Грунвальдская битва

Міністэства адукацыі РБ

УА «Полацкі Джяржаўны Універсітэт»

Кафедра гуманітарна-сацыялагічных дысцыплін

 

 

 

Рэферат

на тэму:

 

 «Грунвальдская бітва»

 

 

 

Выканаў:                                        студэнт 1 курса

групы 10 ЭС 1

                                    Губскі У.А.

Праверыў:                                                   Вашчэнка А.П.                                                       

 

 

 

Наваполацк, 2010г.

Змест

1. Уводзіны
2. Перад бітвай
3. З чаго і каго складаліся войскі і іх узбраенне
4. Ход бітвы
5. Вынік бітвы
6. Дапаўненне
7. Спіс літаратуры

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.Уводзіны

Наша нацыянальная свядомасць з самага дзяцінства будавалася на Другой Сусветнай вайне. Амаль кужную сям’ю закранулі падзеі таго жудаснага  часу. Так, Беларусь прыймала там удзел, і ўдзел вельмі значны, але пад  якімі штандарамі, пад якімі лозунгамі  нашы дзяды ішлі ў бой. “За Родину. За Сталина» . Пад словам Радзіма  многія разумелі не вольную Беларусь, але ўжо СССР. І пра ніякую нацыянальную свядомасць не можы быць і мовы.

Другая значная падзея для беларускай нацыі гэта Грунвальдская  бітва, якая адбылася значна раней. Там  нашыя продкі біліся з ворагам, які  таксама хацеў пазбавіць нашу дзяржаву, ВКЛ, свабоды. І хоць гэта было вельмі даўно (600 год назад), але  адчуванне нацыянальнай свядомасці там было большае.

Як добра вы ведаеце  Грунвальдскую бітву? Паспрабуйце  свае сілы (глядзець Дапаўненне)

Акрамя гэтага у сваім  рэфераце я разглядзеў тэмы : “Перад бітвай”, “З чаго і каго складаліся войскі і іх узбраенне”, “Ход бітвы”, “Вынік бітвы”.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.Перад бітвай

