Электроная Экономика

www.univer.tj

Сарсухан

Тољикистони мо захирањои фаровони оби тоза, мусаффо, ошомидани дорад. Мо аз об танќиси надорем. Аммо бурда расонидан ва таъмин кардани саросари мардум бо об масъалаи дигар аст. Агар дар як љой одамон аз оби софу мусаффои љўю каналњо, ќубуру чашмањо истифода баранд, дар љои дигар камбудии он ба назар мерасад. Обро аз роњи дур мекашонанд ва оби нопоку шўрро истеъмол мекунанд. Дар як минтаќа агар фаровонии об ва истифодаи нодурусти он боиси болоравии оби зеризамини ва шўршавии он гашта бошад, дар мањалли дигар аз нарасидани об заминњо хушку биёбон гашта истодаанд.

Наќши бузурги обро дар сайёраи мо ба назар гирифта, Президенти Љумхурии Тољикистон, мўњтарам Эмомалї Рањмон аз минбари баланди 54-ўмин љаласаи Ассамблеяи Генералии Созмони Миллали Муттањид баромад карда, дархост пешнињод намуд, ки соли 2003-юм “Соли байналмилалии оби тоза” эълон карда шавад. Хушбахтона дархости мазкур якдилона пазируфта шуд. Дар њаќиќат, пайдоиш ва инкишофи тамаддуни башари ва умуман њамаи мављудот дар сайёраи мо бо об алоќамандии ногусастани дорад. Об муљизаноктарин моддаи сайёраи мо буда, дорои хосиятњои зиёди муќаррарист, ки бањри фахмидани сирру асрори он дар таърихи башарият кўшишњои зиёде ба харx дода шудааст. Оид ба  об ва наќши он дар инкишофи тамаддуни инсони олимони соњањои мухталиф ба монанди файласуфон, филологњо, кимиёгарон, физикњо, нуљумшиносон, риёзидонон, биологњою экологњо, табибон, геологњо  ва  ғайрањо тањќиќоти зиёдро ба сомон расонидаанд. Вале то њанўз инсон сирру асрори обро бо пурраги кашф накардааст. Дар сайёраи мо ќисми табиие вуљуд надорад, ки дар таркибаш бо ин ё он миќдор об мављуд набошад.   Бе њаво баъзе намудњои  мављудот зиндаги карда метавонанд, вале бе об њаёт умуман вуљуд дошта наметавонад. Одам бе хўрок метавонад ќариб як моњ зиндаги кунад, вале бе об танњо 7 рўз зиндаги мекунаду халос.

Њоло даврае, ки мо умр ба сар мебарем, давраи инкишофи босуръати илму техника мебошад. Кашфиётњои њангоми омўзиши кайњон ва ќишри Замин ба даст оварда имкон медињад, ки хосиятњои мўъљизаноки об пурратар ва даќиќтар омўхта шаванду инсон ба саволњои худ љавобњои сањењу ќаноатманд гирад.

Инсон њиссаи табиат буда, Замин хонаи ўст. Њаёт, об ва Замин дар сайёраи мо дар алоќамандии ногусастани вуљуд доранд. Об на танњо њамаи ќисмњои  Заминро алоќаманд менамояд, балки он алоќаи ќисмњои сайёраи моро бо дигар сайёрањо низ таъмин менамояд. Имрўзњо муайян шудааст, ки об на танњо ба инсон рўњи тоза мебахшад, балки ќобилияти њолати рўњии инсонро ќабул карданро низ дорад. Структураи об вобаста аз рафтор ва муносибати одам таѓйир меёбад. Дар сайёраи мо соле аз нарасидани обњои ошомидани ќариб 5 миллион нафар, дунёро падруд мегўянд. На њамаи обњои њавзањои дунё обњои ошомидани мебошад. Нарасидани обро дар назар гирифта бо пешнињоди Президенти Љумњурии Тољикистон солњои 2005 – 2015 дањсолаи «Об барои њаёт» аз тарафи СММ дастгирї ва эълон гардид.

