Зейін Жүнісбекұлы Шашкин

Зейін Жүнісбекұлы Шашкин

Шашкин Зейін Жүнісбекұлы (31.12.1912, қазіргі Павлодар облысы Баянауыл ауданы — 29.3.1966, Алматы) — жазушы. 1930 — 1933 жылдары Мәскеудің Тарих, философия және әдебиет институтында (МИФЛИ) оқыған. 1933 — 1937 жылы Қарағанды қалалық комсомол комитетінің хатшысы, Семей педогогиялық институтында, ҚазПИ-де (қазіргі ҚазҰПУ) оқытушы, 1949 — 1955 жылдары Көкшетаудағы Бурабай санаторийінің Бармашы (қазіргі “Светлый”) пансионатында дәрігер, ал 1955 — 1956 жылдары Қазақстан Жазушылар одағында кеңесші қызметтерін атқарған. Шашкин Зейін Жүнісбекұлы баспасөзде алғаш өлеңдерімен, зерттеу мақалаларымен 20 ғасырдың 30-жылдарынан бастап көрінді. 1934 жылы “Абай поэзиясының ерекшелігі” атты еңбегі жарияланды. Е.Ысмайыловпен бірігіп жоғары оқу орындарына арналған “Әдебиет теориясының оқулығын” (1940) жазды.

Кейін Қазан төңкерісі қарсаңындағы қазақ ауылының тарихи-әлеуметтік халі әрі 1916 жылғы Ұлт-азаттық қозғалыс, жеке адамдардың жан дүниесі, олардың дүние танымы суреттелген “Таң атты” (1955, орыс тілінде), “Ұядан ұшқанда” (1957), сондай-ақ халықтар достығы, замандастарының өмірі, туған жерге деген сүйіспеншілігі тартымды бейнеленген “Темірқазық” (1959), “Өмір тынысы” (1964), “Ақбота” (1966) повестері мен әңгімелер жинақтары, Жетісудағы саяси-әлеуметтік өзгерістерді кезең көрінісімен шынайы өрнектеген “Тоқаш Бокин” (1958), қазақ әйелінің қоғамдағы алатын орны, оның өндірісті, өнер-білімді, мәдениетті өрге бастаудағы және отбасындағы рөлі, әлеуметтік, этикалық, эстететикалық көзқарастары баяндалатын “Теміртау” (1960), адамдар санасындағы және тұрмыстағы жаңа салт, озық дәстүрлерді таратудағы зиялы қауымның рөлі, дәрігердің қоғам алдындағы парызы, басшы қызметкерлердің еңбек адамдарымен қарым-қатынасы, өзара сенім, достық, бірлік рухын қалыптастырудағы өнегесі айшықты кестеленген “Доктор Дарханов” (1962), тың және тыңайған жерлерді игерудің алғашқы кезеңіндегі көрген қиыншылықтары, ой-арманы, адамгершілік асыл қасиеттері арқау етілген “Сенім” (1966) романдары жарық көрді. “Заман осылай басталады”, “Ақын жүрегі” пьесалары республикалық, облыстық драма театрларда қойылды. Оның шығармалары негізінде “Мазасыз таң” атты көркем фильм түсірілді. Туындылары шет ел тілдеріне аударылды. “Құрмет белгісі” орденімен марапатталған.^[1]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Шашкин Зейін

(1912 – 1966)

 
Баянауыл ауданы 
 

Жазушы Зейін Шашкин 1912 жылы қазіргі  Павлодар облысының Баянауыл ауданында  Бозшакөл дейтін жерде кедей шаруа семьясында туған. Руы қозған. Ата-анасы, туған-туысқандары 1913 жылы Бозшакөлден Жаймаға қазіргі 3. Шашкин атындағы шаруашылық орналасқан ауылға көшіп барып қоныстанып қалған. Оның бүкіл балалық шағы осы Қызылтау-Жайма өңірінде өтеді. Әкесі Жүнісбек жергілікті байларға қарсы бас көтергені үшін Сібірге айдалады. Айдаудан келгеннен кейін 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісіне қатысып, кеңес өкіметін орнату жолындағы күреске атсалысады. 1920-1930 жылдарда Зейін Павлодар қаласында орта мектеп кабырғасында тәрбиеленеді. 1930 жылдан бастап ол Москваның тарих, философия және әдебиет институтында оқиды. Сол кезден бастап әдебиетпен әуестенеді. Алғашқы шығармалары отызыншы жылдары «Лениншіл жас», «Социалистік Қазақстан» газетінде, «Әдебиет майданы» журналында жарияланады. Өлеңдері, сын, зерттеу мақалалары, бірлі-жарым әңгімелері жарық көреді. Газет, баспа орындарында қызмет істейді, институтта сабақ береді. Әдебиет теориясы оқулығын даярлауға атсалысады. Бұл кезеңдегі әдеби еңбектерінің ішінде Абай поэзиясының тілі, Асқар Тоқмағамбетов творчествосы жайлы зерттеу мақалалары назар аударарлық. 1934 жылы Абайдың ақындық шеберлігі жөнінде жазған еңбегі жарық көреді. Ғалым Е. Ысмайыловпен бірлесіп жоғарғы оқу орындарына арналған әдебиет теориясы туралы оқулық жазады.