На пачатку трынаццатага стагоддзя ў Прыбалтыцы аселі  нямецкія рыцары. Яны былі аб'яднаныя  ў манаскія ордэны - вайсковыя арганізацыі  рыцараў-манахаў. Ордэн крыжаносцаў, або тэўтонцаў, неабачліва запрошаны  мазавецкім (польскім) князем, замацаваўся  між нізавінамі Віслы і Нёмана. А ордэн мечаносцаў, або лівонцаў, на згоду полацкага князя атабарыўся на зямлі сённяшніх Латвіі ды Эстоніі.Мазаўшанам рыцары абяцалі абарону ад паганцаў-прусаў, а палачанам - даніну з паганцаў-ліваў. Акрамя таго, полацкім купцам дакляравалі  выгады ад гандлю з нямецкімі партовымі  гарадамі. На справе ж рыцары не толькі заняволілі не хрысціянскія балцкія  і фінскія народы Прыбалтыкі, але  і пачалі наступ на ўласныя землі  Беларусі і Польшчы.  Гэтым распачалося збройнае супрацьстаянне нашых продкаў з германцамі, якое доўжылася больш за два стагоддзі. Пасля Крэўскай вуніі 1385 года ў Цэнтральнай і Усходняй Еўропе склаўся магутны альянс (гэта значыць хаўрус) дзвюх славянскіх дзяржаў - Вялікага Княства Літоўскага і Каралеўства Польскага. Уладанні гэтага альянсу распасціраліся ад Балтыйскага да Чорнага мора і ад правабярэжных прытокаў Одры на захадзе да вышнявіны Волгі на ўсходзе. Вільня і Кракаў атрымалі магчымасць не толькі ўзгадняць замежную палітыку, але пры патрэбе і аб'ядноўваць свае збройныя намаганні. А патрэба была п.ільная - адпор нямецкаму рыцарству, асабліва крыжаносцам, якім ужо мала было прускай зямлі. Крыжаносцы (або, як іх часта называюць, крыжакі) зразумелі, што гэтае аб'яднанне небяспечнае для іх. I таму ўзяліся гуртаваць сілы для канчатковага ваеннага паквітання. Заклікалі на дапамогу валадароў еўрапейскіх дзяржаў, збіралі за вялікія грошы і абяцаную будучую здабычу наймітаў-авантурыстаў. Назапашвалі зброю, харчы, рыштунак. З свайго боку і хаўруснікі рыхтаваліся да вялікай вайны. Каралю Уладзіславу Ягайлу абяцалі падтрымку чэхі, нашаму вялікаму князю Аляксандру Вітаўту - сын Тахтамыша, былога хана Залатой Арды. Наўзамен той спадзяваўся на дапамогу ў барацьбе за панаванне над волжскімі і данскімі стэпамі. Вялікае Княства ўмацавала свае ўсходнія рубяжы, вымусіўшы Маскву ўвосень 1408 года замірыцца. А тады ўсю ўвагу зноў скіравала на Прыбалтыку. Таму тут, з ініцыятывы Вітаўта, на пачатку 1409 года пачалося антыкрыжацкае паўстанне жамойтаў. Крыжакі, не чакаючы задзіночвання каралеўскіх і вялікакняскіх войскаў, улетку 1409 года напалі на паўночную Польшчу і захапілі вялікія абшары. Іх даўні прыхільнік вугорскі кароль Сігізмунд Люксембургскі не мог збройна ўмяшацца ў канфлікт. Ён спрабаваў пабурыць хаўрус, спакушаючы вялікага князя Вітаўта каралеўскай каронай. Але без поспеху. Да таго ж польскія войскі перайшлі ў наступ і адбілі шэраг гарадоў і замкаў. Праўда, абодва бакі яшчэ не падрыхтаваліся як мае быць да зацяжной вайны. Таму ўвосень было падпісанае замірэнне да наступнага лета. Пры канцы 1409 года Вітаўт з Ягайлам на таемнай нарадзе ў Берасці выпрацавалі дэталёвы план будучых ваенных дзеянняў. Усю зіму і вясну ішла падрыхтоўка. У пушчах ладзіліся паляванні, каб назапасіць мяса дзічыны для шматтысячных войскаў. А ў канцы траўня 1410 года ў Горадню над Нёманам пачалі збірацца палкі-харугвы з усяго Вялікага Княства - з Беларусі, паўночнай Украіны і Летувы. Да іх далучыліся загоны татарскіх вершнікаў, аддзелы іншых хаўруснікаў. 30 чэрвеня, праз шэсць дзён пасля сканчэння замірэння, каля Чэрвінска на Вісле нашыя войскі злучыліся з польскімі. Іх лік тагачасныя летапісцы падаюць па-рознаму. Улічваючы іхную схільнасць да перабольшвання, гісторыкі мяркуюць, што Ягайла і Вітаўт прывялі пад сваімі сцягамі блізу 40-45 тысяч ваяроў. Уранку 6 ліпеня задзіночаныя войскі пераступілі прускую мяжу і пачалі рух углыб варожай тэрыторыі. Каля брадоў на рацэ Дрвенцы шлях ім заступілі крыжакі і нанятае еўрапейскае рыцарства.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. З чаго і каго складаліся войскі і іх узбраенне

