Дамыту ойындары

 Дидактикалық ойын  барысында есту, көру, сізіну, қабылдау  сияқты үрдістер дамиды. Мұндай  ойындарда балалардың ептілігі, қимылдың әдемілігі дамып қалыптасады,  кеңістік, уақытты бағдарлауға үйренеді, тәртіптілік, ойын ережесіне бағына білу сияқты адамгершілік сапаларын  қалыптастырады. Мысалы, математика сабақтарында ойындар арқылы оқушылар әр түрлі амалдар мен жаттығулар орындайды, сөйтіп, олар математикалық сипаттағы қиыншылықтарды меңгергендерін тіпті байқамай қалады. Сауат ашу сабақтарында, көркем әдебиет шығармаларын оқуда сөз белгілі бір заттың, жеке айналадағы құбылыстың әрекетін білдіретінін және өз ойын жеткізуде мағынасына қарай сөзді дәл сәйкестеп табу керектігін саналы ұғындырумен баланың тілін дамытуда тілдің дыбысталуы мәдениетіне тәрбиелеудің алатын орны ерекше. Бұл ойындар жай ғана емес, оқу ойыны болып табылады.   

 Мен өз тәжірибемде  көп қолданатын дидактикалық ойындар төмендегідей: Математикада:

«Орнын тап» 

 

 

 

Мақсаты: Түсті, геометриалық пішіндер туралы түсінік беру. Сәйкестік табуға үйрету.

Шарты: адасқан кішкентай пішіндерді сәкес ойықтарға салу. 

 

«Ойнайық та ойлайық»

Араның туған куні болады. 1-ші жыбырлап 3 қоңыз келді. Асығып 2 көбелек ұшып келіп есік қағады. Сырнайлатып  1 шегіртке келеді. Шай ишіп отырғанда кешігіп ұшып келіп дастарханға инелік жайғасады.

СҰРАҚ?  Араның туған күніне неше қонақ келді? 

 

 

  

 

 

    Сауат ашу, тіл дамыту, көркем  әдебиет сабақтарында: 

«Зообаққа орналастыр»

Мақсаты: балаларда антоним сөздері туралы түсінік қалыптастыру. Жабайы аңдардың дене бітіміне қарап, зообаққа орналастыру, оларға қамқоршы болуға тәрбиелеу.

Шарты: зообаққа әкелінген аңдарды тиісті торларына орналастыру қажет. 

 

 

 

«Ойыншықтар дүкені»

Мақсаты: заттардың қасиеті туралы білімдерін пысықтау.

Шарты: ойыншықтар үстел үстіне қойылады. Бір бала сатушы болады. Сатып алатын бала ойыншығының атын атамай, оған ауызша сипаттама береді. 

 

 

    

 Қимыл – қозғалыс  ойындарына да ерекше мән беріп отырамын. Қимыл ойындардың айрықша бағалылығы балалардың жалпы қимылының жетіле түсетіндігінде. Мұндай жағдайда балалардың түрлі топтағы бүлшық еттері жетіледі. Қимыл ойындардың бәрі балалардың қимылының жеңіл де әсем және батыл да сенімді болуына бағытталған.

«Өрмекші мен шыбындар»

Мақсаты: қимылдарының нақтылығы, төзімділігін, тұрақтылығын дамыту.

Шарты: санамақтың көмегімен басқарушы – өрмекші тандалып алынады, балалардың қалғандары – шыбын болады. Өрмекші бір бұрышта тұрады, шыбындар ұшып жүреді. Сигнал бойынша шыбындар тына қалады сол қалпында тұрып қалады да қимылдамайды. Өрмекші айналып жүріп кімнен болсада кішкене қимылды сезсе, оны өзіне алып кетеді.   

 Ал қазақ халық педагогикасында  саусақ ойыны ұрпақтан – ұрпаққа қалаған мәдени шығармашылық болып табылады. Қазақ халқы саусақ ойыны арқылы баланың сөйлеуге деген талпынысын, қабілетін дамытып, ынтасын арттырарын білген. Саусақ ойының ойнап отырып, балалар қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды, жан – жануарларды, құстарды, ағаштарды бейнелей алады.   

 Баланың ойлау және  сөйлеу қабілетінің дамуы саусақтарының  ұсақ бұлшық еттерімен, қолдарының  қимыл үйлесімділігімен тығыз  байланысты екенін ескерген жөн.  Сондықтан да баланы жан –жақты дамыту яғни тілін, танымдылық қабілеттерін, саусақ бұлшық еттерін дамытуда құм терапиясы қолдану өте тиімді, қызықты, әрі тартымды болады. Баланың құммен ойнағанда тактильді – кинестикалық сезімі және саусақ бұлшық еттері дамиды. Яғни бала ұстап сезу, тері арқылы «тегіс - үшкір», «құрғақ – дымқыл», «жылы – суық», «қатты – жұмсақ»тағы басқаларын сезеді. Оларды орындай отырып бөбек қолдарының қимыл үйлесімділігін мен саусақтарының ұсақ бұлшық еттерін дамытып қана қоймайды, сонымен бірге ерікті зейінін, есте сақтау, көру және ойлау қабілеттерін дамытады және өз әрекетін бақылауды үйреніп, алдына қойылған міндеттерді орындау барысында тапжылмай жұмыс істеуге дағдыланады, ынтасы, талабы артады. Қоршаған орта құбылыстары, заттар туралы түсінігі тереңдеп, өз қабілетін мүмкіндігі сезінеді. 