Бірақ 1938 жылы «халық жауы» деген  атпен 10 жылға сотталуына байланысты Зейін Шашкин біраз жылдар әдебиеттен қол үзуге мәжбүр болады. Дәрігерлік кәсіппен шұғылданып, медициналық қызметте тәжірибе алады, 1945 жылы Иркутск медицина институтын бітіреді. Кейіннен, елуінші жылдардың орта шеніне дейін Бурабайда Бармашы санаторийінде бірнеше жыл бойы дәрігер болады. «Наступило утро», «Таң атты» дейтін атпен 1955 жылы орыс тілінде жарық көрген тұңғыш повесін осында, дәрігерлік қызметпен ұшырастыра жүріп жазған. Осыдан кейін Зейін Шашкин Алматыға ауысып, жазушылық қызметпен біржола айналысады. Алғашқы повесін өңдеп, «Ұядан ұшқанда» деп ат қойып, 1957 жылы қазақ тілінде бастырып шығарған. Октябрьдің 40 жылдыға қарсаңында М.Гольдблатпен бірлесіп «Заман осылай басталады» атты пьеса жазады. Бұдан кейін қалың жұртшылыққа әйгілі «Тоқаш Бокин», «Теміртау», «Доктор Дарханов», «Сенім» романдарын, «Темірқазық» атты повесі мен әңгімелерін, пьесалар мен сценарийлер, очерктер мен мақалалар жазады.

Зейін Шашкин өз шығармаларында дәрігерлер өмірін жан-жақты тереңдеп, зор білгірлікпен, шеберлікпен сипаттайды. «Доктор Дарханов» романында ғана емес, басқа да үлкенді-кішілі шығармаларында, повестері мен әңгімелерінде, пьесаларында, мақалаларында дәрігерлік өміріне жиі қайырылады. Бұлай етуі заңды да, Зейін Шашкин әмірінің едәуір мерзімін медициналық практикаға жұмсаған. 1946-1951 жылдары Бурабайда Бармашы санаториінде дәрігер-лотаринголог болып қызмет атқарған. Жәй көпқатарлы дәрігер ғана емес, өз мамамандығын жетік білетін, көп ізденгіш, көпке сүйкімді, шипалы дәрігер болған.

Қазіргі заман тақырыбына, металлугтер  өміріне роман жазуға бел байлаған жазушы. «Теміртау» романын жазуға кірісер алдында, екі жыл бойы ұдайымен даңқты өнеркәсіп ошағы  Теміртау қаласына әлденеше рет барып  айлап жатып, металлург жұмысшыларымен, инженер-техник мамандармен сан қабат кездескен. Заводтың өндірістік мәжілістеріне, жиналыстарына әлденеше рет қатынасып, цехтарды аралап, алуан-алуан еңбек процестерік көзбен көріп, болашақ қаһармандарымен дидарласқан.

Зейін Шашкин шығармашылық кемеліне келген шағында, 1966 жылы 29 наурызда 54 жасында ауыр науқастан қайтыс болады. Ол қазақ әдебиетін дамытудағы жемісті еңбегі үшін «Құрмет белгісі» орденімен, бірнеше медальдармен, Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесі президиумының грамоталарымен марапатталған.

Зейін Шашкиннің шығармашылығы - мазмұн жағынан болсын, көркемдік сипаттары  жағынан болсын, жан-жақты, қызықты  мұра, құнарлы мұра.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

. Жумат Шанин

В полный размер.

ШАНИН ЖҰМАТ ТҰРҒЫНБАЙҰЛЫ (1892, Павлодар облысы, Баянауыл ауданы -26.2.1938) - тұңғыш қазақ режиссері, драматург, ұлттық профессионалды театр өнерінің негізін салушы, Қазақ ССР-нің халық әртісі (1931). Қарқаралыда, Павлодарда (1921-22), Зайсанда (1922) және Семейде (1923) қоғамдық жауапты орындарда қызмет етті. Саяси-әлеуметтік және қоғамдық істерге белсене қатысу оның ой-өрісін кеңейтіп, кейінгі режиссерлік әрі жазушылық қызметіне игі ықпал жасайды. 20-жылдары Семейде «Ес аймақ» труппасын басқарып, халық жыры негізінде жазылған өзінің «Арқалық батыры» мен С.Сейфуллиннің «Қызыл сұңқарларын» (1922) қойды. Сонымен қатар өзі осы аталмыш спектакпьдердеАрқалық батырдың және Еркебұланның ролін орындады. Бұдан кейін ол Қазақ драма театрының директоры (1926) болумен қатар оның көркемдік жағын басқарды. Қазақстандағы тұңғыш ұлт театрының негізін салып, оны ұйымдастыруда, сондай-ақ, профессионалдық тұрғыда қалыптастырып, творчестволық жағынан өсу жолында зор еңбек сіңірді. 1926-32 жылдарда Қазақ драма театрында ұлттық (І.Жансүгіровтің «Кегі» мен «Түрксібі», Б.Ж.Майлиннің «Майданы»), классикалық туындыларды (А.С.Пушкиннің «Тас мейманы» мен «Сараң серісі», У.Шекспирдің «Гамлеті») қойды. 1927 жылы бір топ өнер шеберлерін бастап, Мәскеуде өткен этнографиялық концертке қатысады, 1932-33 жылдары Қырғыз драма театрының бас режиссері болды. 1934 жылы ашылған музыкалық театрды (қазіргі Қазақтың опера және балет театры) ұйымдастыруға қатысып, Қ.Жандарбековпен бірге Е.Г.Брусиловскийдің «Жалбыр», «Қыз Жібек» пен «Ер Тарғынын» қойды. Осы музыкалық спектакльдер Мәскеуде өткен қазақ әдебиеті мен өнерінің онкүндігі кезінде жоғары бағаланды. 1936-37 жылдары Орал музыкалық драма театрын ұйымдастырумен бірге оған басшылық жасады. Ол бірқатар пьесалар («Торсықбай», «Айдарбек», «Үш бажа», «Жанды сурет», «Қара құлып», «Қозы - Баян» т.б.) жазып, драмалық жанрды дамытуда жемісті еңбек етті. Оның творчествосын М.Әуезов, Қ.Сәтбаев, Ғ.Мүсірепов т.б. жоғары бағалады. 1972 жылы Шымкент облыстық драма театрына Ж.Т.Шаниннің есімі берілді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Шанин Жұмат Тұрғынбайұлы

