Жастар – әлеуметтік-демографияльқ топ

 

Әлеуметтік саланың салалық органдары жастардың қалыптасуы мен дамуына мемлекеттік қолдау жүйесін қалыптастыруға белсенді ат салысуда. «Қазақстан Республикасының мемлекеттік жастар саясаты туралы» Заңда, мемлекеттік және қалалық жастар саясаты туралы бағдарламаларда жастар проблемаларының ерекшеліктері ескеріліп отыр. Алайда, жастар басқа әлеуметтік топтардан тек жасымен ғана емес, сонымен бірге дүниеге көзқарасымен, ұрпақ жалғастырушы белсенді топ ретінде де ерекшеленеді. Әлеуметтік саланың дәстүрлі салаларыне жетекшілік ететін органдар жастардың өз рольдерін орындауын толықтай қамтамасыз етуге шарасыз. Сондықтан елімізде жастар ісімен айналысатын арнайы комитет не болмаса жастар ісі жөніндегі мемлекеттік агенттік ашылып, еліміздегі жастарға қатысты мәселелерді бір орталықтан қадағалап, шешіп, реттеп отырса, нұс үстіне нұр болар еді. Ел боламын деген кез келген мемлекет жастарына жағдай жасайды. Халықтың осы күнгі жастарының тұрмыс деңгейіне, санасына, саяси бағдарына, ғылыми-біліктілік потенциалына қарап, елдің 10-15 жылдан кейінгі тағдырын көз алдыңызға елестете беруіңізге болады. Сондықтан да бұл мәселеге келгенде ешқандай да енжарлыққа жол берілмеуі керек.

Жастарды жұмыспен қамту мәселесін шешуде олардың біліктілігін арттыру, кәсіптік училищелерде оқуын ұйымдастыру, жалпы шетелдерге жіберіп, сапалы білім алуына жағдай жасау өте маңызды міндет болып табылады. Бұл бәсекеге қабілетті ел болуымыз үшін де қажет стратегиялық маңызды мәселе. Сондықтан да жастар мәселесін, олардың әлеуметтік жағдайы мен білім алуы, жұмыспен қамтылуы Елбасы Н. Назарбаевтың назарынан ешуақыт тыс қалмай келеді.

Елімізде білімнің заңдылық және нормативтік құқықтық базасын жетілдіруде маңызды қадам жасалды. 2004 жылғы 9 шілдеде Қазақстан Республикасы “Білім туралы” Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” Заң қабылданды. Онда білім беру қызметін лицензиялауға талапты қатаңдату қарастырылған, білімнің барлық деңгейлерінде білім беру қызметін көрсетуге сыртқы бақылау және тиісті бюджеттер қаржысынан мемлекеттік бақылау жүргізуге мүмкіндік беретін нормалар енгізілді.

2005-2010 жылдар аралығында  Қазақстан Республикасында білім  беруді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы Президенттің 2004 жылғы 11 қазанында №1459 Жарлығы және оны жүзеге асыру жөніндегі 2005-2007 жылдарға (1-ші кезең) арналған іс-шаралар жоспары Қазақстан Республикасы Үкіметі Қаулысымен бекітілді.

2004 жылы 12 қазанда білім  және ғылым қызметкерлерінің III съезі Н. Ә. Назарбаевтың қатысуымен өтті. Онда министрлікке негізгі міндеттер қойылды.

Мемлекет Басшысының Қазақстан халқына 19 наурыздағы Жолдауында бала-бақшалар жүйесін қалпына келтіру және толыққанды мектепке дейінгі білім беруді қалыптастыру бойынша тапсырма берілді. Жеті ай ішінде жергілікті атқарушы органдар 4,0 мың адамдық 39 бала-бақшаны қалпына келтірді. Жалпы білім беретін мектеп базасында мектепке дейінгі мини-орталықтарды ұйымдастыру ережесін министрлік жасап шығарды. Бірқатар аймақтарда осындай орталықтар құру басталды.

Жалпы білім беру саласында білім беру қызметінің жалпы халықты қамтуын, білім сапасын көтеру, мектептердің материалдық-техникалық базасын нығайту бойынша тыңғылықты және жүйелі жұмыс жүргізілуде.

Білімді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы бойынша жалпы орта білім берудің 2008 жылы 12 жылға көшуі білім берудің мазмұнын түбірлі өзгертуін қажет етеді. 12 жылдық оқытуға көшуде Ресей, Беларуссия, Украина, Өзбекстан және Прибалтика елдерінің тәжірибесі зерттелді. 12 жылдық білім берудің әлем елдерінде қолданылуы бойынша салыстырмалы сараптама жүргізілді. 2004-2005 оқу жылдарының басынан бастап, 12 жылдық білім беруге көшудің экспериментіне 104 мектеп қатыстырылуда, оның 45 ауыл мектептері.

