Герундий және оның сөйлемдегі қызметі

 

 

 

II БӨЛІМ.  Герундийді аудару және аударма  кезіндегі оның формалары. 

 

Герундийдің перфекті формасы туралы түсінік

Әрбір аудармашы аудару кезінде  аударманы тұпнұсқаға ең жақын мағынасымен  аударуға тырысу керек. Аударма процессі кезінде әдетте аудармашы көп  қиындыққа тап болады. Соның бірі бұл герундийді аудару. Бұл курстық  жұмыста герундийді қалай аудару керектігі туралы баяндалған. Осындан  қорытынды шығара келе, герундий- бұл  ағылшын тілінің құрылысындағы  жақсыз тұлғаларының ең өзгеше формасы  екендігін білдім. Егер де тұйық  рай мен есімше формасы барлық замандас европалық тілдерге тән  болса, герундийдің тек испан  тілінде ғана ұқсастығы бар.  Бұл форма өзінде етістік пен субстантивті белгілерді біріктіреді.

Осыған байланысты, герундийде  етістік белгілері болғандықтан және де ол тура толықтауыш бола алатына байланысты ол сөйлемде тек қана субстантивті позициясында ғана бола алады. Бұл оның жай сөйлемді күрделендіруге кедергі келтіреді, сондықтан да ол әдетте басқа тілдердің бағыныңқы сөйлемдерінде берілетін ойды қысқа да нұсқа берілу жолы болып табылады. Зерттеу жұмысы барысында мен ағылшын тіліндегі герундийге байланысты бірқатар қорытындыларға келдім.

Бірінші бөлімде герундийдің  жалпы анықтамасы, белгілері, қасиеттері, оның тарихы мен сөйлемдегі қызметі  көрсетілген. Бұл бөлімде мен  осындай қорытындыларға келдім:

- Герундий- бұл орыс тілі  мен қазақ тілінде ұқсастығы  жоқ ағылшын тілінің етістіктің  жалғыз формасы.

- Герундий формасында  дербес уақыттың мағынасы жоқ,  бірақ ол осы, келер және  өткен шақты білдіре алады.

- Герундий сөйлемде бастауыш, толықтауыш, анықтауыш, пысықтауыш  және баяндауыштың бөлшегі ретінде  қызмет атқарады.

- Герундий екіұдайлы қызмет  атқарады, яғни онда  зат есімнің де, етістіктің де қасиеттері бар.

Екінші бөлімде  герундийді аудару тәсілдері, оны аудару кезінде эквивалентті таңдау және оның формалары туралы айтылған. Бұл бөлімнен осындай қорытындылар шықты:

- Герундийді тұйық раймен, етістіктен жасалған зат есіммен,  көсемшемен, бағыңынқы сөйлемнің  етістігінің қызметін атқаратын  етістіктің жақсыз формасымен  аударуға болады.

- Аудару кезінде герундийге  эквивалент таңдау етістіктердің  герундиймен  және тұйық раймен қиыстыру арқылы жүзеге асырылады.

- Герундийдің 4 формасы  бар.

- Герундийдің жай формасы  етістік-баяндауышпен көрсетілген  іс-әрекетке қатар іс-әрекетті  білдіреді және соған байланысты  осы шаққа, келер шаққа немесе  өткен шаққа қатысты бола алады.

- Герундийдің перфекті  формасы сипатталып тұрған іс-әрекет  басыңқы сөйлемдегі іс-әрекетке  уақыты бойынша келер шақта  болғанын көрсетеді.

Қорытындылай келе, мен  герундий туралы көптеген жаңа мәліметтер білдім. Оны шығу тарихын, белгілерін, қасиеттерін зерттей отырып, мен  герундийді дұрыс аударуға үйрендім. Бұл, әрине, менің мамандығым үшін өте  үлкен рөл атқарады. Себебі герундий қазіргі кезде өте жие кездеседі, әсіресе күнделікті өмірдің сөйлеу мәдениетінде. Герундий жайлы зерттеу  өте қызықты да әсерлі болды. Енді мен оны тұйық райдан, есімше сияқты етістіктің басқа жақсыз тұлғаларынан оңай ажырата аламын. Және де оны  сөйлемде қалай қолданылатынын білемін. Бұл маңызды жайт, себебі дұрыс  құрылмаған сөйлем сауатсыздықтың белгісі. Енді герундийдің сөйлемдегі қандай қызмет атқара алатына сүйене отырып, мен сөйлемді дұрыс құрастыра  аламын, герундийдің қайда және қашан  тұру керек екендігін білемін.

Менің ойымша әрбір аудармашы  герундий туралы көп білу керек, себебі бұл ағылшын тілінде жаңа құбылыс  және ол болашақта бұдан да кең  қолданысқа түседі.  Сол кезде, оны ажырата білу, аудара білу өте маңызды болады.

