Фармацияның Ресейдегі және I Петрдің реформалары кезеңіндегі дамуы

 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУ МИНИСТРЛІГІ

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ФАРМАЦЕВТИКА АКАДЕМИЯСЫ

ФАРМАЦИЯ ІСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ КАФЕДРАСЫ

 

 

 

 

 

 

 

 

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: Фармацияның Ресейдегі және I Петрдің реформалары кезеңіндегі дамуы

 

 

                                                                    Орындаған: Амангельді А.Н.

                                                                    Тобы: 204ФК

                                                                    Қабылдаған:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ЖОСПАР

 

I. Кіріспе .

II. Негізгі бөлім.

А) Дәріханалық бұйрық, оның міндеттері

В) Тұрғындарға арналған алғашқы дәріханаларды ашу. Ерікті дәріханаларды ашу.

С) Дәріханалық бақшалар мен бақтарды ашу.  Химия өндірісінің қалыптасуы

Д) Ғылми зерттеулердің дамуы

 

III. Қорытынды 

IV. Пайдаланылған әдебиеттер .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Фармацияның Ресейде дамуы  I Петрдің кезінде қарқынды дамыды. Оның билігінің тұсында күшті әскер құрылды, мемлекеттік аппарат қайта құрылды, ақша жүйесі жаңартылды, теңіз флоты құрылды. Солтүстік соғыста Швецияны жеңіп Балтық теңізіне шығуды басып алуы, І Пётрдің жетістіктерінің бірі болды. 1703 жылы Ресейдің жаңа астанасы- Санкт Петербургтың құрылысы басталды. І Пётрдің өзгертулері елдің мемлекеттік, экономикалық және мәдени өмірімен қоса, медицина мен фармациялық ғылым мен тәжірибеге де қатысты болды.

Медицина саласындағы негізгі реформаларға госпитальдардың, емшілер мен дәріханашыларды дайындайтын госпиталдық мектептердің ашылуын атауға болады.

Дәріханалық іс-шаралар бұл кезде ерекше орын алды. І Петрдің ұлы жарлығымен 1700 жылы әскери және теңіз госпитальдарында әскери дәріханалар ашылды.

1706 жылы  І Петр Мәскеуде хирургиялық  училище мен анатомиялық театры  бар «әскери госпитальді» ашты. Онымен қатар, орыс армиясындағы  бірінші тұрақты госпиталь дәріханасы  жұмысын бастады. Русьте бірінші 1581 жылы Кремльде ашылған ескі  және Ильинкадағы жаңа қонақ  ауласындағы (1673) жаңа дәріханалардың  ашылуынан медициналық мемлекеттік  қызмет құрылымын бастады.

Зелейный, москательный және көкөністі лавкалар дәріхананың бір бейнесі болды. Олардың иесін «лавка отырушылары» немесе «зелейниктер» деп атаған. Олар емдік шөптерді сатып, әр түрлі емдік өсімдіктердің  емдік қасиетін зерттеумен айналысқан.

1581 жылыМәскеуде  дипломы бар бірінші дәріханашы  пайда болды. Бұл, Иван Грозныйдың  өтініші бойынша келген медиктер  тобының мүшесі, қолында ағылшын  патшайымы Елизаветаның нұсқаулық  хаты бар, Джеймс Френчем болды. Чудов шіркеуіне қарсы, Кремльдегі  бірінші дәріхананы ашқан да  сол болды.

 

Дәріханалық бұйрық, оның міндеттері

 

Мәскеу мемлекетінде денсаулық сақтаудың мемлекеттік мекемесінің негізі, XVI ғасырдың соңында Иван IV ашқан «дәріханалық палатадан» бастау алады. Ол 1620жылы «Дәріханалық бұйрыққа» ауысты. Ол елдегі дәрігерлік істі бақылайтын орталық мемлекеттік органға айналды.

Дәріхана бұйрығының құзырында армияға дәрігерлерді тағайындау, полктық дәріханаларды дәрі-дәрмекпен қамтамассыз ету, сот-медициналық сараптамасын жүргізу болды. Ол, «азаматтардың жалпы дені сау болуына, жабысқақ аурулардың таралуына бөгет жасауға тырысқан», сол сияқты, дәрілердің сапасын бақылап отырған. Дәріхана бұйрығының міндеті, дәріханалық бақтарда емдік өсімдіктерді өсіріп, жинау болды.

Кремль қабырғасында орналасқан дәріхана бағы, І Петрдің тұсында, Мещан слободасына көшірілді. Ал 1805 жылы университет меншігіне беріліп, Ботаникалық бақ атанды.