Тәжірибелі жұмыс кадрларының қажеттілігі кәсіптік мектеп бітірушілерінің қызметке орналасуынан көрнекті көрінеді. 2004 жылдың 1 қазанына дейін ағымдағы жылдың 74,6% жұмысқа орналасқан. Жалпы оқу мен жұмыспен 90,8% (өткен жылы 82%) колледждердің 78,7% (өткен жылы 68,8%) қамтылған. Колледж бітірушілерінің қызметпен қамтылуының ең жақсы көрсеткіштері Павлодар, Маңғыстау, Қарағанды және Шығыс Қазақстан (83-86%), жалпы республикалық деңгейден Ақмола, Жамбыл, Қызылорда облыстарында төмен.

Білікті жұмысшы кадрларды дайындаудың жоғары деңгейін қамтамасыз етудегі басты кедергі кәсіптік мектептердің, лицейлер мен колледждер құрал-жабдықтарының моральді және физикалық тозуы болып табылады. Проблемаларды шешудің бір жолы - әлеуметтік әріптестермен қарым-қатынасты қалыпқа келтіру және жеке сектордан қаржы тарту. Білім берудің Мемлекеттік бағдарламасы бойынша кәсіптік мектептердің (лицейлердің) материалдық-техникалық базасын жақсартуға 1 млрд. теңге қарастырылған. Білім алушылардың кәсіптік дайындығын тәуелсіз бағалауға 2005 жылы біліктілікті растау және беру жөніндегі орталық құрылады.

Кадрлармен қамтамасыз ету мақсатында 2003-2015 жылдарда Қазақстан дамуының индустриалды-инновациялық Стратегиясын жүзеге асыру мақсатында жоғары оқу орындарында ғылыми-техникалық және инновациялық қызмет саласында арнаулы курстар енгізу, ғылыми-инновациялық орталықтар, жаңа технопарктер мен технополистер ашу.

Жоғары білім беру саласында шектеулі бағыттағы мамандықтар дайындаудан жаңа классификаторға сәйкес бакалавр мен магистрлер дайындауға көштік. 2004-2005 оқу жылынан бастап, мемлекеттік және мемлекеттік емес жоғары оқу орындарының экономикалық мамандары кредиттік жүйеге көшті. Жоғары оқу орындарында кредиттік жүйені ұйымдастыруға көмек ретінде анықтама-ақпараттық “Қазақстанда білім берудің кредиттік жүйесі негіздері” басылымы жарық көрді.

Жоғары білімді мамандар дайындауға мемлекеттік тапсырыс берудің жаңа механизмі жасалды және енгізілді. Конкурстық негізде мемлекеттік білім беру гранты бойынша мамандарды дайындау құқына ие жоғары оқу орындары анықталды. Жоғары оқу орындарына қабылдау Ұлттық бірыңғай тестілеу сертификаттары балдары және өткен жылдардағы бітірушілердің түсу емтихандары негізінде жүргізілді. Мемлекеттік білім беру гранты мен кредитін бекітуде бір мезгілде төрт мамандық бойынша: екеуі грантқа, екеуі кредитке жүргізілді. Бұл Мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша анағұрлым дайындалған талапкерлерді таңдауға мүмкіндік берді. Мемлекеттік білім беру грантын тағайындау нәтижелері 71-120 балл жинаған талапкерлер арасында көбейгенін көрсетеді, 2003 жылы 57,3%, 2004 жылы 79,5% дейін.

Президенттің тапсырмасына сәйкес, 2005 жылдан бастап, мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша мұғалімдерді даярлау 5000-ға көбейеді, бірінші кезекте қазақ тілі мен шет тілдері, бастауыш сынып мұғалімдері, мектепке дейінгі сынып бойынша мамандар даярлау. Бұл гранттар алдымен 8 педагогикалық жоғары оқу орындарына беріледі.

Білім беруді дамыту Мемлекеттік бағдарламасында әлем халықтарының дәстүрі мен мәдениетін құрметтейтін, кемінде үш тілді меңгерген, мәдени тұлғаларды тәрбиелеу стратегиясы айтылған. 2004-2005 оқу жылдары республика облыстарында 26 мектептерде экспериментті жұмыс бойынша үш тілде білім беру жүргізілуде. Қазақ және орыс тілдерінде білім беретін мектептердің 7 сыныптарынан 770 оқушы қатысуда.

