Герундий және оның сөйлемдегі қызметі

Герундий

МАЗМҰНЫ 
КІРІСПЕ

 

I БӨЛІМ.  Герундий және оның сөйлемдегі  қызметі. 
1.1. Герундий ұғымының жалпы сипаттамасы, оның белгілері мен қасиеттері 
1.2. Герундийдің сөйлемдегі басты қызметі

 

II БӨЛІМ.  Герундийді аудару және аударма  кезіндегі оның формалары. 
2.1. Герундийді аудару тәсілдері мен эквивалентті таңдау  
2.2. Герундийді формаларға бөлу

 

ҚОРЫТЫНДЫ 
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
ҚОСЫМША

 

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс 
Жұмыс көлемі: 21 бет 
 
 
  
КІРІСПЕ

 
Ақпаратты беру кезіңде, әдетте, іс-әрекеттің  мағынасын, қызметін немесе процесті 
Зерттеу жұмысының объектісі болып етістіктің жақсыз тұлғасы ретінде герундий 
Зерттеу жұмысы болып герундийдің аударма кезіндегі ерекшеліктерін қарастыру болып 
Курстық жұмыстың мақсаты- герундий формаларының сөйлемдегі әр түрлі қызмет 
Курстық жұмыста белгіленген мақсаттарға қол жеткізу үшін келесі нұсқаулар 
1) таңдалған тақырып бойынша әдебиеттерді қарастыру;

2) «герундий» ұғымын, оның басты қасиеттерін анықтау

3) лексикалық бірліктерді  таңдау;

4) таңдалған мысалдарды  олардың сөйлемдегі қаңдай қызметті  атқаратына байланысты 
Берілген мақсаттарды іске асыру мақсатында берілген курстық жұмыста зерттеу 
Жұмыстың практикалық маңыздылығы болып курстық жұмыстың зерттеу жұмыстарының нәтижесі 
Берілген курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер 
Кіріспеде таңдалған тақырыптың ерекшелігі, ғылыми және зерттеу өзектілігі белгіленген, 
«Герундий және оның сөйлемдегі қызметі» атты бірінші бөлімде  
«Герундийді аудару және оның формалары» атты екінші бөлімде герундийді 
Қорытындыда зерттеу кезіндегі басты нәтижелер талқыланады.  
Қосымшада герундийді қолдану мысалдары беріледі.

  
I БӨЛІМ. Герундий және оның сөйлемдегі қызметі.

 
Герундий ұғымының жалпы сипаттамасы, оның белгілері мен қасиеттері  
Герундий - орыс тілі мен қазақ тілінде ұқсастығы жоқ 
“Герундий” атауы латынның “gerere” (әрекет ету) етістігінен шыққан. Ол 
Герундийдің құрылуы есімшенің қасиеттері етістіктен жасалған зат есімге тасымалдана 
Тарихтың бас кезіңде бұл –ing жалғауымен аяқталатын 
Герундийдің екіұдайлылық табиғи ізі жаңа тілде оның қызметінің 
А. В. Клименконың айтуы бойынша, зат есім мен герундийдің 
- іс-әрекетті емес, тек ғана оның атауын, іс-әрекеттің 
- бастауыш, анықтауыш, толықтауыш, пысықтауыш, баяндауыштың бөлшегі ретінде сөйлемде 
- предлогтармен тіркесіп, тәуелдік септіктегі зат есімдермен және тәуелдік 
Герундийдің зат есімнен айырмашылығы оның артикльінің, көпше түрінің болмауында,

Герундий бастауыш қызметінде

Бастауыш қызметінде герундий предлогсыз қолданылады. Аудау кезінде  зат есіммен немесе тұйық раймен аударылады. Мысалы:

Smoking is bad for health. – Темекі шегу денсаулыққа зиянды.

Reading gives you knowledge. – Оқу сізге білім береді.

Герундийде герундиялық айналым пайда болатындай өзіммен бірге етістікке шек қоятын бағыныңқы сөз болуы мүмкін. Мысалы:

Swimming in the lake is forbidden. – Көлде жүзуге тиым салынады.

Қазіргі сөйлеу мәдениетінде бастауыш қызметіндегі герундий тұйық рай сияқты, әдетте, it формальді бастауышпен тіркескен құрылысында қолданылады. Мысалы:

It was dangerous for him swimming in such cold water. – Осындай суық суда жүзу ол үшін қауіпті болды.

Герундий тура толықтауыш қызметінде

He hates being asked about it.- Ол одан бұл мәселе туралы сұрағанды өте ұнатпайды.