Дәріхана бұйрығы, сол уақытта айтарлықтай тұрақты болған, емдік өсімдіктерді жинау жүйесін жасаған. Дәрілік шөптерді жинау, бағынышты таптарға, міндетті жаза ретінде жүктеліп отырған. Арнайы жинаушыар- «шөпшілер» штаты болған. Дәрілік шикізат, дәріханалық аула атанған ерекше қоймаларға келіп түсіп отырған.

Дәрілік бұйрық қызметкерлерінің көбісі шетелдіктер болған. Бірақ, басқаруы XVII ғасыр бойына білімді, әрі патшаға жақын, орыс боярларына ғана сенімделген. Дәріханалық бұйрықтың басқарушылары: И.Б. Черкасский (1629-1633); Ф.И. Шереметьев (1645); Б.И. Морозов (1646); И.Д. Милославский (1662); А.С. Матвеев (1673); И.Н. Одоевский (1678);  Я.Н. Одоевский (1689) болған.

Тұрғындарға арналған алғашқы дәріханаларды ашу.

Ерікті дәріханаларды ашу.

 

Тұрғындарға арналған алғашқы дәріхана Мәскеуде 1672 жылы ашылды. Бұл дәріханаға әскерді дәрімен қамсыздандыру жүктелген. Ал халыққа, дәрілер, бірінші баға кітабы- «нұсқаулық кітапта» көрсетілген баға бойынша сатылған.

XVII-XVIII ғасырлар  тоғысында, 200 мыңдай халқы бар  Мәскеу қаласында, екі-ақ дәріхана  болған.  Осыған байланысты, мәскеуліктердің  негізгі бөлігі зелейных, москательді, көкөніс лавкаларының қызметін  пайдаланған.

Тұрғындарды дәрілік көмекпен қамтамассыз ету мақсатында 1701 жылы Мәскеуде «ерікті» (жеке меншік) дәріханалар ашылды. Осы жағдайға байланысты шығарылған өкімде: «Ерікті дәріхана ашқысы келген әрбір орыс, не шетелдік, өкіметтің рұқсатымен бірге, осыған қажетті орын мен мекемесін мұраға беруге рұқсат беретін қағазды алады»,- делінген. Мәскеуде дәріхана ашуға жеңілдік алған алғашқы шетелдік, дәріханалық бұйрықтың алхимисті, Иоганн Готфрид Грегориус болды.

Екінші дәріхананы никольский көшесінде Гурчин ашты. Бірнеше қожайыны ауысқаннан кейін, ол фармацевт Карл Иванович Феррейнге көшті. Осы дәріхана Ресейдегі фармацевтика ісінің дамуында үлкен роль атқарды.

Үшінші дәріхананы Мәскеуде, Покров қақпасының тұсында, 1703 жылы, дәріхана өнерін Голландияда оқыған, Гавриил Саульс ашты.

Варвар қақпасының артында, 1707 жылы ашылған төртінші дәріхана, Иессин Арникелге тиесілі болған.

Бесінші дәріхананы 1709 жылы, Пречистен көшесінде, Алексей Меркулов ашты. 1712 жылы, ескі тас көпірдің артындағы Ақ қалада, Авраам Рут алтыншы дәріхананы ашты. Дәл осы кезде, Варваркада, Гавриил Бышевский жетінші дәріхананы ашты. Сегізінші дәріхана, 1713 жылы, Сретенск көшесінде, Альберт Зандермен ашылды. Мәскеудегі дәріханалардың осы саны XVIII ғасыр бойына өзгермеді. Дәріхана қожайындарына көрсетілген монополия, Мәскеуде дәріхана санының көбеюін шектеді және  тек, 1784 жылы ғана, жаңа дәріханалар ашуға рұқсат берілді.

Осыдан кейін дәріханалар басқа қалаларда да пайда бола бастады. Қазыналық және госпиталдық  дәріханалар, жеке меншік дәріханалардың ашылуына негіз болғанын, атап өту керек.  Петербургтегі бірінші қазыналық дәріхана, 1704 жылы, қаланың ашылуымен қатар, бір уақытта ашылды. Кейіннен ол Бас дәріхана дәрежесіне көтерілді. Кейіннен, қазыналық дәріханалар, Қазанда, Глуховта, Ригада, Ревелде ашылды. 1707 жылы Лубнада дала дәріханасы ашылып, жүз жылдай қызмет етті.Дәріханалар Ресейдің басқа қалаларында да: Киевте (1715), Астраханда (1721), Симбирскіде (1778), Нижний Новгородта (1780), Пермьде (1786) ашыла бастады.

Уақыт өте келе, дәріханалық жүйе айтарлықтай үлкейді. Егер, 1843 жылы Ресейде 1302 дәріхана болса, 1910 жылға қарай олардың саны 4523-ке жетті.

