Дзіцячая субкультура, як культурная разнастайнасць

М.Асорына сярод кампанентаў дзіцячай субкультуры вылучае разнастайныя захапленні: дзіцячае збіральніцтва (скарбніцы, схованкі, сакрэты) і калекцыянаванне[15, с. 238].

Дзіцячае збіральніцтва  ранняга дзяцінства характарызуецца  тым, што “штучкі”, знойдзеныя дзіцем, не маюць ніякай спажывецкай каштоўнасці і прыцягваюць яго ўвагу сваёй формай, колерам, некаторым падабенствам з рэальнымі рэчамі. Знаходзячы ў вялікім свеце розныя “штучкі”, дзіця прыбірае іх да рук на карысць уласных інтарэсаў. Такім чынам, ён рассоўвае свае межы і, як выказваецца М.Асорына, “удакладняе” сябе гэтымі маленькімі сімваламі “Я” — “яго робіцца шмат”. Знаходкі настолькі набываюць сэнс для дзіцяці, што ён уключае іх у свае фантазіі і перажыванні [15, с. 240].

Прыкладна пасля  пяці гадоў дзіцячае збіральніцтва  набывае іншыя рысы. У дзіцяці  з’яўляецца свая “скарбніца”, якая звычайна захоўваецца дома. Гэта можа быць скрыначка, мяшочак у дзяўчынкі і кішэня ў хлопчыка, так як хлопчыкі аддаюць перавагу ўсё насіць з сабой. “Скарбніца” напаўняецца дробнымі прадметамі, знойдзенымі на вуліцы. Гэта разнастайныя пацеры, прыгожыя гузікі, значкі, зламаныя брошкі, рэдкія манеты і прадметы з цікавай знешнасцю, якія прывабліваюць увагу дзіцяці. Звычайна дзіцяці падабаецца мець зносіны са сваімі “скарбамі” сам-насам, каб ніхто не перашкодзіў: разглядаць іх, любавацца і фантазіраваць.

Як правіла, “скарбніца” існуе некалькі гадоў і неўзаметку знікае. На змену ёй, прыкладна пасля шасці-сямі гадоў, прыходзіць дзіцячае калекцыянаванне. Калі “скарбніца” была больш асабістай, індывідуальнай, то калекцыя сацыяльна і больш абумоўлена знешнімі фактарамі, звязанымі з жыццём дзіцяці ў групе аднагодкаў: прэстыжам, суперніцтвам, модай. Калекцыі дзеці паказваюць адзін аднаму, выхваляюцца і ганарацца імі.

Калекцыянаванне не з’яўляецца феноменам дзіцячай субкультуры. Аднак для большасці дзяцей гэтага ўзросту калекцыянаванне — неад’емная частка ладу жыцця. З узростам ўтрыманне калекцый змяняецца: калі ў малодшым падлеткавым узросце гэта часцей за ўсё фанцікі, машынкі, каляндарыкі, то цыгарэтныя пачкі, бутэлькі і банкі, манеты калекцыяніруюць у асноўным хлопчыкі 13-14 гадоў [12, с. 24].

Назіранне за калекцыямі дзяцей у апошнія гады паказвае, што ў сферы дзіцячага калекцыянавання  адбываюцца змены ў бок змяншэння  збіральнікаў марак, паштовак, пласцінак, кніг, з іншага боку расце колькасць, якія збіраюць фанцікі, укладышы, налепкі.

Гэта несумненна адлюстроўваецца на фармаванні мастацка-эстэтычных густаў падлеткаў: у адрозненне ад марак, паштовак, каляндарыкаў, якія мелі шырокую  змястоўную варыятыўнасць (мастацкія  серыі, малюнкі прадстаўнікоў флоры  і фауны, геаграфічныя аб’екты і г.д.), асноўнымі выявамі на фанціках, укладышах, налепках з’яўляюцца малюнкі з коміксаў або ў стылі коміксаў. Вытворцы гэтай прадукцыі зацікаўлены толькі ў тым, каб падлеткі былі пастаяннымі спажыўцамі тавараў, якія яны выпускаюць (часцей за ўсё рознага роду ласункаў). У гэтых мэтах яны спецыяльна выпускаюць альбомы для збірання калекцый, аб’яўляюць конкурсы для стымулявання калекцыянавання серыйных тавараў. Яны выкарыстоўваюць узроставую цікавасць да калекцыянавання, спрабуюць стымуляваць гэтую цікавасць рознага роду латарэямі і прызамі. Калекцыянаванне і калекцыя ў гэтых умовах губляюць сваю індывідуальную значнасць і становяцца для дзіцяці толькі спосабам для атрымання ўзнагароды, а для грамадства — сродкам арміравання спажыўца [12, с. 24]

З’яўленне калекцыі сведчыць аб уваходжанні дзіцяці ў новую фазу сацыялізацыі ў дзіцячай субкультуры. Звычайна гэта звязана з пачаткам школьнага жыцця. У гэты час адбываецца актыўнае фарміраванне самастойнага вопыту дзяцей сярод людзей, дзе дзіця вучыцца падпарадкоўвацца правілам жыцця ў групе, засвойвае агульнапрынятыя мадэлі паводзін.

