Сақтандыру курсына кіріспе

  «Қазақшетсақтандыру»  компаниясының құрылуына төмендегідей  жағдайлар себеп болды. Қазіргі  кездегі Қазақстандық сақтандыру  нарығының мүмкіндіктері ірі  көлемдегі қауіп-қатерді жабуды қамтамасыз ете алмайды. Сондықтан қайта сақтандыру сапалық жаңа маңызға ие болды. Негізгі 1999ж. 3-ші қазанда Елбасы Жарлығында бірнеше шешуші нормативтер белгіленді. Бірінші шарт бойынша жауапкершіліктің ең жоғары көлемі сақтандырушының жеке қорын 10%  кем емес, және өзінің ұстап қалған сомасының төменгі мөлшері – қатердің 5% пайзынан кем емес болып бекітілді. Бірақта Қазақстандағы көпшілік компаинялардың әлсіз қаржылық мүмкіндіктері бұл жағдайын шығудың жалғыз мүмкін жолы қатер бөліктерін жергілікті сақтандыру компаниялары арасында бірлесе сақтандыру немесе қайта сақтандыру көмегімен бөлу болып табылады. Осындай операциялардың табиғи өткізілген жолдарының бірі – 2000 жылдың ақпанындағы «Қазақшетсақтандыру»-дың ұсынысы бойынша «Қазастан» пулының құрылуы болды. Оның құрамына республикамыздың ірі сақтандыру компаниясы кірді. Сақтандыру компаниясының пулға біріктірілуі сақтандыруға қатысуға және өте ірі қауіп қатерлерді қайта сақтандыруға Қазақстан Республикасы аумағында және одан ірі жерлерде мүмкіндік берді.

  Пулдың құрылуының  негізгі мақсаты – сақтандыру  төлемдері бойынша бірлескен  міндеттемелер болды, пулға қатысушылардың  жалпы жиналысы 2000-жылғы ең үздік  компания деп «Қазақшетсақтандыру»  Шетелдік сақтандыру компаниясын  атады. Осындан кейін «Қазақшетсақтандыру»-дың меншік қоры 15,6%, ал қайта сақтандырушылардың үлесі -84,4% құрады. (4-ші Қосымша).

  Пулдың құрамына: «Қазақшетсақтандыру»  Шетелдік сақтандыру бойынша  мемлекеттік компаиня, акционерлік  сақтандыру компаниялары «Авиаполис», «Алматы-Аско», «Виктория», «Интергрейт» және басқалар енді. «Қазақстан» пулының тез жойылатын қоры қауіпті жағдайлар бойынша 1млн долларды құрайды. Пулдын қауіптері ішкі нарықта орналастырудың жоғары мүкіндіктері 5млн-ға жуық долларды құрауы мүмкін. Көрсетілген деңгейден артық жауапкершілікті «Қазақшетсақтандыру» үздік компаниыясы орналастырады. Өз қызметінің қысқа мерзімі ішінде «Қазақшетсақтандыру» 1млн доллар және 3млн теңге жарғылық қорына 3,9 млрд сомаға сақтандыру міндеттерін қабылдады, оның 93,4%-ы шетелде қайта сақтандырылады.

  Қазақстан Республикасы  Президентінің 1999 жылғы қазанның 10-ғы  Жарлығында Қазақстан сақтандырушылары  қайта сақтандыру кезінде шетелдік  сақтандырудан шарт бойынша міндеттемелердің 5% пайзын ұстап қалуға міндетті. «Қазақшетсақтандыру» компаниясы қызметінің бірінші жылының өзінде жоғарыда көрсетілген жарғылық қоры кезінде сақтандыру қауіпінін 7%-ға дейінгісін өзінің орындауына алуға мүмкіндігі бар еді. Мұндай біздің мемлекетіміздегі қызмет жасаушы сақтандыру компанияларының қолынан келмейді тек «Қазақшетсақтандыру»-дың шетелдік сақтандырушыларының тізімінде барлыққа дерлік елшіліктер мен халықаралық ұйымының өкілдіктерін және коммерциялық ұйымдардың, сонымен қатар олардың қатарына «Каспий ЛТД», «Филипс», «Филипс-Моррис», «Марубени корпорейшн», «Шведиш моторс», «Кока Кола», «Самсунг», «Сэндвиг», «Эрнст-энд Янг», «Шлюмберже» және басқалар көрсетілген. Отандық сақтандырушылар арасында Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісі, «Астана интерпол» жергілікті қазақстандық банктердің қатысуымен компаниялар, консорсциумдар бар.

