Сақтандыру курсына кіріспе

Ұлттық сақтандыру нарығының қалыптасуының басты кезеңі Қазақстан дербес мемлекет ретінде құрылған күрделі жағдайларда өтті. Алғашқыда мемлекеттік сақтандыруға балама сақтандыру ұйыдары көптеп құрылды. Бірақ олардың дені сақтандыру қызметімен шындап айналысуға қабілетсіз болып шықты.

  Сақтандыру қызметінің  дамуы сақтандыру туралы арнаулы  заңдармен Президент жарлықтары  жарияланғаннан кейін барып жөнге  келе бастады. 1994 жылы сақтандыру қызметін қадағалау және іріктеу жөніндегі уәкілетті орган, бұдан соң 1995 жылдың қазан айында ведомстводан тыс Мелекеттік сақтандыруды қадағалау құрылды. 1999 жылдың шілдесінен бері уәкілетті мемлекеттік орган Ұлттық банк болып табылады.

Дәріс бойынша қорытынды сұрақтар:

1. Мемлекеттің сыртқы экономикалық қызметтеріндегі сақтандыру саласы.
2. Шет елдік сақтандыру.
3. Халықаралық сақтандыру рыногын қалыптастыру проблемасы.

 

 

Сақтандырушының қаржылық тұрақтылығын және төлем қабілеттілігін қамтамасыз ету.

1. Сақтандырушының кірістері мен шығыстары.
2. Қаржылық нәтиже.
3. Сақтандыру операцияларының салық салу ерекшеліктері.

  2001 жылғы 1 қаңтардағы  жағдай бойынша Республикада 70 сақтандыру  ұйымы сақтандыру қызметін жүзеге  асырады.

  Ұлттық сақтандыру  нарығының жалпы көрсеткіштері баяу да болса өсіп келеді. Жалпы сақтандыру нарығының жай-күйін талдаған кезде нақты жағдайға көз жеткізу үшін сақтандыру сыйлық-ақысының жан басына шаққандағы орташа көлемі мен олардың елдің жалпы ішкі өнімі көлемінен қосатын үлесіне назар аудару керек. Осы ыңғайда қалдарсақ, 2000 жылы жиналған сақтандыру сыйлықақының жан басына шаққандағы көлемі 380 теңгеге жуық, соның ішінде өмірді сақтандыру бойынша 3 теңгеден кем болады. Ал сақтандыру сыйлық-ақысы көлемінің жалпы ішкі өнімге қатысты 0,3 пайыз шамасында ғана. Бұл деректер экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының құрамына кіретін елдердің көрсеткішімен салыстыруға келмейді. Оларда сақтандыру сыйлықақысы халықтың жан басына шаққанда, орташа алғанда шамамен 1800 АҚШ долларын және тиісінше ішкі жалпы өнімнің 8,5%-ін құрайды. Біз үшін мұндай көрсеткіштердің ауылы тым алыста. Бұған қарап сақтандыру қызметі экономикада және халықтың өмірінде әлі маңызды ролге ие бола қоймағанын байқаймыз.

  Жағдайда түзету үшін  қабылданған шаралар да жоқ  емес. Бұл орайда 2000 жылдың аяғынан бастап қолданысқа енгізілген « Сақтандыру қызметі туралы» заң мен сол жылы қарашада президент Жарлығымен бекітілген «Қазақстан Республикасында сақтандыруды дамытудың 2000-2002 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын» айту керек. Аталған бағдарлама мемлекеттің азаматтардың және шаркуашылық жүргізуші субъектілердің мүддесін қорғаудың нақты құралы бола алатын толыққанды және орнықты жұмыс істейтін ұлттық сақтандыру нарығын қалыптастыруды мақсат етеді. Бағдарламада қамтылған кезең ішінде сақтандыру қызметіне сұраныс өседі, бәсекеге қабілетсіз ұсақ және орташа сақтандыру ұйымдарының үлесі айтарлықтай қысқарды, болжам бойынша негізгі құрылтайшылары мен акционерлерін отандық ірі банктер, кәсіпорындар мен шетелдік сақтандыру компаниялары болатын ірі сақтандыру ұйымдары құрылады деп күтіледі. 2002 жылдың соңына қарай өмірді сақтандыру саласында -5-10 сақтандыру ұйымы, сақтандырудың жалпы түрлері саласында 15-20сақтандыру ұйымы жұмыс істейтін болады, сондай-ақ 2-3 мамандандырылған қайта сақтандыру ұйымы құрылу тиіс.