 

 

Қосымша

Герундийді қолдану мысалдары

№	Ағылшын тілі	Қазақ тіліне аудармасы
1	I can do that without your helping me	Мен бұны сіздің көмегіңізсіз істей аламын.
2	I don’t think you will gain anything by waiting	Мен сіз кутіп тұрып, бір нәрсеге қол жеткізесіз деп ойламаймын.
3	He left the room without saying a word	Ол бөлмеден үн қатпай шықты.
4	After learning the truth he got angry	Ол шыңдықты білген соң ызаланды.
5	On coming home he went to bed	Ол үйге келісімен, ұйқыға кетті.
6	He avoids using this word	Ол бұл сөзді қолданудан қашқақтайды.
7	The book is worth reading	Кітап  оқып шығуға тұрарлық.
8	There is no use studying all day long	Күні бойы оқу мағынасыз.
9	He started working	Ол жұмыс істей бастады.
10	Reading is good for you	Оқу сіз үшін пайдалы.
11	I know of his playing in an orchestra	Мен оның оркестрде ойнайтынын білемін.
12	I know of his having played in an orchestra	Мен оның оркестрде ойнағанын білемін.
13	Thank you for coming.	Келгеніңізге рахмет.
14	I like reading.	Мен оқуды ұнатамын.
15	Swimming is my favourite sport.	Жүзу- менің ең сүйікті спорттың түрі.
16	Do you remember my asking for the book before?	Сенің есіңде ме, мен сенен бұл кітапты бұрын сұрағанмын?
17	I am proud of having won this difficult competition	Мен бұл қиын жарысты жеңіп алғанымды мақтан тұтамын.
18	he is fond of reading	Ол оқығанды ұнатады.
19	thank you for inviting me	Мені шақырғандарын үшін рахмет.
20	he insisted on my leaving at once	Ол менің тез арада кеткенімді талап етті.
21	he objected to Helen taking part in the meeting	Ол Хеленның жиналысқа қатысуына қарсылық білдірді.
22	He was proud of having passed his exams very well.	Ол емтихандарды өте жақсы тапсырғанын мақтан тұтады.
23	I couldn’t help laughing when I saw her in that strange dress.	Мен оны осы бір түрлі киімде көргенде күлкіден тұра алмадым.
24	He was fond of reading when he was a child.	Бала кезіңде ол оқуды өте  жақсы көрген.
25	He went out without saying a word.	Ол үн қатпай кетіп қалды.
26	On entering the room, we found it empty.	Бөлмеге кіргенде, біз оның бос екенін көрдік.
27	I thanked him for having helped me in my studies.	Мен оған менің сабағыма көмектескені үшін алғысымды айттым.
28	I remember hearing this story before.	Менің бұл әңгімені бұрын естігенім есімде.
29	Everybody laughed on hearing his answer.	Бәрі оның жауабын естіп, күлді.
30	I go in for skiing.	Мен щаңғы спортымен айналысамын.
31	Stop talking, please.	Өтінемін, сөйлеуді тоқтатыңызшы.
32	I don’t feel like eating.	Менің қазір тамақ ішкім келіп тұрған жок.

 

