Сақтандыру компанияларының ақпараттық жүйесі

Сақтық қатынастарының бірінші бөлігінде — қоғамдық қор-ғауда бюджеттік әдіс пайдаланылады, екінші бөлікте - әлеуметтік сақтандыруда — қос әдіс, үшінші бөлікте —  жалпы сақтандыру мен өмірді сақтандыруда тек сақтық әдіс пайдаланылады.

Ірі апаттар мен нөубеттердің зардаптарын жою женіндегі шараларды қаржыландыру үшін қайырымдылық қайыр кәрсету алымы немесе белгілі бір уақиға шалмаған қатысушылар ара-сында қаражаттарды бөлу сияқты көмекші әдістер қолданылуы мүмкін. Сонымен бірге, өзін-өзі сақтандыру негізінде ақша қара-жаттарын немесе материалдық босалқы қорларды қалыптастыру өдісі де болуы мүмкін. Мұндай әдіс ауыл шаруашылығында (бо-салқы қорлар - жемшөп, түқым, отын және т.б. қорлар), мате-риалдық өндіріс сферасының көсіпорындарында (шикізаттың, шала фабрикаттардың, басқа материалдардың босалқы қорла-ры) қолданылады; азаматтардың жекеше жинақ ақшалары олар-дың сақтық босалқы қорлары ретінде қаралуы мүмкін.

Сақтандыру экономикалық категориясының материалдық-ақшалай иелері сақтық қорлары бола алады, олар қоғамдық үдайы өндірістің элементтері, сақтық қатынастары қатысушыларының жарналары, мемлекеттік бюджет қаражаттары, қаражаттардың ерікті аударымдары, қайыр көрсету және сақтық қатынастары қатысушыларының тарапынан болатын бірқатар басқа айрық-шалықты төлемдер есебінен қалыптасатын ақшалай немесе ма-териалдық қаражаттардың резервтері болып табылады.

Сақтық қорлары — қоғамның үлттық шаруашылыгындағы сан алуан, алдын  ала болжануы мүмкін емес жайттардан сақтан-дыруға арналған қоғамның резерв қорлары жүйесінің қажетті қүрамды бөлігі.

Мүліктік мүдделерді қорғауды, материалдық зияннан сақ-тандыруды  және оның орнын толтыруды сақтандыруды жүзеге асыратын сақтық қоры материалдық  немесе ақша қорлары ны-санында жасалады. Сақтық қорларында қоғам мүшелерінің  үжымдық және жеке мүдделері қорғалады, олардың тіршілік әрекетінің сан қырлы экономикалық және өлеуметтік аспектілері көрінеді.

Сақтық қорларының басқа  қорлардан ерекшелігі: олар ал-дын  ала түтыну қорларына да, жинақтау қорларына да жатпай-ды. Ол — табыс ретінде түтынылмайтын жөне қорлануға міндетті қызмет етпейтін табыстардың бірден-бір бөлігі.

Нарықтық экономикада  сақтық қатынастарының едәуір бөлігі коммерииялық қатынастар болып табылады. Ең алдымен бүл жалпы сақтандыру мен өмірді сақтандыру категориясына қатысты, бүлардың қызметтер көрсетуі өзгеше сақтық қызметтерін көрсетуге түрленеді және мүндай қызметтер көрсетудің еркін рыногында үсынылады. Бүл қызметтер көрсетудің бағасы сақтық тарифтері мен жарналары түрінде болады. Сақтық қызметтерін көрсетуге сүраным олардын, сапа-сымен жөне бағаның деңгейімен анықталады.

Клиенттерді тарту үшін сақтық үйымдары клиентураға қыз-мет  корсетуді жақсартады, қызметтер  көрсетудің ассортиментін кеңейтеді, ысыраптар мен зияндарды отеу жөніндсгі кепілдіктерді арттырады.