  Сарапшы мамандардың  пайыдауынша, экономикалық қатынастардың  жаңа жүйесіне көшкенен кейін  шығынды өтеудің тиімді механизмдері  әрі табыс көзі ретінде сақтандыруға  деген объективті қызығушылықты  арттыруға тиісті болатын. Сондай-ақ, ірі өндірістерді жекешелендіру, жекеменшіктің үлесін арттыру, шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту тәрізді процестерде шапшаң өзгеретін нарық қатынастырының ағымдағы сақтандыру қызметінің жаңа түрлерінің пайда болуына ықпал жасау керек. Осыған байланысты объективті қызығушылық та артып, уақыт өтекеле сақтандыру қызметінің жаңа түрлері де пайда болады. Ал сақтандыру саласында нарық қатынастарының қалыптасуына елдегі тұрақты саяси ахуал мен әлеуметтік-экономикалық реформалар жағдай жасады. Сөйтіп сақтандыру ісі елімізде жақсы өрістеді.

  Республика бойынша 1994 жылы 22 сақтандыру компаниясы құрылған  болса, бұл көрсеткіш 1997 жылы 58-ге  жетті. Енді республиканы айтпағанда, үстіміздегі жылы тек Алматы  қаласының өзінде ғана сақтандыру  компанияларының жалпы мөлшері 70-тен артып отыр. Мұны үлкен жетістік демесек болмайды. Дегенмен де біздегі сақтандыру қызметінің барлық түрлері бірдей ойдағыдай дамуда емес. Мысалға, статистика деректеріне сүйенсек, әзірге өмірді сақтандыру, азаматтардың меншігін (тұрғын үйді қоса) сақтандыру және зейнетақыны сақтандыру ісі өте төмен деңгейде. Себебі, сақтандырудың аталған түрлеріне деген сұраныстың артуы ең алдымен өндірістің өсуіне, халықтың тұрмыс жағдайының жақсаруына байланысты. Бүгінгі таңда бұл салалардың қандай күйде екендігі айтпасада белгілі.

  Жалпы, сақтандыру қызметі  сатылады. Ол үшін өзін немесе  әлдебір мүлкін сақтандырылған  адам құжат ретінде сақтандыру  полисін алады. Қазіргі кезде  осы сақтандыру полистері көбіне  автокөлік иелері мен түрлі  жүктерге беріледі.  Өйткені, бұлардан табыс мол түседі. Бұл дұрыс, сақтандыру нарығында бәсекелестіктің болуы керек дегенімізбен де тек пайдалары үшін  ғана жұмыс істеп қоюға болмайды. Осы мәселеде сақтандырудың барлық түрлері бірдей қалыптасуы үшін, жергілікті атқарушы органдар тарапынан бақылау да керек тәрізді. Қалай дегенмен де бәсеке өз алдына, тепе-теңдіктің болуы шарт.

 

Дәріс бойынша қорытынды сұрақтар:

1. Сақтандырушылардың қаржылық жағдайын бағалау.
2. Сақтандыру резервтерін орналастыру тәртібі.
3. Активтер және қабылданған сақтандыру міндеттемелерінің нормативтік ара қатынасы.

 

 

 

Әдебиеттер.

1. Заңнамалық және нормативтік кесімдер.

1. «ҚР-ның сақтандыру туралы» заңы 02.07.92ж.
2. ҚР-сы Президентінің Жарлығы «Сақтандыру рыногын қалыптастыру мен дамыту бойынша ұйымды – құқықтық шаралар туралы» №1658, 16.04.94ж.
3. «ҚР-сы сақтандыру туралы» заңы 03.10.95ж.
4. «ҚР-сы Үкіметінің қаулысы 25.06.96ж. №791 «ҚР-ның сақтандыру рыногын 1996-1998жж дамытудың негізгі бағыттары».
5. Заң күші бар ҚР-сы Президентінің Жарлығы «Азаматтарды медициналық сақтандыру туралы» 15.06.95ж. №23293.
6. «ҚР-ның  сақтандыру қызметі туралы» Заңы 18.12.01ж.

 

2. Монографиялар, жинақтар және анықтамалықтар.

1. Воблый К.Г.Основы экономии  страхования. – Москва, Анкил, 1993.

2. Журавлев Ю.М., Секерж  И.Г. Страхование и перестрахование: теория и практика. –

Москва, 1993г.

3. Журавлев Ю.М., Страхование  финансовой гарантии, - Москва, Анкил, 1993г.

4. Лер О.Э. Страховой рынок  Казахстана. – Алматы, Каржы-Каражат, 1996г.

5. Манес А. Основы страхового  дела,- Москва, Анкил,1992г.

6. Рябикина В.И., Аудит  страховых компаний. Москва, Финстатинформ, 1995г.

7. Орналюк – Малицкая  Л.А.. Страховые операции.- Москва. Финансы  и статистика,1991г.

8. Орналюк – МалицкаяЛ.А. Платежеспособность страховой организации.- Москва, Анкил, 19947г.

3.Оқулықтар мен оқу  құралдары.

1. Страховое дело. Под  ред. проф. Рейтмана Л.И.- Москва, 1992г.

2. Страхование от А  до Я (книга для страхователей) Под ред. Корчевской Л.И. и Турбина  К.Е.-И. Москва, Инфра - М, 1996г.

3. Страховой портфель  книга предпринимателя, книга страховщика, книга страхового менеджера – Рубин Ю.Б., Солдаткин В.И.-Москва, 1998г.