  Алғашқы жылы «Қазақшетсақтандыру»  сыртқы экономикалық қызметтің  стратегиялық қызметін бірінші  рет сақтандыру опрациясынан  өткізілгенін әлемдік сақтандыру  бизнесінің осы заманғы ең  үздік стандарттарына сәйкес  келетін жағдайларын белсенді түрде жасауға бағытталды. Қазақстандағы барлық қоғамдық қатынастар жүйесінің реформалануы терең және шұғыл өзгерістерге байланысты. Қайта сақтандыру қауіптің деңгйін өз мүмкіндіктердің шеңбері шегіне дейін төмендетуге мүмкіндік береді. Осыған байланысты «Қазақшетсақтандыру»-дың алған сақтандыру сыйақының 2000-2001 жылдары сомасын мемлекеттік емес сақтандыру компаниясының мемлекеттік емес түрлері сақтандыру сыйының шамасымен тығыз байланысты.

  Болашақта  «Қазақшетсақтандыру»  компаниясы көрсетілген жарғылық қормен жасалынатын сақтық қорын жасау керек және өзінің жеке ұстауы үшін орташа алғанда сақтандыру қаупінің 10%-ын, сақтандырудың жеке шарттары бойынша- 100%-ын қабылдай алады, яғни өте ірі қатерлерден сақтауды өткізу, мұнай операцияларының сақтандыру ісін анықтауда, теңзде сақтандыру, сақтандыру шарты бойынша республика сақтандырушымен бірлесе өткізу.

  Жалпы «Қазақшетсақтандыру»  ЖАҚ қызметінің басты бағыты- инвестициялық қатерді сақтау  жүйесін құру және дамыту. Сонымен  қатар, Қазақстан Республикасының азаматтары мен заңды тұлғаларына, шетелдік істер әріптестерге сақтандыру жөнінде қызмет көрсету. Негізінен «Қазақшетсақтандыру» компаниясында сақтандыру түрлерінің ішінде, мұнай-газ саласындағы сақтандыру мен автокөлік иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкешілігін сақтандыру өте жақсы дамыған. (Қосымша % 6) 2001 жыл мен 2002 жылдың екінші жарты жылдынғында Қазақстанның сақтандыру нарығында   «Қазақшетсақтандыру» ЖАҚ-ның үлес салмағы мынадай:

Жиналған сақтандыру сыйының үлесі (АҚШ долл.)

2001 жылдың аналитикалық  кезеңімен салыстырғанда, 2002 жылдың 6 айында «Қазақшетсақтандыру» ЖАҚ-на жиналған сақтандыру сыйының үлесі 48% тен астам. Нарық бойынша өсуі 45% құрайды.

Дәріс бойынша қорытынды сұрақтар:

1. Зейнетақыны сақтандыру – жеке сақтандырудың түрі.
2. ҚР халықты әлеуметтік қорғау концепциясына сәйкес зейнетақы аннуитеттер нарығының дамуы.
3. Рентаны сақтандыру шартының варианттары – жылдамдығы, өмірлік аннуитет, шегерілген аннуитет, уақытылы аннуитет.

Мүлікті сқтандыру. Азаматты-құқықтық жауапкершілікті сақтандыру.

1. Мүлікті сақтандырудың экономикалық және қаржылық қалыптасуы.
2. Мүлікті сақтандырудың негізгі түрлері, тарифтері.
3. Мүліктік сақтандыру бойынша негізгі шарттары және төлемді ұйымдастыру.