Ойын түрлері: «Саусақ  санамақ», «Кім шапшан?» түрлі саусақ жаттығулары.     

 Ойындарды әрбір сабақта түрлендіріп қолдануға болады, көрнекіліктер тартымды болса балалар қызыға қатысады. Оқу процесін ширатады, баланың оқуға деген ынтасын арттырады, сабақ қызықты өтеді. Ойын белгілі бір қабілеттерінің қосындысы, оны былай көрсетуге болады: зейін + қабылдау + ес + ойлау + қиял.

Зейін    

 Қажетті ақпаратты алу және артығын ығыстыру үдерісін сипаттайтын маңызды қасиет. Ол нақты қасиеттерге ие: көлемі, тұрақтылығы, шоғырлануы, таңдамалылығы, бөлінуі, алмасуы және ырықтылығы. Айтылған қасиеттердің әрбіреуі бұзылса, баланың мінез – құлқы мен іс – әрекетіне ауытқушылықтар болады. Зейін бөлу қабілеті нашар дамыған, бала бір уақытта бірнеше жұмысты қатесіз орындай алмайды. Зейін ырықтылығы жеткіліксіз, тағы басқа ауытқулар.    

 Осындай кемшіліктерді  болдырмау үшін арнайы ұйымдастырылған жұмыстар қажет. Мұндай жұмыс екі бағыт бойынша жүруі тиіс:

1.      Зейіннің негізгі қасиеттерін жаттықтыратын арнайы жаттығуларды қолдану.

2.      Жеке тұлға қасиеті ретінде зейінділікті қалыптастыру жаттығуларын қолдану.

Қабылдау   

 Қоршаған әлем туралы ақпараттың шамамен 80%-н бала көру арқылы қабылдайды. Мектепалды даярлық жастағы балаларда көріп түсіну және қабылдаудың рөлі зор. Балаларда барлық талдағыштардың түрлері едәуір қалыптасқан, олардың негізінде сезімталдық түрлері дами түседі. Қабылдаудың дамуы мектепалды даярлық жасына дейінгі балаларға объектінің қасиеттерін тануға, бір затты екіншісінен ажыратуға, олардың арасындағы байланыс және арақатынастың бар екенін анықтауға мүмкіндік береді.

Ес   

 Мектепалды даярлы  кезең есте сақтау және қайта  жаңғырту қабілеттерін дамытуды  күшейтумен сипатталады. Ес мектепалды  даярлық жастағы балаларда ырықты  сипат түрінде болады. Балалар өз алдарына есте сақтау міндетін қоя алмайды және ересектер мұндай тапсырманы қайта жаңғыртпайды. Сондықтан жаңа білім бала үшін қандай да бір маңызы болуы керек – осы ақпарат оның қызығушылығын қаншалықты оята алса, оны соншалықты жақсы есте сақтайды. Есті дамыту және ынталандыру арнайы жаттығулар мен ойындар ықпал етеді.

Ойлау   

 Баланың ойлауы –  ересектердің ойлануынан ерекшеленетін  басты күрделі процесс. Балалардың ойлауы белгілі кезеңдерде қалыптасады:

1-Кезең. Көрнекілік  – әрекетті ойлау. Бала өз іс – әрекетіне қарапайым тапсырмаларды орындайды – айналдырады, тартады, ашады, басады. Іс жүзінде ол себеп – салдар байланыстарды анықтайды, өзінше жасап көреді, қателеседі.

2-Кезең. Көрнекілік  – бейнелі (Нақты – заттық) ойлау. Бұл кезеңде балаға қолымен әрекет жасаудың қажеті жоқ, ол егер қандай да бір әрекет жасаса, не болатынын бейнелі (көрнекілі) елестетуге қабілетті.

3-Кезең. Сөздік  – логикалық (абстрактілі - логикалық)ойлау. Балалар үшін ең кұрделі – ойлау процесі. Мұнда бала нақты бейнелермен емес, керісінше, кұрделі анық түсініктермен, айтылған сөздермен әрекет жасайды.

Қиял       

 Мектепалды даярлық  жастағы кезеңде қиял функциялары  аса белсенді дамуымен ерекшеленеді. Ол балаларға ертегідегі бейнелер мен оқиғаларды шынайы қабылдауға мүмкіндік береді. Психикалық бейненің кез келген формасы сияқты фантазияны дамытудың позитивті бағыты болуы керек. Ол енжар арманшылдыққа ұласып кетпей, шындық өмірді қиялданумен ауыстырып алмай тұрғанда, қоршаған ортаны жақсы тануға, жеке тұлғаның өзіндік ашылуына және өзіндік жетілуіне көмектесуі керек. 