Тэутонскі ордэн

Камандаванне ажыццяўлялася  вялікім магістрам і падлеглай  яму іерархічнай структурай з  ліку братоў-рыцараў.Структурна складалася з раду кантынгентаў розных спосабаў камплектавання. Так, у перыяд Вялікай  вайны (1409—1411) у войска Ордэна ўваходзілі: уласна члены Ордэну, браты-рыцары і  паўбраты-службовыя; апалчэнне свецкіх  васалаў Ордэна; атрады, выстаўленыя  прускімі епіскапамі і гарадамі; найміты  з-за мяжы; рыцары-"госці"; войскі саюзнікаў Ордэна.Ва ўласнасці Ордэна меліся ўласны флот і сістэма ўмацаваных замкаў.Ідэалогія Ордэна ўзыходзіла да ідэй Бернара Клервоскага, і асноўвалася  на тэзісе аб выключнай місіі Ордэна па распаўсюджанні каталіцтва ўсімі  даступнымі сродкамі. Без такога пастаяннага  акаталічвання паганцаў існаванне  Ордэна траціла сэнс. Пры гэтым  уласна святары і духоўнікі былі ў Ордэне нешматлікімі і мелі там  нязначную ролю. Аднак, найвышэйшым  сюзерэнам Ордэна лічыўся сам  Госпад, што фактычна здымала праблему феадальнага непадпарадкавання.Навука і тэхніка ў войску Ордэна выкарыстоўваліся актыўна, але выключна ў сваіх  прыкладных аспектах, арыентаваных на ваенную і гаспадарчую магутнасць — вайсковым, агратэхнічным і  інш.Да перыяду 14 ст. войска Ордэна папаўнялася  прадстаўнікамі розных нацый, з 14 ст. папаўненні пераважна нямецкія, з сяр. 14 ст. амаль  цалкам нямецкія, найперш з ліку збяднелага дробнага дваранства Швабіі і Франконіі. У 14 ст. ад кандыдатаў пачалі патрабавацца доказы нямецкага і  дваранскага паходжання па абедзвюх лініях да чацвёртага калена.

Войскі тэутонскага ордэна складаліся з:

 

1.1.Кадравае войска

Аснову войска Ордэна і  ўсю яго камандную структуру  складалі браты-рыцары. Гэта былі добра  падрыхтаваныя прафесійныя воіны, прытым адзначаецца высокі ўзровень іх каманднай падрыхтоўкі.Рэшту  кадравага войска складалі паўбраты або службовыя браты, колькасць  якіх устанаўлялася да 8 на кожнага  брата-рыцара. Яны таксама былі членамі  Ордэна, але не складалі зарокаў, і  не маглі займаць кіраўнічыя пасады. Гэта былі пераважна людзі невысакароднага  паходжання, мяшчане, і іншыя свабодныя  людзі, у тым ліку і мясцовыя жыхары Тэўтонскай дзяржавы — прусы і  палякі. У мірны час яны складалі гарнізоны замкаў і ніжэйшую адміністрацыю  Ордэна, у час вайны — паступалі  пад каманду братоў-рыцараў.Узровень баявой падрыхтоўкі кадравых войскаў  Ордэна, служба якіх была пажыццёвай, быў  вельмі высокім, у тым ліку у маштабе  тагачаснай Еўропы. Таксама, існаванне  кадравай арганізацыі давала Ордэну значную перавагу ў часе пры разгортванні ў пачатку вайсковых дзеянняў.Паводле  звестак, якія часам лічацца няпоўнымі, у 1398 войска Ордэна налічвала 426 братоў-рыцараў  і каля 3200 службовых. Колькасць кадравага  войска ў 1410 дакладна невядомая, але прынята лічыць, што братоў было больш за 800, і, адпаведна, больш за 6500 службовых, аб'яднаных у канвенты.

 

1.2.Земская служба

Значнай часткай уласна Ордэнскіх  войскаў было феадальнае апалчэнне, збіранае на васальных землях Ордэна. Гэтаму абавязку падлягалі свецкія  рыцары нямецкага, польскага і прускага паходжанняў, недваране — солтысы  і старасты, і наогул усе, хто валодаў  зямлёй у ордэнскіх землях. Такое  апалчэнне збіралася ў выпадку  пачатку значных ваенных дзеянняў, і, напрыклад, у пач. 15 ст. магло складаць да 1/3 ўсяго ордэнскага войска.Важнай адметнасцю апалчэння была немень у  ім вялікіх атрадаў буйных феадалаў, якія складалі аснову іншых феадальных войскаў таго часу. Гэта тлумачылася  неменню ва ўладаннях Ордэна вялікіх  свецкіх зямельных уладанняў, і  спрычынялася да большай структурнай  аднароднасці і ўмацавання дысцыпліны. Навата служба двараніна на чале кап'я  з некалькіх воінаў (ням.: Rossdienst) была рэдкай, а большасць свецкіх рыцараў  служыла на чале аднаго-двух чалавекаў (ням.: Plattendienst). Дробныя польскія дваране  і прускія вольныя людзі почасту  служылі аднаасобна.Усе свецкія  воіны зводзіліся паводле тэрытарыяльнай прыкметы ў коп'і ад камандаваннем  найбольш аўтарытэтных з іх асяродка. У сваю чаргу такія атрады, таксама  паводле тэрытарыяльнай прыкметы, уключаліся ў склад ордэнскіх харугваў, якімі  камандавалі комтуры. Такім чынам, свецкія рыцары былі заўсёды пад  камандай братоў-рыцараў.Мяркуецца, што  не-нямецкая частка ордэнскага войска (найперш, польская, з Хелмінскай зямлі  і з Памор'я) была цалкам надзейнай, нягледзячы на сваю нацыянальную прыналежнасць, і пэўны паварот у яе настроях здарыўся толькі пасля Грунвальдскай  бітвы, а масавы пераход свецкага рыцарства, і не толькі польскага, у  анты-ордэнскую апазіцыю, адбыўся  ўжо ў часы Трынаццацігаловай  вайны (1454—1466), і быў абумоўлены, найперш, палітычнымі і сацыяльнымі  прычынамі. Тое ж тычылася і лаяльнасці прускіх аднадворцаў.