Бұрын 1995-1997 жылдары келіп түскен сақтандыру жарналары мен жасалған сақтандыру төлемдерінің көлемі бойынша компания Қазақстанның ірі сақтандыру мекемелерінің үштігіне кіріп, ал 1998 жылы барлық бәсекелестерін озып жетекші компания болды. (Қосымша №7)

  2000 жылы шыққан «Сақтандыру  қызметі туралы» Заң мен сол  жылы қаращадағы Президент Жарлығымен  бекітілген «Қазастан Республикасында  сақтандыруды дамытудың 2000-2003 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында» мемлекеттің, азаматтардың және шаруашылық жүргізуші субъектілердің мүддесін қорғаудың нақты құралы болатын және жақсы жұмыс істейтін ұлттық сақтандыру нарығын қалыптастырудың мақсаты көзделген. 2002 жылдың соңымен 2003 жылдың басында өмірді сақтандыру саласында 5-10 сақтандыру ұйымы жұмыс істеді, сондай-ақ 2-3мамандандырылған қайта сақтандыру ұйымы құрйылуы тиіс.

  Сонымен қатар сақтандыру  және қайта сақтандыру ұйымдарын  жалпы капиталдандыру 2000 жылдың бас кезімен салыстырғанды 2003 жылдың басында 2,3 млрд теңгеден 5-7млрд. теңгеге дейін, жыл ішінде жиналатын сақтандыру сыйлық ақысының көлемі ішкі жалпы өнімге қатынасы бойынша шамамен – 0,3%-дан, 0,8-1,2%-ға дейін, соның ішінде өмірді сақтандыру бойынша 0,002 %-дан, 0,2-0,5%-ға дейін өсуі мүмкін.

  Ұлттық Банктің 2002-2004 жылдарға арналған ақша-несие  саясаттың негізгі бағыттарында  «сақтандыру нарығында жағдайдың  жақсы болып жатқаны» айтылған. Мұның дәлелі ретінде 2001 жылы  қыркүйек айының соңында сақтандыру ұймдарының жиынтық меншік капиталы жыл басынан бері 30,1%-ға 4,9млрд. теңгеге дейін (33,3млн. доллар), ал сақтандыру ұйымдарының ішінде «Қазақше,тсақтандыру» ЖАҚ-ң жиынтық активтері (қайта сақтандырушылардың активті үлесін қоспағанда) 1 079,8 млн. теңгеге дейін, ал жалпы активтерінің (ақша құралдары, депозиттер, құнды қағаздар) жоғары жойылу құны 656,7млн. теңге (60,8%--ға) тұрады. (Қосымша №8).

  Өткен жылдың аяғында  республикада сақтандыру қызметін  жүзеге асыруға құқық беретін  лицензиясы бар 38 сақтандыру компаниялары болды, оның ішінде екеуі мемлекеттің қатысуымен, бесеуі шетелдік қатысуымен құрылған және біреуі өмірді сақтандыру қызметімен айналысады.

  Көптеген сақтандыру  ұйымдарының капиталдандырылуының  төмен деңгейі ірі тәуекелдіктерді  сақтандыруға мүмкіндік бермейді. Мұндай жағдайдан шығудың бір амалы қайта сақтандыру жүйесін пайдалану болып табылады. Отандық қайта сақтандыру нарығы әлі дәрмексіз күйде. Сондықтан сақтандыру ұйымдары Батыстың сақтандыру компанияларының қызметін пайдалануға мәжбүр. Осының салдарынан сақтандыру төлемдері түсімі көлемінің артуы шетелге берілген сақтандыру төлемдерінің өсуімен қабат жүруде. Сөйтіп қыруар қаржы шетелге кетіп жатыр. Қазақстандық сақтандырушылар тәуекелді Бтаыста сақтандыра отырып, мүмкін болатын шығындарды өтеу кепілдігін осылайша қамтамасыз етуде.

  Алдағы кезде сақтандыру  компаниясының дамыту бағыттарында  міндетті сақтандыру түрлерін  дамыту жөніндегі жұмыстар жалғастырылмақ. Сонымен бірге сақтандырушыға  сақтандыру төлемдерін жүзеге  асыруға кепілдік беру қорын құру да көзделінеді. Бұл сақтандыру жүйесіне деген сенімді күшейтуге қызмет етеді.