Бе об саноат низ корномусоид яке аз компонентњои асосии технологии истењсоли  саноати ин об мебошад. Аз њамин сабаб сарфакорона ва такроран истифодаи об яке аз ќисматњои истењсоли ва иќтисоди саноат мебошад. Аз тоза намудан ва такроран истифодабарии об дар саноат њам аз љињати экологї ва иќтисодї манфиати муфид ба даст меорад. Дар ИМА баъди тоза намудани обњои баъди истењсолии саноати ва дар истењсолоти саноати такроран истифодабари он њар соле то 10 миллион доллар даромади муфт ба даст меояд. Дар соњаи саноати мо низ истифодаи он љои махсусро ишѓол менамояд. Аммо мо њоло ягон оби баъди истењсоли саноати аз нав коркард ва истифода бурда намешавад. Бинобар ин вазифаи мо экологњо дарёфти аз нав коркард, истифода ва аз моддањои саноатї тозагии онро ба воситаи сорбентњо, коагулянтњо муайян намудан мумкин аст.

 

 

 

 

 

    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Боби 1. Шарњи адабиётњо

1.1.Характеристикаи  умуми оид ба технологияи тозакунии обњои саноатї.

Ифлосшавии  обњо  дар натиљаи фаъолияти корхонањои саноатї, кишоварзї, хољагї-рўзгор, садамањо ва дигар омилњо ба вуљуд меоянд. Ин обњо ба шарофати корхонањои саноати  бемайлон ба дараљаи баланд ифлос карда шудаанд.

Индустрикунонї элементи асосии стратегияи тараќќиёт ба њисоб меравад. Аммо аз љињати истисморї захирањои табии, истифодаи энергия ва ба миён овардани ифлосињо ва партовњо сектори саноат дар ќатори муњимтарин сабабњои пастшавии сифати муњити атроф мебошад. Дар оянда, њамоно, ки оќибатњои экологии фаъолияти саноат аз меъёри муайян зиёд шудаанд.

Яке аз муњимтарин маќсади сиёсати саноатї,  ин барпо намудани замина ва шароит барои сектори индусриалии пурќувват ва раќобатпазир аст ва њамин тавр метавон  дар оянда раќобатпазир ва муътадил будани саноатро таъмин намуд.

Чорабинињои пештараи экологи характери гуё ба якдигар “ту ба ман нарас, ман њамчунинро” доштанд. Аз ин рў аќидае буд, ки индустрикунї ва муњити атрофро тарафњои ба якдигар мутаќобил мењисобиданд. Ин чиз аниќ шудааст, ки саноати аз xињати экологї тоза зарурияти замонавї ба њисоб меравад. Шумораи секторњои саноате, ки масъулияти нигоњ доштан ва њимояи муњит ва захирањои табииро ба души худ гирифтаанд, кам нест. Њамин тариќ саноат на танњо проблемавї, балки ќисми њалли масъалаи экологї гаштааст. Сиёсати экологї метавонад идоракунии захирањои обњои саноатї ва табииро ба роњи дуруст монад, боварии љамъиятро пайдо кунад ва шароитњои хуби экологиро фароњам оварад. Бисёр технологияњои нави тоза ва кампартов намудани обњои саноатиро љори намудан лозим, ки истифодаи ками об ва энергияро низ ба тариќи сарфаю сариштакори ба роњ монад, ки ин дар марњилаи охир ба паст шудани арзиши воњиди мањсулот оварда мерасонад. Имкониятњои бисёре дар истифодабарии муњандисоти генетикї ва биотехнология дар хоxагии ќишлоќ, саноати хурокворї, кимиё ва дорўсозї, тозакунии муњити атроф, ба даст овардани материалњои нав ва манбањои нави энергия мављуд аст.

Дар ифлос кардани  муњити атроф партовњои њиссаи обњои саноатии истењсолии корхонањои саноатии Тољикистон, ки миќдори он фаќат дар системаи Вазорати саноат ба якчанд миллион м³  мерасад, сањми калон мегузоранд.