 

Шанин Жұмат Тұрғынбайұлы (1892, Желтау маңы, қазіргі Павлодар облысы Баянауыл ауданы – 26.2.1938, Алматы) – режиссер, драматург, актер, қазақтың ұлттық профессионалды театр өнерінің негізін салушылардың бірі, қоғам және театр қайраткері, Қазақ АКСР-інің халық артисі (1931). Кедей шаруа отбасында дүниеге келген. Алғашында ауыл молдасынан оқып, ескіше хат таныды. Жас кезінен өмір теперішін көп көрсе де, Шанин ұлттық ойын-сауықтар мен ән-күйлерге ынтық болып өсті. Туған нағашысы Алтыбайдан ән салып, домбыра тартуды үйренді. Әсіресе Қоянды жәрмеңкесіне барып, халық сауыққойларының думанын тамашалау оның ой-қиялын қозғап, өнерге деген ынта-ықыласын арттырды.^[1] 1913 ж. Омбы қаласына келіп, біраз уақыт зауытта жұмыс істеді. Мұнда С.Сейфуллинмен, Н.Нұрмақовпен және Б.Серкебаевпен танысады, әрі өз бетінше оқып білімін жетілдіреді. 1915 – 1916 ж. бухгалтер курсында оқып бітіріп, зауытта бухгалтердің көмекшісі болып қызмет етеді. Осы жылдары алғаш рет қалалық театр спектакльдерін көреді. Бірақ көп ұзамай-ақ, патша үкіметінің жарлығымен Шанин майдан жұмысына тартылады; одан туған ауылына 1917 ж. оралды. Сол жылдан бастап Қарқаралыда, Павлодарда (1921 – 1922), Зайсанда (1922), Семейде (1923) және ҚазАКСР ОАК мүшесі болып, т.б. қоғамдық жауапты орындарда қызмет етті. Саяси-әлеуметтік және қоғамдық істерге белсене қатысу Шаниннің ой-өрісін кеңейтіп, кейінгі режиссерлік әрі жазушылық қызметіне игі ықпал жасады. 1920 ж. Семей қаласында «Ес аймақ» труппасын басқарды. Режиссерлік өнер жолын осы труппадан бастаған Шанин халық жыры негізінде жазылған өзінің «Арқалық батыры» мен С.Сейфуллинменнің «Қызыл сұңқарларын» (1922) қойды; сонымен қатар өзі осы аталмыш спектакльдерде Арқалық батырдың және Еркебұланның рөлін орындады. Бір бөлімді «Торсықбай» комедиясы 1925 ж. Семейдің «Таң» журналында жарияланды. Бұдан кейін ол қазіргі Қазақтың мемлекеттік академиялық драма театрының директоры (1926) болумен қатар оның көркемдік жағын басқарды. Шанин Қазақстандағы тұңғыш ұлт театрының негізін салып, оны ұйымдастыруда, сондай-ақ профессионалдық тұрғыда қалыптастырып, сахналық-шығармашылық жағынан өсу жолында зор еңбек сіңірді. Алғашқы шығармашылық-ұйымдастырушылық қызметінен бастап Шанин актерлер мәдениетін көтеруге, театр жұмысын белгілі бір жоспар бойынша жүргізуге, репертуардан тәрбиелік һәм идеялық-көркемдік сапасы жоғары драм. шығармалардың орын алуына ерекше көңіл бөлді. Бұл мәселелер «Қазақтың мемлекеттік театры», «Мемлекет театрының артистері» (1927), «Қазақстан мемлекеттік театры» (1928), «Театр тарихынан» (1931), «Сахна техникасын меңгерейік», «Сахнада шындықты тану» (1935) атты әр жылдары баспасөз беттерінде жарияланған мақалаларында жан-жақты қарастырылып қамтылды. 1927 ж. бір топ өнер шеберлерін бастап, Мәскеу қаласында өткен этнографикалық концертке қатысады, 1932 – 33 ж. қазіргі Қырғыздың мемлекеттік академиялық драма театрының (Бішкек қаласы) бас режиссері болды. 1934 ж. ашылған музыкалық театрды (қазіргі Қазақтың мемлекеттік академиялық опера және балет театры) ұйымдастыруға қатысып, Қ.Жандарбековпен бірге Е.Г. Брусиловскийдің «Жалбыр», «Қыз Жібек» пен «Ер Тарғынын» қойды. Осы музыкалық спектакльдер Мәскеу қаласында өткен қазақ әдебиеті мен өнерінің онкүндігі кезінде жоғары бағаланды. 1936 жылға дейін осы театрдың көркемдік жағын басқарған Шанин алғашқы музыка театр өнерінің қалыптасып дамуына да мол үлес қосты. Шанин қаламынан туған күрделі «Арқалық батыр», «Шахта» пьесалары 20 ғ-дың 30-жылдары республикада жаңа ұйымдаса бастаған көптеген қазақ театрларының (Семей музыкалы драма театры, Қарағанды облысы драма театры, Шымкент облысы драма театры, Жамбыл облысы драма театры) репертуарынан орын алды. Ш. халық би өнеріне де көңіл аударып, «Киіз басу», «Қоян-бүркіт», «Өрмек», «Шашу», т.б. секілді билерді музыкалық спектакльдерде пайдаланды. А.В. Затаевич, Д.И. Ковалев пен Л.А. Хамиди Шаниннің орындауында бірқатар халық әндерін жазып алды; өз тұсынан да ән-күйлерді нотаға түсірді. Кезінде Ш. шығармашылығын Әуезов, Қ.И. Сәтбаев, Ғ.М. Мүсірепов, т.б. жоғары бағалады. 1972 ж. Шымкент облысы драма театрына және 1992 ж. бұрынғы «Южный» кеңшарына (Павлодар облысы) Шаниннің есімі берілді. 1973 ж. Қазақтың мемлекеттік академиялық драма театрында «Торсықбай» және «Айдарбек» комедиясы (реж. Ә.М. Мәмбетов пен Қ.Р. Жетпісбаев), ал 1992 ж. Шымкент облысы драма театрында «Арқалық батыр» драмасы (реж. Ә.Т. Құлданов) қойылды.^[2]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІНДЕГІ ДРАМАТУРГИЯ