 

р/с	Балалардың аты – жөні	Зейін	Қабылдау	Ес	Ойлау	Қиял
1	Адил Жансая Айбековна	-	+	+	+	+
2	Акадил Ерасыл Русланович	+	+	+	+	+
3	Амангелды Аян Омарович	+	+	+	+	+
4	Жанарал Акбота Талгатовна	+	+	+	+	+
5	Кетебай Аксункар Ракымбековна	+	+	+	+	+
6	Куттыбай Жибек Ренатовна	+	+	+	+	+
7	Макашова Сулушаш	+	+	-	+	+
8	Мендулла Рысты Муратовна	+	+	+	+	+
9	Нурбеков Данияр	+	+	+	+	+
10	Нурдаулетова Раушан	+	+	+	+	+
11	Нуржан Нурдаулет Жасуланович	+	+	+	+	+
12	Ролланкызы Нурай	+	+	+	+	+
13	Тенелбай Дина Рахымжановна	+	+	+	+	+
14	Токсейит Улбосын	+	+	+	+	+
15	Шакуали Акбота Ганиевна	+	+	+	+	+
16	Шалмаханова Сабрина Сакеновна	+	+	+	+	+
17	Ыбрагим Шайхыислам Асаналиевич	+	+	+	+	+
18	Усербаев Алимхан Куанышович	+	+	+	+	+

 

  

 

 

     Қорытындылай келе, балалардың  белсенді іс – әрекеті дамытудағы  ойындар, жаттығулар, еркін ойындар,  танымдық тапсырмалар арқылы  балалардың бастамашылығын, байқампаздығын, белсенділігін, даралығын, дарындылығын, қабілетін, шығармашылығын дамыта  отырып бала бойына құзырлылықтарың  қалыптасуында: мейірімділік, инабаттылық, сұлулық, жақсылық, еркіндікке дағдыларын таба білу.   

 Балаларды бір – бірімен, үлкендермен жағымды қарым – қатынаста, ұйымдаса ойнауға, өзгенің пікірімен санасуға, тәртіпті болуға, жеке өз бетінше әрекет етуге, емін – еркін демалуға тәрбиеленеді.  

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.      К.С.Құдайбергенова Құзырлылық білім сапасының критерийі:әдіснамасы және ғылыми теориялық негізі. А.,2008.

2.      Б.Р.Аймағанбетова, А.А.Бейсенбаева. Жеке адамның дамуы. Алматы 1991ж.

3.      Жас ерекшеліктеп педагогикасы. Қ.Р.Б.және ғылым министірлігі С.А. Мусаева, Т.Б. Бегалиев «Фолиант» баспасы Астана-2006.

4.      Тіл дамыту әдістемелік құрал. Алматы кітап 2008

5.      Мектепалды даярлық №2 2011

6.      Қ.Р.Б.және ғылым министірлігі «Мектепке дейінгі балалық шақ» республикалық орталығы «Ойнайық та, ойлайық»

