Сацыяльна-эканамічнае становішча беларускіх губерняў ў 1900-1914 гг

Падобным чынам 19 лістапада  адбываўся II з’езд Саветаў Паўночна-Заходняй вобласцi у Мінску. Нягледзячы на прадстаўніцтва дэлегатаў толькі трэці iснаваўшых Саветаў, арганiзатары-бальшавiкi ад iмя ўсёй Заходняй вобласцi вынеслi рэзалюцыi у падтрымку СНК, яго дэкрэтаў i абралi Выканком з 35 чал.

II Франтавы з’езд, якi адбыўся 20-25 лiстапада ў Мiнску  пад старшынствам А. Мяснiкова, таксама выказаўся ў падтрымку  ленінскага СНК і яго дэкрэтаў  і абраў новы Выканкам са 100 чал. на чале з А. Мясніковым. 26 лiстапада адбылося першае пасяджэнне членаў выканкомаў трох з’ездаў, на якiм быў створаны вышэйшы орган улады – Абласны выканаўчы камiтэт Саветаў рабочых, салдацкiх i сялянскiх дэпутатаў Заходняй вобласцi i фронту (Аблвыкамзах) у складзе 187 чал. пад старшынствам М. Рагазінскага. Удзельнiкi пасяджэння таксама сфармiравалi рэгiянальны выканаўчы орган – Савет Народных Камiсараў Заходняй вобласцi i фронту (старшыня – К. Ландэр). Юрысдыкцыя СНК распаўсюджвалася не на ўсю свабодную ад акупацыi Беларусь, а толькi на Мiнскую i частку Вiленскай губ., а таксама на Заходнi фронт.

У Вiцебску Саветы не падтрымалi СНК, таму былі распушчаны. Са стварэннем новага рабоча-салдацкага Савета да яго перайшла ўлада ў горадзе i павеце. Вышэйшым уладным органам губернi з’яўляўся ВРК. 12 снежня Вiцебскi губернскi з’езд Саветаў выказаў падтрымку ленiнскаму СНК, а таксама абраў орган улады ў асобе губернскага Савета (старшыня В. Чунчын) з 65 чал., у тым лiку 55 бальшавікоў.

На Магiлёўшчыне стварэнне органаў Савецкай улады зацягвалася з прычыны слабай апоры бальшавiкоў у губернскiм цэнтры. Толькі пасля ліквідацыі духонінскай Стаўкі 14 студзеня 1918 г. пасля правядзення рабоча-салдацкага і сялянскага з’ездаў быў абраны выканкам губернскага Савета пад старшынствам левага эсэра М. Гольмана.

На выбарах ва Ўстаноўчы  сход па Віцебскай, Мінскай і Заходне-франтавой акругах перамаглі бальшавікі, і толькі па Магілёўскай эсэры. Але большасць выбаршчыкаў па ўсёй краіне (58%) аддала свае галасы менавіта за эсэраўскi спiс – 58 %, выказаўшы такiм чынам сваю прыхiльнасць не рэвалюцыйным, а рэфармiсцкiм метадам у вырашэннi наспелых праблем. Невыпадкова Ў. Ленін, Л. Троцкі, А. Мяснікоў,

В. Кнорын і інш. бальшавіцкія лідэры распачалі актыўныя захады, скiраваныя на ўкараненне ў рабочыя  і салдацкія масы пераканання  аб прыярытэце пралетарскай дыктатуры  перад «буржуазным парламентам». І калі 5 студзеня 1918 г. дэлегаты Ўстаноўчага схода адмовіліся галасаваць за «Дэкларацыю правоў працоўнага i эксплуатуемага народа» і тым не прызналі законнасць дэкрэтаў Савецкай улады, то бальшавікам нічога не заставалася, як разагнаць яго.

Такім чынам, шанец на мірнае вырашэнне палітычнага крызісу ў расійскім грамадстве быў страчаны. Улада засталася ў руках бальшавіцкага СНК, але краіна ўсё больш і больш уцягвалася ў грамадзянскую вайну.

9.  Утварэнне  ССРБ і Літоўска-Беларускай ССР.