Дар ваќти њозира ин обњои саноатї аз сабаби набудани технологияи азнавкоркард безарар (утилтзатсия) карда намешаванд. Асосан ин обњо ќисман тоза карда шуда ќисми дигараш ба дарёњо равона карда мешавад, ки хеле хатари калон дорад, чунки аз сабаби ба ќаъри онњо љорї шудани мањлулњои дар натиљаи протсессњои кимиёвї, биокимиёвии ба њамдигар таъсиррасонии њар гуна партовњо ва ќисмњои таркибии онњо, ки дар натиља моддањои зањрнок пайдо мешаванд, таъсири кансерогенї, мутагенї ва аз онњо ба кўлњои табии њамроњ шуда, ба организми њайвоноти хољагии ќишлоќ меафтанд, ки ин њодисањои оќибаташон манфии нохушро ба миён меоварад. Як ќисми онњо дар шароити мавсими гармї, буѓ шуда ба масофањои калон меравад, ки он њам вазъи экологии Тољикистонро муташанниљтар мегардонад.

Харољотњои калони моддї ва маблаѓї, ки барои тозакунии обњои партовї ва партовљойњо равона шудаанд, натиљањои ба маќсад мувофиќ надода истодаанд. Экология як самти маблағталабе шудааст, ки доимо афзудани харољотњои капиталї ва љориро талаб мекунад.

Ташкили истењсолоти саноатии бепартов, бењтар намудани шароити номусоиди экологї дар ноњияњои ЉТ, ташкили як ќатор истењсолотњои фоиданок оид ба азнавкоркарди комплексии партовњо ва дар ин асно истењсоли мањсулоти дар саноат истифодашаванда - ин масъалањои муњими рўзмарра ба њисоб мераванд. Баланд бардоштани дараљаи шањрдорї дар шањрњое, ки саноати мутараќќї доранд, зиёд шудани њаљми обњои партовї (ОП) ва дар таркиби онњо афзудани партовњое, ки обро ифлос мекунанд, ба миён меоваранд. Ин масъала зарурияти бештар ба тарзи ратсионалї истифода бурдани захирањои об ва талаботро нисбат ба сифати обњои бепартовї, ки ба кўлњо мерезанд, талаб менамояд. Ягона роњи њалли ин масъала ин њамзамон људо кардан ба манзилњои тозакунї равона кардан ва дар он љой хуб тоза намудани обњои партовии маишї ва истењсолотї мебошад. Дар давлатњои мутараќќии саноатї тозакунии дуќадама ќабул шудааст, ки он тозакунии механикї, кимёвї ва биологиро дар бар мегирад ва бо воситаи онњо ОП-ро аз моддањои органикии ифлоскунанда, аввалиндараља, аз моддањои оксидшавандаи биологї, тоза менамоянд.

Дар шароити  тараќќиёти љамъияти демократї ва соњибњуќуќи Љумњурии Тољикистон рушди саноат ва муносибатњои нави иќтисодиро дар асоси  љори намудани технологияи нави тавассути комёбињои илм тањияшуда таъмин намудан зарур аст. Аз ин лињоз, яке аз муњимтарин тањќиќотњои тадбиќии илмї ин масъалањои омўзиш ва тањияи техналогияњои нави бепартовї коркарди ашёњои минералии мањаллї ба шумор меравад. Дар амал љори намудани масъалањои дар боло зикршуда ањамияти калони иќтисодї ва иљтимої дорад.

Тањлили вазъи љорї намудани усулњои азнавкоркарди партовњои истењсолотї нишон медињад, ки метавон њамин гуна усулњо тањия шаванд, ки дар натиља мањсулоти нави раќобатпазир ба даст меояд. Аз дигар тараф, тањия ва татбиќи чунин усулњои безараркунии партовњои истењсолї имконият медињад, ки вазъи экологии Тољикистон бењтар шавад. Равона намудани самти тањќиќотњои тадбиќї ба омўзиш, тањияи техналогияи коркарди ашёи минералии мањаллї ва партовњои саноати асоси он баровардани мањсулоти нав барои кормандони соњаи илм ва истењсолоти мамлакатамон хело ояндадор ва судбахш мебошад.

