Дзіцячая субкультура, як культурная разнастайнасць

ЗМЕСТ

УВОДЗIНЫ

Актуальнасць тэмы абумоўлена тым, што субкультуры адыгрываюць вельмі вялікую ролю ў сацыялізацыі, так як яны ўяўляюць сабой своеасаблівы спосаб дыферэнцыяцыі развітых нацыянальных культур, іх уплыў на тыя ці іншыя супольнасці і вызначэнні сацыяльнай і ўзроставай структуры грамадства.

Субкультура аказвае  ўплыў на дзяцей, падлеткаў і юнакоў столькі і ў такой меры, сколькі і ў якой меры групы аднагодкаў, якія з’яўляюцца яе носьбітамі, рэферэнтныя, г.зн. значныя для іх. Як правіла, чым больш дзіця, падлетак або юнак суадносіць свае нормы з нормамі рэферэнтнай групы, тым больш уплывае на іх узроставая субкультура.

Веданне асаблівасцей дзіцячых, падлеткавых і юнацкіх субкультур дазваляе выхавальнiкам мінімізаваць і карэктаваць негатыўны ўплыў на выхаванцаў, выкарыстоўваючы для гэтых мэт магчымасці, закладзеныя ў жыццядзейнасці выхаваўчых арганізацый. Актуальнасць нашага даследавання вызначаецца неабходнасцю больш глыбокага вывучэння асаблівасцей дзіцячай субкультуры.

Аб’ект даследавання: дзіцячая субкультура — як культурная разнастайнасць.

Прадмет: умовы ўзнікнення і формы праяўлення дзіцячай субкультуры.

Мэтай гэтай працы з’яўляецца ахарактарызаваць асноўныя прыкметы дзіцячай субкультуры, як разнавiднасцi культуры.

Задачы  даследавання:

1. разгледзіць змест паняццяў: «субкультура», «дзіцячая субкультура»
2. выявіць прыкметы дзіцячай субкультуры, як разнавiднасцi культуры
3. разгледзіць і прааналізаваць кампаненты дзiцячай субкультуры

Метады  даследавання — агульнанавуковыя (аналiз, сінтэз).

Структура курсавой работы ўключае: змест, уводзiны, тры раздзелы, заключэнне, спiс выкарыстанай лiтаратуры.

Глава I. Паняцце субкультуры і яе прыкметы.

Субкультура — гэта культура нейкай супольнасці людзей, аб’яднаных агульнымі інтарэсамі, каштоўнасцямі, светапоглядам, асаблівасцямі жыццядзейнасці.

Субкультура — паняцце, якое характарызуе культуру групы або класа, якая адрозніваецца ад пануючай культуры. Субкультура не абавязкова супярэчыць агульнапрынятым культурным каштоўнасцям. А. Коэн піша, што “субкультура — гэта культура ў культуры, якая мае строга пэўныя контуры. Яна ўключае веды, вераванні, мэты і каштоўнасці, меркаванні і ацэнкі, забабоны і перадузятасці, жаргон і манеру паводзін, характэрныя для сацыяльнай групы і падзяляемыя яе членамі” [3, с. 10-11].

 Пад субкультурай разумеюць таксама: 1) сукупнасць некаторых негатыўна інтэрпрэтаваных нормаў і каштоўнасцей традыцыйнай культуры, якія функцыянуюць у якасці культуры злачыннага пласта грамадства; 2) асаблівая форма арганізацыі людзей (часцей за ўсё моладзі) — аўтаномная цэласная адукацыя ўнутры пануючай культуры, якая вызначае стыль жыцця і мысленне яе носьбітаў, якi адрозніваецца сваімі звычаямі, нормамі, комплексамі каштоўнасцей і нават інстытутамі (М. Брэйк, Р. Швендтер); 3) трансфармiраваная прафесійным мысленнем сістэма каштоўнасцей традыцыйнай культуры, атрымала своеасаблівую светапоглядную афарбоўку. Д. Даўнс адрознівае субкультуры, якія ўзнікаюць, як пазітыўныя рэакцыі на сацыяльныя і культурныя патрэбы грамадства (прафесійныя субкультуры), і субкультуры, якія з’яўляюцца негатыўнай рэакцыяй на існуючую сацыяльную структуру і пануючую ў грамадстве культуру (некаторыя субкультуры моладзі) [14].