Вырашэнне праблем беларускай дзяржаўнасці было звязана з палітычнымі і сацыяльна-эканамічнымі пераўтварэннямі. Прадстаўнікі Паўночна-Заходняга камітэта бальшавікоў - В. Кнорын (Кнорыньш), А. Мяснікоў (Мяснікян) і іншыя вельмі адмоўна аднесліся да ідэі беларускай дзяржаўнасці. Некаторыя з іх нават адмаўлялі сам факт існавання беларускай нацыі і лічылі, што ўвогуле эпоха стварэння нацыянальных дзяржаў скончылася, што беларуская дзяржаўнасць - задумка "буржуазных нацыяналістаў". 
 
Аднак сярод бальшавікоў існавалі іншыя пункты гле-джання. 31 студзеня 1918 г. у расійскай сталіцы быў утвораны Беларускі нацыянальны камісарыят (Белнацкам) як асобны аддзел Народнага камісарыята па справах нацыянальнасцей РСФСР. Да мая 1918 г. Белнацкам узначальваў А. Чарвякоў. У склад камісарыята ўваходзілі і левыя эсэры. Яго прадстаўніцтвы дзейнічалі ў Віцебску, Оршы, Смаленску і супрацоўнічалі з беларускай секцыяй пры ЦК левых эсэраў.  
 
Белнацкам вёў палітычную і культурна-асветніцкую дзейнасць сярод беларусаў на тэрыторыі Савецкай Расіі, клапаціўся пра бежанцаў. Заснаваў у Маскве Беларускі народны універсітэт, Беларускае навуковае таварыства, адкрыў беларускія школы. Выдаваў кнігі, брашуры, газету "Дзянніца", часопіс "Чырвоны шлях". Кіраўнікі Белнацкама А. Чарвякоў, З. Жылуновіч і іншыя лічылі неабходным стварэнне Беларускай Савецкай Рэспублікі і ўстанаўленне цесных сувязяў з РСФСР (на прынцыпах аўтаноміі). У верасні 1918 г. Белнацкам выступіў з патрабаваннем "Аб перайменаванні Заходняй вобласці ў Беларуска-Літоўскую". Тым самым Белнацкам хацеў хоць часткова, хоць па назве, зрабіць крок у напрамку стварэння нацыянальнай дзяржаўнасці народаў гэтага краю. Аднак Паўночна-Заходні камітэт РКП(б) не прыняў дадзенай прапановы.  
 
Пасля ануліравання Брэсцкага міру расійскія войскі аднавілі тут Савецкую ўладу. Кіраўніцтва БНР выехала ў эміграцыю. Але ж зноў паўстала пытанне аб утварэнні беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці.  
 
Некаторыя партыйныя, савецкія, ваенныя органы без дазволу Паўночна-Заходняга камітэта партыі сталі звяртацца да цэнтральных органаў Расіі з прапановай абвяшчэння самастойнай Беларускай Рэспублікі. Аднак спачатку ў Маскве не прыслухоўваліся да голасу прыхільнікаў стварэння беларускай савецкай дзяржаўнасці таму, што ў той сітуацыі цэнтральныя органы Савецкай Расіі не маглі не лічыцца з думкай Паўночна-Заходняга абкома партыі камуністаў, Аблвыкамзаха. Дарэчы, бальшавіцкія дзеячы па-ранейшаму марылі, што вось-вось пераможа сусветная сацыялістычная рэвалюцыя.  
 
Пытанне аб лёсе Беларусі стала прадметам тэрміновага разгляду ў ЦК РКП(б). 24 снежня 1918 г. Пленум ЦК РКП(б) прыняў пастанову аб утварэнні Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі (БССР). Пленум абавязаў Паўночна-Заходні абком РКП(б) правесці партыйна-арганізацыйную работу па нацыянальна-дзяржаўнаму будаўніцтву на Беларусі. 25 снежня 1918 г. у Наркамнаце адбылася нарада І. Сталіна з адказнымі работнікамі Белнацкама, дзе абмяркоўвалася пытанне аб практычным здзяйсненні рашэння ЦК РКП(б) аб утварэнні БССР. У гэты ж дзень І. Сталін у размове па тэлефоне са старшынёй Паўночна-Заходняга абласнога камітэта РКП(б) А. Мясніковым паведаміў, што ЦК партыі згадзіўся на ўтварэнне беларускага савецкага ўрада.  
 