 

1.3.Біскупскія войскі

Чатыры прускія біскупствы на землях Ордэна неслі абавязак у  выпадку вайны сваім коштам выстаўляць атрады са сваіх падданых, пад камандай уласных войтаў. Склад такіх атрадаў  быў аднолькавым са складам атрадаў  свецкага апалчэння — земская  служба і найміты. З той прычыны, што падданыя біскупстваў не лічыліся непасрэднымі падданымі Ордэна, у  склад гэтых атрадаў не ўваходзілі тэўтонцы.Колькасць у пач. 15 ст. ацэньваецца  ў 1,5 тыс.ч., з іх палова найміты.

 

1.4.Войскі гарадоў

Буйныя гарады Прусіі выстаўлялі сваім коштам атрады, складзеныя пераважна  з прадстаўнікоў цэхаў і гільдый, арганізацыя і забеспячэнне былі такім ж, як і наогул у гарадах Ганзы. Аснову такіх атрадаў складала не пяхота, а конніца ў рыцарскім узбраенні — канстафлеры. Кіраваліся атрады ратманамі або капітанамі, прызначанымі гарадскімі ўладамі.Баявая здольнасць такіх атрадаў лічыцца параўнальна высокай. У гарадах Ганзы ўсе здольныя насіць зброю мяшчане абавязкова праходзілі ваенную падрыхтоўку, існавалі г.зв. стралковыя таварыствы. Былі вядомыя многія імёны праслаўленых воінаў з ліку гарадскіх атрадаў. Як і ў выпадку земскай службы, надзейнасць гарадскіх атрадаў пагоршылася пасля Грунвальда.Колькасць ацэньваецца каля 2 тыс.ч. у 1398, каля 1,5 тыс.ч. у 1410.

 

1.5.Найміты

Багацце Ордэна дазваляла  яму мець, пры патрэбе, і моцнае найманае войска. Толькі ў 1409 на задаткі  найманым атрадам былі выдаткаваныя 30 тысяч грыўняў, а пасля Грунвальда Ордэн уратаваўся ад поўнага разгрому як павелічэннем выплат сваім наймітам, што дапамагло захаваць іх вернасць, так і хуткім вербаваннем новых  найманых сілаў за мяжой. Адметнасцю найму воінскіх атрадаў Тэўтонскім ордэнам было найманне не кожнага салдата паасобку, і не цэлай арміі адразу, а паасобных атрадаў-рот, колькасцю ад некалькіх дзесяткаў да тысячы з гакам салдатаў. Роты дзяліліся на 3-асабовыя коп'і, якія былі адзінкамі выключна фінансавага характару — плата выдавалася на кап'ё цалкам. Плата наймітаў Ордэна ў 1409 складала 11 грыўняў на кап'ё за месяц, з восені 1410, пасля Грунвальда — 12.Адметна, што кантракты з асобнымі найміцкімі ротамі ў Ордэне ўкладаліся не ад асобы вялікага магістра, а з паасобнымі комтурамі, такім чынам, найміты фармальна служылі не Ордэну цалкам, а паасобным канвентам.Роты наймітаў уваходзілі ў харугвы адпаведных комтурстваў, або памяшчаліся гарнізонамі ў замках, і выкарыстоўваліся камандаваннем нароўні з ордэнскім войскам, без тактычных асаблівасцяў. Адметнасцю складу найманых Ордэнам войскаў была вялікая перавага конных стралкоў-арбалетнікаў.Асноўнымі землямі паходжання наймітаў у тэўтонскім войску былі Германія, Сілезія, Чэхія; пасля Грунвальда комтуры вербавалі салдатаў сярод балтыйскіх карсараў — "віталійскіх братоў".Наогул, найміты былі вельмі баяздольным і надзейным кантынгентам, і ў далейшым ходзе 15 ст. арміі Ордэна часта складалася цалкам з найманых, а не з ордэнскіх войскаў. Аднак, у Трынаццацігадовай вайне надзейнасць найманых войскаў выявілася нізкай, нярэдкімі сталіся выпадкі здачы найманых гарнізонаў без бою.Колькасць у 1410 — 5,7 тыс.ч.

