Сақтандыру компанияларының ақпараттық жүйесі

Нарықтық экономикаға  көшумен байланысты Қазақстан Республикасындағы сақтық қызметінің монополиясы өзгерді, сақтандыру кеңістігі едәуір ксңейді, сақтық қызметтердің ксң спектрін үсынатын мемлекеттік емес акционерлік сақтық компаниялары пайда болды.

Елімізде сақтандыруды дамытудың негізгі мақсаты -мемлекеттің, азаматтардың және шаруашылық жүргізуші субъектілердің мүддесін қорғаудың нақты қүралы бола алатын толыққанды, орнықты жүмыс істсйтін улттық сақтық рыногын қаіыптастыру.

Қазіргі заманғы үлттық сақтандыру жүйссін қүру сақтық қызметі  рыногын сапалы жаңа деңгейге көтеру женіндс шаралар әзірлеуді және кезең-кезеңімен іске асыруды талап стсді. Бүл қағида Қазакстан Республикасында сақтандыруды дамытудың мемлекеттік бағдарламасының шеңберінде жүргізіледі. Онда мынадай міндеттерді шешу көзделінген:

• әлеуметтік сақтандыру түрі ретіндегі сақтық қорғауды үсы-нудың қағидаттарын нақтылау;
• сақтандыруды қолдану аясын кеңейту және міндетті сақтан-дыру түрлерін нақтылау;
• сақтық рыногының қазіргі заманғы инфрақүрылымын қалыптастыру және оның қатысушыларының — сақтық (қайта сақтандыру) үйымы, сақтық брокер, сақтық агснт, сақтанушы, сактандырылушы, пайда алушы, актуарий, уәкілстті аудиторлық үйым (уәкілетті аудитор), өзара сақтандыру қоғамы, сақтанды-румен байланысты кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын озге де заңи және жеке түлғалардың қызметін үйымдастыру үшін жағдай жасау;
• халықаралық стандарттарды ескере отырып, сақтық қадаға-лауын жуйесін үйымдастыру;
• сақтық жөне қайта сақтавдыру ұйымдарының қаржылық ор-нықтылығы мен телем қабілетгігі бойынша талаптарды күшейту;
• осы заманғы сақтандыру технологиясын енгізуге жәрдсмдссу;
• сақтандыру саласында кадрлар даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру жүйесін үйымдастыру.

Осы түрғыдан алғанда, үлттық сақтық жүйені дүрыс үйым-дастыруда  және сақтандырудың әлеуметтік маңызды  түрлсрін жедел дамытуда мол резерв жасалған.

Қазіргі заманғы сақтандыру индустриясын күру мсмлскет-ке: мемлекеттік  бюджеттің табиғи-техногендік сипаттағы  көлде-нең шығыстарды өтеу бөлігіндегі  салмақты азайтуға; нарықтық экономика  қағидаттарында сақтандыру арқылы (зейнетақы  жи-налымдарын, еңбек кабілеттілігінен айрылуы немесе асыраушы-сы қайтыс болуына байланысты, жүмыссыздыққа байланысты берілетін жәрдемақыларды, медициналық шығыстарды толсу) әлеуметтік камсыздандырудың (қамтамасыз етудің) жекелеген проблемаларын шешуге; халықтың, жеке үйымдардың жинақ ақшасын үзақ мсрзімді исгізде үлттық экономикага тартуға мүмкіндік береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қазақстан Республикасының  сақтандыру нарығын талдау.