Стварэнне “сакрэтаў” з’яўляецца традыцыяй дзіцячай субкультуры, ідэя і формы ўвасаблення перадаюцца ад старэйшых дзяцей да малодшых у выглядзе культурнай спадчыны. “Сакрэты” па сваёй сутнасці можна лічыць масавай формай дзіцячай дызайнерскай творчасці.

Многія прывабныя  прадметы становяцца змесцівам дзявочых “сакрэтаў” і “хлапечых” схованак. “Сакрэт” дзяўчынкі ўяўляе сабой невялікую ямку, выкапаную ў зямлі, якая выкладваецца чым-небудзь прыгожым. Звычайна робіцца фон з фальгі або лісця, на ім раскладваюцца розныя цікавыя «штучкі», галоўкі кветак, каменьчыкі. Зверху зробленая кампазіцыя накрываецца кавалачкам прыгожага празрыстага шкла. Затым усё засыпаецца тонкім пластом зямлі так, каб звонку не было відаць.

Хлапечыя “схованкі” ствараюцца з мэтай матэрыялізацыі свайго тайнага прысутнасці ў прасторы навакольнага свету. Часцей за ўсё яны размяшчаюцца ў розных нішах, гнёздах, шчылінах, непрыкметных для навакольных. Туды складваюцца разнастайныя прадметы, якія могуць быць каштоўнымі для хлопчыка.

“Сакрэты”, “схованкі” і “скарбніцы” з’яўляюцца спробамі дзяцей усталяваць асабісты паглыблены кантакт з месцам пражывання.

У дзіцячай субкультуры  М.Асорына вылучае спосабы і формы вольнага правядзення часу, сярод якіх — паходы дзяцей у розныя месцы, разнастайныя віды прадуктыўнай дзейнасці дзяцей, напрыклад, расказванне страшных гісторый. Назіранні даследчыкаў далі магчымасць вылучыць пералік месцаў, якія наведваюць дзеці [15, с. 248].

Месцы гульняў — тыя месцы, дзе дзеці збіраюцца для тых ці іншых відаў гульняў. Як правіла, месцы гульняў дзяўчынак і хлопчыкаў знаходзяцца асобна, але непадалёк адзін ад аднаго. Для арганізацыі агульнай гульні яны збіраюцца паміж гэтымі тэрыторыямі.

“Страшныя месцы” ставяцца да разраду небяспечных, забароненых і чужых дзіцяці зон прасторы. Звычайна гэта гарышча, склеп, калодзеж, закінуты дом і г.д. Уваходы ў гэтыя месцы з’яўляюцца для дзяцей кропкамі судакранання іх звычайнага свету са светам іншым — таямнічым, змрочным, населеным варожымі сіламі. Яны выклікаюць у дзяцей жах. Дзіця, аб’яднаўшыся з групай іншых дзяцей, спрабуе актыўна авалодаць з гэтым жахам. Паступова “страшныя месцы” становяцца “страшна цікавымі”, куды дзеці адпраўляюцца не толькі перажываць, а мэтанакіравана іх спазнаваць, даследаваць. “Цікавыя месцы” — гэта месца, дзе можна бесперашкодна назіраць чужое жыццё, выдатнае ад жыцця дзіцяці. Звычайна гэта жыццё маленькіх істот (апалонікаў, жаб, мурашак) або дарослых людзей, якія не ведаюць, што на іх глядзяць, і занятыя чым-небудзь цікавым для дзіцяці (будоўля, майстэрня і г.д.)