30 снежня 1918 г. адкрылася ў Смаленску VІ Паўночна-Заходняя абласная партыйная канферэнцыя. Дэлегаты аднагалосна выказаліся за абвяшчэнне БССР. Канферэнцыя вызначала межы рэспублікі і па дакладу камісіі, утворанай для вывучэння гэтага пытання, прыйшла да высновы, што ў склад рэспублікі павінны ўвайсці Мінская, Магілёўская, Гродзенская губерні поўнасцю, Віцебская губерня без Дзвінскага, Рэжыцкага і Люцынскага паветаў, а таксама частка тэрыторыі Смаленскай губерні, населенай пераважна беларусамі.  
 
Канферэнцыя абвясціла сябе І з'ездам Кампартыі бальшавікоў Беларусі. Быў створаны кіруючы орган КП(б)Б - Цэнтральнае бюро КП(б)Б на чале з А. Мясніковым.  
 
31 снежня 1918 г. ЦБ КП(б)Б абмеркавала пытанне аб складзе Часовага рэвалюцыйнага рабоча-сялянскага ўрада БССР. Было вырашана, што ва ўрад увойдуць прадстаўнікі ад Белнацкама, Паўночна-Заходняга камітэта РКП(б) і Аблвыкамзаха. Старшынёй урада быў зацверджаны З. Жылуновіч.  
 
1 студзеня 1919 г. Часовы ўрад Беларусі абнародаваў маніфест у сувязі з утварэннем БССР. Уся ўлада на Беларусі, адзначалася ў маніфесце, належыць Саветам рабочых, сялянскіх, батрацкіх і чырвонаармейскіх дэпутатаў. Зямля з жывым і мёртвым інвентаром, лясы, воды і нетры зямлі, чыгункі, фабрыкі і заводы, банкі становяцца ўласнасцю народа. Маніфест абвясціў раўнапраўе працоўных усіх нацыянальнасцей на тэрыторыі Беларусі адмяніў усе загады і распараджэнні акупацыйных уладаў, аб'явіў па-за законам Беларускую раду.  
 
5 студзеня 1919 г. Часовы рэвалюцыйны рабоча-сялянскі ўрад БССР, ЦБ КП(б)Б пераехалі ў Мінск, які з гэтага часу стаў сталіцай БССР. У снежні 1918 - студзені 1919 гг. на Беларусі адбыліся валасныя, павятовыя і губернскія з'езды саветаў. Галоўны сэнс усёй перадвыбарнай агітацыі - барацьба за "класавую чысціню" саветаў. У выніку ў Савет былі выбраны ў асноўным камуністы. 
 
2-3 лютага 1919 г. у Мінску адбыўся І Усебеларускі з'езд Саветаў рабочых, сялянскіх і чырвонаармейскіх дэпутатаў. Старшыня УЦВК Я. Свярдлоў, які прысутнічаў на з'ездзе, абвясціў пастанову прэзідыума УЦВК "Аб прызнанні незалежнасці Беларускай Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі". У адказ з'езд прыняў "Дэкларацыю аб устанаўленні федэратыўнай сувязі паміж Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікай і РСФСР".  
 
 
І з'езд Саветаў па загаду з Масквы вызначыў тэрыторыю Савецкай Беларусі ў складзе Мінскай і Гродзенскай губерняў. Тэрыторыі Віцебскай, Смаленскай і Магілёўскай губерняў адышлі да Расіі. Справа ў тым, што ў ЦК РКП(б) ведалі намер кіруючых колаў Польшчы па аднаўленні краіны ў межах 1772 г. А гэта азначала б далучэнне да Польшчы ўсёй тэрыторыі Беларусі. Таму маскоўскія ўлады адабралі ад БССР яе ўсходнія рэгіёны, планавалі, калі іншыя тэрыторыі Беларусі захопіць Польшча, мець як мага далей на захад мяжу РСФСР.  
 
І Усебеларускі з'езд Саветаў прыняў рашэнне аб аб'яднанні Беларускай ССР і Літоўскай ССР у адну дзяржаву. Гэта рашэнне зноў жа было праведзена паводле ўказання ЦК РКП(б). Паколькі польскі ўрад прэтэндаваў на тэрыторыі Літвы і Беларусі, ЦК РКП(б) лічыў неабходным аб'яднаць іх, каб весці агульную барацьбу з ворагам. Адначасова, як сказаў на з'ездзе Я. Свярдлоў, аб'яднанне Беларусі і Літвы абмяжуе нацыянальны рух у абедзвюх краінах.  
 
