Оқытуды ұйымдастырудың формалары

Факультатив сабақтар - оқу  пəндерін оқушылардың өз таңдауы  жəне қызығуларына орай тереңдете оқуына арналып, шəкірттердің ғылыми-теориялық  білімдері мен практикалық ептіліктерін дамытуды көздейді. 

Білім беру міндеттеріне сəйкес факультатив түрлері келесідей: 

- негізгі оқу пəндерін  тереңдете игеру; 

- қосымша пəндерді (логика, риторика, шет ел тілдері жəне  т.б.) меңгеру; 

- мамандық (стенография,  компьютерлі, бағдарлама түзу) алуға  байланысты қосымша пəндерді  өту; 

Факультатив бағыттары теориялық, тəжірибелік немесе аралас болуы  мүмкін. 

Оқу саяхаттары -əрқилы нысандар мен қоршаған дүние құбылыстарын оқушылардың тікелей бақылау  жəне зерттеуіне арналып, өндіріс, мұражай, көрме, табиғат аясы жағдайларында  жүргізілетін оқу ұйымдастыру формасы. 

Бақылау нысандарына байланысты оқу саяхаттары өндірістік , табиғат  тану, өлке тану, əдеби, жағрапиялық  жəне т.б. болып ажыралады. 

Білімдену мақсаттарына тəуелді  тақырыптық жəне шолу саяхаттары жүргізіледі. Тақырыптық саяхаттар бір не бірнеше  оқу пəндерінің өзара байланысты тақырыптарына арналады (мысалы, физика жəне химия, биология жəне география). Ал шолу саяхаттары өте кең тақырыптар шеңберінде өткізілуі мүмкін. 

Оқу бағдарламасындағы орнына орай саяхаттар кіріспе, ағымды, қорытынды  ретінде ұйымдастырылады. 

Қалаған саяхат жалпы оқу  жүйесінің маңызға ие сипатты  бөлігі ретінде пайдаланылғаны жөн. 

Саяхаттық оқу формасының дамыған түрі – бұл экспедиция –экологиялық жағдайлармен таныуға , тарихи деректер, жəне ауызекі əдебиет  материалдарын жинауға бағышталған  оқу жорықтары. 

Курстық (жоба) жұмыс –оқу ұйымдастыру формасы ретінде  жоғары мектеп жүйесінде оқу пəнін  игерудің қорытынды кезеңінде пайдаланылады. Ол меңгерілген бөлімдерді болашақ мамандардың іс-əрекет аймағымен байланысқан өндіріс-техникалық не басқа міндет, мəселелерін шешуде пайдалану мүмкіндігін ашады. 

Оқу жоспарлары мен бағдарламаларына сəйкес білім орындарының оқушылары  курстық жоба не курстық жұмыс  жазады. Мұндай жұмыстар жалпығылымдық , математикалық не арнайы пəндер бойынша дайындалады. Оларды орындау барысында студенттер техникалық, технологиялық жəне математикалық проблемаларды шешеді. 

Курстық жұмыс жалпы гуманитарлық, жалпы кəсіби жəне арнайы пəндер бойынша  жазылады. Олардың дайындалу барысында оқушылар оқу-ізденіс, зерттеу сипатындағы мəселе, міндеттермен айналысады. 

Дипломдық жоба- білім беру мекемесіндегі бүкіл оқу процесінің аяқталу кезеңінде қолданылатын оқу ұйымдастыру формасы. Бітіруші түлек ғылыми-теориялық, өндірістік-экономикалық маңызы бар тақырыпта диплом жобасын түзеді не дипломдық жұмыс жазады жəне қорғайды, соның негізінде Мемлекеттік біліктілік комиссиясы студентке мамандық біліктілігі лауазымын беру жөнінде шешім қабылдайды. 

Өндірістік практика - жоғары мектепте оқу процесін ұйымдастырудың көп формаларының бірі. 

Өндірістік практиканың  дидактикалық мақсаттары – кəсіби ептіліктер мен дағдылар қалыптастыру, сонымен бірге шынайы болмыста қолдану  арқылы игерілген білімдерді кеңіту, бекіту, қорытындылау жəне жүйелеу. 

Өндірістік практиканың  құрылымы практикалық оқу мазмұнына  байланысты айқындалып, нəтижеде ол маманның кəсіби іс-əрекетке болған біртұтас дайындығын, яғни нақты маманның өз біліктілігінің сипаттамасына сəйкес кəсіби қызмет лауазымдарын атқаруға дайын болуын қамтамасыз етуі шарт. 