Дәріханалық бұйрық міндеті, Сарайдың дәріханаларын қамтамассыз етіп, патша жанұясына арнап, шет елдерден дәрігерлерді шақырту болатын. 1707 жылы ол, елдегі барлық әскери-медициналық істі басқаратын, мемлекеттік  мекемеге өзгертілді. Көп ұзамай, «дәріханалық» деп аталған бұл мекеме, Бас медициналық кеңсеге айналды (1725). Бұл мекеменің басшысы, «император мәртебелісі, архиятер, лейб-медикус және медицина кеңсесі мен факултетінің президенті» атағына ие болған. Бас медициналық кеңсені Николай Бадлоо, Роберт Эскин, Иван Блюментрост басқарған.

 

Дәріханалық бақшалар мен бақтарды ашу.  Химия өндірісінің қалыптасуы

 

1714 жылдың  ақпанында І Петрдің ауызша  өкімі бойынша, Дәріхана аралында, Дәріхана бақшасы салынған. Екі  онжылдық бойына, ол, қазыналы дәріханаларды, дәрілік өсімдіктермен қамтамассыз  етіп отырған. Ал 1735 жылдан бастап, оның негізінде, медициналық мектеп  оқушыларына, ботаника мен фармакогнозияны  оқытуға бастау салған, өсімдіктерколлекциясын  жасау жұмыстары басталды. Дәріханалық  бақшаны, дәріханалық бақшаның бірінші  директоры, медицина докторы, ботаника  және Ресей ғылым академиясының  жаратылыс тарихының профессоры, Иоганн Георг Сигизбек басқарды (1686-1755). Ол отандық және шетелдік  флораның өсімдіктерінің кеңейтілген  коллекциясын жасады.

1765 жылы  Петербург дәріханалық бақшасының  меңгерушісі қызметін Карл Липийдің  шәкірті, Иоганн Перт Фальк (1727-1774) атқарды.

1798 жылы  медико-хирургиялық академияның  ашылуына байланысты, дәріханалық  бақша «ботаникалық бақ» болып  өзгерді. Қазір бұл, Ресей Ғылым  Академиясының Ботаникалық институты.

Мәскеудегі Ботаникалық бақтың орнында, І Петр кезінде, 1717 жылы дәріханалық бақ ұйымдастырылған, ал, 1720  жылдың 13 сәуірінде І Петр өз үкімімен «дәріханалық бақшаны» Астраханьда ашуды бұйырды. Ол: « Гүлзар  жасап,  Персиядан әкелінген, дәріханаға қажетті ағаштар мен шөптерді  баптауға, Санкт-Петербургтен дәріханашы мен бағбан алдыруды» бұйырды.

1724 жылы  дәріханалық бақша жаңа мекенге  көшірілді де, XVIII ғасырдың аяғына  қарай 11 ғимараты болды. Оның ішінде, зертхана, гүлзар, кептіргіш сарай  т.б.. Бақта жеміс ағаштары, жүйектерде  жалбыз, түймедақ, ревень, шалфей, жусан, цикорий, марена т.б. өсірілді. Жиналған  емдік өсімдіктер, кептіріліп, Петербург  және Мәскеудегі бас дәріханаларға  жіберіліп отырған, ал ол жерден, дала дәріханаларына бөлінген.

Лубенск ботаникалық бағында да дәрілік шөптердің көптеген түрлері өсірілген.1750 жылы осында, Қытайдан әкелінген ревень тұқымы, бірінші рет себілді. XVIII ғасырдың соңына қарай, Лубнада қызыл қызылша өсірілді. Одан бірінші рет отандық спирт алынды. Лубнада жыл сайын, астана дәріханаларына арналып, солтүстікте өспейтін емдік өсімдіктер дайындалып отырған. 1758 жылы Мәскеуге 3 кеме дәрілік шикізат жіберілсе, 1777 жылы оның саны 15-ке дейін көтерілді.

Қазына үшін, жабайы өсімдіктерді дайындау, дәріханалық бақта өсіргенге қарағанда, тиімдірек болғанджықтан, 1852 жылы Лубна бағы жойылды.

І Петр тұсында, дәріханалық бақшалардың ашылуымен қатар, отандық жабайы флораны зерттеу жұмыстары да үлкен орын алды. Ресейдің түрлі аудандарының флорасын зерттеуге экспедициялар құрылды. 1702 жылдың 15 ақпанында І Петр Сібірден әкелінген дәрілік өсімдіктерді пайдалануға үкім жасады. Сібірде дайындалатын тамырлар,шөптер, гүлдер, мускустар және т.б. император дәріханасына, «бағасы көрсетіліп жіберілсін», деп атап өткен. 1721 жылы император, емдік өсімдіктерді Ресейдің барлық губернияларынан жинауға және оларды  белгімен белгілеп, ішкі нарыққа жіберілуіне үкім жасады.