«Бесіктен бағу көрмеген, өмірден  қағу көрер» , - дегендей 
Егеменді еліміздің тәуелсіз Мемлекет мәртебесін алғаннан кейінгі негізгі мақсаттарының бірі жан-жақты дамыған, парасатты бүлдіршін тәрбиелеу. Ел Президентінің «Қазақстан – 2030» бағдарламасында біздің жас мемлекетіміз өсіп-жетіліп кемелденді, біздің балаларымызбен немерелеріміз онымен бірге ержетеді. Олар өз ұрпағының жауапты да, жігерлі, білім өрісі биік, денсаулығы мықты өкілдері болады – деген сенімді сөз бекер айтылмаған. 
Бала тәрбиесі – күн сайын жүргізілетін тынымсыз процесс. Республикамызда қазіргі таңда бала тәрбиесіне үлкен көңіл бөлініп келеді. Еліме, жеріме деген сүйіспеншілік балабақшадан бастап қаланады. Қоғам талабына сай балабақшадағы тәрбиеші ой-өрісі жаңашыл, шығармашыл деңгейде қызмет атқара алатын, мәдениеті жоғары, ізденімпаз, нәзік психолог, тынымсыз еңбекқор, терең білімпаз, шеберліктің шыңына шыққан тәрбиеші болуы керек. Әрбір тәрбиеші бүгінгі күн талабына сай тәрбиенің мазмұнын, мақсатын, ғылымилығын, міндеттері мен қағидаларын қайта қарас-тырып, әр түрлі пайда беретін тәсілдерді пайдаланудың мәні жеке тұлға ретінде дамуына, жалпы азаматтық, ұлттық сана-сезімін қалыптастыруға міндеттіміз.Ал мектеп жасына дейінгі баланы тәрбиелеудің басты құралы – ойын. Ойын балалар үшін оқу да, еңбек те. Ойын- балаларға ақыл-ой, дене шынықтыру және сұлулық тәрбие берудің маңызды құралы. Ойын айналадағыны танудың тәсілі. Балалардың өмірінде кездескен қиыншылықтарды жеңудің жолын үйретіп қана қоймайды, ұйымдастырушылық қабілетін қалыптастырады, логикалық ойлауын дамытады. 
Ойынды ұйымдастыру тәрбиешіден көп ізденісті талап етеді, себебі бала білімді игереді, ақыл-ой қызметі дамиды, өзара қарым-қатынас жасайды, белгілі бір нәтижеге жетеді. Дұрыс ұйымдастырылған ойын үлкен жетіс-тіктер есігін ашады, бала еркін, қызығушылықпен ойнап қана қоймай ізденімпаздық, тап-қырлық т.б. сезім қабілеттерін қалыптастырады. 
Әр түрлі және мазмұнды ойын әрекеті баланың қоршаған өмірдің жаңалығын ашуға, зерттеуге түсінуге деген құлшынысын оятады. Ойын әрекеті баланың : 
-Әлемді тануда, ой өрісінің, тілінің дамуына; 
-Адами тәртіптердің тәжірибесін игеруге; 
-Ұжымдық тебіреністердің тәжірибесінің жинақталуында ; 
-Әлеуметтік қарым-қатынас қалыптастыруда ; 
-Дене дамуында ерекше рөл атқарады; 
Мағжан Жұмабаев «Адам денесі қоз-ғалуды тілейді. Адам неғұрлым жас болса, соғұрлым қозғалуды көп тілейді. Екі жастағы дені сау бала бір минут тыныш отыра алмайды. Күні бойы шаршау білмейді, ойнайды да жүгіреді» - деп бекер айтпаса керек. Бала-ларға алғашқы жеті жыл – денсаулықтың, ақыл-ой, адамгершілік, еңбек және эстетикалық дамудың негіздері қаланатын өте маңызды кезең. Ойын балаларға тән алуан әрекеттер сынды бір текті емес және оның әрбір түрі бала дамуында өзінің қызметін орындайды. Ойынды қарым-қатынас құралы ретінде пайдаланып, педагог ойынның көмегімен баланың қоршаған әлеммен, үлкендермен, құр-дастарымен қарым-қатынас жасауына көмектеседі. 
Қозғалыс және ойын – бала ағзасы үшін биологиялық қажеттілік. Баланың денесін, денсаулығын ойын арқылы шынықтыруға да әбден болатыны белгілі. Дене тәрбиесінің бас-ты міндеттері: балалардың денсаулығын сақтау және нығайту дене бітімін дұрыс дамыту, организмдерін шынықтыру, қимыл және мәдени гигиеналық дағдылары мен іскерліктерін қалыптастыру. Баланың денесін шынықтыру үшін қимылды ойындарды пайдалану керек. 
Дене шынықтыру құрал-жабдықтардың дұрыс іріктеп және қозғалыс әрекет түрлерінде орынды қолдануы балалардың: 
-шығармашылық қабілеттері және дене сапаларын дамытуға; 
-түрлі қимыл-қозғалыс дағдылары мен іскерліктерін қалыптастыруға; 
-дене және ерік-жігер қасиеттерін тәрбиелеуге; 
-дене шынықтыру жаттығулары мен спорттық ойындарға деген қызығушылығын арттыруға ықпал етеді; 