 
2.1. Герундийді  аудару тәсілдері мен эквивалентті  таңдау 

 
Герундийді келесі жолдармен аударуға болады:  
1) Тұйық раймен:  
She stopped answering my letters. – Ол менің хаттарыма 
2) Етістіктен жасалған зат есіммен:  
After finishing school he went on an expedition.- Мектепті 
3) Көсемшемен:  
In examining the manuscript the historian discovered a curious 
4) Бағыңынқы сөйлемнің етістігінің қызметін атқаратын етістіктің жақсыз формасымен:  
This volume differs from the previous in embracing a 
Нақты ағылшын тілінің эквалентін таңдау кезіндегі мәселердің бірі болып 
Тұйық рай әдетте келесі етістіктерден кейін қолданылады:  
agree –қолдау;  
intend - ниеттену;  
learn – білу, оқу;  
manage – қолынан келу;  
mean - мағынасында;  
offer - ұсыну;  
plan - жоспарлау;  
demand – талап ету;  
deserve – тұрарлық болу;  
expect – тосу, күту;  
fail – сәтсіздіктерге ұшырау;  
forget - ұмыту;  
wait - күту;  
want - қалау.  
Мысалы:  
We hope to buy a car. – Біз машинаны 
You expected to get all information you need. – 
He doesn’t want to produce these goods. – Оның 
You want to use a new computer – Сенің 
He deserves to be sent to peison – Ол 
Герундий әдетте келесі етістіктерден кейін қолданылады:  
forbid – рұқсат бермеу;  
mention –еске салу;  
miss - өткізу;  
postpone – артқа қалдыру;  
complete - бітіру;  
consider – бағалау;  
delay – артқа қалдыру;  
deny – мойындамау, терістеу;  
discuss - талқылау;  
enjoy – ләззат алу;  
finish - бітіру;  
keep – ұстау, жалғастыру;  
Мысалы:  
He enjoys talking to you. – Ол сенімен 
They postponed leaving. – Олар жол жүруді артқа қалдырды.  
They stopped firing. – Олар аттысуды тоқтатты.  
He regrets being unable to help. – Ол көмектесе 
Герундий сонымен қатар келесі айналымдардан кейін қолданылады:  
approve of something – бір нәрсені қолдау;  
insist on smth – бір нәрсені талап ету;  
be better off – ең жақсы күйде/ жағдайда болу; 
keep on doing smth – бір нәрсені істеуді жалғастыру; 
can’t help doing smth – бір нәрсені істемейге тұра 
look forward to smth – бір нәрсені шыдамсыз күту; 
count on smth – бір нәрсеге үміттену;  
object to doing smth – бір нәрсеге қарсы болу; 
don’t mind- қарсы болмау;  
think about smth – бір нәрсе туралы ойлау;  
forget about smth – бір нәрсені ұмыту;  
think of smth – бір нәрсе туралы ойлау;  
get through smth – бір нәрседен өту.  
Мысалы:  
He couldn’t help laughing. – Ол күлкіден тұра алмады.  
You should think about taking this examination. – 
They insist on paying immediately. – Олар дереу ақы 
He doesn’t mind getting up early. – Олар ерте 
Mother object to his smoking too much. – Анам 
To remember, to forget, to stop етістіктерінен кейін герундийді 
I remember meeeting him for the first time 
I must remember to meet him at the station 
Jake completely forgot buying two pounds of sugar the 
Jake forgot to buy sugar although I reminded him 
“Stop talking!”, the teacher shouted in exasperation. –  
They stopped to talk the matter over in detail. 
Тұйық райлы немесе герундиялық айналымдар ойдың мақсаты мен мағынасына 
I remember visiting Rome last summer. It was great! 
Please, remember to post the letter at the Central 
Бірінші сөйлемде оқиға туралы естеліктер жөнінде айтылған (герундий),

 

 

 

 

2.2. Герундийді формаларға бөлу

 

 

       Герундийдің 4 формасы бар: екі сабақты етісте және екі ырықсыз етісте.

Герундий сабақта етісте:

1. Simple Gerund Жай  герундий 
2. Perfect Gerund Перфекті (аяқталған) герундий

Герундий ырықсыз етісте:

3. Simple Gerund Passive Ырықсыз етістің жай герундийсі 
4. Perfect Gerund Passive Ырықсыз етістің перфекті герундийсі

Герундийдің формасы	Етіс
	Сабақты етіс (Active)	Ырықсыз етіс (Passive)
Simple	IV	being III
	painting	being painted
Perfect	having III	having been III
	having painted	having been painted

 

        Тұйық райға қарағанда герундийде бір ғана синтаксистік құрылым бар: герундиальды айналым. Ол келесі түрде көрінеді:

Жатыс септігіндегі зат есім / жатыс септік + Герундий

His buying a gift is really no excuse.- Сыйлықты сатып алуы оны еш ақтамайды.

Герундийдің активті және пассивті формасы 

      Герундийдің активті формасы мағыналық етістікке –ing жалғауының жалғануы арқылы жасалады. Ал герундийдің пассивті формасы мағыналық етістіктің 3-ші формасы (яғни I есімше) мен «being» сөзі арқылы жасалады.

Герундийдің активті формасы, мысалы ретінде  осындай сөйлемде қолданыла алады:

He remembered reading the book spoken about by all. – Ол барлығы талқылап жатқан кітапты оқығанын есіне түсірді.

Мұндағы «ол» кітапқа деген қатынасына активті күйінде тұр; «ол» (субъект) –бастауыш-  объектке (кітап) байланысты іс-әрекет жасайды, ал керісінше емес.

Пассивті құрылымда іс-әрекет субъектке (бастауышқа) бағытталған, сондықтан да герундий пассивті формада тұрады. Мысалы:

He didn’t remember being knocked down. –Қалай аяқтан шалдырылып қалғанын оның есінде болмады.

Субъектің пассивті күйінде тұрғанына қарамастан (яғни іс-әрекетті ол жасамайды, керісінше  іс- әрекет оның үстінен жасалады), олардан кейін герундийдің активті формасы қолданылатын бір қатар сөздер бар. Оларға: want, need, deserve, require  етістіктері мен worth сын есімі жатады. Мысалы:

This car needs repairing.- Бұл машинаны жөндеу керек ( іс-әрекетті машинаға қатысты жасауға тиіс, герундий формасы- активті болса да, субъект – машина пассивті күйде тұр).