 

          Соңғы жылдар қатарында, заңдылық  негiзiн жетiлдiру жалпы iшкi өнiмнiң  өсiмiмен байланысты халықтың  жан басына кiрiс, валюталық нарықтың тұрақтандыруына байланысты Республиканың жалпы экономикалық дамуы сақтандыру нарығының дамуына ықпал еттi. Тұрақты сақтандыру нарығын қалыптастыру және шыншыл бәсеке құру мақсатында сақтандыру нарығын реттеу және қызметiн бақылау бойынша мiндеттi мемлекеттiк орган сәйкесiнше функциялармен жүктелген, сақтандыру қызметiн бақылау бөлiмiмен заңдылық негiзiн жетiлдiру, сақтандыру ұйымдарының қысқаруы, аз қаржыландырылған әлсiз компанияларының  арқасында iс жүзiндегi компаниялар каржысының көбеюi, олардың активтерiнiң сапасын көтеру бойынша жұмыстар жүргiзiлдi.

        Қазақстан Республикасының 01.01.02 жылдың жағдайы бойынша сақтандыру қызметiмен айналысу құқығыны ие 36 сақтандыру ұйымдарының лицензиялары бар, соның iшiнде – 1 - өмiрлiк сақтандыру, 5 - шетелдiк қатысушыларымен және 1 - қайта құрылған сақтандыру компаниясы,1 – Қазақстан Республикасы µлттық Банк талаптарын орындаушы ретiнде лицензия берiлдi. Қайта  ұйымдастырумен байланысты 4 - сақтандыру ұйымы өзiнiң лицензиясын тапсырды, оның iшiнде 1- мiндеттi мемлекеттiк органдарының сәйкес рұқсатын алған 4 – сақтандыру ұйымдарының лицензиялары мәжбүрлi тұрде алынды. 01.01.02 жылдың жағдай бойынша заңдылық талаптарын орындамаумен байланысты 1 сақтандыру ұйымының лицензия әрекетi тоқтатылды.

Сақтандыру компанияларының  санының өзгерiсi төмендегi графикте көрсетiлген.

        Қазақстан Республикасы ұлттық Банк жаңа заң қабылдаумен байланысты заңдылық пен қойылған талаптарын толық орындаған сақтандыру ұйымдары сақтандыру қызметiнiң жаңа үлгiсiмен айналысуға құқыққа ие лицензия  беру және  ауыстыру туралы шешiм қабылданды. Лицензия беру және ауыстыру 31 сақтандыру ұйымдарында жүргiзiлдi, оның iшiнде 1 қайта құрылған   5 сақтандыру ұйымдарының лицензиясын ауыстыру құралы сұрақ  қарастырылып жатыр.

 

График 1 . Сақтандыру компанияларының  санының өзгерiсi.

 

Мiдеттi сақтандыру. Қазақстан  Республикасы  сақтандыру                   нарығын сақтандыру ұйымдары санының қысқаруымен қарқын тенденцияларын сақтауда, Бұл iс жүзiндегi сақтандыру ұйымдарының есеп берушiлiк берiлгендерiнiң көрсетiлуiмен дәлелденедi.

        Сақтандыру сыйақыларының және  төлемдерiнiң көлемiнiң өсуi сақталды.  2005 жылдың берiлген мәлiметтерi бойынша,  сақтандыру сыйақыларының жалпы  көлемi, 2004 жылмен салыстығанда 63,6 %-ке өстi, яғни13,3 млрд. тенге құрды, Бұл 88,3 млрд. тенгеге қарсы немесе 1997 жылмен салыстырғанда 4 есе көп.

      Сақтандыру сыйақыларының ортажылдық өсуi соңғы 4 жыл iшiнде 82,7 % құрайды. Сақтандыру сыйақыларының орта суммасы халықтың жан басына – есеп берушiлiк кезеңде 901 тенге көлемiнде құрды(2004 жылда – 543,7 тенге)

     2005 жылдың қорытындысы бойынша жалпы iшкi өнiмнiң iшнде сақтандыру сыйақыларының бөлiгi 0,4 % құрайды, Бұл 2004 жылдың көрсеткiшiне қарағанда 0,08 % есе көп.