 

Қазіргі қазақ драматургиясы –  қазақтың XX ғасырдағы классикалық  әдебиеті дамуының заңды жалғасы. Драматургия  – көркем әдеби тек (драма, трагедия, комедия) жанрларының өнернамалық жүйесі. Қазақ сөз өнеріндегі дәстүрлі негізі әдебиет шығармалары мен фольклор мұраларында (би-шешендер сайыстары, ақындар айтыстары, жар-жар, беташар, алтыбақан, т.б.) негізі қаланған ұлттық сөз өнерінің бұл саласы қазақтың рухани мәдениетінің әлем өркениетіндегі көрнекті орнын да танытты. Драматургия шығармалары қаламгерлердің тарихи кезеңдердегі халық тағдырын көркем шындық поэтикасы зандылықтары аясында бейнелеуімен ерекшеленеді. Драматургия туындылары (пьесалар, спектакльдер, либреттолар) арқылы әдеби тек саласы драма жанрларының (драма, трагедия, комедия) теориялық ерекшеліктері саралана айқындалады. Драматургия ұғымының аясында театр сахналарындағы туындылар мен деректі, ғылыми-фантастикалық, көркем фильмдердің де қойылымдық-режиссуралық көркемдік шешім ерекшеліктері айқындалады. 
Драматургиядағы шығармалар – әдебиет оқырмандары мен театр, 
кино көрермендеріне арналған көрнек өнері (көркемөнер) рухани құндылықтары. 
Қазақ топырағында драматургияны дамытқандар қатарында Жүсіпбек Аймауытов, Сәкен Сейфуллин, Мұхтар Әуезов, Бейімбет Майлин, Ілияс Жансүгіров, Сәбит Мұқанов, Ғабит Мүсірепов, Жұмат Шанин пьесалары ұлттық классикалық дәстүр жолын қалыптастырды және т.б. кейінгі толқын драматург-қаламгерлер шығармашылығы арқылы жалғасты. 
Драматургия саласындағы әдебиеттану мен театртану, өнертану тұрғысындағы егізделе, теориялық-тәжірибелік тұтастықпен өрілген зерттеулер, танымдық бағалаулар да үздіксіз жазылумен келеді. 
Аристотельдің «Поэтика», Никола Буалоның (1636-1711), «Поэтикалық өнер» (1674), Дени Дидроның «Актер туралы парадокс» (1773-1778 жылы жазылып, 1830 ж. жарық көрген), «Драмалық поэзия туралы», Гатхохольд Эфраим Лессингтің «Гамбургтік драматургия» (1767-1769) атты еңбектерінде классикалық драматургияның поэтикалық табиғаты туралы бағалаулар жазылды. Георг Вильгельм Фридрих Гегельдің (1770-1831), В. Г. Белинскийдің (1811-1848) еңбектерінде де драматургия мәселелеріне байланысты пікірлері бар. Әдебиеттану, театртану-өнертану тұрғысында жазылған қазақ зерттеушілерінің (С. Сейфуллин, М. Әуезов, Ж. Шанин, А. Тоқпанов, Ә. Тәжібаев, С. Ордалиев, Б. Құндақбаев, Р. Нұрғалиев, Р. Рүстембекова, Ә. Сығаев, Ә. Бөпежанова және т.б.) еңбектері осы саладағы зерттеулер жүйесін құрайды. 
XX ғасырдағы әдеби үдерістегі ұлттық әдебиет алыптарының драматургияны құрайтын шығармашылығы көрнек өнері туындыларына тән ортақ көркемдік-эстетикалық дүниетаным болмысын дәлелдеді. Ахмет Байтұрсыновтың «Әдебиет танытқыш» (1926) кітабында «Айтыс-тартыс» тақырыбымен берілген драматургияға байланысты айтылған бағалау да сахналық қойылымның көру, қабылдау аясындағы танымдық-эстетикалық табиғатын түсінуге бағдарлайды: «Уақиға көз алдымызда болып, адамдардың тіршілік жүзінде айтысып-тартысып өмір шеккенін көреміз. Тіршілік майданында адамдардың ақылы жеткенше амалдап, қайратына қарай қару қылып, алысқаны, арбағаны, қуанғаны, жылағаны, ойнағаны, күлгені, сүйінгені, күйінгені, жауласқаны, дауласқаны, бітіскені, жарасқаны өмір жүзіндегідей көрініп, көз алдыңнан өтеді» (Байтұрсынов А. Әдебиет танытқыш: Зерттеу мен өлеңдер. –Алматы: Атамұра, 2003. – 208 б.; 175-бет). 
Қазіргі заманғы анықтама бойынша: «Драматургия (грек. Dramaturgіa – 1. драмалық шығарманы құрудың теориясы; 2. белгілі бір халықтың я автордың драмалық шығармаларының жиынтығы») (Орысша-қазақша сөздік: 70 000 сөз / Н. Т. Сауранбаев, Г. Г. Мұсабаев, Ш. Ш. Сарыбаевтың редакциялық басшылығымен, қайта өңдеген және толықтырылған үшінші басылымы. – Алматы: Дайк-Пресс, 2005. – 1152 б.; 227-б.). 