Сақтандырылушылардың  жарналары есебінен жасалынатын  сақтық қорлары белгілі бір уақытта  тікелей арналымында - сақ-тық төлемдерін төлеу үшін (сақтық жағдайының болу немесе ыктималдық сипатына қарай оның пайда болмау мезетінс дейін) пайдаланылмауы мүмкін. Мүндай жағдайларда сақтық қорла-рының қаражаттары қосымша табыс алу үшін коммсрциялық айналымға жіберілуі мүмкін. Өз кезегінде, бүл табыстардың бір бөлігін тапсырыскерлерді тарту үшін сақтық кызметтерін көрсетудің бағасын төмендетугс бағыттаған орынды. Сақтық үйымдарының осыган үқсас операциясы сақтық рыногында пайдалырак, шарттарда қолайсыз түрлі жағдайлардың салдарла-ры кезіндегі ысыраптар мен залалдардан қашқысы келстін тапсырыскерлерді тарту жоніндегі бәсекенің пайда болуына жәрдемдеседі.

Экономиканың нарықтық қатынастарға көшуі, кәсіпксрлік қызметтің дамуы, тауар мен айырбас шеңберінің, шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағы өзара кслісімшарт міндеттемелерінің кеңеюі сақтандыру арқылы болатын кепіддіктердің берік жүйесін талап етеді. Тек сақтандыру нсгізіндс ғана материалдық игіліктерді өндіру, болу, айыртбастау жонс түтыну процесінде пайда болатын қоғамдық және жеке мүдделерді қорғау мүмкін болады.

Өтпелі экономика жағдайындағы сақтандыру институтының ерекше маңыздылығы  бірқатар факторлармен айқындалады.

Біріншіден, мемлекет тарапынан  көзделген шаралардың си-паты мен  көлеміне карамастан, сақтандыру халық  пен үйымдар-дың түрлі мүдделерін қосымша қорғауға мүмкіндік береді. Қазіргі кезде табиғи және техногендік сипаттағы төтеншс жағдайларды жою жөніндегі шығыстардың негізгі ауырпалығы мүмкіндігі объективті түрде шектеулі болып табылатын мсмлекеттік бюд-жетке түседі.

Екіншіден, сақтандыру механизмін қазіргі жағдайда пайда-лану елдегі кәсіпкерлік қызметті жедел дамытуды, Қазақстан экономикасының негізгі саласының ерекшеліктсрін, оның кли-маты мсн гсографиялық орналасуы, экологиясының дсңгейін ескере отырып, өндіріс технологиясын жетілдіруді камтамасыз етеді.

Сақтық жүйссі республика экономикасының сснімді орі ор-нықты  дамуына, халықты әлеуметтік қорғауды арттыру үшін қосымша негіз жасауға, азаматтар мен шаруашылық жургізуші субъекті.іерінің мүлкін сақтандыруға ықпал стугс тиіс. Сақтандыру моселесі, медициналық сақтандыруды қоса алғанда, әлсумеп ік камсыздандырудың проблемаларына тікелсй қатыс-ты.

Сақтандыру, табыс (пайда) түсіру мақсатымсн коммерция-ның шектес сфсраларына қаражаттарды инвестициялау жоніндегі сақтық үйымдарының қызметі сақтық ісі ретіндс болып корінеді.

Сақтандыру — сақтық ұйымы оз активтері есебінен жүзеге асыратыи сақтық төлемі арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтык жагдайы немесе озге де оқигалар туындаган квзде жеке иемесе іаңи тулгалардың заңды мудделерін муліктік жагынан қоргауга байланысты қатынастар кешені.

Сақтандыру процесі сақтандыру шарты негізінде не озара сақтандыру қоғамына мүшелік негізінде жүзегс асырылады.

Сақтандыру шарты бойынша бір тарап (сақтанушы) сақтық сыйақыіарын толеуге міндеттенеді, ал скінші тарап (сақтандыру-шы) сақтық жағдайы пайда болған кезде сақтанушыға немесс оның пайдасына шарт жасалған озге де түлғаға (пайда алушыға) шартта белгіленген соманың (сақтық сомасының) шсгінде сақ-тық өтемін төлеуге міндеттенсді.

Қазақстан Республикасының  Азаматтық кодексі бойынша мыналар сақтандырудың нысандары болып табылады:

міндеттілік дорежесі бойынша — ерікті жәнс міндстті;

сақтандыру объектісі бойынша ~ жеке жонс мүліктік;

сақтық өтемді жүзеге асыру негіздері бойынша — жинақтау-шы жөне жинақтаушы емсс.