Үйдегі өзіндік жұмыстар - дəрісхана оқуларынан тыс білім  игеру процесінің құрамдас бөлігі. Мұндай оқу қызметінің маңызы бүгінгі таңда өте жоғары, себебі қазіргі нарықтық кезең əрбір оқушыдан үздіксіз өзіндік білім жинақтау мен дербес танымдық іс-қызмет дағдыларын қалыптастырып, жетілдіріп баруды талап етуде. 

Оқушының ой-өрісі, ерік қабілеті мен ұнамды мінез қасиеттерінің  дамуы осы үйдегі өзіндік оқу  жұмыстарының дұрыс жолға қойылуынан. 

Кеңес – оқу формасы  ретінде оқушыға жетімсіз игерілген  не тіпті игерілмеген оқу материалы  бойынша жəрдем көрсету мақсатында ұйымдастырылады. Пəнді тереңдей меңгеруге  қызығу білдірген оқушыларға өз алдына кеңес өткізіледі. Кеңестерде оқушылар емтихан жəне сынақтарда қойылатын  талаптармен таныстырылады. 

Жеке-дара жəне топтық кеңес  түрлері ажыралады. 

Емтихан- оқушылар білімін  жүйелестіру, анықтау жəне бақылау  мақсатында ұйымдастырылатын оқу формасы. Емтихандардың білім игерудегі маңызы – көп күш-қуат талап ететін қиыншылық жағдайларында оқушының ақыл-парасат, ерік, мінез қабілеттерін жүзеге шығарып, жедел дамуына дем беру. 

Емтихан өткізудің əрқилы формалары: емтихан билеттеріндегі сұрақтарға жауап беру, шығармашылық жұмыс орындау, жарыстарға қатысу, зерттеу  нəтижелерін қорғау, тест сынақтары  жəне т.б. – қолданылады. 

Сынақ - міндет, мəні бойынша  емтихандармен жақын оқу формасы. Сынақты емтихан алдындағы дайындық оқу ісі ретінде қарастыруға да болады. 

Пəн үйірмелері жəне осы  тектес басқа да оқу формалары (шеберханалар, зертханалар, кафедра, студия)- бағыт-бағдары, мазмұны, жұмыс əдістері, оқу уақыттары  жəне т.б. бойынша көп түрлілігімен ерекшеленеді. Пəн үйірмелеріндегі оқу-жұмыстары шəкірттердің қызығулары мен бейімділіктерін, оқуға болған ұнамды қатынастарын дамытып, білім игеру сапасын арттырады. 

Үйірме жұмысының негізінде  ғылыми қоғамдар (кіші академиялар  жəне т.б.) ұйымдастырылуы мүмкін. Олар мектептегі көптеген үйірмелер жұмыстарының басын біріктіріп, реттестіреді; көпшілік шараларға ұйытқы болады, конкурстар мен олимпиадалар ұйымдастырып, өткізеді. 

Конкурс жəне олимпиадалар –оқушылардың білім игеру жолындағы  белсенді қызметтеріне дем беріп, оларды өрістете түседі, шығармашылық қабілеттерін арттырады, бəсеке, жарыс жеңісіне ынталандырады. Конкурстар мен олимпиадалар əрқилы деңгейде: мектеп, аймақтық, республикалық, халықаралық - өткізіледі. Соңғы кезеңдерде мұндай оқу формаларының қашықтықтан интернет торабы арқылы ұйымдастырылатын мүмкіндіктері пайда болды. 

1.4.САБАК – ОҚЫТУ ФОРМАСЫНЫН ЖЕТЕКШІ ТҮРІ.

 Оқытудың формасы –  педагогикалық процестің бір  компоненті, ол технологиялык блоктың  педагогикалық қарым-қатынастың  тәсілі, формасы, әдісі, жолдары,  оқушыларга тапсырма, құрамына кіреді. Бұл, мұғалім аталған компонентті қолданғанда, педагогикалық процестің заңы мен заңдылықтарын түсініп, оқыту формасы оның бөлігі екенін сақтау.

Оқыту формасының түрлері: сабақ, практикалық және лабораториялық сабақтар,оқу  экскурсиясы, лекция, семинар, өндірістік практика, үй тапсырмасы және т.б.