На думку  А.В. Мудрыка можна вылучыць шэраг прыкмет, уласцівых субкультуры. У носьбітаў той ці іншай субкультуры ёсць каштоўнасныя арыентацыі, якія вызначаюцца каштоўнасцямі і сацыяльнай практыкай грамадства, інтэрпрэтаваць і трансфармавацца ў адпаведнасці з характарам субкультуры, узроставымі і іншымі спецыфічнымі патрэбамі, імкненнямі і праблемамі носьбітаў.

Існуюць некаторыя  агульнапрынятыя духоўныя каштоўнасці, а таксама і такія, якія для адных з’яўляюцца каштоўнасцямі, а для іншых не з’яўляюцца. Часта тое, што вельмі значнае для дзяцей і падлеткаў, успрымаецца дарослымі як «пусцяковіна». Прыкладам гэтага можа быць захапленне тэхнікай, музыкай, спортам і г.д. [13, с.66].

Як правіла, у рэальных групах носьбітаў субкультуры  важную ролю адыгрывае сукупнасць падзяляемых імі забабонаў, якія могуць быць як бяскрыўднымі, так і антысацыяльнымі. Забабоны адлюстроўваюць уласцівыя каштоўнасныя арыентацыі субкультуры ці самі могуць разглядацца, як разнавіднасць субкультурных каштоўнасцей.

Кожнай субкультуры  ўласцівы нормы паводзін, узаемадзеяння і ўзаемаадносін, якія істотна адрозніваюцца па змесце, сферамі і мерамі іх рэгулятыўнага ўплыву.

У прасацыяльных субкультурах нормы звычайна не супярэчаць грамадскім нормам, а дапаўняюць або трансфармуюць іх, адлюстроўваючы спецыфічныя ўмовы жыцця і каштоўнасныя арыентацыі носьбітаў той ці іншай субкультуры. У асацыяльных субкультурах нормы супрацьпастаўляюцца грамадскім. У залежнасці ад умоў жыцця і каштоўнасных арыентацый, у асацыяльных субкультурах прысутнічаюць больш ці менш трансфармаваныя грамадскія і часткова антыграмадскія нормы, а таксама спецыфічныя для канкрэтнай субкультуры нормы [13, с.68].

У субкультурных групах існуе статутная структура. У дадзеным выпадку статут — гэта “становішча чалавека ў сістэме міжасабовых адносін той ці іншай групы, абумоўленае яго дасягненнямі ў значнай для яе жыццядзейнасці, рэпутацыяй, аўтарытэтам, прэстыжам, уплывам”. Ад характару субкультуры залежыць ступень калянасці статутнай структуры. У закрытых субкультурах яна набывае крайнюю ступень калянасці, вызначаючы як становішча ў ёй падлеткаў, так і шмат у чым іх жыццё і лёс у цэлым [10, з.67].

У носьбітаў субкультуры маюць перавагу пэýныя крыніцы інфармацыі. Па сваёй значнасці звычайна яны маюць такую іерархію: каналы міжасабовай камунікацыі; газеты, часопісы, радыё і тэлебачанне, інтэрнэт сайты, разлічаныя на носьбітаў дадзенай субкультуры; пэўныя праграмы або перадачы радыё і тэлебачання, канкрэтныя рубрыкі газет і часопісаў. Інфармацыя, атрыманая з гэтых крыніц, трансфармаваная і ўспрынятая ў адпаведнасці з характэрнымі для субкультуры каштоўнаснымі арыентацыямі, шмат у чым вызначае змест зносін яе носьбітаў.

У кожнай субкультуры можна выявіць эстэтычныя прыхільнасці. Гэта больш-менш агульныя для яе носьбітаў захапленні, густы, спосабы баўлення вольнага часу, якія ярка выяўлены і вызначаюцца іх узроставымі і сацыякультурнымі асаблівасцямі, умовамі жыцця і наяўнымі магчымасцямі, модай.

Прытрымліванне  моды з’яўляецца адным з найважнейшых прыкмет падлеткавых субкультур. Асабліва відавочна гэта выяўляецца ў вопратцы, афармленні знешнасці (напрыклад, татуіроўкі, пірсінг, макіяж, прычоскі), танцах, манеры паводзін, прамовах, музычных і іншых эстэтычных прыхільнасцях, бытавых вырабах.