         Сақтандыру төлемдерiнiң көлемi 91,3 %-ке өстi және 2,1 млрд. тенге немесе 14,1 млн. АІШ доллар құрды Ерiктi мүлiктiк  сақтандыру бойынша сақтандыру төлемдерiнiң көлемi – 2,8 есе көбейдi, сөйтiп 998,4 млн. тенгеге жеттi, жеке сақтандыру бойынша 2,1 есе көбейдi. Мiндеттi сақтандыру түрлерi бойынша төлем көлемi 0,8 %-ке  төмендедi. Адам басына сақтандыру төлемдерiнiң орташа көлемi – 2005 жылдың 12 айына 144,8 тенге көлемiнде құрды (2004 жылда – 74,7 тенге көлемiнде).

Халықтың жанбасына  сақтандыру төлемдерi және сыйақылары  төмендегi  графикте көрсетiлген.

График 2. Халықтың жанбасына  сақтандыру төлемдерi және сыйақылары .

 

         Соңғы 5 жыл iшiнде негiзгi бөлiгiн  құрайтын ерiктi мүлiктiк сақтандыру класстары бойынша сақтандыру сыйақылар көлемiнiң өсуi байқалуда (97жылмен салыстырғанда 13 есе, 98 жылмен салыстырғанда 5,7 есе, 2004 жылмен салыстырғанда 1,8 есе) 01.01.02 жылдың жағдайы бойынша сақтандыру сыйақыларының жалпы көлемiнде 79,5 % құрайды. Ерiктi жеке сақтандыру бойынша(12,1% бөлiгiмен) 2004 жылмен салыстырғанда сақтандыру сыйақыларының келiп түсуi 1,4 есе, 1997 жылмен салыстырғанда -  3 есе көлемiнде өстi. Берiлген көрсеткiштердiң көбеюi экономикалық өсумен түсiндiрiледi және сәйкесiнше өзiнiң еңбегiнiң нәтижесiн және өзiн қорғауға қызығатын тұлға. Сонымен, мiндеттi сақтандыру бойынша сақтандыру сыйақылар көлемiнiң 0,8 % көлемiнде төмендеуi байқалуда, ал 1997 жылмен салыстырғанда 40%-ке аз. Ықтимал, Бұл Қазақстан Республикасы “сақтандыру қызметi жайлы” заңында 6 бабының 6 бөлiмшесiмен байланысты,сақтандырудың мiндеттi түрлерiнiң өткiзiлу шарттарына қосымша талаптарының заңды актiлерiнiң енгiзiлуiмен қарастырылған және сәйкесiнше заңның енгiзiлуi өкiмет орнын жояды деп шешкен автокөлiк иелерiнiң сақтандыру полистерiннiң бар болуын жол полиция органдарының мiндеттi реттеуiнiң жоқтығы. Одан басқа сақтандыру полистерiнiң өтiмдiлiгiн жүргiзетiн агенттердiң жауапкершiлiгi және бақылауының жоқтығы  бөлек үйымдармен сақтандыру  сыйақыларынан бұрыс жеңiлдiктер берiледi. Ауыл  шаруашылық өндiрiсiн мiндеттi сақтандыру бойынша шығын 370 %-тен көп болған сақтандыру төлемдерiн төлеу және автокөлiк иелерiнiң азаматтық құқықтық жауапкершiлiгiн  мiндеттi сақтандыру бойынша шығынның 50 %-ке шейiн өсу есебiнен белгiлi сақтандыру секторы өте шығынды болып қалуы жалғасуда. Шығындары сәйкесiнше 41 % және 38 %  көлемде құрайтын қаржы тәуекелдiлiгiн және автотранспорт құралдарын сақтандыруы кiрмейтiн мүлiктiк сақтандыру түрі ең табысты сақтандыру секторы болып табылады. Бақытсыз жағдайлардан сақтандыру классының шығындылығы төмен (14%) медициналық сақтандыру түрінiң берiлген көрсеткiшi 65% көлемiн құрайды.