Қазақ драматургиясы – әлем өркениетіндегі классикалық жанрлар үлгілерімен үндес туындыларымен өзіндік даму белестерінен өтіп келеді. XX ғасырдың басындағы қазақ драматургиясы К. Тоғысовтың «Надандық құрбаны» (1915), Ж. Аймауытовтың «Рәбиға», «Ескерту», «Ел қорғаны», «Мансапқорлар», «Қанапия мен Шәрбану», «Шернияз», Қошмұхаммед (Қошке) Кемеңгеровтің «Алтын сақина», «Парашылдар», «Ескі оқу», Мұхтар Әуезовтің «Еңлік-Кебек», «Ел ағасы», «Бәйбіше-тоқал», «Қарагөз», «Абай», «Хан Кене», «Қарақыпшақ Қобыланды», «Айман-Шолпан», «Тас түлек», «Шекарада», «Түнгі сарын», «Сын сағатта», «Намыс гвардиясы» (Ә. Әбішевпен бірігіп жазған), Сәкен Сейфуллиннің «Қызыл сұңқарлар», «Бақыт жолына», Бейімбет Майлиннің «Шаншар молда», «Ел мектебі, «Неке қияр», «Айша», «Сәлде», «Көзілдірік», «Майдан», «Аманкелді» (Ғ. Мүсіреповпен бірігіп жазған), Ілияс Жансүгіровтің «Кек», «Түрксіб», «Біздің жігіттер», «Исатай-Махамбет», Сәбит Мұқановтың «Шоқан Уәлиханов», «Күрес күндерінде», Ғабит Мүсіреповтің «Аманкелді» (Б. Майлинмен бірігіп жазған), «Ақан сері – Ақтоқты», «Қозы Көрпеш – Баян сұлу», «Қыз Жібек» операсының либреттосы т.б. көрнекті драматург-қаламгерлердің (Ж. Шанин, Ә. Тәжібаев, Ә. Әбішев, М. Ақынжанов, т.б.) пьесалары-спектакльдері ұлттық әдебиет пен театр өнерін дамытуға мол үлес қосты. 
Қазақ драматургиясының жаңа толқын қаламгерлермен толығу кезеңі – XX ғасырдың 60-70 жылдары. Бұл кезеңдегі қазақ драматургиясына қосылған қаламгерлер (Қалтай Мұхамеджанов, Қанабек Байсейітов, Қуандық Шаңғытбаев, Тахауи Ахтанов, Сәкен Жүнісов, Әкім Тарази (Әкім Әшімов), бұлармен ілесе Әбіш Кекілбаев, Оралхан Бөкеев, Қалихан Ысқақов, Баққожа Мұқаев, Оразбек Бодықов, Дулат Исабеков, Асқар Сүлейменов, Софы Сматаев, Төлен Әбдіков, Нұрлан Оразалин, Иранбек Оразбаев, Сұлтанәлі Балғабаев, Жолтай Әлмашұлы, Роза Мұканова, т.б. каламгерлер қазақ драматургиясының көркемдік-эстетикалық қазынасын байыта түсті. 
Қазіргі қазақ драматургиясы әлемдік классикалық дәстүрді шығармашылықпен қабылдай отырып, ұлттық топырақтағы осы өнердің өркендеуіне жаңашылдықпен үлес қосып келеді. Қазақстан Республикасы тәуелсіздігі салтанат құрған жылдары жазылып, бірқатары театр сахналарында қойылып келе жатқан әртүрлі такырыптардағы пьесалар классикалық драматургия жанрларының уақыт пен кеңістіктегі еміршең, ұлағатын айғақтайды. 
Қалихан Ысқақовтың «Қараша қаздар қайтқанда», «Таңғы жаңғырық», «Есеней – Ұлпан», «Жан қимақ», «Сабатаж!», «Қылкөпір», «Мазар», «Ерліктің екі сағаты», «Апатай», «Жәке-Жәкетай», «Сайқының тұқымдары», «Қазақтар» (Шахимарденмен бірлесіп жазған) барлығы жиырмаға жуық пьесасы бар. 
Дулат Исабековтің пьесалары да әралуан тақырыптық, жанрлық ерекшеліктерімен әдебиетіміздің драматургия саласының дамуы қорын молайтты. Драматургтің «Ректордың қабылдау күндері» (1975), «Әпке» (1982), «Ертеңді күту» (1979), «Мұрагерлер» (1982), «Алыстан келген ананас» (1984), «Кішкентай ауыл» (1986), «Анасын аңсаған қыз», «Ескерткіш операциясы», «Алтын тордағы топты» («Актриса»), «Ескі үйдегі екі кездесу», «Тор» пьесалары театрлар сахналарында үздіксіз қойылуда. Қаламгердің «Жеті желкен» (1987) атты таңдаулы пьесалар жинағы жарық көрген. 
Иранбек Оразбаевтың (Иранғайып) «Хайуандық комедия», «Алтын адам», «Естайдың Қорланы», «Қорқыттың көрі», «Махамбет», «Мауглидің оралуы», «Шоқан», «Мен ішпеген у бар ма?..», «Былыққа батқан қала» пьесалары бар. 
Нұрлан Оразалиннің «Шырақ жанған түн», «Тас киіктер», «Ақ құс туралы аңыз», «Қара қазан ғасыры» пьесалары оның ақындық сыршылдығы ықпалындағы лирикалық, психологиялық сарындылығымен ерекшеленеді. 
Сұлтанәлі Балғабаев – қазіргі казақ әдебиетіндегі көрнекті драматург-қаламгер. Жазушының «Ғашықсыз ғасыр», «Тойдан қайтқан қазақтар», «Ең әдемі келіншек», «Қыз жиырмаға толғанда», «Қазақша күрес», «Жамбала, Мико және қасқыр», «Біз де ғашық болғанбыз», «Ғашықсыз ғасыр», «Әйелдер әлемі» пьесаларында өмір шындығының сан түрлі мәселелері камтылған. 
Жазушының пьесаларында қазіргі заманғы отбасылық-тұрмыстық өзекті мәселелер драмалық, трагедиялық, комедиялық сипаттар тұтастығымен бейнеленген. Мысалы, «Ең әдемі келіншек» лирикалық-психологиялық әуенді пьесасындағы кейіпкерлер тағдыры қайшылықты тіршілік келбетін, әралуан адамдар тағдырларын романтикалық және реалистік болмысымен көз алдымызға әкеледі. Пьесаның басты кейіпкері – Гүлбаршын. Осыдан он жыл бұрын Алматыдағы жоғары оқу орнын бітіргендер сол айтулы күнді атап өту үшін жиналып, тойлап жатқан қауышулар сәттеріндегі сезім өрнектері, тағдырлар тоғысуы – сахналық койылым жағдайына орайластырыла берілген. Басты кейіпкер Гүлбаршын мен жанама кейіпкерлердің (Абдолла, Алтай, Жиенбай, Мадина, Зухра) монологтары мен диалогтары арқылы – әйелдер мен еркектер арасындағы шынайы махаббат пен тағдыр ықпалындағы қарапайым жұбайлық ғұмырға көнетін тұрмыстық психология қайшылығы көрсетілген. Студенттік жылдарының алғашқы курсында он алты жастағы Гүлбаршын бірге окитын Алтайға ғашық болған екен. Алтайға деген алғашқы махаббат сез