Яскравай прыкметай субкультуры з’яўляецца жаргон — своеасаблівы дыялект, які адрознівае яе носьбітаў. Жаргон — гэта шматслаёвая з’ява, якая ўключае ў сябе шэраг груп слоў і выразаў. Кожнай субкультуры ўласцівы свой фальклор — комплекс слоўных, музычных, гульнявых, выяўленчых відаў творчасці [13, с.70].

На думку  Слюсарэўскага М.М., складнікамі субкультуры і адначасова прыкметамі яе аказваюцца: веданне (карціна свету ў вузкім сэнсе); каштоўнасці; стыль і лад жыцця; сацыяльныя інстытуты як сістэмы нормаў; працэдурнае веданне (навыкі, уменні, спосабы ажыццяўлення, метады); патрэбы і схільнасці [17].

1.1 Віды субкультур

Так, Г.С. Абрамава адзначае, што гэта могуць быць узроставыя субкультуры (падлеткавая, юнацкая, пажылых людзей), прафесійныя субкультуры (лекараў, юрыстаў, музыкаў, педагогаў і г.д.), тэрытарыяльныя (сельскія, гарадскія, у тым ліку найбольш дробныя — дваровыя, цэнтравыя, хутарскія і г.д.), прадметна-апасродкаваныя (фанаты таго ці іншага спартыўнага клуба, эстраднай зоркі, калекцыянеры, члены клубаў па інтарэсах і г.д.). Разглядаючы ўзроставыя субкультуры, Г.С.Абрамава адзначае існаванне прыкмет субкультуры ўжо ў дашкольных групах [3, с.486].

Па меркаванні А.П.Усавай і яе паслядоўнікаў можна адзначыць, што да 4,5-5 гадоў у дзіцячым садзе складаюцца адносна самастойныя супольнасці дзяцей, у якіх ёсць свае гульнявыя традыцыі, нормы і правілы паводзін. Гульня разглядалася, як аснова функцыянавання такіх супольнасцяў і мае першародную ролю ў фарміраванні псіхікі дзіцяці [1].

Вельмі ўстойлівай субкультурай з’яўляецца падлеткавая. Падлеткі ствараюць свой фальклор, выпрацоўваюць новую мову, толькі гэтай супольнасці, якая ўскладняе пранікненне чужога іншага. Галоўнай рысай падлеткавай субкультуры з’яўляецца яе імкненне да замкнёнасці, ізаляванасці ад іншых супольнасцяў людзей, а таксама структураванні агульнымі перажываннямі, якія ствараюцца адмысловымі сродкамі.

Наступнай субкультурай вылучаецца моладзевая. Яе прыкметай можна лічыць наяўнасць моладзевай моды, груповак па розных прыкметах супольнасці. Моладзевую субкультуру таксама адрознівае адасобленасць ад іншых людзей з дапамогай адмысловых знакаў, якія маюць сэнс толькі ўнутры гэтай субкультуры. Юнацкі ўзрост адрозніваецца стварэннем канкрэтных ідэалаў — куміраў.[2].

Наступным выглядам субкультуры з’яўляецца субкультура дарослых. Яна неаднастайная па якасці абагульнення ведаў пра чалавека, па магчымасці валодання экзістэнцыяльнымі характарыстыкамі. Але іх прысутнасць усё роўна адчуваецца ў выглядзе супярэчнасцяў уласнага жыцця, крызісаў сталай асобы, якія неабходна вырашаць праз стварэнне новых сэнсаў.

Галоўнай рысай  субкультуры пажылых людзей з'яўляецца тое, што людзі, якія належаць да гэтай  субкультуры, валодаюць магчымасцю абасобліваць абагульнены ідэал чалавека са сваім уласным жыццём. Тут праяўляецца эгаізм, які выяўляецца ў схільнасці лічыць абгрунтаванай і праўдзівай праявай жыцця і якасцяў чалавека толькі вядомыя ім асабіста якасці чалавека і жыцця па паданнях з уласнага вопыту[4].

Найбольш яркай  з’яўляюцца розныя субкультуры моладзі. Моладзь цягнецца да нефармальных груп па розных прычынах. Адны – з цікаўнасці, не ўнікаючы ў саму філасофію руху, іншыя бачаць у руху цікавую форму правядзення часу, трэція знаходзяць у гэтым арыгінальны лад жыцця.