Сонымен қатар баланың толыққанды психофизиологиялық дамуы мен олардың денсаулығын нығайту міндеттерін шешеді; Жаттығу кешенін орындау үшін баланың дербестігі, өзіне сенімділігі және қиындықты еңсеру үдерістеріне жеткен нәтижесіне қанағаттанарлық сезімі жақсы стимул болып табылады. Түрлі сипатта туындаған қиындықты (кездескен түрлі кедергілер, жасқаншақ, тол-қу, қимыл-қозғалысты орындау тәсілін білмейтіні және т.с.с.) жеңу нәтижесінде ал-ған қанағаттанарлық ерік күшінің дамуына ықпалын тигізіп, қимыл-қозғалыс тәжірибесін байытады. Ойындық жаттығулар апталық тақырыпқа сай жинақталып, шығарма мазмұнымен тығыз өзара байланымда болады. Педагог оларды түрлендіріп, мазмұнын басқа да ойын тәсілдермен толықтырып қолданады. Қимылды ойындар баланың нервтік- психикалық дамуына, жеке басының аса маңызды сапаларының қалыптасуына үлкен әсер етеді. Бұл ойындардан баланың еркі, тапқырлығы, батылдығы, шапшаңдығы, мәдени-гигиеналық дағдылары қалыптасып дамиды. Бұндай ойындарға: «Ханталапай», «Жасырынбақ», «Соқыр теке», 
«Сиқырлы таяқ», «Атқаума» т.б. көптеген ойындарды жатқызуға болады. 
Қоршаған өмірдің қарапайым құбылыстары жайлы дұрыс ұғымдарды қалыптастыру, танымдық - психикалық процестерді, түйсікті, қабылдауды, қиялдауды, ойлауды, сөйлеуді дамыту, интеллектуалдық іскерлікпен дағдыны дамыту, ақыл-ой әрекетінің тәсілдерін ойын арқылы дамытуға болады. Ақыл-ойды дамыту ойындарына: «Не өзгерді?», «Артық затты тап?», 
«Жеміс дүкені». «Асық ату». және т.б. жатқызамыз. Бұл ойындар баланың танымдылық белсенділігін оятып, зейінін және ес процессін дамытады. 
Балалар ертеден бастап ән, ертегі тыңдайды, суреттер қарайды. Тәрбиеші баланың сұлулық сезімін тәрбиелеп, эстетикалық ұғым, эстетикалық баға беру қасиетін қалыптастыруы керек. Бұл қасиеттерді де тәрбиеші ойын арқылы іске асырады. Мысалы: «Мен жақсы көремін», «Гүлдер», «Күзгі жапырақ» т.б. 
Әр балада кішкене кезінен бастап-ақ темпераментіне байланысты мінез-құлық нормалары қалыптасады, қоғамға деген мінез-құлық мәдениеті көріне бастайды. Достарына, туыстарына, ата-анасына жалпы қоғамға деген дұрыс көзқарас қалыптастырып, баланы шеберлікке, ептілікке, қиын кезде жол таба білуге, ақылдылыққа, шыдамдылыққа тәрбиелеуді де ойын арқылы іске асыруға болады. Мысалы: «Бір-бірінің жақсы қылықтарын айтып мадақтау», « Мен жақсы көремін», «Көмек», «Менің ең жақыным» және т.б. ойындарды ойнату арқылы нәтижеге жетуге болады. Әр бір топта міндетті түрде мінезі, темпераментіне байланысты болсын, үйіндегі жағдайға байланысты бір мазасыз, тым пысық немесе қорқақ балалар болады. Ойын балалар үшін оқу да, еңбек те – дегендей бұндай балаға іші пыспайтын, мінез құлқын дұрыс қалыптастыруа көмек беретін, қорқынышы болса жеңе алатындай ойындар ойнатуымыз керек. Мысалы: «Анам мені не үшін жақсы көреді?», «Мақтаулар» ойыны, «Шыңқ етер», «Мүсін» т.б. Ойын ойнатқан кезде сыртта бір де бір бала назардан тыс қалмау керек, ойынға міндетті түрде бәрі қатысуы керек, ойынның шартын түсіндіріп, балалар түгел бәрі түсінгенде ғана басталуы керек. Тәрбиешілердің жылдық жоспарындағы ойындары бір ғана бағытта болмауы керек яғни, денсаулығын дамыту, ақыл-ойын дамыту, мінез-құлықты қалыптастыру, сұлулық тәрбиесін дамыту ойындары да болу керек. Біз ойындарға тек балаларды алдандыру, ойнату әдісі деп қана қарамай, жас ерекшеліктеріне сай оларды көзқарасының, мінез-құлқының қалыптасу құралы ретінде қарауымыз керек. Міне осы кезде біз көздеген мақсатымызға жетеміз. 
Баланың ой-өрісін ойын арқылы дамытуда халықтық педагогиканың, халық ойындарының маңызы зор. Халық ойындары тосыннан туған қызықты кезеңдермен, балаларға ұнайтын санамақ, жаңылпаш, жұмбақ, күлдіргі ойындармен жиі сүйемелденіп отырады. Санамақ, жұмбақ, жаңылпаш баланың ой-өрісінің дамуына ықпал етсе, сиқырлы таяқ, аударыспақ, ақсерек-көксерек, жасырынбақ зейінімен қатар дене тәрбиесіне де ықпалын тигізетіні сөзсіз. «Ойын арқылы баланы жан-жақты дамыту» деген сөзге үлкен мән бергеніміз жөн. Тәрбиедегі негізгі мақсат баланы жастайынан әлеуметтік ортада міндетті қарым-қатынас жасай білуге, елжанды болуға баулу. Бүгінгі бүлдіршіндер еліміздің байрағын желбіретер ертеңгі азамат. Бұл тәрбие балабақшадан бастап беріледі, ал баланың біз жан жақты дамыту үшін әрі жеңіл, әрі қызықты, тез қабылдайтын тәжірибе жолын пайдалануымыз керек, ол – ойын. Ал ойын – тәрбие берудің ең тиімді тәсілдерінің бірі. 
Бала шырын, бала гүл, бала ізгілік, 
О, адамдар қойыңдар, мұны біліп 
Баланы күт, аяла баланы өсір. 
Ол шығатын күнің ғой, ертең күліп, - дей келе еліміз егемендігін алып, мемлекет болып отырғанда, болашақ ұрпақты жан-жақты дамыған азамат ретінде тәрбиелеу біздің міндетіміз.