Келесi сақтандыру өнiмдерi жоғары сұраныспен қолданылады: мүлiктiк сақтандыру бойынша – мүлiктi және жылжымайтын мүлiктi сақтандыру, азаматтық жауапкершiлiктi  сақтандыру және  сақтандырудың берiлген секторы бойынша жалпы көлемiнде 89,3 –ке тең бөлiгiмен жүктi сақтандыру; жеке сақтандыру бойынша – медициналық немесе аурулар мен бақытсыз жағдайлардан (83,4% көлемiнде); мiндеттi сақтандыру бойынша - мiндеттi сақтандыру бойынша сақтандыру сыйақыларының негiзгi бөлiгiн жалпы көлемiнен 1 млрд. тенге немесе 77,8 % көлемiнде құрайтын ГПО автокөлiк иелерiнiң сақтандыруы алады. Екiншi деңгейлi банктермен аффилиренген сақтандыру үйымдарымен қаржы тәуекелдiлiгiн сақтандыру бойынша 99 % сыйақы қабылдағанымен де қаржы тәуекелдiлiгiн сақтандыру  бөлiгi 4 %-ке түстi.. Сақтандыру нарығының негiзгi көрсеткiштерi төмендегi кестеде көрсетiлген.

 

 

Кесте 1. Сақтандыру нарығының негiзгi көрсеткiштерi.

Көрсеткiштер	1997	1998	1999	2004	2005	өзгерiстер % 2005\2004
Сақтандыру  сыйақылары- барлығы	3225,5	4138,8	5862,0	8155,3	13340,5	63,6
Сақтандыру  төлемдерi – барлығы	516,0	1203,8	993,7	1120,5	2143,9	91,3
1.Мiндеттi сақтандыру  – барлығы	1891,5	1542,9	1340,8	1124,9	1116,3	-0,8
1.1 Төлемдер	184,2	486,7	524,8	495,7	567,3	14,4
2. Ерiктi жеке  сақтандыру – барлығы	540,8	743,3	939,2	1108,3	1612,0	45,4
2.2 Төлемдер	263,9	369,9	291,1	274,7	578,2	110,4
3. Ерiктi мүлiк-тiк сақтандыру – барлығы	793,2	1852,6	3582,0	5922,1	10612,2	79,2
3.1 Төлемдер	67,9	350,2	177,8	350,1	998,4	185,1

 

          Сақтандыру сыйақылар құрылымында болған өзгерiстер төмендегi

графикте көрсетiлген.

Қазақстан Республикасының  сақтандыру нарығында бiрнеше сақтандыру ұйымдарының топтарын бөлiп көрсетуге болады.

График 3. Сақтандыру сыйақылар құрылымындағы  өзгерiстер.

 

         Бiрiншi топқа сақтандыру сыйақыларын жинау бойынша алға шыққан 6 ұйымдарын жатқызуға болады, олардың сыйақыларының нарықтық бөлiгi 65,3% тiн құрайды. (ЖАІ ”Іазахинстрах” – 22,7%; ААІ ”Мұнай Сақтандыру Компаниясы” 11,4%; ЖАІ ”АIG” – 9,4%; ААІ ”Казкоммерцполис” –9,3%; ААІ ”БТА” –7,9%; ААІ ”Халықаралық Алматы сақтандыру  тобы”– 4,6%  ). Келесi топты 12 аймақтық сақтандыру құрайды, олардың бөлiгiне сәйкесiнше 8,6% сақтандыру сыйақы келедi, оның iшiнде 5-i – 5,6% бөлiгiмен Іарағандада орналасқан.  Басқа компаниялар 26,1% келедi. Бiрiншi топ сақтандыру ұйымдарымен жалпы көлемiнде 83%-iн құрайтын қайта сақтандыру сыйақыларының негiзгi бөлiгiн шетелге берген, сонымен олардың iшiндегi бiрiншiсiнiң бөлiгi сәйкесiнше 31% құрайды. 2005 жылы қайта сақтандыру операцияларын 11 сақтандыру ұйымдары жүргiзбегенiн айта кету керек.