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Унгарсынова Фариза (1939)

Немногим поэтам удается совместить такие начала, как открытая гражданственность  и пронзительная лиричность, чистота  и благородство человеческих отношений  и трагичность неразделенной любви, строки о священной дружбе и мудрые мысли о ремесле поэта. Поэтессе Фаризе Унгарсыновой это удается. Ее стихи – впечатляющая картина современной действительности.  
 
Ф.Унгарсынова родилась 25 декабря 1939 года в ауле Манаш Новобогатинского района Гурьевской области. В 1961 году окончила филологический факультет Гурьевского (Атырауского) педагогического института и до 1966 года работала сначала учительницей, а потом директором в сельских школах. Мать Фаризы, неграмотная казашка, любила народные сказания, старинные казахские песни. Долгими зимними вечерами дети читали вслух книги, учили на память поэтические произведения. Многим Фариза обязана матери, стремившейся, чтобы дети росли свободными, не скованными цепями давних традиционных запретов.  
 
Старинная классическая поэзия с детства стала природным строительным материалом для стихов Фаризы. А современное звучание они обрели потому, что с 1966 года в редакции Гурьевской областной газеты «Коммунистик енбек» началась ее журналистская деятельность в должности литературного сотрудника. В 1969 году Ф.Унгарсынова переходит на работу в редакцию газеты «Лениншыл жас» в качестве собственного корреспондента по Гурьевской, Актюбинской, Уральской областям. С 1970 по 1977 год она – редактор республиканской пионерской газеты «Казахстан пионери». В 1978 году – главный редактор журнала «Пионер».  
 
Ранние стихи Ф.Унгарсыновой о преображении пустынных земель Казахстана, о проникновении жизни в самые заброшенные уголки обширной безводной степи, о людях, чьи смелость и отвага не уступают их сердечности. Так начинались стихи, так начиналась биография поэзии Фаризы Унгарсыновой – поэтессы, властно вошедшей в современную казахскую литературу. Ее первая поэтическая книга «Соловей» вышла в 1967 году. С тех пор издательством «Жазушы» выпущено несколько поэтических сборников: «Мелодия» (1970), «Беспокойная пора» (1972), «Гордое поколение» (1973), «Голуби мои» (1974), «Буйное русло» (1975), однотомник избранных стихов «Зной» (1978). Сборники стихов поэтессы на русском языке вышли в издательстве «Жалын» - «Нежность» (1977) и «Гончая птица» (1988), а также в Москве в издательстве «Молодая гвардия» сборники стихов «Тревоги» (1979), «Ожидание солнца» (1985) и в издательстве «Советский писатель» - «Озарение» (1980).  
 