“Пажыўныя месцы” — месцы, дзе здабываецца забароненае або здзяйсняецца неналежнае. Самае тыповае месца — звалка. Яна з’яўляецца для дзіцяці вываратам свету дарослых, яго патаемным бокам, вывернутым вонкі. “Месцы адзіноты” — тыя месцы, дзе не патрывожаць, дзе дзіцяці зручна і ўтульна. “Месцы сустрэч” з’яўляюцца месцам агульнага збору дзяцей, вячорак, гутарак кампаніі, сяброў. Яны выбіраюцца туды, дзе зручна сядзець, дзе шмат месца і ўсіх відаць, дзе дарослыя не мяшаюць. “Месцы экзістэнцыяльна-філасофскіх і рэлігійных перажыванняў”—месцы, самастойна знойдзеныя дзіцем, куды ён ходзіць адзін, каб перажыць асаблівасці стану душы [15, с 249-250].

3.4 Этыка і нарматыўная сістэма.

Як і ў  кожнага этнасу так і ў любой субкультуры, у дзяцей ёсць свае законы, свая этыка паводзін і спосабы рашэння канфліктаў у розных сітуацыях. Нормы і правілы гульнявых паводзін, выпрацаваны ў дзіцячай традыцыі, замацаваны ў тэкстах дзіцячага фальклору. Дзеці традыцыйна выкарыстоўваюць лічылкі і цвялілкі, песенькі і анекдоты для таго, каб рэгуляваць узаемаадносіны ўнутры дзіцячай групы, пераважна гульнявыя. Асвойваючы іх, дзіця ўспадкоўвае асноўныя формы і прынцыпы сацыяльнага ўзаемадзеяння і партнёрства: прынцып чарговасці, размеркаванне і прыняцце роляў, спосабы вырашэння канфліктаў і арганізацыі супрацоўніцтва і г. д.

Даследчыкі выявілі таксама своеасаблівы дзіцячы прававы кодэкс. Яго нормы, замацаваныя ў традыцыйных слоўных формулах, маюць для дзяцей амаль магічную сілу. Напрыклад, каб памірыцца, трэба падаць адзін аднаму рукі і ківаючы імі, сказаць: “Мірыся, мірыся, мірыся і больш не біся, а калі будзеш біцца, то я буду кусацца!” Пасля гэтага поціск рукі разбіваецца рабром левай далоні [17, с. 432].

Такім чынам, у тэарэтычнай частцы дадзенай працы мы разгледзелі паняццi дзiцячай субкультуры i субкультуры, вылучылі яе прыкметы і віды. Намі раскрыты асаблівасці дзіцячай субкультуры, выяўлены яе асноўныя кампаненты, сярод якіх: дзіцячая гульня, дзіцячы фальклор, словатворчасць, дзіцячае філасафаванне, своеасаблівая дзіцячая мова, табуіраванасці імёнаў і прыдумванне мянушак, рэлігійныя ўяўленні і духоўнае жыццё дзяцей, захапленні, спосабы і формы вольнага правядзення часу. Усе гэтыя кампаненты адыгрываюць важную ролю ў працэсе сацыялізацыі дзяцей.

ЗАКЛЮЧЭННЕ

Маючы зносіны  з дзецьмі неабходна ўлічваць не толькі іх псіхалагічныя асаблівасці, але гэтак жа звяртаць увагу на іх спосабы зносін. Бо менавіта праз зносіны перадаецца дзіцячая субкультура. Звярнуўшыся да дзіцячай субкультуры можна зразумець і спосабы паводзін дзяцей, а значыць, і выхаванне стане  шмат прасцей.

У агульначалавечай культуры дзіцячая субкультура займае падпарадкаванае месца, валодаючы  разам з тым адноснай аўтаноміяй, паколькі аперыруе спецыфічнай карцінай свету і захоўвае адносна нязменнымі асноўныя каштоўнасці, якія перадаюцца з пакалення ў пакаленне. Такiм чынам, дзіцячая субкультура — свайго роду культура ў культуры, якая жыве па спецыфічных законах, хоць і “убудаваная” у агульнае культурнае цэлае.

Галоўным зместам  дзіцячай субкультуры з’яўляецца асаблівая карціна свету, якая не толькі спараджае асаблівасці паводзінаў, свядомасці і дзейнасці, але і захоўвае элементы розных гістарычных эпох, архетыпы калектыўнага несвядомага і інш., зафіксаваныя ў дзіцячай мове, мысленні, гульнявых дзеяннях, фальклоры.

На думку  многіх аўтараў, працы якіх выкарыстоўваліся ў дадзенай працы, да асаблівасцяў дзіцячай субкультуры адносіцца дзіцячы фальклор, свавольствы, страшныя гісторыі, дзіцячая магія, выпрабаванні адвагі і іншыя.