27 лютага 1919 г. былі створаны ЦВК Літоўска-Беларускай ССР і яго прэзідыум на чале з К. Цыхоўскім, урад аб'яднанай рэспублікі - Савет Народных Камісараў на чале з В. Міцкявічусам-Капсукасам. У сувязі з утварэннем Літоўска-Беларускай ССР узнікла неабходнасць зліць і камуністычныя партыі Літвы і Беларусі. На аб'яднаным з'ездзе (4-6 сакавіка 1919 г.) быў абраны ЦК Кампартыі Літвы і Беларусі.  
 
Так Беларуская Савецкая Рэспубліка праз месяц пасля абвяшчэння незалежнасці стала часткай новага штучнага дзяржаўнага ўтварэння - ЛітБел. 

10. Вайна Польшчы  і Савецкай Расіі. Другое абвяшчэнне БССР. Рыжскі мір.

      У лiстападзе 1918г. адрадзiлася  Польская дзяржава. Яе Пiлсудскi аб'явiу аб аднауленнi Рэчы Паспалiтай у межах 1772г.А ужо у снежнi 1918г.польскi урад стау на шлях  ажыццяулення сваiх памерау далучыць землi Украiны, Беларусi i Лiтвы да Польшчы.Улiчваючы небяспеку з боку Польшчы, 21 снежня на нарадзе у Гродна Рада БНР,якой у той час падпарадкоувалася Гродзеншчына,стварыла Савет Дзяржаунай абароны. Яго узначалiлi В.Ластоускi i генерал В.Кандратовiч. Але сiлы былi няроуныя. Таму было вырашана  далучыцьь Гродзеншчыну да Лiтоускай рэспублiкi на правах аутаномii. Лiтоуская рэспублiка у той час была прызнана шэрагам дзяржау у тым лiку i краiнамi Антанты.

    З мэтай адстойвання  iнтарэсау беларускага народа i кiравання   беларускiмi землямi пры Лiтоускiм  урадзе было створа на Мiнiстэрства  беларускiх спрау, якое узначалiу  I.Варонка.Да пачатку 1919г. польскiя войскi захапiлi значную частку Гродзенскай губернii,а потым працягвалi наступленне у трох напрамках: 1)Вiльня-Лiда-Маладзечна, 2)Баранавiчы-Мiнск, 3)Кобрын-Пiнск. Да сярэдзiны сакавiка iм удалося захапiць Брэст, Ваукавыск, Слонiм, Скiдаль, Шчучын, Пiнск, Баранавiчы. Бальшавiцкая улада не змагла арганiзаваць значнага супрацiулення польскiм вайскам.Справа у тым, што вялiкiя сiлы Чырвонай Армii у гэты перыяд канцэнтравалiся на Усходнiм фронце, якi бальшавiцкi урад  лiчыу  галоуным. Нават у час наступлення палякау мабiлiзаваныя у Чырвоную Армiю накiроувалiся на Усход. Вясной 1919г. польскiя войскi захапiлi Лiду i Вiльню. Урад ЛiтБел пераехау у Мiнск.У мэтах канцэнтрацыi сiл i узмацнення абароны 1 чэрвеня 1919г. у Маскве было прынята рашэнне аб перадачы  паунамоцтвау  бальшавiцкiх урадау  Украiны, ЛiтБел i Латвii ураду

    РСФСР. Лiтоуска-беларуская армiя была перайменавана у 16 армiю. Але польскае наступленне працягвалася. Савецкiя войскi пакiнулi Мiнск, Слуцк, Жлобiн, Рагачоу i iнш. Пагроза навiсла над Гомелем. I толькi на лiнii р.Бярэзiны фронт стабiлiзавауся да вясны 1920г.

       У сакавiку 1920г. польскiя войскi пачалi новае наступленне. Пры дапамозе Антанты яны захапiлi Мазыр, Калiнкавiчы, Рэчыцу.25 красавiка палякi сумесназ пятлюрауцамi разгарнулi наступленне на працягу усяго польска-савецкага фронту ад р.ПРыпяць да р.Днестр.