Перу Ф.Унгарсыновой принадлежат также сборник художественных очерков «Высота», выпущенный в 1976 году издательством «Казахстан», документальная повесть «Камшат», вышедшая в издательстве «Жазушы».  
 
Первородные начала в человеке: любовь и ненависть, мужество и трусость, добро и зло являются тем прочным основанием, на котором держатся экспрессивные стихи поэтессы. Одна из ее книг названа «Полдневный жар» (1980). В ней впервые на русском языке наиболее полно представлено собрание стихотворений и поэм Фаризы Унгарсыновой. От ее произведений веет целительным жаром истины. Как подлинный художник она не терпит фальши в своем отношении к миру. Поэтому лирическое начало в ее стихах предстает в неразрывном единстве с активной гражданской позицией. Она с одинаковым накалом чувств говорит и о любви, и о самоотверженном труде людей, проникающих в безводные просторы степей, чтобы напоить их живительной влагой:  
 
Нас не мало –  
Земли населения треть.  
Нам сегодня по двадцать,  
и мы намечаем,  
где кончаться песку,  
где каналу кипеть.  
Как росток из земли,  
в глубине Каракумов  
всходит город,  
и хлеба негромкая речь  
над пустыней летит,  
точно мудрая дума  
и напутствие –  
землю от войн уберечь.  
 
В книге «Полдневный жар» представлен прежде всего Казахстан – родина поэтессы, и как зримо, вещественно рассказано о ней! Здесь и зеленая весна Мангышлака, и жаркий желто-матовый ковер пустыни, и быстрый бег волн Каспийского моря…  
 
Острая социальность, гражданственность свойственны поэмам «Проклятье» и «Окровавленная победа». Особой духовной силой покоряют размышления о назначении поэзии в современности в поэме «Алмазный клинок». Пронзителен и прекрасен образ женщины. Она мужественна, непреклонна, предана и отважна; принимает житейские тяготы и печали, горести и неудачи с высоко поднятой головой. Непокорность, неподвластность чужому уставу – вот суть характера самой Фаризы и ее неизменной лирической героини. Она страстно отстаивает чистоту и благородство человеческих отношений, возвращает мужчине мужественность и силу духа, а женщине – нежность и пленяющую власть любящего сердца.  
 
В книгах поэтессы часто возникают фольклорные образы, старинные предания. Вкус древнего поэтического слова, сверкающего алмазным блеском, постоянно чувствуется в ее дерзких, напористых строках. Верность классическому наследию, русским и мировым лирическим и эпическим образцам помогает Ф.Унгарсыновой внести в лирику тонкий психологизм, свойственный нашему времени с его повышенным вниманием к духовной жизни человека, к самым малозаметным движениям его души. Вот почему многие творения Фаризы естественно воспринимаются в качестве подлинного документа, говорящего о нашем времени, нечаянной исповеди, лишь запечатленными поэтическим пером.  
 
Талант Ф.Унгарсыновой – многосоставное целое. В нем и дух истинного патриота, и преданность отеческой земле, и сосредоточенность, и углубленность серьезного художника. Ее творчество – это сплав лирического и публицистического начал, проникнутых чувством интернационализма, сознанием высокого долга служения народу.  
 
Ф.Унгарсыновой написаны и литературно-критические статьи о творчестве казахских поэтов А.Тажибаева, М.Макатаева, чилийского поэта Пабло Неруды и др.  
 
Занимается поэтесса и переводами. Ею переведены на казахский язык повести для детей молдавского писателя С.Вангели «Приключения Гугуце», «Дедушкин министр», циклы стихов С.Капутикян, Е.Евтушенко, Р.Казаковой, арабского поэта Абдурахмана аль-Хамиси, книги П.Неруды «Четыре времени сердца» и др. Многие произведения Ф.Унгарсыновой переведены на языки народов СНГ и дальнего зарубежья.  
 
Поэтесса занимается большой общественной деятельностью. Была депутатом мажелиса. За выдающиеся заслуги перед Родиной поэтесса награждена орденом «Знак почета», медалями, удостоена почетного звания «Народный писатель Казахстана».  
 
Незауряден талант Ф.Унгарсыновой. Ее поэзия - одна из ярких и необходимых страниц литературы. Главное же в ней то, что она – личность. Всегда и везде, постоянно и неизменно она верна себе, остается самой собою.  
 
Стихи не стареют – стареют поэты,  
да разве поэты жалеют об этом?  
Из клетки морщин, как мечта золотая,  
жар-птица бессмертной любви вылетает.  
О вечный венец во владении стужи  
снега на висках, а горячие души,  
как прежде, как в двадцать, способны гореть.  
Поэты душой не умеют стареть.  
 
