«Қазақтелеком» АҚ-ның құрылуы және басқару құрылымы, ұйым қызметінің тиімділіг

4)  дауыс беретін  акциялар - акционерлік қоғамның осы Заңда көзделген жағдайларда дауыс беру құқығы беріліп, орналастырылған жай және артық-шылықгы акциялары;

5)  дивиденд - акционердің  өзіне тиесілі акциялар бойынша  акционерлік қоғам төлейтін кірісі;

6) лауазымды адам - акционерлік  қоғамның директорлар кеңесінің, оның атқарушы органының мүшесі немесе акционерлік қоғамның атқарушы органы-ның функцияларын жеке-дара жүзеге асыратын адам;

7) айқын басым көпшілік - акционерлік қоғамның дауыс  беретін акцияла-рының жалпы санының  кемінде терттен үш белігі мөлшеріндегі көпшілік;

8)    айырбасталатын  бағалы қағаз - акционерлік қоғамның  шығару про-спектісімен айқындалатын  талаптар мен тәртіп арқылы  оның бағалы қағазы-ның басқа  түріне айырбасталуға жататын  бағалы қағазы;

9)   акциялардың  бақылау пакеті - акционерлік қоғамның жарғысында көзде-летін жәно акционерлік қоғам қабылдайтын шешімдерді айқындауға құқық беретін акциялар пакеті;

10)    ірі акционер - бір-бірімен жасалған келісім  негізінде әрекет ететін, өзіне  (жинақтап алғанда ездеріне) акционерлік  қоғамның дауыс беретін акци-яларының он және одан да көп (халықтық қоғамда - бес және одан да көп) проценті тиесілі акционер немесе бірнеше акционер;

11)     кумуляциялық  дауыс беру - дауыс беруге қатысушы  әрбір акцияға ди-ректорлар кеңесі  мүшелерінің жалпы санына тең дауыс саны келетін дауыс беру тәсілі;

12) тәуелсіз директор - сол акционерлік қоғамның аффилиирленген тұлға-сы болып табылмайтын және өзі директорлар кеңесіне сайланардың алдын-дағы үш жыл ішінде ондай тұлға болмаған (оның сол акционерлік қоғамның тәуелсіз директоры қызметінде болған жағдайды қоспағанда), сол акционерлік қоғамның аффилиирленген тұлғаларына қатынасы женінен аффилиирленген тұлға болып табылмайтын; сол акционерлік қоғамның немесе ұйымдардың -сол қоғамның аффилиирленген тұлғаларының лауазымды адамдарымен ба-ғыныштылығы жағынан байланысты емес; сол акционерлік қоғамның аудито-ры емес және өзі директорлар кеңесіне сайланар алдындағы үш жыл ішінде ондай аудитор болмаған; сол акционерлік қоғамның аудитіне аудиторлық ұйым құрамында жұмыс істейтін аудитор ретінде қатыспайтын және өзі директор-лар кеңесіне сайланардың алдындағы үш жыл ішінде мұндай аудитке қатыспаған директорлар кеңесінің мүшесі;

13) акцияның нақтылы  құны - қүрылтайшылар (жалғыз құрылтайшы) төлейтін жарғылық капиталды  қалыптастыруға қатысатын және акционерлік қоғамның құрылтай құжаттарында белгіленген акция құнының ақшалай көрінісі;

14) жарияланған акциялар - қоғамның жарғысында көзделіп, шығарылуын Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар рыногы туралы заңдарына сәйкес уәкілетті орган тіркеген акциялар;

15) опцион - белгіленген  нысандағы туынды бағалы қағаз,  оны сатып алу-шы белгілі бір  мерзім өткеннен кейін' опционда  айтылған базалық активті келісілген  баға бойынша сатып алу немесе  сату құқығына ие болады;

16) баспасөз басылымы - акционерлік қоғам мен оның акционерлері Қазақ-стан Республикасының заң актілеріне сәйкес міндетті түрде жариялануға жа-татын өз хабарламалары мен басқа да ақпаратын жариялау үшін пайдалануға тиісті, таралымның мөлшері және оның таралу аймақтары бойынша уәкілетті орган белгілеген талаптарға сай келетін мерзімді баспасөз басылымы;

17)  төлем агенті - банк  немесе банк операцияларының  жекелеген түрлерін жүзеге асыратын  ұйым;

18)   орналастырылган  акциялар - акционерлік қоғамның  бағалы қағаздар-дың бастапқы  рыйогында инвесторлар құнын төлеген акциялары;

19) қоғамның тіркеушісі - қоғамның бағалы қағаздарын ұстаушылардың тізілімін жүргізу жөніндегі кәсіби қызметті жүзеге асыратын ұйым;

20)   уәкілетті орган  - бағалы қағаздар рыногын реттеу  мен қадағалауды жүзеге асыратын мемлекеттік орган;

21)  орналастыру багасы - акцияларды бастапқы бағалы  қағаздар рыногы-на орналастырған  кезде акцияның белгіленетін  бағасы.