       Қайта  сақтандыру.  Қазақстандық сақтандырушының сақтандыру резервтерiн және меншiктiк капиталдың көбеюi есебiнен меншiктiк ұстап қалу тiрегiнiң үлкеюiне қарамастан қазақстандық нарық өзiне iрi мүлiктiк тәуекелдердi алуға бейiмдi емес. Сақтандыру ұйымдарының мойындағы мiндеттердi  толық  орындауын қамтамасыз ету мақсатында шетелге қайта сақтандыруға 9,2 млрд. тенге немесе 60,9 млн. АІШ доллар берiлдi, Бұл сақтандыру сыйақыларының жалпы көлемiнен 69 %-iн құрайды.

     01.01.02 жыл жағдайы бойынша сақтандыру (қайта сақтандыру) резидент емес ұйымдарға 2005 жыл басындағы 97%-тiк сақтандыру сыйақы көлемiмен салыстырғанда 2005 жылдың қайта сақтандыру сыйақыларының жалпы көлемiнен 96,5%- көлемiнде сақтандыру сыйақылары берiлдi. Қайта  сақтандыру сыйақылар бөлiгiнiң өзгерiсi төмендегi  графикте корсетiлген

 

График 4. Қайта  сақтандыру сыйақылар  бөлiгiнiң өзгерiсi (млн. тенге)

 

       АҚШ-та өткен жылы сентябрьде болған оқиғадан соң мүлiктiк сақтандыру сыйақылар көлемiнiң, сонымен бiрге қайта сақтандыру операцияларына тарифтер құны  көрсеткiшiнiң аздай түсiмi байқалуда. Сонымен бiрге авиациялық, мүлiктiк тәуекелдер және азаматтық жауапкершiлiк тәуекелдiлiгiн сақтандыру бағасы өсуде.

      Қазақстандық тәукелдердi қайта сақтандыруды қабылдауға жiберiлетiн ұйымдар ортасын шектейтiн Қазақстан Республикасы µлттық Банкi 31.03.01 жылғы “ Қазақстан Республикасының сақтандыру және қайта сақтандыру резидент емес ұйымдар үшiн – рейтингтiк агенстволар тiзiмiнiң бекiтiлуi туралы” өкiмi 31.05.01 жылы күшiне енген ең төмен рейтинг бойынша талаптар анықталуда.

       АІШ-тағы оқиғалар – әлемдiк сақтандыру нарықтарына әсер еттi.  Бекiтiлген рейтингке сәйкес келетiн сақтандыру және қайта сақтандыру  резидент емес ұйымдардың бөлiгi қазақстандық сақтандыру ұйымдарынан тәуекелдердi қайта сақтандыруға қабылдамады, басқалар сыйақы төлемiнiң мөлшерiн көбейттi. Сонымен бiрге тәуекелдердi қайта сақтандыруға қабылдау тiзiмiне сәйкесiнше террористiк, әскерилерге де шектеулер қойылды.

       Сақтандыру ұйымдары тәуекелдердi қайта сақтандыруға жайғастыруда қиындықтармен кездесетiнi туралы Қазақстан Республикасы µлттық Банкiсiне хабарлай бастады.

 

 Сақтандыру ұйымдарының қанжылық жағдайы.

Сақтандыру компанияларының санының түсiмiмен олардың қаржылық жағдайларының жалпы тұрақтылығы, қаржыландыру және сақтандыру резервтерiнiң өсiмi сақтандыру компаниялардың тәуекелдi қабылдауға потенциалды мұмкiндiктерiнiң өсуi байқалуда.  Сақтандыру ұйымдарының төленген жарғылық капиталының көлемi 3,9 млрд. тенге немесе 25,9 млн.АІШ доллар сонымен бiрге шетелдiк қатысу бөлiгi 273,3 млн. тенге немесе 7 % көлемiнде құрайды. Сақтандыру ұйымдарының негiзгi көрсеткiштерi төмендегi кестеде корсетiлген.