Культура Беларуси в 20 годы 20 столетия

Беларускае  кіно пачалося са стварэння хранікальных фільмаў -  агітацыйна-прапагандысцкіх, навукова-папулярных, навучальных, асветніцкіх. У 1925 г. на экраны БССР выйшлі два першых, як іх тады звалі, “культурфільма”, створаных Белдзяржкіно - "Меліярацыя БССР" і "У здаровым целе - здаровы дух". За перыяд з 1925 па 1930 г.г. кінастудыя "Савецкая Беларусь" выпусціла 32 хранікальных выпуску і 38 хранікальных і навукова-папулярных фільмаў. У 1926 г. на экраны выйшаў першы беларускі мастацкі фільм "Лясная быль". У аснову сцэнарыя была пакладзена аповесць М. Чарота "Свінапас" пра падзеі грамадзянскай вайны ў Беларусі. Прыгодніцкі, дынамічны сюжэт фільма, добрая літаратурная аснова сцэнара прадвызначылі поспех карціны ў гледача. Рэжысёр-пастаноўшчык "Лясной былі" Ю. Тарыч здолеў злучыць дакументальнасць сюжэту з мастацкасцю выяў. Фільм удала спалучаў мастацкія добрыя якасці з камерцыйным поспехам.

Беларускі мастацкі кінематограф 1920-х г.г. асвойваў разнастайную тэматыку і жанры. На гістарычным матэрыяле былі зняты фільмы "Кастусь Каліноўскі" (рэжысёр У. Гордзін), "Яго правасхадзіцельства" (рэжысёр Г. Рошаль), "Гатэль "Савой" (рэжысёр А. Файнцыммер), "У агні народжаная" (рэжысёр У. Корш-Саблін). Відовішчнасць героіка-рэвалюцыйных фільмаў абумовіла іх поспех у крытыкі і гледача. Аднак шматлікія карціны справядліва падвяргаліся крытыцы за схематызм і павярхоўнае адлюстраванне жыцця.

У 20-я гады пачалася і адразу ж набыла даволі інтэнсіўны характар дзейнасць першых беларускіх савецкіх прафесійных кампазітараў (М. Чуркіна, М. Аладава, Я. Цікоцкага, Р. Пукста, А. Туранкова, М. Анца, М. Крошнера, В. Залатарова, М. Куліковіча-Шчаглова, М. Равенскага і інш.), былі закладзены асновы сімфоніі, квартэта, фартэпіяна, квінтэта, кантаты, раманса, масавай харавой песні.

Найбольш вядомымі творамі кампазітараў былі: першая беларуская рэвалюцыйная опера «Вызваленне  працы» М. Чуркіна і камічная опера  «Тарас на Парнасе» М. Аладава, «Міхась  Падгорны» Я. Цікоцкага, «У пушчах Палесся» А. Багатырова, «Кветка шчасця» А. Туранкова і першы нацыянальны  балет «Салавей» М. Крошнера. Выканаўцамі  гэтых твораў былі таленавітыя майстры  опернага і балетнага мастацтва  Л.Александроўская, Р. Млодак, І. Балоцін  і інш³⁷.

 

 

 

 

 

2.4 Выяўленчае  мастацтва

 

У 1920-я г.г. у БССР актывізаваўся працэс станаўлення нацыянальнай школы выяўленчага мастацтва. У першай палове дзесяцігоддзя беларускія мастакі толькі шукалі шляхі развіцця нацыянальнага мастацтва, а таксама формы і метады адлюстравання ў жывапісе, графіцы, скульптуры беларускіх нацыянальных рыс. Пра гэта сведчыла выстава ў Менску, арганізаваная ў 1921 г. групай мастакоў пры падтрымцы дзяржаўных органаў. Тут былі прадстаўлены працы 33 мастакоў, якія належалі да розных кірункаў: ад рэалізму да абстрактнага жывапісу. Большасць карцін, прадстаўленых у экспазіцыі, не выходзілі за рамкі падрыхтоўчага эскіза. Мэта выставы - аб'яднаць мастацкія сілы Беларусі - не была дасягнута. Напачатку 20-х г.г. мастацкая праца была засяроджана ў двух цэнтрах. Мастацкая секцыя Інстытута беларускай культуры збірала і вывучала старадаўняе беларускае і яўрэйскае мастацтва. Да розных мерапрыемстваў, якія праводзіліся секцыяй, прыцягваліся мастакі М.Філіповіч, М. Лебедзева, А. Тычына і інш. Віцебскі мастацкі тэхнікум рыхтаваў прафесійных мастакоў, скульптараў, керамістаў. Выкладчыкі і навучэнцы тэхнікума ўдзельнічалі ў мастацкіх выставах, арганізоўвалі культурна-асветніцкія мерапрыемствы³⁸.