  2003 жылдың басына қарай  «Қазақшетсақтандыру» Шетелдік  сақтандыру ЖАҚ-ның қоржынында  сақтандырудың ерікті мүлікті  сақтандыру, ерікті жеке және  міндетті түрлерінің үлесі өте жоғары болды. (Қосымша №9)

  Сақтандыру қызметінің  субъектілері сақтандыру және  қайта сақтандыру ұйымдары. Ал, сақтандыру  ұйымы (сақтандырушы) – сақтандыру  шарттарын жасау және орындау  қызметін уәкілетті мемлекеттік  органның тиісті лицензиясы негізінде жүзеге асыратын заңды тұлға. Сақтандыру ұйымы немесе сақтандыру компаниялары сақтандыру қызметінен басқа қызметтің мынадай түрлерін:

1. уәкілетті мемлекеттік органның нормативік құықтық актілерінде көзделген тәртіппен инвестициялық қызметі;
2. тиісті жинақтаушы сақтандыру шартында көзделген сатым сомасы шегінде өзінің сақтандырушыларына қарыз беруді;
3. сақтандыру ұйымдары өз қызметін автоматтандыру үшін пайдаланылатын арнаулы бағдарламалық қамтамасыз етуді сатуды;
4. сақтандыру қызметіне байланысты мәселелер бойынша когнсультациялық қызмет көрсетуді;
5. сақтандыру саласында мамандардың біліктілігін арттыру мақсатында оқытуды ұйымдастыру мен жүргізуді;
6. сақтандыру агенті ретінде сақтандыру делдалы болуды;

Сонымен қатар, осы аталған қызметтерді жүзеге асыруға құқылы.

  Жалпы, сақтандыру компанияларының  дамуы айналып келгенде сақтандыру  қызметіне төлем жасауға қабілетті  сұраныстың болуымен және халықтың  ауқатын көтеру деңгейімен байланысты. Ал, бұл жағынан ілгерулер болып  жатыр. Соған қарап сақтандыру  нарығының дамуы қарқынды бола түсуде.

  Сақтандыру – мемлекеттің  әлеуметтік саласының бірқатар  проблемаларын шешуге және экономикаға  инвестиция салуға жәрдемдеседі. Сақтандыру компаниялары ел экономикасына  нақты ішкі инвестициялар бола  алады, «Қазақшетсақтандыру» ЖАҚ-ның Қазақстанның сақтандыру нарығындағы үлес салмағы 11-12% болды. (Қосымша№10)

Дәріс бойынша қорытынды сұрақтар:

1. Заңды және жеке тұлғалардың мүліктерін сақтандырудың ерекшеліктері.
2. Мүлікті сақтандыру түрлерінің даму перспективалары.
3. Регрессивтік талап.

Кәсіпкерлік тәуекелдікті сақтандыру.

1. Кәсіпкерлік қызметпен байланысты объектілердің сипаттамасы.
2. Коммерциялық тәуекелдерді сақтандыру – инвестиция, табыс немесе пайда.
3. Банктік тәуекелді сақтандыру, оның түрлері.
4. Қаржылық тәуекелді сақтандыру.

  Революцияға дейінгі Ресей ипериясының құрамында болған Қазақстан аумағындағы сақтандырудың даму деңгейі жөнінде ақиқат мәліметтер әзірше жоқ. Қазақ халқының шаруашылық жүргізу түрімен өмір сүру деңгейі және экономика мен өндіргіш күштердің дамуының төменгі деңгейі сақтандыру ісінің кеңінен таралуына ықпалын тигізе алмады. Тек кейбір сақтандыру келісімдері Ресеймен шекаралас ірі қалаларда (Орынбор, Атырау, Орал және т.б.) жер шаруашылығы аймақтарында жасалды.

  Сондықтан да революциядан  кейінгі жылдары ғана Қазақстан Халқының күнделікті өмірі мен экономикасына сақтандыруды енгізу қарқынды дами бастады.

  Қазақстан территориясындағы  сақтандыру ісін ұйымдастыру  тәртібі 1921 жылы 14-ші желтоқсандағы  ҚССР ХК-н бекіткен мемлекеттік  мүліктік сақтандыру туралы Ережемен  анықталды.

  1928 жылы наурызда Мемлекеттік  сақтандырудың Өлкелік Кеңсесі  құрылды. Осы уақыттың ішінде  сақтандыру түрлері қалыптасты. Яғни, құрылыстарды, жануарларды, ауылшаруашылығы  егістерін міндетті және ерікті  сақтандыру, кепілдік сақтандыру, өмірді  және бақытсыз жағдайдан сақтандыру түрлері.