Бас дәріханадан армияға жіберіліп отырған «дәрілік заттардың» тізімі, сол уақытта пайдаланған емдік заттар туралы түсініктеме береді.Бұл дәрілердің тізімі сан алуан болатын. Ол 160 емдік арақтар, эссенциялар, экстракттар,микстуралар, ұнтақтар, майлар, жақпа майлар, жапсырмалар атауынан құрылған. Терпентин, шпан мушкалары, мүсәтір,күкірт, қорғасын сілтісі,камфара,мия тамырының шырыны, т.б. дәрілер, госпитальдағы солдаттарды емдеу үшін және жаңа астананың құрылысына жіберілген, «жұмыс адамдарына» тегін берілген. І Петрдің өкімі бойынша, емдеу орындарына шарап пен сыра жіберіліп отырған, «шарап пен сырасыз берілген дәрінің пайдасы аз, ал дәрілерге бос ысырап» делінген. Қарағай қылқанында тұндырылған арақпен емдеген.

1717 жылы  І Петр Парижде аспапшы шебер  Этьен Стефан Луботьемен келісім-шарт  жасады. 1718 жылы ол, медициналық кеңсенің  штатына тіркелді. 1719 жылы бас  дәріхананың жанындағы Дәріханалық  аралда, емдік құрал-жабдықтар дайындала  бастады. Бұл Ресейде медициналық  өндірістің қалыптасуының бастамасы  болды.

Көптеген дәрілік құралдарды, дәріханалар меншікті зертханаларында дайындаған. Химиялық өндірістің дамуындағы дәріханалардың ролі зор болды, себебі, олар, негізгі шикізат дайындайтын және оларды дайындау әдістері талқыланатын «ғылыми-зерттеу» зертханалары болып табылды. І Петрдің кезінде ашудас, тотияйын, күкірт, патша арағын (азот қышқылы мен тұз қышқылының қоспасы), күшті арақты (азот қышқылы) өндіру, дәріхана қабырғаларынан шықты.

Химиялық өндірісті дамытуға І Петр шет елдік мамандарды шақырған. Скипидар-шайыршық заводын салдырды, сақар мен селитра өндірісі жетілді, күкірт зауыттары салынды. 1724 жылы Мәскеуде крахмал өндіретін фабрика салынды. І Петрдің өмірінің соңына қарай,мүсәтір алатын зауыт, бірнеше селитра зауыттары, бояу жасайтын химиялық өндіріс жұмыс істеді.

Осылайша І Петр реформалары, елдің экономикалық дамуында, фармацияның дамуында күшті серпіліс болды.

 

Ғылыми зерттеулердің дамуы

Ресейде фармация мен медицинаның дамуындағы үлкен жаңалық- 1725 жылы ашылған ғылым Академиясы. І Петр Академи жұмысына белгілі Европа ғалымдарын жұмылдыра білді: физик Георг Вольфганг Краффтты (1701-1754), тарихшы Герард Фридрих Миллерді (1705-1783), математик Леонард Эйлерді (1707-1783), Христиан Гольдбахты (1690-1764)және т.б..

Петербург Академиясындағы бірінші химия профессоры Иоганн Георг Гмилин болды. (1709-1755) Ол Ресейге 1731 жылы келеді, бірақ, 1733 жылы Витус Беринг басқарған онжылдық Камчат экспедициясына кетеді. Тек, 1741 жылы ғана М.В. Ломоносов академиясындағы химия саласындағы жүйелі зерттеулерді жаңғыртты.

М.В. Ломоносов (1711-1765) – ғұлама орыс ғалымы, энциклопедист, әрі ағартушы. Петербург Ғылым академиясының орыс ұлтты бірінші мүшесі болды. 1745 жылы М.В. Ломоносов химия профессоры және Петербург Ғылым академиясының мүшесі болып тағайындалды. Оның жемісті қызметі тәжірибелік әдісті бекітуге бағытталды және физика, химия, геология,география, астрономия, тау ісі, шыны технологиясы, металлургия, орыс тарихы мен грамматикасы салаларының дамуына әсерін тигізді.

Заттардың сақталу заңы, сандық сараптама, жану процессін түсіндіру ғалымның болашақ зерттеулерінің негізі болды.

 М.В. Ломоносов химияның медицина  үшін қажеттілігін басып айтқан. « Химияны жетік білмейінше, дәрігердің  қалыптасуы мүмкін емес. Онымен  қан мен нәрлі шырындардың  табиғи ауысуы танылады, онымен  сау және зиянды тағамдардың  қоспасы ашылады, оның әр түрлі  шөптен ғана емес, сонымен қатар, жер қойнауынан алынған заттарынан  пайдалы дәрілер дайындалады».