Мяжой, з  якога пачынаецца прынцыпова новы этап у выяўленчым мастацтве Беларусі, з'яўляецца 1925 г., калі рыхтавалася і праводзілася арганізаваная Першая Усебеларуская мастацкая выстава. На выставе былі прадстаўлены працы беларускіх, польскіх, яўрэйскіх мастакоў. Яны прадстаўлялі розныя стылявыя кірункі і школы, але ў адрозненне ад выставы 1921 г. усе яны знаходзіліся ў рэчышчы рэалізму. Нароўні з прафесійнымі працамі былі выстаўлены творы навучэнцаў Віцебскага мастацкага тэхнікума і мастацкіх студый. Апроч агляду стану выяўленчага мастацтва БССР, выстава павінна была аб'яднаць мастацкія сілы рэспублікі. Важным вынікам выставы 1925 г. стала ажыўленне мастацкага жыцця БССР, якая набыла больш выразныя формы. Мастацкія выставы сталі рэгулярнымі. Яны праводзіліся ў 1927, 1929, 1931, 1932 г.г. Важным следствам I Усебеларускай мастацкай выставы стала і тое, што Беларускі дзяржаўны музей пачаў актыўна фармаваць аддзел сучаснага беларускага мастацтва³⁹.

Жывапіс Беларусі 1920-х г.г. развівалася ў розных жанравых кірунках. Аднак па чынніках ідэалагічнага характару найвялікае развіццё атрымала тэматычная карціна. Пераважнымі сюжэтамі былі падзеі рэвалюцыі і грамадзянскай вайны, а таксама розныя бакі будаўніцтва новага грамадства. Сюжэтныя карціны найболей ярка прадстаўлены ў творчасці І. Ахрэмчиыа ("І з'езд РСДРП у Менску", "Падпісанне маніфеста пра стварэнне БССР"), У. Волкова ("Барыкады", "Партызаны"), Я. Кругера ("Вяртанне са школы", "Школа бездаглядных"), Г. Віера ("Жыццё ў бараках", "Суботнік", "Партызаны"). У 20-е гады актыўна развіваўся партрэтны жывапіс. Нароўні з традыцыйнымі выглядамі партрэта (Ю. Пэн "Аўтапартрэт", Я. Кругер "Партрэт Я.Коласа", В. Ваўкоў "Партрэт В.І. Леніна", "Маладняковец", М. Станюта "Партрэт дачкі" і інш.), прадпрымаліся спробы стварыць зборную партрэтную выяву (М. Філіповіч "Беларус і беларуска", "Беларуска", "Тыпы беларусаў" і інш.). Больш сціплае месца ў жывапісе гэтага перыяду займаў пейзаж. Высокімі мастацкімі добрымі якасцямі, адмысловай лірычнасцю і эмацыйнасцю вылучаліся працы пейзажыста В.Кудрэвіча ("Раніца вясны", "Вечар", "Акорд" і інш.). У першай палове 20-х гадоў беларускія мастакі звярталіся да фальклорна-этнаграфічных і гістарычных сюжэтаў. Найболей ярка і выразна гэта тэматыка прадстаўлена ў працах М.Філіповіча "На купалле", "Народнае гулянне" (1921 г.), "Вясновае свята. Карагод" (1922 г.), "Бітва на Нямізе" (1922 г.)⁴⁰.

Характэрнай з'явай выяўленчага мастацтва 1920-х  г.г. быў распаўсюд гравюры. У другой палове 1920-х г.г. Віцебск стаў адным з "гравюрных цэнтраў" СССР. Працы С. Юдовіна, В. Тычыны, Я. Мініна атрымалі прызнанне на ўсесаюзных і замежных выставах. Адмысловай папулярнасцю ў 1920-я г.г. карысталіся кніжныя бібліятэчныя знакі - экслібрысы. Найболей цікавыя ўзоры гэтага арыгінальнага выгляду мастацтва ў БССР стварылі Я. Мінін, З. Гарбовец, А. Тычына⁴¹.