       Дзякуючы  перакiдванню войск з Усходняга фронту, Чырвоная  Армiя 14 мая 1920г. здолела перайсцi у контрнаступленне. Але з-за недахопу сiл наступленне не дала вынiкау.Новае наступленне Чырвонай Армii распачалося у лiпенi 1920г.Яно было старанна падрыхтавана i дало плён. 7 лiпеня быу вызвалены Мiнск, а 1 жнiуня - Брэст. Пад нацiскам А.Чарвякова,З.Жылуновiча, Д.Чарнушэвiча ЦК КП(б)Б прызнау неабходным выступiць з дэкларацыяй аб прызнаннi самавызначэння беларускага народа. 31 лiпеня 1920г. у Мiнску была прынята Дэкларацыя незалежнасцi БССР у межах адной (Мiнскай) губернii. Гэта было не столькi аднауленне беларускай  дзяржавы, колькi супакойванне народных мас. Супраць гэтага акта выступiлi беларускiя эсеры, якiя жадалi бачыць Беларусь сапрауды цэласнай

i незалежнай дзяржавай.

Пад час мірных перамоў, якія ішлі ў Рызе з восені 1920, беларусаў  не прадстаўляў ніводзін палітычны  цэнтр. Паводле ўдзельніка перамоў з польскага боку Станіслава Грабскага, савецкі ўрад узамен за саступкі на тэрыторыі Украіны прапанаваў Польшчы большую частку Беларусі разам з усёй Міншчынай. Баючыся залішне вялікай колькасці праваслаўнага насельніцтва ў межах Рэчы Паспалітай, С. Грабскі адстойваў мяжу ўздоўж Дзвіны, ад латышска-савецкай граніцы ў кірунку сярэдняга цячэння Прыпяці[4]. Такі выгляд мяжы з СССР, нават пры добрым стаўленні польскага боку, касаваў магчымасць ажыццяўлення якіх-колечы федэрацыйных планаў, спрыяў канцэпцыі інкарпарацыйнай палітыкі.

Рыжскі мірны дагавор  нанес вялікі ўдар па беларускіх палітыках  Найвышэйшай Рады БНР і Беларускага  палітычнага камітэта, якія паслядоўна выказваліся за аб'яднанне беларускіх зямель і стварэнне федэрацыі  з Польшчай. Акцыя генерала С. Булак-Балаховіча ў Мазыры і Слуцкі збройны чын  не змянілі стаўлення польскага  ўрада і парламента да выканання  пагадненняў, падпісаных з бальшавікамі ў кастрычніку 1920 і пацверджаных Рыжскай мірнаю дамовай. Гэтая дамова, якая падзяліла Беларусь, не была ўхвалена ніводным уплывовым беларускім цэнтрам у Польшчы. Яна стварыла сітуацыю супярэчнасці польска-беларускіх інтарэсаў і вялікія магчымасці ўздзеяння на гэтыя судачыненні з боку Масквы.

11.Удзел  БССР  ў  стварэнні  СССР.  Нацыянальна-дзяржаўнае  будаўніцтва  ў

Беларускай ССР  у 20-х гг. XX ст.

Адноўленая ў 1920 г. БССР існавала ў межах, 6 паветаў Мінскай губерні. Яе заходнія губерні адышлі да Польшчы, а усходнія засталіся ў складзе  РСФСР. Таму кіраўніцтва БССР падтрымала ідэю стварэння СССР разлічваючы, што  ў межах саюза можна будзе  вярнуць усходнія землі. 4 Усебеларускі з’езд саветаў абраў паўнамоцную  дэлегацыю на Першы Усесаюзны  з’езд саветаў. 30 снежня 1922 года ў  Маскве быў падпісаны саюзны дагавор  паміж 4 рэспублікамі БССР, УССР (Украінская), ЗСФСР (Закаўказская Сацыялістычная Федэратыўная Рэспубліка) і РСФСР. Такім чынам, БССР стала адной з чатырох  саюзных рэспублік-заснавальніц СССР.