4. Словарь страховых терминов. Под ред. Коломина Е.В., Шахов В.В.- Москва, 1994г.

5. Страхование: теория, практика, зарубежный опыт. Жуйриков К.К., Назарчук, Жуйриков Р.- Алматы, 2001г.

6. Жуйриков К.К. страхование в Казахстане – пути дальнейшего развития. – Алматы, 1994г.

7. Жуйриков К.К. Страхование  в условиях перехода рынку.- Алматы, 1993г.

8. Жуйриков К.К. Бизнес  и страхование. – Алматы, 1998г.

9. Общая теория финансов  – учебник под ред. Профессора Дробозиной Л.А.- Москва: ЮНИТИ, 1995г.

10. Финансы - учебник для  экономических специальностей под  ред. Ильясова К.К., Мельникова В.Д. – Алматы «Берен», 1993г.

11. Финансы - учебник для  экономических специальностей, второе  переработанные издание, под ред. Ильясова К.К., Мельникова В.Д. – Алматы: Каржы-Каражат, 1997г.

12. Финансы. Автор РоднионоваВ.М.- Москва, 1995г.

13. Шахов В.В введение  в страхование.- Москва, Финансы и  статистика, 1999г.

14. Экономика и бизнес- учебник под ред. Камаева В, Д.-Москва, Издательство МГТУ им. Баумана, 1993г. 1. Страховое дело. Под ред. проф. Рейтмана Л.И.- Москва, 1992г.

2. Страхование от А  до Я (книга для страхователей) Под ред. Корчевской Л.И. и Турбина  К.Е.-И. Москва, Инфра - М, 1996г.

3. Страховой портфель  книга предпринимателя, книга страховщика, книга страхового менеджера – Рубин Ю.Б., Солдаткин В.И.-Москва, 1998г.

4. Словарь страховых терминов. Под ред. Коломина Е.В., Шахов В.В.- Москва, 1994г.

5. Страхование: теория, практика, зарубежный опыт. Жуйриков К.К., Назарчук, Жуйриков Р.- Алматы, 2001г.

6. Жуйриков К.К. страхование  в Казахстане – пути дальнейшего  развития. – Алматы, 1994г.

7. Жуйриков К.К. Страхование  в условиях перехода рынку.- Алматы, 1993г.

8. Жуйриков К.К. Бизнес  и страхование. – Алматы, 1998г.

9. Общая теория финансов  – учебник под ред. Профессора  Дробозиной Л.А.- Москва: ЮНИТИ, 1995г.

10. Финансы - учебник для  экономических специальностей под  ред. Ильясова К.К., Мельникова В.Д. – Алматы «Берен», 1993г.

11. Финансы - учебник для  экономических специальностей, второе переработанные издание, под ред. Ильясова К.К., Мельникова В.Д. – Алматы: Каржы-Каражат, 1997г.

12. Финансы. Автор РоднионоваВ.М.- Москва, 1995г.

13. Шахов В.В введение  в страхование.- Москва, Финансы и  статистика, 1999г.

14. Экономика и бизнес- учебник под ред. Камаева В, Д.-Москва, Издательство МГТУ им. Баумана, 1993г.

15. Рябикина В.И., Аудит  страховых компаний. – Москва, Финстатинформ, 1995г.

16. Гвозденко А.А. Финансово-экономические  методы страхования.- Москва, Финансы  и статистика, 1998г.

17. Балабанов И.Т., Степанов  В.Н. Занимательное страхование.- Москва, Финансы и статистика, 1998г.

18. Страхование: принципы  и практика. Составитель Дэвид  Бланд. – Москва, Финансы и статистика, 1998г.  

    

1. «Экономика и жизнь»  журналы

2. «Каржы-Каражат – Финансы  Казахстана» журналы

3. «финансы» журналы

4. «Вопросы экономики»  журналы

5. «Бизнес и право»  журналы

6. «КазМБА Жаршысы –  Вестник КазГАУ» журналы

                                                                                                                        

15. Рябикина В.И., Аудит  страховых компаний. – Москва, Финстатинформ, 1995г.

16. Гвозденко А.А. Финансово-экономические  методы страхования.- Москва, Финансы  и статистика, 1998г.

17. Балабанов И.Т., Степанов  В.Н. Занимательное страхование.- Москва, Финансы и статистика, 1998г.

18. Страхование: принципы  и практика. Составитель Дэвид  Бланд. – Москва, Финансы и статистика, 1998г.  

 

4. Мерзімді басылымдар.

 

1. «Экономика и жизнь»  журналы

2. «Каржы-Каражат – Финансы  Казахстана» журналы

3. «финансы» журналы

4. «Вопросы экономики»  журналы

5. «Бизнес и право»  журналы

6. «КазМБА Жаршысы –  Вестник КазГАУ» журналы

7. ҚР-сы Қаржы Министрлігінің  ақпараттық бюллетені

8. «Панорама» газеті

9. « Деловая неделя»  газеті

10. «Азия-Экономика и жизнь» газеті