This film is worth seeing.- Бұл фильм оны көруге тұрарлық ( бұл жағдайда қайтадан герундий формасы- активті болғанымен, субъект- фильм пассивті күйде тұр).

Герундийдің жай және перфекті формасы 

       Сабақты етіс пен ырықсыз етістегі жай герундий етістік-баяндауышпен көрсетілген іс-әрекетке қатар іс-әрекетті білдіреді. Етістік-баяндауышқа байланысты, ол осы шаққа, келер шаққа немесе өткен шаққа қатысты бола алады. Мысалы:

Bill usually works for many hours without resting.- Билл әдетте демалыссыз көп сағат жұмыс істейді.

She told her story to her friends without stopping.- Ол өзінің достарына өзінің оқиғасын тоқтамай әңгімеледі.

Tom will not go there without knowing the correct address.- Том ол жаққа нақты мекен-жайды білмей бармайды.

Герундийдің жай формасы (giving, sending, forgiving  және т.б.) мағыналық етістікке –ing жалғауының жалғануы арқылы жасалады.

Герундийдің перфекті формасы (having given, having sent және т.б.) мағыналық  етістіктің 3-ші формасы (есімше II )  мен having сөзі арқылы жасалады.

Герундийдің перфекті формасы   күнделікті тілде өте жие қолданылады- әсіресе, сипатталып тұрған іс-әрекет басыңқы сөйлемдегі іс-әрекетке уақыты бойынша келер шақта болғанын көрсету үшін.  Мысалы:

In addition to having sent his partner all necessary documents he telephoned him twice a day – Осыған қоса, ол өзінің серіктесіне барлық  керекті құжаттарды бергенімен, оған күніне екі рет телефон  шалатын.

Келер шақты айрықшылау керек  болса да, етістіктер мен предлогтармен   қатар герундийдің жай формасы қолданылады. Бұл етістіктерге мыналар жатады: remember, excuse, forgive және  upon, on, after, without предлогтары. Мысалы: He wrote a letter in which he thanked John for giving him a chance to make a photo of that rare bird last Monday- Ол өткен дүйсенбі күні  бұл сирек кездесетін құстың суретін істеуге мүмкіндік берген үшін Джонға алғысын айту үшін  хат жазды.

After receiving the telex he started for New York – Телексті алған соң, ол Нью- Йорке аттанды.

 
Герундийдің 4 формасы бар: екі сабақты етісте және екі 
Герундий сабақта етісте:  
1. Simple Gerund Жай герундий  
2. Perfect Gerund Перфекті (аяқталған) герундий  
Герундий ырықсыз етісте:  
3. Simple Gerund Passive Ырықсыз етістің жай герундийсі  
4. Perfect Gerund Passive Ырықсыз етістің перфекті герундийсі  
Герундийдің формасы Етіс  
Сабақты етіс (Active) Ырықсыз етіс (Passive)  
Simple IV being III  
painting being painted  
Perfect having III having been III  
having painted having been painted  
Тұйық райға қарағанда герундийде бір ғана синтаксистік құрылым бар: 
Жатыс септігіндегі зат есім / жатыс септік + Герундий  
His buying a gift is really no excuse.- Сыйлықты 
Герундийдің активті және пассивті формасы  
Герундийдің активті формасы мағыналық етістікке –ing жалғауының жалғануы арқылы 
Герундийдің активті формасы, мысалы ретінде осындай сөйлемде қолданыла 
He remembered reading the book spoken about by all. 
Мұндағы «ол» кітапқа деген қатынасына активті күйінде тұр; «ол» 
Пассивті құрылымда іс-әрекет субъектке (бастауышқа) бағытталған, сондықтан да герундий 
He didn’t remember being knocked down. –Қалай аяқтан шалдырылып 
Субъектің пассивті күйінде тұрғанына қарамастан (яғни іс-әрекетті ол жасамайды, 
This car needs repairing.- Бұл машинаны жөндеу керек ( 
This film is worth seeing.- Бұл фильм оны көруге 
Герундийдің жай және перфекті формасы  
Сабақты етіс пен ырықсыз етістегі жай герундий етістік-баяндауышпен көрсетілген 
Bill usually works for many hours without resting.- Билл 
She told her story to her friends without stopping.- 
Tom will not go there without knowing the correct 
Герундийдің жай формасы (giving, sending, forgiving және т.б.) 
Герундийдің перфекті формасы (having given, having sent және т.б.) 
Герундийдің перфекті формасы күнделікті тілде өте жие қолданылады- 
In addition to having sent his partner all necessary 
Келер шақты айрықшылау керек болса да, етістіктер мен предлогтармен