1920-я г.г. сталі перыядам станаўлення беларускай савецкай скульптуры. Першыя ўзоры манументальнай скульптуры, якія з'явіліся ў гады рэвалюцыі і грамадзянскай вайны, з'яўляліся спробамі адбіць новыя з'явы і новых герояў у абстрактных формах. Большасць твораў таго перыяду не адрозніваліся высокімі мастацкімі якасцямі.

Важным  этапам падчас станаўленні скульпутуры ў БССР стала ўжо згаданая I Усебеларуская мастацкая выстава (1925 г.). Нароўні з вучнёўскімі эскізнымі працамі тут былі прадстаўлены сталыя творы, выкананыя ў рэалістычнай манеры, творча якія развівалі народныя традыцыі ("Лірнік" А.Грубе, "Я. Купала" А. Бразера і інш.). Скульптура БССР 1920-х г.г. прадстаўлена невялікай колькасцю імёнаў: М. Керзін, А. Бразер, А. Грубе. У канцы 1920-х г.г. пачынаецца творчы шлях З. Азгура. У гэты перыяд дамінавала станковая пластыка, прадстаўленая галоўным чынам працамі абагульнена-алегарычнага характару ("Раб", "Тачачнік", "Чырвонаармеец" А. Грубе, "Галава працоўнага", "Галава шляхціча", "Галава ліцейніка" З. Азгура) і скульптурнымі партрэтамі ("Акцёр С. Міхаэлс", "Настаўнік Галуб", "Паэт І. Харык", "Я. Купала" А. Бразера; "Пісьменнік З. Бядуля" З. Азгура)⁴².

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ЗАКЛЮЧЭННЕ

 

Манапольнае становішча камуністычнай партыі, кіраўніцтва  якой вызначала ўнутраную і знешнюю палітыку, ператварыла дзяржаўныя органы ў апарат па рэалізацыі партыйных рашэнняў. Канцэпцыя дзяржаўнай палітыкі ў вобласці культуры складалася пад непасрэдным уздзеяннем партыйных установак і ўяўляла сабою сукупнасць прынцыпаў, кірункаў і формаў дзейнасці як дзяржаўных, так і партыйных структур. Акрамя таго, партыйна-дзяржаўныя структуры замацавалі за сабой права ўмешвацца ў вобласць культуры і манапольна кіраваць усімі формамі і сродкамі культурнага жыцця. У 1920-я г.г. гэта ўмяшанне не было абсалютным⁴³.

У культурнай палітыцы савецкай дзяржавы суіснавалі дзве тэндэнцыі: артадаксальная і прагматычная. Прадстаўнікі першай імкнуліся да паслядоўнай і няўхільнай рэалізацыі паказаных базавых прынцыпаў. Прагматычна наладжаная частка партыйнага і дзяржаўнага кіраўніцтва па тактычных меркаваннях дапушчала магчымасць пашырэння рамак дзейнасці мастацкай інтэлігенцыі пры захаванні пільнага ідэалагічнага кантролю. Прагматычная тэндэнцыя пераважала да пачатку 1930-х гадоў, але ўвесь час крытыкавалася з боку артадоксаў. Паварот ва ўнутранай палітыцы, злучаны з адмовай ад НЭПа, спрыяў паскарэнню эвалюцыі культурнай палітыкі ў бок поўнага згортвання волі творчасці.

Такім чынам, грунтуючыся  на ўсім вышэй згаданым, можна зрабіць шэраг наступных, найбольш агульных вывадаў:

1. У 1920-я г.г. культурныя працэсы ў БССР адрозніваліся складанасцю і супярэчлівасцю. Ідэалагічныя рамкі існавання беларускай культуры ў гэты перыяд былі досыць шырокімі. Пад уздзеяннем палітыкі беларусізацыі закладваўся падмурак асноўных культурных інстытутаў, паскорана фармаваліся кадры новай нацыянальнай інтэлігенцыі. Разнастайнасцю адрознівалася літаратурна-мастацкае жыццё, ішоў актыўны пошук новых формаў і шляхоў развіцця ва ўсіх абласцях  мастацкай культуры.
2. У канцы 1920-х г.г. у БССР адбыліся радыкальныя змены ў нацыянальна-культурнай палітыцы. Яны былі цесна злучаны з працэсам сцвярджэння ў рэспубліцы камандна-адміністрацыйнай сістэмы, якая склалася ў 1920-я г.г. канцэпцыя нацыянальна-культурнага будаўніцтва была падвергнута рэвізіі, нацыянал-камуністы і нацыянальна-дэмакратычная інтэлігенцыя былі адхілены ад актыўнага ўдзелу ў культурных пераўтварэннях.
3. У 1920-я г.г. у беларускай культуры адбыліся якасныя змены. Нароўні з традыцыйнай тэматыкай ва ўсіх сферах мастацтва паднімаліся новыя праблемы: рэвалюцыйныя падзеі, абнаўленне рэчаіснасці, сацыяльнае пераўтварэнне вёскі, стварэнне "новага чалавека". З'явіліся новыя героі - працоўныя, чырвонаармейцы.