Акционерлік қоғамдардың спецификасы оның әдеттегі шарттық қатынастарында байқалмайды, ол ұйым меншіктенушілерінің субъектік құрамының өзгеруінде, сондай-ақ, қоғам мүлігін пайдалану тәртібін анықтау және мүлікті пайдалану қызметінде, акционерлік қоғам меншіктенушілерінің арасындағы  қатынастарда, соңғылар мен кәсіпкерлік субъектісі және меншік құқық субъектісі ретіндегі қоғам арасындағы қатынастарда байқалады. Сонымен қатар, кез келген заңды тұлға жалпы ереже бойынша өзінің органдары арқылы азаматтық құқықтарға ие болып, азаматтық міндеттерді жүктейді. ҚР АК-нің 37-бабы 1-тармағы органдардың заңды тұлға ретінде әрекет қабілеттілігін жүзеге асыруындағы рөлін белгілейді.

Қоғамды қайта ұйымдастыру (біріктіру, қосу, бөлу, бөлініп шығу, қайта құру) Қазақстан Республикасының  заң актілерінде белгіленген  ерекшеліктер ескеріле отырып, Қазақстан  Респуликасының азаматтық кодексіне сәйкес жүзеге асырылады.

Қоғам бөліну немесе бөлініп  шығу арқылы қайта ұйымдастырылған кезде қайта ұйымдастырылатын қоғамның кредиторлары осы қоғам борышкер болып табылатын міндеттеменің мерзімінен бұрын тоқтатылуын және залалдардың өтелуін талап етуге құқылы.                                                                 

Егер қоғам қайта  ұйымдастырылған жағдайда өз қызметін тоқтатса, оның жарияланған, соның ішінде орналастырылған акцияларының Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен күші жойылуға тиіс.

        Екі немесе бірнеше қоғамның өз қызметін тоқтатып, бірігу туралы шарттың негізінде және өткізу актілеріне сәйкес өзінің бүкіл мүлкін, құқықтарын және міндеттерін беру арқылы жаңа қоғамның пайда болуы қоғамдардың бірігуі деп танылады.

 Бірігуге қатысатын  әрбір қоғамның директорлар кеңесі  бірігу нысанында қайта ұйымдастыру  туралы, өткізу актісі мен бірігу  жөніндегі шартты бекіту туралы мәселені акционерлердің жалпы жиналысының қарауына ұсынады.

 Қоғамдардың бірігуі туралы шартта бірігуге қатысатын қоғамдардың әр қайсысының атауы, орналасқан жері туралы мәліметтер, олардың бухгалтерлік баланстарының деректері болуға, сондай-ақ бірігу тәртібі мен талаптары, атап айтқанда, бірігуге тартылған қоғамдардың акцияларын құрылатын қоғамның акцияларына айырбастау тәртібі көзделуге тиіс.

         Бірігуге қатысатын әрбір қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы бірігу нысанында қайта ұйымдастыру туралы, өткізу актісі мен бірігу туралы шартты бекіту туралы шешім қабылдайды, сондай-ақ бірігу туралы шартқа және өткізу актіс іне қол қоюға уәкілетті адамдарды белгілейді.

  Жаңа қоғамның жарғысын бекітуді және органдарын сайлауды жаңадан пайда болған қоғам акционерлерінің бірігу туралы шартта белгіленген мерзімде өткізілетін жалпы жиналысы жүзеге асырады. Жаңадан пайда болған қоғам акционерлерінің жалпы жиналысын шақыру мен өткізу тәртібіне байланысты ерекшеліктер бірігу туралы шартта айқындалады.