 

Бастауыш сынып оқушыларын дамытуда танымдық ойындардың алатын орны,зерттелу жолы.

25.03.2012, 14:29

Адамның дамып – жетілуіндегі ерекшеліктерге байланысты ұстаздар оқушыларға ілтипатпен көңіл аударып, сеніммен қарау керек. Егер олар оқушыға әлі де бала деп қарайтын болса, онда оқушы мұндай көзқарасқа қарсы шығып, өз қарсылығы мен наразылығын сөзі, ісі, мінезі арқылы білдіреді. Егер кіші мектеп жасындағы балалар үшін мұғалім барлық бейнесімен ерекше із қалдырып, оларға күшті әсер ететін тұлға болып саналса, ал ересек балалар мұғалімнің әрбір қимыл – қозғалысына, іс - әрекеті мен сөйлеген сөзіне, оның ақыл – кеңесіне, өзге адамдармен қарым – қатынасына, шәкірттерге қоятын түрлі талаптарына өздерінше іштей сын көзімен қарайды.             Ежелгі дүние тарихына көз  жіберетін болсақ, философ Платонның  ұстазы Сократты мысалға алуға  болады. Б.з.д. 470-399ж.ж. Афинада тұрған  Сократ, өзінен кейін бірде бір  еңбек жазып қалдырмаса да, оның  оқушыларының мәліметі бойынша  өзінің оқушыларымен әңгімелесу  арқылы дүниені тануға ұмтылып,  шындықты тануға ұмтылғаны көрінеді.               Сократтың сөз шешендігі, оның  әсерлігі, коммуникативтік іскерлігі  жайлы оқушысы Платон былай  деп жазады: «Мен оны тыңдап  отырған кезімде, жүрегімнің соғуы  жиілейді, көзімнен жас төгіледі; басқаларға қарасам, оларда мен  сияқты күйде отырғанын көремін.  Жүрегімді жылан шаққандай әсер  еткен философиялық сөздері не  айтылғанын орындатуға апарады», - дейді.                            Көпшілік адам тұлғасының қасиеті  және де мұғалімнің мамандық  және тұлғалық сапасы болу  қажет.                Оқушылардың шығармашылығын дамыту  психологияда басымды бағыт болып  есептеледі. Жалпы алғанда, өркениеттің  прогрессивті дамуның негізгі  қозғаушы күші шығармашыл тұлға  екені белгілі. Өйткені біздің  заманымыздың электрондық, атомдық,  космостық деп аталып жатуының  өзі адамның ақыл – ойының, санасының жетілгендігінің нәтижесі, бір сөзбен айтқанда, осының бәрі  адам шығармашылығы жетістіктерінің  көрінісі. Сондықтан, оқушылардың  оқу – тәрбие үрдісінде жан  – жақты дамуын жүзеге асыру,  білім алу кезіндегі шығармашылық  белсенділігі, өз беттерімен білімді  игеру дәрежелері дидактика мен  мектеп өмірінде үнемі басты  мәселенің бірі болып қала  береді.                Әлеуметтік тұрғыда адамның белсенділігі  мен дербестігі оның еңбегінің  жемісін айқындайды. Және тапқырлығының  мәнін құрайды. Ендеше оқушыларда  осы қасиеттің пайда болуын  тудыру әрбір ұстаздың негізгі  міндеттерінің бірі болып саналады. В.А.Сухомлинский: «Педагог өз тәрбиеленушісінің рухани жағынан дамуына көп көңіл аударуы керек. Баланың адамгершілік дамуын, құндылығын ескере отырып, жасалған қарым – қатынас қана талапқа сай болады»-деп атап өткен. Л.Фейербах: «Іс - әрекет пен қарым – қатынас – адамның әлеуметтік тұрмысы мен өмір сүру тәсілінің екі қыры» - дейді.      Жеке тұлғаның  ақыл – ойын, танымдық үрдістерін  жетілдірудің, әлеуметтендіру мен  жан – жақты тәрбиелеудің көрсеткіші  ретінде бағаланатын оқу –  тәрбие үрдісінде оқушылардың  жас және дербес ерекшеліктерін  ескере отырып, ойын әрекетін  ұтымды пайдаланудың мүмкіндіктері  мол.                    Психологтар мен педагогтар ежелден  – ақ ойын мәселесіне өз  назарын аударғанымен, тек ХІХ  ғасырдың аяғында ғана ойын  арнайы зерттеу пәніне айналды.  К.Гроосқа дейін итальян оқымыстысы  Д.Колоцца балалар ойыны туралы  материалдарды жүйеге келтіріп, ойынның педагогикалық, психологиялық  маңызын ашуға әрекет жасады. Ал ғалым – психологтар К.Гроос,  Э.Клапаред, А.Диваев, Р.Гаупп, Н.Виноградов, В.Вахтерев және т.б. ойын теориясын  құрастырды және ойын мәселесін  көтеріп, іс - әрекетттің маңызды  түрі ретінде оның теориялық,  әдіснамалық негізін ашты.               А.С.