Биылдан (2005) бастап, 3000 қазақстандық азамат жыл сайын Ресей мен Шығыс Еуропа елдеріне білім алуға жіберілу жоспары бар. Осы мақсатта 2005 жылы республикалық бюджет жоспарынан тиісті мөлшерде қаржы бөліну көзделуде. Министрлік көрсетілген бағдарлама бойынша осы механизммен білім алуға жіберілетін жоғары оқу орындары мен мамандықтар тізбесі қалыптастырылуда, үміткерлерді жіберу мен іріктеу жұмысын жасауда. Іріктеу мектеп бітірушілер, колледждер, жоғары оқу орындары студенттері арасында өткізіледі. Осыған байланысты сапалы үміткерлерді іріктеумен қамтамасыз етіу үшін ақппараттық-түсіндіру жұмыстарын ұйымдастыру жүргізілуде.

Жоғары оқу орындарындағы жастар ісі жөніндегі комитеттерді белсендендіру мен координациялау мақсатында жастар ісі жөніндегі комитет басшыларының республикалық кеңесі құрылады. Жастар ісі жөніндегі департамент – мемлекеттік жастар саясатымен айналысады. Жаңа жылда Департаментке 2005-2007 жылдарға арналған жастар саясаты бағдарламасы жобасымен жұмыс жасау, “Қазақстан Республикасының мемлекеттік жастар саясаты туралы” Заңындағы нормативті-құқықтық актілері бойынша жастармен нақты тағы да басқа жұмыстар атқару көзделген.

Ғылым саласында Министрлік ғылыммен әлеуметтік-экономикалық және индустриалды-инновациялық дамытуды қамтамасыз етудің басым бағыттарын бірінші кезекке қойып отыр.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігіне Білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында көрсетілген тапсырмаларды орындау мен “Білім туралы” жаңа Заңға дайындық бойынша жұмыстар атқару міндеті тұр. Белгіленген міндеттерді жүзеге асыру білім беру жүйесін одан әрі жетілдіру және дамытудың кепілі болып табылады.

 Жастардың жағдайы мен дамуының  тұрақтылығын арттырушы перспективті бағыттар қатарына жастарды еңбекке даярлауда жалпы білім беретін және кәсіптік даярлықтан өткізетін оқу орындарының жұмысын жандандыру, жастардың жұмыспен қамтылуына қолдау көрсету жатады.

Жастарды жұмыспен қамту мынаны көздейді:

● жастар үшін жаңа жұмыс орындарын ашатын кәсіпорындар мен ұйымдарға қолдау көрсету (салықтық жеңілдіктер ұсыну);

● тұрақты жұмыс орындарын қалыптастыру;

● жасөспірімдер мен жастардың қайталама еңбек нарығын ұйымдастыру үшін мүмкіндіктер жасау;

● жастарды жұмыспен қамтуда (бірінші кезекте – жасөспірімдерді) мекемелер мен кәсіпорындар инфрақұрылымын құру.

Әлеуметтік-экономикалық жағдайдың ерекшелігін ескерсек, жасөспірімдерді жұмыспен қамтудың үш негізгі нысанын бөліп көрсетуге болады: маусымдық жұмыстар (жазғы еңбек лагерлері, отрядтар), қоғамдық жұмыстар және халыққа, кәсіпорындарға, ұйымдарға қызмет көрсету саласындағы еңбек. Сол сияқты соңғы жылдары қайта бас көтеріп, қанат жайып келе жатқан студенттердің құрылыс отрядтарының жұмысына қолдау көрсету де мәселенің оң шешілуіне игі ықпалын тигізеді. Жастар мен жасөспірімдердің жұмыспен қамтылуын шешуде жастар арналған мамандандырылған жастардың еңбек биржаларын ашудың да маңызы зор. Сол сияқты Алматы қаласында жыл сайын өтетін «Бос жұмыс орны» жәрмеңкесі де атап өтуге тұратын оңды іс.