       Қоғамның бірігуіне қатысушылардың әрқайсысы өзінің барлық кредиторларына бірігу туралы жазбаша хабарламалар жіберуге және баспасөз басылымында тиісті хабарландыру беруге міндетті. Осы баптың 2-тармағында аталған қоғамдардың бірігуіне басқа  қатысушылар туралы мәліметтер хабарламаға қоса тіркеледі.

 

2.3 Акционерлік қоғамның акциялары

 

Бағалы қағаздардың келесі түрі акция болып табылады. Акция — акционерлік қоғамның мүлкіне белгілі пайды салғанын қуаттайтын бағалы қағаз және оның иесіне (акционеріне) пайданың бір бөлігін дивиденд түрінде алу құқын береді. Акцияны акционерлік қоғам, кәсіпорын, ұйымдар, коммерциялық банк, кооперативтер мен басқада мекемелер шығарады. Олар ұжымдық меншікке негізделген немесе толық мемлекеттік меншік шаруашылығында болады. Акция бағалы қағаздар нарығы - қор биржасында сатылады және сатып алынады. Акция бұл процесті биржалық емес сауда негізінде де жүзеге асырады. Акцияның номиналды құны мен нарықтық бағасы бар. Акцияның нақты бағасы (нарықтық курсы) акционерлік қоғам пайдасының мөлшеріне тікелей байланысты өзгереді. Сондай-ақ алынатын дивиденд мөлшері мен қарыз пайызы деңгейіне байланысты да өзгереді.

Шетел тәжірибесінде акцияның әртүрлі қолданылады:

а) атаулы акциялар;

ә) ұсынушыға арналған акциялар;

6) жой акциялар;

в) артықшылығы бар акциялар.

Біздін елімізде жай акция  шығарылған жеңілдікпен пайдаланатын табысы болып, акционерлерге салған капиталы үшін айқындалған процент түрінде қатты табысты алуларына құқық береді. Алайда жеңілдікпен пайдаланатын акция шектелген мерзімде қолданылады және белгілі уақыттан соң, акционерлік қоғам оны жабады. Ал, оларды иемденушілер акционерлік қоғам жұмысын басқаруда ешкандай дауысқа ее емес. Жеңілдікпен пайдаланатын акциялар акционерлік қоғамның жарғылық қорының 10%-тен аспайтын сома мөлшерінде ғана шығарылады.

Акция категория бойынша  былай бөлінеді: еңбек ұжымының акциясы, кәсіпорын акциясы және акционерлік қоғам акциясы. Еңбек ұжымының акциясын мемлекеттік кәсіпорындар (бірлестіктер), арендалы, ұжымдық кәсіпорын, коооператив және қоғамдық ұйымдарға жататын кәсіпорындар шығаруға құқылы.

Еңбек ұжымының акциясы сол  кәсіпорында жұмыс істейтіндерге ғана таратылады. Оған қатысы жоқтарға таратылмайды.

Акцияны кәсіпорын шығара отырып, екі пайдалылықты көздейді: біріншіден, көбірек пайда табу үшін, тұрғындарды қосымша қаржы салуға жұмылдыру, екіншіден кәсіпорын  жұмысшыларын басқару процесіне  барынша тарту. Себебі кәсіпорынның жетістігі оның табысына тікелей әсер етеді.

Акционерлік қоғамның акциясы  кәсіпорын мүлігінің барлық сомасына немесе жарғы қорына шығарылады. Сондықтан  кезкелген меншіктегі кәсіпорын  акционерлік түрге өзгереді. Бұл  қоғамның акциясы оған еркін жазылу арқылы таратылады. Кейде барлық акцияны құрылтайшылар арасында өзара беледі. Олар есімді және көрсетілген болып та шығарылады. Бір қолдағы қорлардың көп болмауы үшін және акционерлік қоғамнан бақылауды жоғалтпау үшін есімді акциялар қолданылады. Алайда бұлда сенімсіз, себебі оған қатысы жоқ адамдар болуыда әбден мүмкін. Әлемдік тәжірибе бұған карсы өте тиімді тәсіл белгілі, мысалы, АҚШ-да бір компанияның 5 %-тік акциясына иесі оған ай сайын оның сатып алу- сату жайында есеп беріп отырады.

Әрбір атаулы акцияның қозғалысы  акцияның тіркеу кітабында белгіленеді. Акция бланксінде есімді акция ұстаушының аты-жөні көрсетіледі. Акция бланкнің көрсетілген түрінде оны ұстаушының аты-жөні жазылмайды. Акция тіркеу кітабында  жалпы шығарылған акцияның көрсетушіге қатыстысы ғана белгіленеді.