Герундий тура толықтауыш қызметінде әдетте келесі етістіктерден кейін қолданылады:

to like – ұнату; to prefer – қалау; to regret — өкіну; to want – қажет ету; to enjoy – ләззат алу; to continue – жалғастыру; to mind – қарсы болу, қарсылық білдіру; to feel like – бейім болу; to avoid – қашқақтау; to excuse – кешіру

және келесі тіркестерден кейін:

it cannot help – бір нәрсеге шыдай алмау; is no use – бекер; it is useless –мағынасыз; to be worth – соған тұрарлық.

Герундий жанама толықтауыш қызметінде

The archaeologists succeeded in excavating several new sities.- Археологтарға бірнеше жаңа аймақтарды қазуы қолдарынан келді.

Жанама толықтауыш қызметінде герундий келесі предлогтармен тіркескен етістіктерден кейін қолданылады:

to aim at – мақсат қою, ұмтылу; to fall to – бастау; to turn to – қатынасу, біреуге жолығу; to insist on (upon) – талап ету; to keep from – кедергі жасау; to prevent from – кедергі болу; to complain of – шағымдану ; to think of (about) – бір нәрсе туралы ойлау; to accuse of – айыптаy; to suspect of – күдіктену; to object to – қарсылық білдіру; to be fond of – қатты сүю; to be furious at – қатты ыза болу, ашулану.

Зат есімнің предлогтармен тіркесінен кейін:

for fear of -  қауіптенуден, қорқыныштан; in terror of – бір нәрседен қорқа отырып; in the hope – үміттене отырып; with the object of – бір нәрсе үшін, мақсатпен.

Күрделі предлогтардан кейін:

far from – бір нәрсе үшін алыс, алыстырақ; instead of – бір нәрсенің орнына.

Герундий анықтауыш қызметінде

Әдетте предлогтармен  тіркескен дерексіз мағынадағы зат  есімдермен қолданылады (for, in, оn). Мысалы:

His intention of getting this book.- Оның мақсаты (қандай?) бұл кітапты табу.

Анықтауыш қызметіндегі герундий тұйық раймен, өткен шақтағы предлогпен тіркескен зат есіммен немесе «үшін» сөзімен басталадын бағыңынқы сөйлеммен анықталады.

Герундий пысықтауыш қызметінде

Берілген жағдайда герундийдің алдына әрқашан да өткен шақтағы етістік пен зат есіммен қолданылуына қатысы жок предлог тұрады. Осындай предлог герундиймен тіркесе отырып уақыт (қашан?), себеп-салдар (неліктен?), мақсат (қандай мақсатпен?), қимыл-сын (қалай? қалайша?) жағдайын қалыптастырады. Осыған сәйкес уақыт, себеп-салдар, мақсат, қимыл-сын жағдайымен аударылады.

 

 

1.1. Герундий ұғымының жалпы  сипаттамасы, оның белгілері мен  қасиеттері 

 

Герундий  — орыс тілі мен қазақ тілінде  ұқсастығы жоқ ерекше грамматикалық  дәреже. Бұл етістік пен зат есімнің қасиеттерін біріктіріп, іс-әрекетті білдіретін етістіктің жақсыз тұлғасы.

“Герундий” атауы латынның “gerere” (әрекет ету) етістігінен шыққан. Ол герундий арқылы іс- әрекеттің іске асу процесіне бағыттайды. Герундий үлкен бағыныңқы сөйлемдерді қолданбауға көмектеседі және қысқа да нұсқа сөз айналымдарын құрастыруды жеңілдетеді.

Герундийдің құрылуы есімшенің қасиеттері етістіктен жасалған зат есімге тасымалдана басталуымен байланысты болды. Бұдан ол есімше сияқты етістік басқаруын алып, одағаймен анықтала басталды, осылайша етістік жүйесіне енді. Басқа қырынан қарайтын болсақ, бұл араласу етістіктен жасалған зат есім  есімшеге белгілі бір әсер ететіндіктен, ұзақ формалардың дамуына әкеп соқты. Етістіктен жасалған зат есімнің әсерінен есімшемен бірге құрылысында герундиймен сипатталатын үрдістің мағынасы арта түсті, бұл ұзақ формалардың дамуына мүмкіншілік берді.

Тарихтың  бас кезіңде  бұл –ing  жалғауымен аяқталатын форма барлық зат есімнің қасиеттері бар субстантивтік дәреже болған. –Ing  етістік формасының 3 қолданысы бар: есімшенің құрылуы, герундия, Continuous тобының шақтары. Уақыт өте келе, тіл дамуының орта және жаңа ағылшындық кезеңінде етістіктен жасалған –ing  жалғауымен аяқталатын зат есімдерді құрастыру тәсілі пайда болды, сонымен қатар бұл етістіктен жасалған зат есімдер етістіктердің кейбір қасиеттерін де сақтайтын болған. Осылай тілде зат есім мен етістік арасындағы жаңа форма- герундий пайда болды. Герундий етістік пен зат есім арасындағы өзгеше бір делдал ретінде қарастырылады. Ағылшын тілінде әрбір етістіктің герундийсі бар және де олар өте кең қолданылады. Кейбір сөйлем айналымдарында тек қана герундийдің қолдануын талап етеді, себебі басқа етістік формалары ол жерде қолданыла алмайды.

