың  сен тіршіліктің есігін.

Онымен кіндіктес жаның  да, қаның да,

Жер-жаһанды аялап тұр  алақаныңда...

Күнім сенсің, тас төбемде  тұрса түн, Апам сенсің жолдан

Табиғат әсемдік төркінісің,

Ән саламын бір сенің  көркің үшін.

Жан-жануар табынын бір  өзіңе,

Сенен алын тұрғаңдай бар  тынысын.

О, туған жер қадіріңді  кім білген,

Мен қырыңнан теруші едім бүлдірген.

Сенде өткізген артық екен бір күнім,

Басқа жерде той тойлаған мың күннен.

Табиғаттың басты байлығы - жер. Адамдар, жануарлар мен өсімдіктер

Жетістіктің жетер жері —  нендей сын?

Көр қазасың өзіңе-өзің көрмейсің.

Сен құласаң жерге барып  бөлендің,

Жар құласа, жерді қайда  жерлейсің?

Адам өмір сүруі үшін табиғат  байлықтары керек. Қазақстанда түрлі

Кен айтады ел мен жұрттың  өлшемін,

Кенде жатыр күш-құлт пен  мол сенім..

Кенің бар ма? Жоқ болса, егер жарлысың,

Кенің болса, келешегің зор  сенің.

Табиғат байлығының бір тобы, жер бетінің сәулеті, еліміздің  дәулеті

Ну орман, жасыл орман, мынау орман,

Далаға қорған болып тұра қалған.

Барлығы баласындай бір-ақ үйдің,

Барлығы жаралғандай бір  адамнан.

Осындайда ойланып қой, жігітім, жығылмайсың орманыңа сүйенсең. Біздің еліміздің

Табиғат пен тазалық бар  айтарым,

Жаным аңсап, сезінді талай  төнім.

Адамдарға ақыл бер, заңғар аспан,

Жер бетіне шапақ төк, арай таңым.

Жаратылыс деген ең ізгі анадан,

Туғаннан соң нөр алъш түз даладан.

Жалбарына бастады табиғатқа,

Табиғаттың заңғарын бұзған адам.

Туған табиғатқа деген  сүйіспеншілік пен оған деген  үнемді көзқарас

Табиғатқа деген сүйіспеншілігін, оның құбылыстарын бақылаудың бай өмірлік  тәжірибесін

Экологиялық мәселеге байланысты тыйым сөздерге тоқталсақ:

Аққуды атпа, кір жуған  суды өзенге төкпе, ақты төкпе,

Қазіргі мектептегі білім  беру деңгейі оқыту мен тәрбиелеу  процесіне

Оқушыларға экологиялық  тәрбие берудің негізгі көзі оқу  процесі, пәндерді

Этнопедагогика негізінде  экологиялық білім мен тәрбие беру жобасы үш

Мемлекетіміз тәуелсіздік  алғаннан бері елдің сана-сезімінде  түбегейлі өзгерістер болды.

Осы тұрғыдан келгенде, үздіксіз білім беру жүйесінің базалық  буыны

Мемлекетіміздің төуелсіздігін  нығайтып, асқақ руханият пен азаматтықты  өркендету, жағдайы

Жаңа мыңжылдықта ғылым  мен техниканың, мәдениеттің шарықтау, биікке көтеріліп,

Қазіргі қоғамдық-әлеуметтік, рухани өмір талаптарынан туындап отырғанындай, оку процесінде

Қазақ этнопедагогикасы тұралы ұғым еліміз егемендігін алғаннаң бері қайта

Табиғатты қорғау мөселесі - педагогикалық мәселелердің негізгі  бөлігі. Қай

Алаштың ардақты тұлғалары  А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев тардың педагогика, психология

Экология мөселесіне арналған ғылыми-танымдық еңбектердің қай-қайсында экология проблемаларын, оны

Қоршаған ортаны қорғау аясындағы  білім беру, тек саясаттанушылар  мен

Экологиялық төрбие мәселесі-ұрпақтың білімі мен төрбиесін қалыптастырудың  бір бөлігі.

Халқымыздың жаратылыс тұралы, оны қорғап, сақтау жөніндегі салт-дәстүрлерін, халық

Жас ерекшеліктеріне байланысты психика мен төрбиені зерттеуші  педагог-психологтар, кіші

Табиғаттың нақты нысандары  мен құбылыстары туралы;

Адам мен табиғаттың, табиғат  құбылыстары мен адам арасындағы

бірлік -үндестік туралы;

Табиғат байланыстарын қорғау мен сақғау, пайдалану тұралы. Бұл  мағлұматтар

Негізгі экологиялық ұғымдарды  түсіндіруде этнопедагогика мұраларының  ұтымды қолданылуы сабақта

Оқушылардың табиғатпен қарым-қатынас  жасауға деген рухани

қажетсінуін дамьпу, қоршаған ортаға зиян келтірмейтін, ластамайтын,

залал тигізбейтін нормаларды сақтауда ұлттық салт-дәстүр мен әдет-

ғұрпын дағдыларды күнделікті өмірлік дағды ретінде қолдануын;