Макаренко: «Ойын – балалар  өмірінде өте маңызы зор нәрсе,  үлкендердің қайраткерлігі, жұмысы, қызметі қандай маңызды болса, балалардың ойыны да сондай маңызды. Ойында бала қандай болса, өскен кезде жұмыста да көбінесе сондай болады. Сондықтан 6-7 жасар балалардың білуге деген ынтасы мен мүмкіншіліктерін толық пайдалану, оларды оқу процесінде үздіксіз дамытып отыру және сабақта алған білімін практикада қолдану дағдыларын қалыптастыру үшін ойын элементтерін пайдаланудың орны бөлек» - деп атап кеткен. Орыс педагогы В.А.Сумомлинский ойын туралы былай деді: "Ойын                                             баланың алдынан өмір есігін ашып, оның шығармашылық қабілетін дамытады, ойынсыз ақыл – ойдың қалыптасуы мүмкін де емес”-деседі.           Ойын – балалар тәрбиесіндегі  ең тиімді амалдардың бірі. Балабақшада  тәрбие беру бағдарламасында  баланың денесі мен психикалық  жетілуі, жеке басының дамуы  үшін, балалар қоғамның қалыптасуы  үшін ойынның үлкен маңызы  бар екендігін атап көрсетті. Ойын демекші ол - адамдардың мінез–құлқын өзі басқарумен аңықталатын қоғамдық тәжірибені қалыптастыруға арналған жағдаяттар негізіндегі іс- әрекеттің бір түрі.                Балалармен қарым – қатынас  жасау – бұл толассыз шығармашылық. 6-7 жастағы бала ойын үстінде  заттарды ажыратып қана қоймай, сонымен бірге өзі бір рөлді  иеленеді.Соған сәйкес іс-әрекет  жасай бастайды. Бала ойын іс -әрекеті  үрдісінде адамдар арасындағы  қарым – қатынастар, олардың міндеттері  туралы ұғына бастайды. Ойын іскерлігінің  дамуы мен ойынның түпкі мақсатының  күрделенуіне сәйкес балалар  бір – білімен араласа бастайды                 «Ел болам десең, бесігіңді  түзе» дейді қазақ халқы. Болашақтың  іргетасын салатын бала әуелі  отбасында, содан соң балабақшада  қалыптасады. Балдырғандардың негізгі  іс-әрекеті ойын болып табылады. Менің тақырыбым «бастауыш сынып  оқушыларының белсенділіктерін  жетілдіруде ойын технологияларының  маңызы» болғандықтан, негізгі мақсатым: ойын арқылы және көңіл –  күй арқылы балалардың тілін  дамыту, ақыл-ой белсенділіктерін  қалыптастыру; оларды сергіте, қуанта  отырып, белсенді әрекетке жұмылдыру,  ойын таңдаудағы, ойлағанын жүзеге  асырудағы дербестігін жетілдіру,  сабырлы әрі ынталы ойнауға  тәрбиелеу,  әртүрлі ойын түрін  қолдану арқылы баланың жеке  басының қасиеттерін қалыптастыру, көңіл – күйлерін көтеру, жолдастарына  деген қайырымдылыққа тәрбиелеу.  Бұл жерде белгілі ғалым психолог Д.Б.Элкониннің айтқан ойы оралады: «Ойын – баланы ешкім, ешқашан үйрете алмайтын нәрсеге үйретеді. Бұл нақты өмірге, кеңістікке, құбылыстарға, адамның іс - әрекетіне бағдар беретін зерттеу тәсілі. Ойын үрдісі кезінде балалар зерттеу, сараптама жасау, оқу арқылы өмірге, әлемді танып – білуге бағалауға үйренеді».(22) Ерте заманнан –ақ адам өзін қоршаған ортаның тылсым тіршілігін тануға әрекет жасаған. Ал айнала дүниені  танып-білудің, белсенді іс-әрекеттің  алғашқы түрі заттық іс-әрекет болып  табылады. Нәресте заттық іс-әрекеттен  бірте –бірте ойын әрекетіне ауысады.барлық адам өзінің тұлға ретінде даму ерекшелігінде  ойын с-әрекетін бастан кешіреді. Сәбилік  кезеңнен бастап бала өзін қоршаған ортаны, өмір сүріп отырғанайналасындағы заттар мен құбылыстарды ойын арқылы түсініп  ұғынады. Тек көру, сипап-сезу, байқап-тану арқылы ғана емес, тікелей араласып, іс-әрекетке көшуін нақты қарым-қатынас  барысында біледі. Осылайша ойын адамның  өмір танымында шешуші мәнге ие болады. Баланың таным-түсінігі, іс-әрекеті  ойынннан басталып, оның негізгі болашақ  өмірінде оқу, еңбек іс-әрекетімен жалғастырылады. Жеке тұлғанын дамуындағы ойынның әсерін ерте заманның өзінде-ақ атақты ғұлама ойшылдар, философтар, педагог, психолог ғалымдар көріп, бақылап, оны іске асыру  жолдарын ұсынған. Оның көп ғасырлық тарихына үңілсек, ол туралы алғашқы пікірлер ежелгі грек философтары Платон мен  Аристотель еңбектерінен бастау алатынын көруге болады. Ертедегі ұлы ойшылдар Я.Каменский, Ж.руссо,Дж.Локк, И.песталоцци бейімдеу керек деп түсіндірген. Я.Каменский ойынды баланың  қозғалуына табиғи қажеттілік ретінде  қарастырады.ол балаларға ойнау  үшін көмектесіп отыру қажеттігін, олардың іс-әрекетін бақылау керектігін ерекше атап көрсетеді. «бала неғұрлым көп әрекет етсе, жүгірсе,жұмыс істесе, соғұрлым ол жақсы ұйықтайды, жақсы  тамақтанады,тез өседі, денсаулығы мықты болып, дене,ой дамуы жақсы  жүреді,бірақ ол үшін баланы қорғап отыру қажет». Я.