Герундийдің екіұдайлылық табиғи ізі  жаңа тілде оның қызметінің екіұдайылығы ретінде сақталды: онда зат есімнің де, етістіктің де қасиеттері бар және де ол осы екі дәреженің әрқайсысымен де байланыс жасайды.

А. В. Клименконың айтуы бойынша, зат  есім мен герундийдің байланысы, соңғысының:

-  іс-әрекетті емес, тек ғана оның атауын, іс-әрекеттің процесін білдіреді;

- бастауыш, анықтауыш, толықтауыш, пысықтауыш, баяндауыштың бөлшегі ретінде  сөйлемде зат есімнің қызметін  атқарады;

- предлогтармен тіркесіп, тәуелдік  септіктегі зат есімдермен және  тәуелдік есімдіктермен анықталады.

Герундийдің зат есімнен айырмашылығы оның артикльінің, көпше түрінің болмауында, сонымен  қатар герундийдің сын есіммен  анықтала алмайтынында тұрады.

Герундийдің етістікпен байланысын қарастыратын болсақ, герундий келесі белгілерімен анықталады:

- етістіктің түбірінен жасалады;

- шақ пен етіс айырмашылығы  бар;

- тура толықтауыш бола алады;

- үстеумен анықтала алады;

Герундийдің етістіктен айырмашылығы оның етістіктің жақсыз тұлғасының болуында, яғни ол жақ  дәрежелерін де, сан дәрежелерін  де анықтай алмайды және  ол баяндауыш қызметін атқара алмайды, ол тек оның бөлшегі бола алады.

Формасы бойынша герундий есімше  II мен перфекті есімшеге ұқсас.

Есімшеге  қарағанда сөйлемде герундийдің  алдында предлогтар, ілік септігінде тұрған зат есімдер немесе тәуелдік есімдіктер тұруы қажет. Мысалы:

The author has succeeded in basing his study on sound principle.- Автор өз зерттеу жұмыстарын дұрыс принциптерге сүйене отырып іске асырды.

In spite of his being tired we had to disturb him.- Оның шаршағанына қарамастан, бізге оны мазалауға тура келді.

I have been told of your friend’s coming soon.- Маған сіздің досыңыздың жақын арада келетінін хабарлады.

Анықтауыш пен пысықтауыш қызметін атқаратын есімшеге қарағанда, герундий бастауыш пен толықтауыш қызметін атқара алады. Мысалы:

Collecting rare books was his favourite occupation.- Сирек кітаптарды жинау оның сүйікті ісі болды.

He likes reading aloud. —  Ол дауыстап оқуды жақсы көреді.

Егер герундий анықтауыш пен пысықтауыш қызметін атқаратын болса, бұл жағдайда оның алдына предлог қойылады (ал есімшеннің алдына ешқашан предлог қойылмайды). Мысалы:

In studying it they applied a new method of deciphering. – Оны зерттеу кезіңде олар шифрді ашудың жаңа әдісін қолданды.

Герундий –ing аяқталатын етістіктен жасалған зат есімге ұқсас болғанмен, оның одан келесі айырмашылықтары бар:

1) Тақырыптық айырмашылығы бар. Мысалы:

He likes showing his photographs. – Ол өзінің суреттерін көрсетуді ұнатады (оған өзінің суреттерін көрсету ұнайды).

The child likes being shown pictures. – Сәбиге оған суреттерді көрсеткен ұнайды (Сәби оған суреттерді көрсеткенді ұнатады).

2) Герундий есімше сияқты дербес уақыт мағынасын бермейтіндігінен, етістікпен берілген іс-әрекетке бір мезгілді немесе өткен шақты іс-әрекетті білдіре алады.

Герундий Indefinite әдетте етістікпен берілген іс-әрекетке бір мезгілді іс-әрекетті (немесе оған байланысты келер шақты) білдіріеді. Мысалы:

I know about his returning from Moscow.- Мен оның Мәскеуден келетіндігін білемін.

Герундий Perfect етістікпен берілген іс-әрекетке өткен шақты іс-әрекетті білдіреді. Мысалы:

I know about his having returnedfrom Moscow.- Мен оның Мәскеуден келгенін білемін.