 

1.6.Рыцары-госці

Рыцары-госці (ням.: Gastritter) былі тымі еўрапейскімі рыцарамі, якія ўдзельнічалі ў прускіх і літоўскіх войнах Тэўтонскага ордэна дзеля выканання "хрысціянскага абавязку змагання з паганцамі" (ням.: Heidekampf). Асноўнымі  формамі ўдзелу былі паўночныя крыжовыя паходы і "паходы на Літву". Рыцары пры гэтым не былі на службе ў Ордэна, а лічыліся менавіта яго гасцямі, даючы, аднак, абяцанне пражыць у Прусіі год і хоць адзін раз паўдзельнічаць у "паходзе на паганцаў".Адметнасцю паўночных, "балтыйскіх" крыжаносцаў была амаль поўная немень сярод іх не-дваранаў. Рыцары, як ім наказвала традыцыя, прыбывалі ў госці да Ордэна не аднаасобна, а з почтам, часта шматлікім. Многія з рыцараў неаднаразова ўдзельнічалі ў прускіх войнах, і наогул, вайна ў Прусіі лічылася сярод тагачаснага еўрапейскага рыцарства роўнай вайне з туркамі на поўдні.Лічыцца, што рыцары-госці былі самай баяздольнай часткай тэўтонскага войска, пасля самых братоў-рыцараў.Колькасць гасцей была рознай у залежнасці ад гістарычнага перыяду. Свайго піку ўдзел еўрапейскіх рыцараў у "прускай вайне" дасягнуў у 1340-я—1370-я гады, пасля хрышчэння Літвы і Крэўскай уніі іх колькасць пайшла на спад. Пасля Грунвальда прыток рыцараў-гасцей практычна спыніўся. У 1410 у тэўтонскім войску было не меней за 150 гасцей, і іх харугва Святога Георгія была адной з самых шматлікіх.

 

 

 

 

Сімвал Тэўтонскага Ордэн

 

 

 

Войскі ВКЛ  і Каралеўства Польскага

Структура і прынцыпы камплектацыі войска Вялікага княства Літоўскага ў другой палове ХІV–ХV ст. адлюстраваны ў пісьмовых крыніцах таго часу вельмі цмяна. У прывілеі, вы-дадзеным Ягайлам пасля заключэння Крэўскай уніі, у 1387 г., агаворваецца, што ў выпад-ку ўварвання непрыяцеля ў землі дзяржавы яе насельніцтва прыцягваецца да іх знішчэння. Слынны польскі даследчык Г.Лаўмяньскі атаясамляе згаданую «Пагоню» з паспалітым рушэннем, добра знаным як асноўная форма вайсковай арганізацыі Вялікага княства. Аднак той факт, што ў ёй мусілі браць удзел не толькі ваяры, але і ўсё мужчынскае насельніцтва, здольнае насіць зброю, а таксама надзвычай вузка акрэсленыя функцыі (пераследванне адступаючага ворага) прымушае разглядаць яе не як спосаб камплектавання войска ў сціслым разуменні гэтага слова, а як форму арганізацыі мірнага па сутнасці насельніцтва, закліканага да падтрымання чыста вайсковых фармаванняў на этапе, калі разгром ворага быў, у асноўным, завершаны, альбо, прынамсі, было спынена яго прасоўванне ўглыб тэрыторыі. У іншых выпадках, пры вядзенні баявых дзеянняў на непрыяцельскіх землях, а тым больш у выпадку мабілізацыі ў маштабах усёй дзяржавы, падобная форма арганізацыі вайсковых сілаў наўрад ці была магчымай. Такім чынам, «Пагоня» хутчэй набліжалася не да паспалітага рушэння, а да г. зв. «абароны зямлі», добра вядомай, напрыклад, у Польшчы і сягаючай сваімі каранямі ў вельмі аддаленыя часы.