Каменский «Ұлы дидактика» еңбегінде6 жастан 12 жасқа дейінгі  жас кезеңін өнерлі және қамқорлық  тәрбие мектебі деп атады. Бұл  шақта балаларға өздеріне түсінікті  ана тілінде білім беру керек,ал білім олардың есінде жақсы сақталатындай  болуы тиіс. Бұл кезеңде қиындықты  сезінбейді, сол себепті оларға оқу  әрекеті жеңіл болып көрінеді. Дж.Локк балалардың еркіндікке,бостандыққа  ынталы келетіндігімен санасуды талап  етті. Бұл мәселеде ол кейін Ж.руссо  дамытқан еркіндік тәрбие ұғымының негізін  сала бастады. Оқытудың әдістері мен  құралдары жөнінде мәселелерді  қалыптастырған Дж.Локк та,ең бірінші  орынға баланың дамуын,білім алып тәрбиеленуін ойын арқылы жүзеге асыруын  қойған Ж.Руссо. Неміс педагогикасының көрнекті өкілі Ф.Фребель дидактикалық ойындардың негізін салушы болып есептелінеді, ол қимыл-қозғалыс ойындарының, құрылыс  дағдылары мен еңбек ету қабілеттерін дамытуға бағытталған дидактикалық жаттығулардың жүйесін жасады. Бірақ, Ф.Фребель ойындарының мазмұны  баланың ой-өрісі мен қиялын дамытуды шектеді. Қазіргі кезде ойын мәселесі бірқатар ауқымды зерттеулерде қомақты  орын алып, оның баланы дамытудағы мәні анықталды. Зерттеушілер ойын арқылы оқу  міндеттерін тиімді шешуге болатыны дәлелдеді. Ойын теориясы мен практикасын  отандық және шетелдік педагогтар, психологтар, социологтар зерттеуде. Мысалы: Иохан Хейзингтің «Ойыншы  адам», Д.Б. Элькониннің «Ойын психологиясы»  Эрик Берннің «Адамдар ойнайтын ойындар» атты еңбектер жазды. Ұлы ойшылдар Ж.Ж. Руссо мен И.Г. песталоццы ойын арқылы балаларды болашақ өмірге бейімдеу керек деп түсіндірді. Ойынның  теориясы мен маңыздылығы туралы К.Д. Ушинский мен П.Ф: Лесгафт тәрбиеде және оқыту барысында ойынның  алатын орны туралы В.А. Сухомлинский, С.П. Шацкий және Н.К. Крупская өз пікірлерін білдірген. К.Ушинский сабаққа ойын элементтерін еңгізу оқушылардың білім  алу үрдісін жеңілдететінін атап көсетсе, Н.Крупская «Бала жас болғандықтан ғана ойнамайды, балалықтың өзі оған ойнау үшін, яғни жаттығу арқылы өмірде қажетті дағдыларды игеру  үшін берілген» деген пікір айтады.Өзінің көптеген еңбектерінде ойынның бала өміріндегі маңызына үлкен мән берген. Қандай ойын болсын,әйтеуір бір нәрсеге  үйретеді, ең бастысы, баланы мұқияттылыққа,еңбекке,жолдасымен ынтымақта болуға баулиды. Ойын – балалар үшін оқу да, еңбек те. Ойын -  айналадағы дүниені танудың тәсілі. Ойын балаларға  өмірдекездескен қиыншылықтарды жеңу жолын үйретіп қана қоймай, ұйымдастырушылық қабілетін қалыптастырады. Ойын екі түрлі уақыттық бағытты қамтиды:қазіргі және болашақ. Бір жағынан бала бірден, осы мезетте  қуанышқа бөленеді, екінші жағынан  ойын әрқашан болашаққа бағытталған, өйткені оын барысында тұлғаның келешек өміріне ықпал ететін сапалы қасиеттері мен іскерлік дағыларды  қалыптастырады. А.Макаренконың айтуы бойынша, ойынға бір жақты көзқарас қате. Педагогикалық үрдісте ойынды дұрыс  пайдалану сабақтын тиімділігін  арттырады, балаларға қуаныш сыйлайды. Ойын бала үшін жаңа ортаға тезірек  бейімделуге мүміндік береді. Жаңа ортаға, оқу үрдісіне өту үйреншікті өмір сүру әдістерін өзгердуді қажет етеді. Ал Ю. Бабанский ойынды бастауыш сынып оқушыларының барлық әрекеттерін ынталандырудың әдісі деп қараған. Ресей ғалымдары А.В. Вербицкий, Т.В. Кудрявцов ол сияқты қазақстандық ғалымдар К.Ахметова, С.Хайдарова, Н.Құлжанова  да зерттеген. Ойын бала үшін еліктеу, инстикт күнделікті негізгі іс-әрекет және өмір деп дәлелденген. Н.Құлжанованың айтуы бойынша ойынды әдептілік, тәрбиелік мақсатқа пайдалану –  болашақ өміріне түзу жол салу, үлкендерге еліктеу және өмілдің  талаптарына сай бейімдеу деп  түсіндірген.    Ойын технологияларын  мына  ғалымдар да зерттеген: •         С.А.Шмакова •         Г.К.Селевко •         Б.П.Никитина •         К.Д.Ушинский •         П.П.Блонский •         Д.Б.Эльконин •         С.А.Рубенштейн •         З.Фрейд •         Ж.Пиаже