 

 

 

 

СПІС  ВЫКАРЫСТАНАЙ ЛІТАРАТУРЫ

 

1. Адамушка У. I. Палiтычныя рэпрэсii 20—50-х гг. на Беларусi. - Мн.: Беларусь, 1994. – 158 с.
2. Альховік М.К. Развіццё беларускай нацыянальнай ідэі ў перыяд правядзення палітыкі беларусізацыі ў БССР // Сборник  работ 65-й научной конференции студентов и аспирантов Белорусского государственного университета: В 3 ч. Ч.1. Мн.: БГУ, 2008. - 285 с. – с. 252-255.
3. Беларусізацыя: 1920-я гады: Дакументы і матэрыялы / пад агульнай рэд. Р.П. Платонава і У.К. Коршука. – Мн.: БДУ, 2001. - 270 с.
4. Брыгадзін П.І., Ладысеў У.Ф. На пераломе эпох: станаўленне беларускай дзяржаўнасці (1917—1920 гг.). – Мн.: БДУ, 1999. — 127 с.
5. Гісторыя Беларусі : Падручнік : У 2 ч. Ч. 2. // пад рэд. Я. К. Новіка, Г. С. Марцуля. - Мінск : Вышэйшая школа 2010. – 512 с.
6. История Беларуси в документах и материалах / авт.-сост.: И.Н.Кузнецов, В.Г.Мазец. - Мн.: ООО "Амалфея", 2000. - 672 с.
7. История белорусской советской литературы / под ред. И.Я. Науменко, П.К. Дюбайло, Н. С. Перкина. – Мн.: Наука и техника, 1977. - 776 с.
8. Голубович В.И. Экономическая история Беларуси : учебно- практическое пособие. - Мн. : БГЭУ, 1999. - 130с.
9. Ковкель И. И. История Беларуси : с древнейших времен до нашего времени. - Мн. : Аверсэв, 2005. - 605 с.
10. Касцюк М.П. Бальшавіцкая сістэма ўлады на Беларусі. - Мн.: «Экаперспектыва», 2000. - 308 с.
11. Красинский А.В. История белорусского кино (1924 — 1945 гг.). – Мн.: Наука и техника, 1969. – 238 с.
12. Круталевич В. А. На путях национального самоопределения: БНР—БССР—РБ. Мн.: Право і экономіка, 1995. – 139 с.
13. Лыч Л.М, Навіцкі У.І. Гісторыя культуры Беларусi. - Мн.: Экаперспектыва, 1997. - 453с.
14. Міхнюк У.М. Арыштаваць у высылцы : Дакументальны нарыс пра Алеся Дудара. — Мн.: БелНДІДАС, 1996. — 150 с.
15. Музычны тэатр Беларусі: 1917–1959 г.г. / пад рэд. Г.Р. Куляшова [і інш.]. – Мн.: Навука і тэхніка, 1993. – 432 с.
16. Платонаў Р.П. Беларусь у міжваенны перыяд. Старонкі палітычнай гісторыі ў святле архіўных крыніц. - Мн.: БелНДІДАС, 2001. - 282 с.
17. Платонаў Р.П. Лёсы: Гiсторыка-дакументальныя нарысы аб людзях i малавядомых падзеях духоўнага жыцця ў Беларусi 20—30-х гадоў. - Мн.: БелНДIДАС, 1998 — 327 с.
18. Пурышава Н.М. Культурная политика и культура Беларуси (1918 - конец 1920-х г.г.). Учебное пособие. – Могилев: Могилевский государственный университет имени А.А. Кулешова, 2004. – 56 с.
19. Рудовiч С.С. Час выбару: Праблема самавызначэння Беларусi ў 1917 г. Мн., Тэналогія, 2001. – 200 с.
20. Саўко М.П. Кароткі нарыс гісторыі культуры Беларусі: Вучэб.-метад. дапаможнік. – Мн.: БГМУ, 2003. – 134 с.
21. Ходзін С.М. Гісторыя культуры Беларусі ў 1920-1930-я г.г. - Мн.: БДУ, 2001. - 71 с.

