Халық ауыз әдебиетіндегі ертегілердің рөлі

Ертегі   балаларды   қиялдауға, шешен сөйлеуге, өз ойын жеткізуте және қайратгы істер жасауға жұмылдырады. Сондықтан балаларды ертегі оқуға   қызықтыру,   жақсы қасиеттерді оқушылар бойына сіңіру мақсатында  «Ертегілер еліне саяхат» сабағын  өткізуге болады. Сондай-ақ «Ертегіні кім көп біледі?» сайыс сабағын ұйымдастыруға да болады. Сайысты  бірнеше    бөлімнен   тұратын етіп,   біріші бөлімді «Кім тапқыр?» деп атау керек.   Ертегіден үзінді бойынша сахналық қойылым көрсетіліп, көрген  ертектің  атын, қай халық ертегісі екенін айтуы керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Ертегілердің тәрбиелік маңызы орасан зор. Ертегілерді оқу арқылы балалар қарапайымдылық, кішіпейілділік, кайырымдылық, адалдық сияқты қасиеттерді бойына сіңіреді. Ертегінің тілі түсінікті, қанатты сөздер мен бейнелі тіркестерге бай болып келеді. К.Д.Ушинскийдің сөзімен айтқанда, ертегі оқушыны халық қазынасына ендіреді, халық рухымен араластырады.

Ертегілерді оқуда  мыналар ескерілуі қажст:

1.   Ертегіні  оқу  барысында   «бұл  ойдан  шығарылған,   өмірде кездеспейді» деудің  қажеті  жоқ,  балықтың,  жан-жануарлардың сөйлемейтінін балалардың өздері де біледі, бірақ ертегідегі оқиғаға сеніп,  оның кейіпкерлерінің іс-әрекетіне бірде  қайғырып,  бірде қуанып,  қиял  көгіне  көтеріледі,   көңілденеді,   қиялдау  оларды армандауға үйретеді.

2.  Оқушыларды кейіпкерлерге қарапайым мінездеме беруге үйретуде де ертегілердің пайдасы мол. Ертегі кейіпкерлеріне берілетін мінездеме әдетте бір-екі айқын белгілерді көрсетсе де анық түсінікті болып келеді.

3.   Қара сөзбен  жазылған  ертегілер  мәтінге  жақын   үлгімен мазмұндалады.  Кейде ертегіні оқымай-ақ,  мұғалім оның мазмұнын қызықты етіп, қысқаша айтып береді. Егер артистердің орындауындағы фонохрестоматияны пайдаланса, тіпті жақсы.

4.  Ертегі оқушыларды  жоспар жасауға үйрету үшін  де өте қолайлы. Оны бөлімдерге бөлу, ат қою, қандай суреттер салуға болатынын анықтау т.б. осындай жұмыстарды 2-3 сынып оқушылары орындай алады. Ал 4- сыныпта ертегіге өз беттерімен жоспар жасау тапсырылады.

5. Жануарлар туралы ертегілерді оқығанда дайындықтың онша керегі жоқ.

6.   Кейбір ертегілерді  пъесаға айналдырып,  қуыршақ жасатып, сыныптан   тыс сабақтарда балаларға орындатуға болады

7.  Ертегінің композициялық ерекшеліктерін қарапайым түрде бақылау жүргізіп үйрету жұмыстары да үнемі іске асырылып отырғаны жөн.

8.   Ертегілерді  балалар қызыға оқиды,  олардың мазмұнын  бір оқығанда-ақ игереді. Сондықтан бірқатар ертегілерді оқығанда жалпы идеясын ғана әңгімелеп, мазмұнын үйден оқуға тапсыруға да болады .

       Бастауыш мектеп оқушыларының тілін дамытып, сөздік қорын молайтуда ертегілердің рөлі ерекше.