У 1923 г. урад БССР ставіць  пытанне аб вяртанні ўсходніх зямель у склад БССР перад ЦВК РКП(б). У 1924 г. гэта пытанне было вырашана станоўча. 30 снежня 1924 г. у адпаведнасці з пастановай ЦВК РСФСР БССР перадаваліся 15 паветаў  Віцебскай, Магілёўскай і Смаленскай губерняў і шэраг валасцей. У выніку тэрыторыя і насельніцтва Беларусі была павялічана ў 2 разы. У 1926 г. адбылася другое ўзбуйненне БССР. 18 – 31 снежня 1926 г. БССР былі перададзены Гомельскі  і Рэчыцкі паветы. У 1927 г. быў уведзены новы тэрытарыяльна-адміністрацыйны  падзел. БССР дзялілася на 8 акруг.

У пачатку 20-ых гадоў урад СССР пачаў ажыццяўляць праграму фарміравання сацыялістычных нацый. Таму ва ўсіх саюзных рэспубліках пачалося нацыянальна-культурнае адраджэнне. У  Беларусі працэс нацыянальна-культурнага  адраджэння атрымаў назву беларусізацыя. Беларусізацыя закранула ўсе  сферы жыцця Беларусі. У сваім  развіцці беларусізацыя прайшла 3 этапы: 1) складыванне перадумоў 1919 – 1924 гг., 2) рэальнае ажыццяўленне 1924 – 1928 гг. 3) Згортванне з 1929 г.

У ліпені 1924 г. на 2 сесіі ЦВК  БССР была створана спецыяльная камісія  для яе правядзення на чале з Хацкевічам. Праграмма беларусізацыі прадугледжвала: перавод работы партыйных і дзяржаўных органаў на беларускую мову, павелічэнне  колькасці беларусаў у дзяржаўным апараце, перавод устаноў адукацыі і культура на беларускую мову, перавод  часцей Чырвонай арміі дыслацыраваных ў Беларусі на беларускую мову. Трэба адзначыць, што ўсе пункты гэтай праграмы былі выкананы.

У 1927 годзе была створана новая канстытуцыя БССР. Яна юрыдычна аформіла дабраахвотнае ўваходжанне  БССР у склад СССР, абвясціла дзяржаўнымі  беларускую, рускую, яўрэйскую, польскую, мовы. Вызначыла статус беларускай мовы як мовы міжнацыянальных зносін. Упершыню ў савецкай практыцы канстытуцыя  выразна раздзяліла функцыі заканадаўчых і выканаўчых органаў. У канстытуцыі  БССР адсутнічала палажэнне аб дыктатуры  пралетарыята.

Змены ў нацыянальнай і  эканамічнай палітыцы бальшавікоў  выклікалі ў многіх беларускіх дзеячаў  у эміграцыі надзеі на паступовае пераўтварэнне савецкай улады ў  дэмакратыю. Таму рада БНР на другім Берлінскім кангрэсе ў 1925 г. абвясціла  БССР асяродкам кансалідацыі беларускага  народа і заявіла аб сваім самароспуску. Самыя актыўныя ўдзельнікі Рады БНР  Лёсік, Цвікевіч, Смоліч, Ластоўскі  і іншыя скарысталіся амністыяй, якую аб’явіў урад БССР і вярнуліся  ў Беларусь дзе прынялі самы актыўны  ўдзел у нацыянальна-культурным будаўніцтве. Неабходна памятаць, што  вяртанне ў Беларусь большасці ўдзельнікаў  Рады БНР было іх памылковым рашэннем. У 1930-я гады ўсе, хто вярнуўся ў  Беларусь па амністыі, былі расстраляны.

Нягледзячы на пэўныя недахопы ў правядзенні беларусізацыі  за 4 гады беларускі народ на ніве культурнага развіцця стварыў тое, што іншыя народы стваралі вякамі. Былі створаны беларуская нацыянальная адукацыя, навука, літаратура, тэатр, музыка, кіно. І усё гэта было створана на вельмі высокім узроўні.

15.Фарміраванне  савецкай  грамадска-палітычнай  сістэмы  ў  БССР  у  канцы

20-х – 30-я  гг. XX ст. Палітычныя рэпрэсіі ў БССР

Тое, што зараз называюць  савецкай грамадска-палітычнай сістэмай, яшчэ некалькі год таму называлі таталітарным рэжымам. Таталітарны рэжым звычайна звязваюць з імем Іосіфа Сталіна (яго сапраўдная фамілія – Джугашвілі), які кіраваў краінай з 1924 па 1953 гады. Аднак таталітарны рэжым  пачаў складывацца ўжо ў 1921 г.