Міидетті сақтандыру - заңнамалық актілер талаптарына орай жүзегс асырылатын сақтандыру. Ол сақтанушының ессбінсн жүзеге асырылады. Міндетті сақтандырудын. өрбір түрі сақтан-дырудың жеке (болек) сыныбы болып табылады. Міндстті сак-тандыру нысаны бойынша әрбір сыныптың мазмүны және оны жүргіз жағдайлары бойынша қосымша талаптар сақтандырудың осы сыныбын реттейтін заңнамалық актілермсн бслгілснсді.

Ерікті сақтандыру — тараптардың еркін білдіруіне орай жүзсгс асырылатын сақтандыру.

Сақтық қызметі - сақтық (қайта сақтандыру) үйымының сақтық (қайта сақтандыру) шарттарын жасау мен орындауға бай-ланыс ы Қазақстан Республикаеы заңнамаларының талаптары-на сәйкес уэкілстті органның лицензиясы негізіндс жүзсғе асы-рылатын қызмст.

Сақтық қызмстін үйымдастыру  жоне мемлекеттік реттсу мсн лицеи іиялауды жүзегс асыру үшін сақтандыру салаларга, сыныптарға бөлінеді.

Сақтық үйымы бола отырып, корпорация "Сақтық қызметі туралы" заңға сойкес іс-әрекет етуге міндетті. Осыған байланыс-ты сақтандырудың немесе қайта сақтандырудың жскс келісімшарты бойынша сақтық (қайта сақтандыру) үйымының міндеттемелердің ең жоғары келемі меншікті капитал мсн сақ-тық резервтерінің 10%-ын құрайды. Тәуекелдікті сақтандыруға корпорация алатын көлемдердің әлуетін көбейту мақсатымен, сондай-ақ алапаттық сипаттағы уақиғалар кезінде төлем қабілетсіздігі тәуекелдігін болдырмау үшін жетекші халықара-лық қайта сақтандыру үйымдарына тәуекелдіктерді ішінара қайта сақтандыру практикасы жүзеге асырылады.

Сақтандырылған мүліктің түріне немесе тобына қарай сақтандарудың  мынадай түрлерін ажыратады: ауыл шаруашы-лығы дақылдарын, малдарды, қүрылыстарды, мемлекеттік, жеке меншік, кооперативтік кәсіпорындардың, қоғамдық үйымдардың мүлкін, көлік қүралдарын, қаржылық тәуекелді (соның ішінде банк салымдары мен банк операцияларын, ба-ғалы қағаздар рыногындағы операцияларды), жүктерді, мүнай операцияларын (мүнай шығару, оны өңдеу және тасымалдау жөніндегі) жоне т.т. сақтандару. Мүліктік сақтандыруға міндетті нысанда көліктің барлық түрімен тасу жасалғанда тасымалдаушының жолаушылар алдындағы азаматтық-қүқықтық жауаптылығы мен автокелік иелерінің азаматтық-қүқықтық жауаптылығы сақтандырылады. 1996 жылдан бас-тан ауыл шаруашылығы өндірісін: көп жылдық екпелерді, ауыл шаруашылығы малдарын, жылжымалы және жылжымайтын мүліктерді, ауыл шаруашылығы өнімдері мен тауарларын қолайсыз табиғат-климат жағдайларынан, эпизоотиялардан және басқа дүлей апаттардан міндетті сақтандыру қайта қал-пына келтірілді.

Өмірді сақтандыру — азаматтардың өмірін, денсаулығын, еңбек қабілеттігін және жеке басына байланысты өзге де мүдделерін залалдан қорғаудың нысаны, ол жеке басты және әлеуметтік сақтандыру қызметтерінің көмегімен жүзеге асады.

Өмірді сақтандыру сақтандырылушы қайтыс болган немесе ол сақтандыру мерзімі  біткенге дейін немесе сақтандыру шар-тында  белгіленген жасқа дейін өмір сүрген жағдайда сақтык төлемін жүзеге асыруды көздейтін жеке басты  сақтандыру түрлерінің жиынтыгы болып  табылады.

Аннуитеттік сақтандыру сақтандырылушы белгілі бір жас-қа жеткен, еңбек қабілетін (жасына, мүгедектігіне байланыс-ты, науқастығына байланысты) жоғалтқан, асыраушысы қай-

тыс болған, жүмыссыз қалған жағдайларда немссс сақтанды-рылушыиың  жеке табыстарының кемуіне немесс одан айы-рылуына океліп соққан өзге де жағдайларда зейнстақы нсме-се рента түрінде кезең-кезеңімен сақтық төлемдерін жүзеге асыру козделетін жеке басты сақтандыру түрлерінің жиын-тығы болып табылады.