 

План ваеннай кампаніі 1410 г.

 

Са згаданага прывілея Ягайлы вынікае, што апалчэнцы, якія бралі ўдзел у «Пагоні», узбройваліся за свой кошт. Можна меркаваць, што  тая частка гэтых апалчэнцаў, для  якой ваенная служба з’яўлялася не асноўным заняткам, а, хутчэй, акцыяй надзвычайнай, выкарыстоўвала ўсе падручныя сродкі, прыдатныя ў той ці іншай ступені  для ваенных мэтаў, у тым ліку не толькі зброю, але і адпаведныя прылады працы. Прынамсі ніякіх дакументаў, рэгламентаваўшых узбраенне непрафесійных  удзельнікаў апалчэння, на сённяшні дзень не выяўлена. Можна таксама меркаваць, што большасць такіх імправізаваных ваяроў павінна была складаць пешую частку «Пагоні».

Пэўную глебу для разважанняў  аб магчымасці прыцягнення насельніцтва, змабілізаванага ў рамках «Пагоні», да ўдзелу ў доўгатэрміновых рэйдах даюць звесткі аб грунвальдскай  выправе Вітаўта. Паводле ўскосных дадзеных, у ёй брала ўдзел як кавалерыя, так і пяхота. Так, комтур Рагнеты даносіў 27 лістапада 1409 г. маршалку Тэўтонскага ордэна, што вялікі князь загадаў кожнаму коннаму і пешаму ў рамках падрыхтоўкі да паходу мець свой правіянт; 18 снежня таго самага года комтур Астэродэ інфармаваў маршалка аб на-мерах Вітаўта і Ягайлы сабрацца ў Плоцку з конным і пешым войскамі. Разам з тым, Длугаш, падрабязна апісваючы шыхтаванне вялікакняжацкага войска, характарызуе яго як выключна коннае. Адсюль вынікае, што пяхота, калі яна на самай справе была ў арміі Вітаўта пад Грунвальдам, не складала якой-небудзь асобнай фармацыі, не знаходзілася ў баявых шыхтах, значыць, выконвала толькі дапаможныя функцыі, напрыклад, па ахове абозу альбо па дабіванню і пераследванню ўжо разгромле-нага праціўніка, інакш кажучы, такія, якія ўскладаліся на непрафесійных удзельнікаў «Пагоні». Паводле звестак Длугаша, спецыфічныя задачы выконвала пяхота падчас выправы Вітаўта на Ноўгарад у 1428 г. Каб забяспечыць войску магчымасць перасоўвання па балоцістай мясцовасці, вялікі князь выкарыстоўваў пехацінцаў (храніст называе лічбу 10 000 чалавек) для пабудовы грэблі ў Чорным Лесе. Трэба, аднак, заўважыць, што ў абодвух выпадках узнікаюць вялікія сумненні ў магчымасці татальнай мабілізацыі ўсяго мужчынскага насельніцтва, у выніку якой краіна засталася б не толькі без абаронцаў на выпадак узнікнення пагрозы з іншага боку, але і ўвогуле без працоўных рук. Таму з большай доляй верагоднасці можнa дапусціць зварот да абмежаванай мабілізацыі альбо да прыцягнення ў войска неваеннаабавязанага люду па-за рамкамі «Пагоні» і з вузка акрэсленымі задачамі, якія прадугледжвалі толькі дапаможна-тэхнічныя функцыі.