Акционерлік қоғам - кәсіпорын, ұйым мен мемлекеттік орындардың еркін біріккен түрі. Ол акциясын айналымға  шығару арқылы өзінің босаған қаржы  ресурстары мен еңбекшілердің сақтық корып орталықтандыруға жұмылдырады. Акционерлік қоғам өз жарғысы негізінде жқмыс жасап, кез келген шаруашылық саласында құрыла алады. Сондай-ак, қаржы мен өндірістік-шаруашылық қызметпен айналысатын күрделі ұйымдардың да негізі бола алады. Бұған жетекшілік жасау басқарма, директордың бақылау кеңесі және басқада ұжым түрлері арқылы жүргізіледі. Басқарудың ең жоғарғы түрі - акционерлердің жиналысы болып табылады, жиналыста алатын өз дауысы бар. Акцияны ұстаушы өз өктемдігін жүргізу үшін, акцияның көп мөлшеріне ие болуы қажет. Егер ұстаушы акцияның 50% - дан астамын иеленсе, онда ол акция бақылау пакетіне ие болайы. Акционерлік қоғамы басқаруға және толық бақылауға 20% мөлшердегі акция да жетеді.

Акционерлік қоғамның басты  қызметі - уақытша босаған ақша қорын  өндірісті ұйымдастыру мен көптеген жұмыс түрлеріне жұмылдыру болып табылады. Акционерлік қоғам акцияны әртүрлі номинальды құнмен шығарады және дауыс саны да әртүрлі болады. Акция иесі акционерлік қоғамның пайшигі, ал облигация иесі - оның кредиторы (несиегері) болып табылады. Акционерлік қоғамның пайдасы акционерлер арасында табыс, дивидент түрінде бөлінеді. Акция иесі акционерлік қоғамнан өзінің салған капиталын талап етуге құқығы жоқ. Қоғам жабылғанда иегер акцияға салынған қаржыны номинальды бағамен ғана алады.

 

 

 

ІІ. «ҚАЗАҚТЕЛЕКОМ» АҚ-НЫҢ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ

2.1   «Қазақтелеком»  АҚ-ның құрылуы және басқару құрылымы,

ұйым қызметінің тиімділігі

 

«Қазақтелеком» акционерлік қоғамының  Жарғысы Қазақстан Республикасының  қолданыстағы заңнамасына, "Қазақтелеком" акционерлік қоғамының корпоративтік басқару кодексіне сәйкес жаңа редакцияда әзірленді және бұдан әрі Қоғам деп аталатын "Қазақтелеком" акционерлік қоғамын ұйымдастыру мен іс-әрекеттерінің құқықтық негіздерін белгілейді.

Қазақстан Республикасының  заңнамасы бойынша Қоғам заңды  тұлға болып табылады, өзінің дербес балансы бар, өзінің атынан мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарды иелене және атқара алады, сотта талапкер және жауапкер бола алады. Қоғам өз қызметін жүзеге  асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акциялар шығаратын, негізгі мақсаты акционерлерінің мүддесі үшін табыс  табуды көздейтін коммерциялық ұйым болып табылады.

Қоғам Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1994 жылғы 17 маусымдағы  № 666 қаулысына сәйкес құрылған және Ұлттық компания мәртебесіне ие. Қоғамның осы тармақта көрсетілген құқықтық мәртебесінің шеңберінде құқықтары мен міндеттерін атқару ерекшеліктері Қазақстан Республикасының заңнамасымен және Қоғам Жарғысымен белгіленеді.

Қоғам «Қазақтелеком» Ұлттық акционерлік компаниясының құқықтық мирасқоры болып  табылады (алғашқы мемлекеттік тіркеуді Қазақстан Республикасының әділет органдары 1994 жылғы 1 желтоқсанда жүргізген).

Қоғам өз қызметін мына мақсаттарда  жүзеге асырады:

1) коммерциялық қызметтен  пайда табу және оны акционерлердің мүддесіне пайдалану;

2) Қазақстан Республикасы  аумағында қазіргі заманға сай  телекоммуникация желілерін құру  және оларды әлемдік телекоммуникация  желісімен ықпалдастыру;

3) Қазақстан Республикасы  аумағында және шетелдерде пайдаланушыларға телекоммуникация қызметтерінің барлық түрлерін ұсыну.