Жеке басты сақтандырудың  сан алуан түрлері бар: емірді аралас сақтандыру, балаларды сақтандыру, некені сақтандыру, шаруашылық жүргізуші субъектілер есебінен олардың қызметксрлерін сақтандыру, әуе, темір жол, теңіз, ішкі су жәнс облысаралық, халықаралық автомобиль колігінің жолаушыларын сақтандыру және т.с.с.

Жеке басты сақтандырудың аталған түрлері жолаушыларды сақтандырудан басқасы ерікті нысанда жүргізіледі. Міндетті нысанда сондай-ақ көлік қүралдары иелерінің азаматтық-қүқықтык, жауптылығы, әскери қызметшілердің жеке қүрамы, ішкі істер органдарының, үлттық қауіпсіздік, салық службасы қызметксрлері сақтандырылады.

Сақтандырудың экологиялық тәрізді түрі жіктемеде аралық жағдайда болады: ол жеке басты жонс мүліктік, міндстті және срікті болуы мүмкін.

Сақтық қатынастарының бүл бөлігінің баяндалған ерекшеліктері мүлікті жөне жеке басты сақтандыру озіндік өзгешелігі бар дербес экономикалық катсгория ретінде болып танылады деп түйін жасауға мүмкіндік береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сақтандыру ұйымдарының резервтері

 

Сақтық (қайта сақтандыру) ұйымының   сақтандырудың

немесс қайта сақтандырудың  жекелсген шарттары бойынша міндеттемелерінің ең көп колсмі оз капиталы мен сақтық резервтсрі сомасының 10 пайызынан аспауы керск.

Сақтандырудың және қайта  сақтандырудың қолданылып жүрген шарттары бойынша қабылдаған міндеттсмелерін орын-дауды кдмтамасыз сту үшін сақтық (қайта сақтандыру) үйымы-ның актуарий сссптсген колсмдс қалыптасқан сақтык рсзерві срінің болуы міндетті.

Сакдық резервтерінің қаражаты тек қана сақтық (қайта сақ-тандыру) үйымының колданылып жүрген сақтандыру шарттары бойынша оз міндеттемелерін орындауға байланысты сақтык, телемдсрін жүзсге асыруға арналған.

Сақтық (қайта сақтандыру) үйымына санкцияларды уокілстті орган не сот қолданады: уәкілстті орган санкциялар рстіндс мы-надай шаралар қолдануға: айыппүл салуға; лицензияның қолда-нылуын тоқтата түруға; лицензияны кері кайтарып алуға; сақ-тық (қайта сақтандыру) үйымдарының акцияларын оның акционерлерінен мәжбүрлеп сатып алу туралы шсшім қабыл-дауға жоне оларды жаңа инвссторларға сатуға; сақтык (кайта сақтаидыру) үйымының басшы қызметксрлсрін қызмсттік міндсттіліктерін атқарудан шеттстуге күқылы.

Сақтық (қайта сақтандыру) үйымы өз қызмстінің жыл сай-ынға міндетті аудитін жүргізіп отырады. Жыл қорытындысы бойынша жасалынған аудиторлық қорытынды сақтық (қайта сақтандыру) үйымының жылдық қаржы ссептсмесішң ажыра-ғысыз болігі болып табылады.

Нсгізгі сақтық қызметінен алатын сақтандырушының табы-сы сақтық толемдсрімен жәнс озгс сақтық қызмстінсн алынған табыстар мен шығыстардың (сақтық сомаларды толсу жоне сақ-тык, ісін үйымдастыру жонс оның матсриалдық базасын жасау жөніндегі шығыстардың орнын толтыру, еңбекке ақы толеу шы-ғыстары, сақтық қорларына аударылатын аударымдар) айырма-сы ретінде анықталады. Көсіпкерлік қызметтсн алынатын табыс қызметтің осы түрлеріне бслгіленген срсжслсргс сойксс салык салынатын табыс рсзервтік қорларға аударылған аударымдардың сомасына азайтылатынын есксре отырып есептеп шығарылады.