У дзіцячай субкультуры, як і ў агульнай культуры, у якой нарадзілася дзіця, адбываецца фарміраванне цэласнага жыццёвага вопыту індывіда. Даведаўшыся субкультуру дзіцяці, можна будзе кантраляваць і карэктаваць з яе дапамогай паводзіны дзіцяці і яго станаўленне ў грамадстве. Паколькі менавіта дзіцячая субкультура дапамагае дзецям разумець і прымаць нормы і ўмовы, якія існуюць у грамадстве.

СПIС ЛIТАРАТУРЫ

1. Абраменкава, В.В. Дзіцячая субкультура: змест, функцыі, значэнне ў культуры // [электронны рэсурс] - Рэжым доступу:  http://www.portal-slovo.ru/pre_school_education/36717.php Дата доступу: 26.02.2012.
2. Абраменкава, В.В. Сацыяльная псіхалогія дзяцінства ў кантэксце развіцця адносін дзіцяці ў свеце // [электронны рэсурс] - Рэжым доступу: http://sites.google.com/site/nechaevsite/problems/social/abramenkova-v Дата доступу: 26.02. 2012
3. Абрамава, Г. С. Узроставая псіхалогія: Вучэб. дапаможнік для студ. ВНУ. / Г.С. Абрамава. - М.: «Акадэмія», 1999. - 672 с.
4. Аб культуры і субкультуры // [электронны рэсурс] - Рэжым доступу: http://www.manada.ru/med/a-11/23/index.shtml Дата доступу: 27.02.2012
5. Арлова, Н.А. Моладзевыя субкультуры: для студэнтаў спецыяльнасці "Арганізацыя работы з моладдзю» / Н.А. Арлова. - Томск: Спб., 2007. - 150 с.
6. Іванова, Н.У. Формирование социального пространства отношений ребенка в дошкольном образовательном учреждении: Учеб. пособие. / Иванова Н.В. - Череповец: ЧГУ, 2002. - 150 с.
7. Катасанава, Р.Н. Псіхалогія: Вучэбны дапаможнік / Р.Н. Катасанава. - Масква, 2008. - 66с.
8. Крылоў, А.А. Псіхалогія: Вучэбны дапаможнік. / А.А. Крылоў. - Масква: ЛДУ, 2005. - 253с.
9. Крылова, Н.Б. Новые ценности образования: тезаурус для учитилей і школьных психологов / Н.Б. Крылова. - Масква: ИПИ РАТ, 1995. - 110с.
10. Кудраўцаў, В., Аліева Т. Яшчэ раз аб прыродзе дзіцячай субкультуры // Дашкольная выхаванне. - 1997. - № 4. С. 64-68.
11. Мардахаев, Л.У. Сацыяльная педагогика. / Л.У. Мардахаев. - Москва: Гардарики, 2005. - 272с.
12. Майорова-Шчыглова, С.Н. Детская субкультура – неиституционализи-рованный сектор детства. // Дошкольное воспитание. - 2000. - №3. С. 24-25.
13. Мудрык, А.В. Сацыяльная педагогіка: Вучэбны дапаможнік для студэнтаў. Пед. ВНУ / Пад рэд. В.А. Сластенiна. - Масква: "Акадэмія", 2000. - 200 с.
14. Новейший философский словарь. Субкультура // [электронный ресурс] Рэжым доступу: http://dic.academic.ru/dic.nsf/dic_new_philosophy/1180/СУБКУЛЬТУРА. Дата доступу: 27.02.2012
15. Асорына, М.В. Секретный мир детей в пространстве взрослых. / М.В. Асорына. - СПб, Изд-во Питер. -  276 с.
16. Рафiкава, С.А. Субкультура або пераймальніцтва? // Культуралагічны часопіс. - 2010. - № 2. с.1-5
17. Слюсарэўскі, Н.Н. Субкультура как объект исследования // [электронный ресурс] Режим доступу:http://www.countries.ru/library/typology/subkultura.htm Дата доступу: 2012/02/27
18. Смярнова, Е.О. Сучасная дзіцячая субкультура ў аспекце псіхалогіі развіцця дзіцяці / / Пытанні псіхалагічнага здароўя дзяцей і падлеткаў. - 2009. - № 2/9. С. 44-52.
19. Сакалоў, К.Б. Субкультуры и этносы в художественной жизни. / К.Б. Соколов. - Москва: Дмитрий Буланин, 1996. - 680 с.
20. Шчэпанская, Т.Б. Традиции городских субкультур. Современный городской фольклор. Т.Б. Щепанская. - М.: РГГУ, 2003. - 183 с.
21. Ушакова, А.А. Динамика представлений о детской субкультуре в психологии и философии. / А.А. Ушакова. - Новосибирский государственный педагогический университет, 2007. - с.385-39