Произведения Фаризы Унгарсыновой  
 
Унгарсынова.Ф. Песнь рыбачки; Почему?; Когда рыбак выходит рано; Случай в автобусе // Антология казахской советской поэзии. Т.2 – Алма-Ата: Жазушы, 1972. – С.401-406  
Унгарсынова Ф. Алмазный клинок: Стихотворения и поэмы / Пер. с каз. Т.Фроловской. – М.: Худож. литература, 1985. – 259 с.  
Унгарсынова Ф. Гончая птица: Стихотворения и поэмы / Автор. Пер. с каз. Т.Фроловской. – Алма-Ата: Жалын, 1988. – 142 с.  
Унгарсынова Ф. Монолог женщины // Чудесный сад: Стихи и поэмы / Пер. с ка. – Алма-Ата, 1980. – С.207-209.  
Унгарсынова Ф. Нежность: Стихи. – Алма-Ата: Жалын, 1978. – 120 с.  
Унгарсынова Ф. Ожидание солнца: Стихотворение / Пер. с каз. – М.: Мол. гвардия, 1985. – 12 с.  
Унгарсынова Ф. Озарение: Стихи / Пер. с каз. – М.: Сов. писатель, 1980. – 110 с.  
Унгарсынова Ф. Полдневный жар: Стихотворения и поэмы / Автор. Пер. с каз. Т.Фроловской. – Алма-Ата: Жазушы, 1980. – 256 с.  
Унгарсынова Ф. Тревоги: Стихи / Пер. с каз. – М.: Мол. гвардия, 1979. – 79 с.  
Унгарсынова Ф. Где лучше?; Я – пионер; Летом; Верблюжонок: Стихотворения // Антология казахской детской поэзии. – Алма-Ата: Жалын, 1983. – С.273-274  
Унгарсынова Ф. Приметы весны; Верблюжья колючка: Стихотворения // Лик земли. – Алма-Ата: Жалын, 1986. – Вып.7. – С.91-92  
Унгарсынова Ф. Слушая сердце города… [О мэре г.Алматы З.Нуркадилове] // Советы Казахстана. – 1993. – 2 октября  
Унгарсынова Ф. Жить со стихом, со стихом умереть: Стихи / Пер. Т.Фроловской // Казахстанская правда. – 1996. – 16 апреля  
Унгарсынова Ф. Поклон Петербургу; Явленье Ленинграда: Стихи / Пер. с каз. Т.Фроловской // Казахстанская правда. – 1996. – 16 апреля  
Унгарсынова Ф. Если не учитывать особенности региона: [Атырауская область] // Казахстанская правда. – 1996. – 14 дек. – С.3  
Унгарсынова Ф. Чингистау – Мекка поэтов // Казахстанская правда. – 1997. – 12 сент. – С.4  
Унгарсынова Ф. Государственный «сирота»: [Казахский язык. Точка зрения] // Казахстанская правда. – 2001. – 24 февр.(№ 54-55). – С.3  
Унгарсынова Ф. Три встречи с Махамбетом: Стихотворение (Отрывок) // Мысль. – 2003. - № 3. – С.43-44  
 
Литература о жизни и творчестве  
 
Баруздин С. Яркою стезею // Унгарсынова Ф. Полдневный жар. – Алма-Ата: Жазушы, 1980. – С.3-6  
Капутикян С. Кристальный родник // Унгарсынова Ф. Алмазный клинок. – М.: Худож. литература, 1985. – С.3-6  
Каратаев М. Чуткость сердца: [О казахской поэтессе Фаризе Унгарсыновой] // Каратаев М. Новые горизонты. – Алма-Ата, 1979. – С.321-324.  
Каратаев М. Собрание сочинений: В 3-х т. – Алма-Ата: Жазушы  
Т.2: Статьи, очерки. – 1986. – С.310-312  
Унгарсынова Фариза // Казахская ССР: 4-х томная краткая энциклопедия. – Алма-Ата, 1991. – Т.4. – С.574  
Фариза Унгарсынова // Писатели Казахстана: Справочник. – Алма-Ата, 1982. – С.246-247  
Унгарсынова Фариза // Алматы: Энциклопедия. – Алматы, 1996. – С.301  
Богданов Е. Фариза Унгарсынова: [О казахской поэтессе] // Аргументы и факты. – 1993. – июль. - № 27. – С.2  
Габдуллин Б. Неподвластна чужому уставу: [О творчестве Ф.Унгарсыновой] // Новое поколение. – 1993. - № 16. – С.9  
Ерубаев С. «Я завидую Вашему страданию»: [О Ф.Унгарсыновой] // Казахстанская правда. – 1989. – 24 декабря  
Кекильбаев А. Возгорится звезда ее ярче: [О Ф.Унгарсыновой] //Заря. – 1989. - № 12. – С.9-11  
Ойшибаева Ж. Поэзия – жизнь моя: [Встреча с поэтессой Ф.Унгарсыновой] // Казахстанская правда. – 2003. – 29 март.(№ 87-88). – С.8  
Смирнова С. Фариза Онгарсынова: «У поэтов странный путь – величают по кончине. В жизни могут не кивнуть, если ты не в должном чине»: [Беседа с поэтессой] // ЭкспрессК. – 2002. – 8 мая (№ 84). – С.5  
Фроловская Т, О Фаризе с любовью: [К 60-летию Ф.Унгарсыновой] // Казахстанская правда. – 1999. – 30 дек. – С.3  
Библиографический указатель литературы к знаменательным и памятным датам Казахской ССР на 1989 год / Сост. ГРДБ Казахстана, Успанова Г.К. – Алма-Ата, 1988. – С.41-44  
Писатели – лауреаты Казахстана 1996 года (Экпресс-информация) / Сост. ГРДБ Казахстана, Иванова А.Н. – Алматы, 1997. – С.9-11  
Библиографический указатель литературы к знаменательным датам Казахстана на 1999 год / Сост. ГРДБ Казахстана, Иванова А.Н. – Алматы, 1998. – С