Дар ЉСШК (Љамъияти сањомии шакли кушода) «Тољиккимиё» њар сол миќдори зиёди партовњои коркарди оњак дар намуди фраксияњои майда, мањлули коркарди кислотаи сулфат, оксидњо ва фторидњои алюминї, карбонати калсий ва  дигарон љамъ мешаванд. Њоло аз сабаби набудану љорї накардани технологияи азнавкоркард ягонтои партовњои номбаршуда аз нав коркарду безарар (утилизатсия) карда нашуда истодаанд.

Обњои партовии ин корхона дар таркиби худ миќдори зиёди кремний, мис, алюминий, калсий, магний, натрий, марганес, сурб (олово) ва дигар моддањо доранд, ки хатари ба дарёи Ёвонсу гузашта ифлос намудани тамоми обамбори води Вахшро ба миён меоранд. Дар натиљаи азнавкоркарди ин партовњо метавон мањсулоти навї истеъмолии омма истењсол кард ва љойњои нави кори пайдо шаванд.      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Боби 2.Ќисмати таљрибавї.

2.1.Тадќиќоти таркиби реагентхои кимиёви аз ашёњои хоми мањаллї ва партовњои саноатї барои тоза намудани обњои баъди истењсолї.

Ифлосшавии  обњои табиї  дар натиљаи фаъолияти корхонањои саноатї, кишоварзї, хољагї-рўзгор, садамањо ва дигар омилњо ба вуљуд меоянд. Ин обњо ба шарофати корхонањои саноати  бемайлон ба дараљаи баланд ифлос карда шудаанд. Ба дарёњои калонтарини дунё њар шабонарўз њазорњо тонна партовњои саноатии таркибашон дорои миќдори хеле зиёди моддањои зањрнок мерезанд. Оби баъзе дарёњо махсусан дар мамолики тараќќикарда на танњо барои нўшидан, балки барои обёри кардани замин низ истифода бурдан манъ карда шудааст. Инсон обњои дарёњо ва кўлњоро ифлос намуда, ба онњо на танњо партовњои ифлос, балки обњои нисбатан тозаи гармкардашударо рехта, њарорати онњоро зиёд мекунад. Дар натиљаи гармшавии обњои обанборњо суръати инкишофи рустанињои обї тезонида мешаваду норасоии оксигенї дар об ба вуљуд меояд. Дар навбати худ ин ба њалокати мављудоти зиндаи обї оварда мерасонад.

Дар Тољикистон якчанд конњое мављуданд, ки онњо дорои маъданњои сиенитњои нефелинї, ки аз онњо истењсоли коагулянтњо хеле муфид мебошад. Дар байни онњо таркиби кимиёии сиенитњои нефелинии Турпї мавриди омўзиш  ќарор гирифта буд. Чї хеле дар Пажўхишгоњї саноати нишон доданд, њиссаи массаи натиљавии албит, микролин ва ортоклаз  дар кони Турпї нисбат ба конњои Кия-Шалтир ва консентрати Колск зиёд буда, он  ќариб 60% ро ташкил медињад. Таркиби кимиёии ашёњои нефелиндори конњои зикршуда дар љадвали 1 оварда шудаанд.

 

 

Таркиби кимиёии  ашёњои нефелиндор.

№ р/т	Аxзо	Миќдори аxзо дар ашё (масс.%)
		Консент- рати  Колск	Уртити Кия-Шалтир	Сиенити              Турпи
1	2	3	4	5
	Гумшавї њангоми гудохтан	1,18	4,00	4,16
1	Na2O	13.19	11.18	7.15
2	K2O	6.88	2.82	5.95
3	MgO	0.33	1.13	0.56
4	CaO	1.49	8.02	4.96
5	Al2O3	29.22	26.82	21.26
6	FeO	0.61	1.59	2.65
7	Fe2O3	2.22	2.83	1.67
8	SiO2	43.87	39.36	50.25
9	TiO2	0.36	0.45	0.44
10	MnO	0.05	0.07	0.17
11	P2O5	0.15	0.46	0.10
12	Cl-	0.12	0.10	0.11
13	SO42-	-	0.21		0.22
	Натиља	99.67	99.08		99.52
	Me2O: Al2O3	1.0	0.80		0.86
	SiO2: Al2O3	2.55	2.49		4.06