Ертегілерді меңгеруде, солар арқылы дамыту жұмыстарын жүргізгенде мыналарды:

- Мәтінді бірінші  болып мұғалімнің өзі оқуын;

- Өлеңмен жазылған  мәтінді оқығанда оның әуені мен ұйқасын келістіре оқуға, интонациялық, тактикалық жақтарының бұзылмауына;

- Мәтінді  мәнерлеп оқуға;

- Мәтіндегі дыбыс  үндістігінің бұзылмауына;

- Мәтіндегі сөздердің  қатесіз дұрыс оқылуына;

- Балалардың  түсініктерін мейлінше көркем тілмен өз сөздерімен айтып беруіне баса көңіл бөлу керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған  әдебиеттер

 

1. Аникин В.П. Фольклор как коллективное творчество народа. ─ М., 1969
2. СоколовЮ. М. Значение фольклора и фольклористики (в конструктивный      период). ─ М.,
3. Радлов В.  Алтын сандық. ─ Алматы, 1993. [15 б].
4. Диваев Ә. Тарту. ─ Алматы,1992.[17-18б].
5. Райымова Қ. Ертегінің тәрбиелік  мәні. ─ // Бастауыш  мектеп. ─ 1998. ─№4. ─ б. 20-21.
6. Жұмабаев М. Педагогика. ─ Алматы, 1994
7. Алпысбаев Т. Қазақ халық әдебиеті. Т.З; Ертегілер. ─ Алматы: Жазушы» 1975ж. 135-1846.
8. Айдашаев А.  Қазақ халық әдебиеті.   Ертегілер. ─  Алматы: «Жазушы» 1979ж. 112-1466.
9. Бердібаев Р. Сарқылмас қазына. ─Алматы: «Мектеп», 1983ж., 145-2016.
10. Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. ─ Алматы: Мектеп,1991ж. 3-376.
11. Сабыров Т. С.   Оқыту теориясының негіздері. ─ Алматы, 1993. ─ 64-бет.
12. Әбдірасылова А.Ә.  Әр  түрді жанрдағы мәтіндерді  оқыту. ─ Астана,2003. [18-21]
13. Рахметова С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі, ─ Астана,2003. [60-61].
14. Әуелбаев Ш., Ә.Наурызбаева, Р.Ізғыттынов, С.Тәжімбетова. Ана тілін оқыту әдістемесі. ─ Алматы,1998.
15. Лесбаева С. Әдістемелік  жұмыстарының жетістіктерінің  диагностикасы. ─ //Мектеп.  ─ 2006, №2. ─ б. 34-36.
16. Егенова А. Ертегіні әңгімелеп беру немесе мәнерлеп оқу. ─ //Қазақстан мектебі. ─2004. ─ №5. ─ б. 13-15.
17. Шәріпова Ж. Ана тілі сабағында ертегілерді оқыту. ─ //Қазақстан мектебі. ─2003. ─№2. ─ б. 20-21.
18. Қазақ ертегілері:    Аңыз,    тұрмыс-салт,    қиял-ғажайып, хаиуанаттар туралы ертегілер. Алматы «Балауса» 2004ж. 27-346.
19. Қалиев С. Халық ертегілері. ─ // Тәрбие құралы. ─ 2005. ─ №11. 3-76.
20. Қалқабаева М.  Балалар әдебиеті-тәрбие  құралы. ─ Алматы: «Мектеп» 1976ж. 68-1016.
21. Мұқанов С. Халық мұрасы. ─ Алматы: «Мектеп», 1980ж. 122-126 б.
22. Сүйіншәлиев X.  Қазақ әдебиетінің  қалыптасу кезеңдері. ─ Алматы: «Мектеп», 1967ж. 11-186.
23. Тойшыбаев С., Дайрабаев Ғ. және Қожакеев Т.  Мектепте қазақ әдебиетін оқыту. ─ Алматы: «Мектеп», 1980ж. 80-886.
24. Хайуанаттар туралы қазақ ертегілері. ─ Алматы: «Ғылым», 1979ж. 12-376
25. Сайлыбаева Ж. Ауыз әдебиеті үлгі арқылы баланың тіл байлығын дамыту. ─ 2004. ─ №5. ─ 25-26 бет.'
26. Бартаева О. Бастауыш сыныпта ертегілерді оқыту. // Бастауыш мектеп, 2004. № 11. ─ 18-20 бет.

23. Р. Берекенова «Ауыз  әдебиетінің ғажап үлгілерінің бірі- ертегілер». // Ұлағат. ─ 2004. ─ №2 47-49 бет.