 

¹ Лыч Л.М, Навіцкі У.І. Гісторыя культуры Беларусi. - Мн.: Экаперспектыва, 1997. с. 306.

² Пурышава Н.М. Культурная политика и культура Беларуси (1918 - конец 1920-х г.г.). Учебное пособие. – Могилев: Могилевский государственный университет имени А.А. Кулешова, 2004. с. 15.

³ Круталевич В. А. На путях национального самоопределения: БНР—БССР—РБ. Мн.: Право і экономіка, 1995. с. 81.

⁴ Тамсама. с. 81.-82.

⁵ Саўко М.П. Кароткі нарыс гісторыі культуры Беларусі: Вучэб.-метад. дапаможнік. – Мн.: БГМУ, 2003. с. 115.

⁶ Ходзін С.М. Гісторыя культуры Беларусі ў 1920-1930-я г.г. - Мн.: БДУ, 2001.

⁷ Рудовiч С.С. Час выбару: Праблема самавызначэння Беларусi ў 1917 г. Мн.: Тэналогія, 2001. с. 106.

⁸ Касцюк М.П. Бальшавіцкая сістэма ўлады на Беларусі. - Мн.: «Экаперспектыва», 2000. с. 188.

⁹ Касцюк М.П. Бальшавіцкая сістэма ўлады на Беларусі. - Мн.: «Экаперспектыва», 2000. с. 188-189.

¹⁰ Брыгадзін П.І., Ладысеў У.Ф. На пераломе эпох: станаўленне беларускай дзяржаўнасці (1917—1920 гг.). – Мн.: БДУ, 1999. с. 76.

¹¹ Альховік М.К. Развіццё беларускай нацыянальнай ідэі ў перыяд правядзення палітыкі беларусізацыі ў БССР // Сборник  работ 65-й научной конференции студентов и аспирантов Белорусского государственного университета: В 3 ч. Ч.1. Мн.: БГУ, 2008. - 285 с. с. 254.

¹² Альховік М.К. Развіццё беларускай нацыянальнай ідэі ў перыяд правядзення палітыкі беларусізацыі ў БССР // Сборник  работ 65-й научной конференции студентов и аспирантов Белорусского государственного университета: В 3 ч. Ч.1. Мн.: БГУ, 2008. - 285 с. с. 254-255.

¹³ Пурышава Н.М. Культурная политика и культура Беларуси (1918 - конец 1920-х г.г.). Учебное пособие. – Могилев: Могилевский государственный университет имени А.А. Кулешова, 2004. с. 29-30.

¹⁴ Адамушка У. I. Палiтычныя рэпрэсii 20—50-х гг. на Беларусi. - Мн.: Беларусь, 1994. с. 21.

¹⁵ Голубович В.И. Экономическая история Беларуси: учебно- практическое пособие. - Мн. : БГЭУ, 1999. с. 80.

¹⁶ Платонаў Р.П. Беларусь у міжваенны перыяд. Старонкі палітычнай гісторыі ў святле архіўных крыніц. - Мн.: БелНДІДАС, 2001. с. 390.

¹⁷ История Беларуси в документах и материалах / авт.-сост.: И.Н.Кузнецов, В.Г.Мазец. - Мн.: ООО "Амалфея", 2000. с. 360.

¹⁸ Беларусізацыя: 1920-я гады: Дакументы і матэрыялы / пад агульнай рэд. Р.П. Платонава і У.К. Коршука. – Мн.: БДУ, 2001. с. 83.

¹⁹ Гісторыя Беларусі : Падручнік : У 2 ч. Ч. 2. // пад рэд. Я. К. Новіка, Г. С. Марцуля. - Мінск : Вышэйшая школа 2010. с. 349.

²⁰ Ходзін С.М. Гісторыя культуры Беларусі ў 1920-1930-я г.г. - Мн.: БДУ, 2001. с. 45.