У цяперашні час існуе мноства плыняў і груповак моладзі, напрыклад, скінхэды, готы, хіп-хоп, хіпі, эма і шмат іншых.

Глава II. Тэарэтычныя асновы дзіцячай субкультуры

Увагу шматлікіх сучасных даследчыкаў прыцягвае праблема сацыяльнага развіцця і сацыяльнага выхавання новага пакалення. Да нядаўняга часу, дзіцячую субкультуру не прымалі пад увагу ў працэсе станаўлення і развіцця дзіцяці, гэтак жа як і сам перыяд дзяцінства.

Аднак дзяцінства — адно з найважнейшых перыядаў жыцця кожнага чалавека. Менавіта тут закладваюцца нормы паводзін, маральная культура, падрыхтоўка да дарослага жыцця. Да канца XIX стагоддзя вельмі распаўсюджаным быў падыход да дзіцяці як да “маленькага дарослага”, які адрозніваецца ад “нармальнага” дарослага толькі фізічнай недаразвітасцю і недахопам вопыту. Адпаведна вылучаліся рэкамендацыі па навучанні і выхаванні дзяцей без уліку асаблівасцяў іх развіцця. Сучасная навука валодае шматлікімі дадзенымі аб тым, што складваюцца ў дзяцінстве псіхалагічныя наватворы, маюць вечнае значэнне для развіцця здольнасцей і фарміравання асобы. Так, дзіцячая субкультура выконвае адну з найважнейшых функцый сацыялізацыі, бо валодае невычэрпным патэнцыялам варыянтаў развіцця асобы. Гэта своеасаблівая форма сацыяльнай адукацыі дзяцінства, якая рэгулюе ўзаемадзеянне дзяцей ўнутры сваёй групы і на ўзроўні узроставых падгруп. Дзякуючы дзіцячай субкультуры, якая перадае з пакалення ў пакаленне спецыфічныя спосабы арганізацыі дзіцячай дзейнасці, нормы і каштоўнасці светаўспрымання, узаемаадносіны з аднагодкамі, дзіця знаходзіць сваю сутнасць, стварае свой уласны свет [7, с.3-5].

Навуковае вывучэнне  дзіцячай субкультуры пачалося ў  канцы XIX ст. Яго аб’ектам спачатку сталі вусныя дзіцячыя тэксты, у якіх даследчыкі шукалі старажытныя элементы дарослых культур. У прыватнасці, вывучаліся рытуальныя карані сучасных дзіцячых гульняў. Асноўнымі носьбітамі дзіцячага фальклору тады лічыліся сялянскія дзеці: лічылі, што дзеці іншых сацыяльных слаёў толькі пераймаюць у іх дзіцячы фальклор. Найбольш значныя вынікі таго часу, сабраныя за мяжой, былі апублікаваныя ў працах А. Гомм (1894-1898) і працы У. Ньюэлла (1883) [16, с. 5].

2.1 Агульныя ўяўленні аб дзіцячай субкультуры

Паняцце дзіцячай субкультуры паўстала ў апошнія  дзесяцігоддзі ў сувязі з ростам гуманізацыі і дэмакратызацыі грамадскага жыцця: Арганізацыяй Аб'яднаных Нацый у 1959 г. прынятая «Дэкларацыя правоў дзіцяці», 1979 г. абвешчаны Годам дзіцяці, у 1989 г. была прынятая Міжнародная Канвенцыя аб правах дзіцяці — усе гэтыя акты паслужылі паваротам грамадскай свядомасці ад разумення дзіцяці як істоты, толькі «рыхтуецца стаць асобай», да прызнання самакаштоўнасці дзяцінства ў развіцці агульначалавечай культуры і магчымасці ўдзелу дзяцей у розных сферах грамадскага жыцця [21, с. 385].

Наяўнасць дзіцячай субкультуры доўгі час аспрэчвалася. Павольна і паступова фарміраваўся сучасны погляд на дзіця як на параўнальна самастойнага і актыўнага сацыяльнага індывіда, які з’яўляецца не толькі аб’ектам выхаваўчых уздзеянняў, але і суб’ектам пазнання і зносін, носьбітам і творцам уласнай субкультуры.