Сонымен, жастар еңбек нарығындағы ең әлсіз топ. Жасөспірімдер мен жастарды жұмыспен қамтуды ұйымдастырудың болашағын белгілей отырып, мынадай жаңа формаларға қолдау көрсетуге назар аударған жөн:

- жастар мен әйелдерді жұмыспен  қамтуға болатын шағын өндірістер  құру;

- жұмыс берушіні жұмысқа жастарды қабылдауын жүктейтін талаптары бар заң актілерін қабылдау арқылы квоталанған жұмыс орындарын құру;

- жасөспірімдердің уақытша жұмыспен  қамтылуын ұйымдастырудың тиімді  және тұрақты механизмдерін ойластыру;

- жастар саясатын мен бағдарламасын  жүзеге асыруға бөлінетін қаржыны  бір сәттік көңіл көтеру акцияларына  емес, тұрақты нәтиже беретін, жастардың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ететін тиімді жобаларға бөлу.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІІ ТАРАУ. ЖАСТАРМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫС ЖҮРГІЗУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

3.1.  Жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізу технологиясы

 

 

Жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізудің екі моделі туралы айтуға болады – интегративті және дефицитті. Интегративті модель – бұл жастардың әлеуметтенуіне жағдай жасауы тиіс әлеуметтік жұмыс. Осы аспектіде әлеуметтік жұмыс іс жүзінде әлеуметтік педагогика секілді кәсіби қызмет түрімен салыстырылады.

Осы модельді іске асыру елеулі қаржы, сондай-ақ адам және материалдық ресурстар бөлуді көздейтін мемлекеттік-қоғамдық шығындық механизм арқылы ғана мүмкін болады. Алайда толықтай бұл шараны іске асыруға қомақты қаражат талап етілетіндіктен, көптеген мемлекетет әлеуметтік жұмыс жүргізудің дефициттік моделін таңдайды, ол негізінен халықтың аз қорғалған бөлігінің мұқтажын қанағаттандыруға бағытталған.

Жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізу ретінде жекелеген жасқа, сол сияқты жастар тобына олардың әлеуметтік қызмет ету қабілетін жақсарту немесе қалпына келтіру мақсатында көмек көрсетуге бағытталған кәсіпқой қызмет түсініледі. Әлеуметтік жұмыстың басты міндеті жастардың бойында өздерінің проблемаларын дербес шешу, нарықтық экономиканың әлеуметтік-экономикалық жағдайларына бейімделу, өз бетінше өмір сүру дағдыларын үйрену және өзін өзі басқару қабілеттерін қалыптастыру болып табылады. Бұл қызмет түрінің субъектісі – жастарға арналған әлеуметтік қызметтер, жастарға әлеуметтік көмек көрсету және қорғау, олардың бастамаларына қолдау көрсету жөніндегі мамандандырылған мекемелер /11/.

Жалпы жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізу тәжірибесінде мынадай қызмет түрлерін көрсететін орталықтар кездеседі:

Жастарға әлеуметтік-психологиялық көмек көрсету орталығы. Ол қиын жағдайға ұшыраған жастарға медициналық-психологиялық-педагогикалық көмек көрсетеді. Орталықта екі бөлім ашуға болады: әлеуметтік-құқықтық көмек бөлімі, оған қонақ үй, жатын жай, социотерапия мектебі, кәсіптік бағдар кабинеті, өндірістік кешен, мәдени-спорттық кешен, еңбек биржасы, шешу бюросы, заң консультациясы кіреді; медициналық-психологиялық-педагогикалық көмек бөлімі, оған диагностика-психологиялық пункт, ата-аналарға арналған консультативтік пункт, оқушыларға арнлған консультативтік пункт, анонимдік қабылдау кабинеті, дағдарысты стационар, дәрісхана және бос уақытты пайдлану пункті кіреді.

Жастарға арналған ақпарат орталығы. Бұл жастар ісі жөніндегі органдарға, жастармен жұмыс істейтін ұйымдар мен мекемелерге, жастардың әртүрлі топтарына ақпараттық және әдістемелік қызмет көрсетеді. Жастардың заң, коммуникативтік, жеке, кәсіптік, білім, тұрғын үй және басқа проблемаларын шешу үшін әдістемелік қамтамасыз етуді ұйымдастырудан басқа орталық жастар арасындағы процестер туралы және жастардың ақпараттық қажеттіліктері туралы талдаулармен шұғылданады.

Кәмелетке толмағандарды және түрмеден босанып шыққандарды қайта әлеуметтендіру орталығы. Орталық дезадаптирленген жағдайдағы жастарға консультативтік, әлеуметтік-құқықтық, кәсіптік және психологиялық көмек көрсетеді. Орталық міндеті – жастардың криминогенді санатына көмек көрсету, олардың жұмыспен қамтылуына қол ұшын беру.

Жасөспірімдер мен жастарға арналған консультациялық орталық. Ол телефон арқылы білікті, төтенше, анонимді, тегін психологиялық көмек көрсетуге арналған. Орталықтың негізгі міндеттері:

● жасөспірімдер мен жастарға олардың әлеуметтік мәртебелері мен тұрғылықты жеріне қарамастан қазіргі заманғы білікті әлеуметтік-психологиялық көмек көрсету;