3) Өтпелі етістіктерден жасалған герундий тура толықтауыш бола алады. Мысалы:

Writing comedies took all his time.- Әзіл-ысқақты жазу оның барлық уақытын алды.

The writing of his work occupied seventeen years.- Оның еңбегінің жазылуы он жеті жылды қамтыды.

4) Етістіктен жасалған зат есімдерге қарағанда герундий көпше түрдің формасын алмайды, артикльмен қолданылмайды және етістіктен жасалған зат есімдер сияқты сын есіммен емес, үстеумен анықталады.

 

 

Герундийдің етістікпен байланысын қарастыратын болсақ, герундий келесі белгілерімен анықталады:  
- етістіктің түбірінен жасалады;  
- шақ пен етіс айырмашылығы бар;  
- тура толықтауыш бола алады;  
- үстеумен анықтала алады;  
Герундийдің етістіктен айырмашылығы оның етістіктің жақсыз тұлғасының болуында, яғни 
Формасы бойынша герундий есімше II мен перфекті есімшеге 
Есімшеге қарағанда сөйлемде герундийдің алдында предлогтар, ілік септігінде тұрған 
The author has succeeded in basing his study on 
In spite of his being tired we had to 
I have been told of your friend’s coming soon.- 
Анықтауыш пен пысықтауыш қызметін атқаратын есімшеге қарағанда, герундий бастауыш 
Collecting rare books was his favourite occupation.- Сирек кітаптарды 
He likes reading aloud. - Ол дауыстап оқуды 
Егер герундий анықтауыш пен пысықтауыш қызметін атқаратын болса, бұл 
In studying it they applied a new method of 
Герундий –ing аяқталатын етістіктен жасалған зат есімге ұқсас болғанмен, 
1) Тақырыптық айырмашылығы бар. Мысалы:  
He likes showing his photographs. – Ол өзінің суреттерін 
The child likes being shown pictures. – Сәбиге оған 
2) Герундий есімше сияқты дербес уақыт мағынасын бермейтіндігінен, етістікпен 
Герундий Indefinite әдетте етістікпен берілген іс-әрекетке бір мезгілді іс-әрекетті 
I know about his returning from Moscow.- Мен оның 
Герундий Perfect етістікпен берілген іс-әрекетке өткен шақты іс-әрекетті білдіреді. 
I know about his having returned from Moscow.- Мен 
3) Өтпелі етістіктерден жасалған герундий тура толықтауыш бола алады. 
Writing comedies took all his time.- Әзіл-ысқақты жазу оның 
The writing of his work occupied seventeen years.- Оның 
4) Етістіктен жасалған зат есімдерге қарағанда герундий көпше түрдің

 

1.2. Герундийдің  сөйлемдегі басты қызметі 

 
Герундий бастауыш қызметінде  
Бастауыш қызметінде герундий предлогсыз қолданылады. Аудау кезінде зат есіммен 
Smoking is bad for health. – Темекі шегу денсаулыққа 
Reading gives you knowledge. – Оқу сізге білім береді. 
Герундийде герундиялық айналым пайда болатындай өзіммен бірге етістікке шек 
Swimming in the lake is forbidden. – Көлде жүзуге 
Қазіргі сөйлеу мәдениетінде бастауыш қызметіндегі герундий тұйық рай сияқты, 
It was dangerous for him swimming in such cold 
Герундий тура толықтауыш қызметінде  
He hates being asked about it.- Ол одан бұл 
Герундий тура толықтауыш қызметінде әдетте келесі етістіктерден кейін қолданылады: 
to like – ұнату; to prefer – қалау; to 
және келесі тіркестерден кейін:  
it cannot help – бір нәрсеге шыдай алмау; is 
Герундий жанама толықтауыш қызметінде  
The archaeologists succeeded in excavating several new sities.- Археологтарға 
Жанама толықтауыш қызметінде герундий келесі предлогтармен тіркескен етістіктерден кейін 
to aim at – мақсат қою, ұмтылу; to fall 
Зат есімнің предлогтармен тіркесінен кейін:  
for fear of - қауіптенуден, қорқыныштан; in terror 
Күрделі предлогтардан кейін:  
far from – бір нәрсе үшін алыс, алыстырақ; instead 
Герундий анықтауыш қызметінде  
Әдетте предлогтармен тіркескен дерексіз мағынадағы зат есімдермен қолданылады (for, 
His intention of getting this book.- Оның мақсаты (қандай?) 
Анықтауыш қызметіндегі герундий тұйық раймен, өткен шақтағы предлогпен тіркескен 
Герундий пысықтауыш қызметінде  
Берілген жағдайда герундийдің алдына әрқашан да өткен шақтағы етістік