Оқыту формасына мінездеме:

-ұжымдық және дара оқытуды бірлестікте жүргізу;

-оқушылардың өздік жұмыстарының дәрежесі;

-педагогикалық басшылықтың тәсілдері.

Қазіргі мектепте оқытудың жетекші формасы сабақ (оның типтері  және әртүрлігі). Қазір дәстүрлі сабақпен қатар, дәстүрлі емес түрлері: диалог-сабақ, диспут сабақ, сабақ – конференция, сабақ-саяхат, интегративтік сабақ, оқушылардың танымдық белсенділік дәрежесінің жоғарлығымен ерекшеленеді. Сабақ-педагогикалық (оқу-тәрбие) логикалық жүйелеген құрылымдық бөлігі, сыныпта әр оқушының ерекшелігін ескере отырып, олардың мақсатты түрде ғылым негіздерін меңгеріп, оқушының тәрбиесі мен танымдық қабілетін дамыту, яғни сабаққа педагогикалық процестің барлық құрылымдық компоненті мақсат, міндет, мазмұны, тәсілі, әдісі, жолдары, оқушыларға тапсырма қатысады (Н.Д. Хмель 6,7). Бұл жағдайды тақырыпты және сабақты жоспарлағанда, күнделікті сабақты басқару, оның барысы мен нәтижесіне анализ жасау. Егер сабақтың эволюциясы оқыту формасының пайда болуына көз жіберсек, онда мыналарға сенеміз, өзгерістер мен жетістіктер мақсатты түрде оқушылар ұжымының оқу материалын саналы меңгеру, шығармашылықпен оны пайдалану. Шындығында, оқушылардың іс-әрекеті мұғалімнің басшылығымен өткендіктен, мұғалім іс-әрекетінің объектісін түсініп, қазіргі уақытта педагогикалық процесте мұғалім мен оқушы іс-әрекеттің субъектісі болады.

Үздік мұғалімдердің жетістігінің себептері мұғалімнің оқушылардың  белсенді, мақсатты, технологиялық  білгір, сабақта шығарашылықпен және сабақтан тыс уақытта оқу тапсырмасын  орындауға жағдай жасаған. Дәл қазір ақыл-ойдың көптеген белсенді формасы мен оқушының практикалық оқу іс-әрекеті дидактика теориясында шығармашылық белсендіктің динамикасы қалыптасты. (Скаткин М.Н.)

Бұған дәлел, сабақ оқытудың негізгі формасы:

- сабақ аяқталған, оқу  процесінде уақыты белгіленген,  оның барысында мақсатқа жетуде  нақты міндеттер шешіледі;

- сабақ – сабақ кестесі  бойынша, оқу материалының көлемі  ықшамды және уақыт аралығында  өткізіледі;

- оқушылардың сабаққа  қатысуы міндетті, сондықтан олардың  білім, дағды, білік, оқу материалын  меңгеруге логикалық ойларын  қалыптастыруға жағдай жасалған;

- сабақта оқушылар әртүрлі  жеке дара, фронтальды, ұжымдық танымдық  іс-әрекеттке, оқу-тәрбиенің комплексті  міндеттерін шеше отырып жеке  тұлғаны дамыту;

- мұғалім мен оқушының  қарым-қатынасы сонымен қатар,  оқушылардың өзара араласуы іс-әрекетті  ұйымдастыруда оқушылар ұжымын  қалыптастырады;

- сабақтағы қарым-қатынаста  оқудағы қарама-қайшылықтар шешіліп,жеке  тұлғаның белсенділігі, оқуға деген  қызығушылығы және т.б. жағымды  қасиеттері тәрбиеленеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.ОҚЫТУДЫҢ МӘНІ, МАҚСАТЫ, МІНДЕТТЕРІ, ҚЫЗМЕТТЕРІ, ЗАНДЫЛЫҚТАРЫ, ҚОЗҒАУШЫ КҮШТЕРІ МЕН ҰСТАНЫМДАРЫ.

2.1.ОҚЫТУДЫҢ МӘНІ, МАҚСАТЫ, МІНДЕТТЕРІ

Оқыту үрдісі – оқушыға  білім, тәрбие берудің және оны дамытудың  мақсаттары шешілетін мақсатты бағытталған, бірізді өзгеріп отыратын мұғалім  мен оқушылардың өзара әрекеттестігі. 
Оқыту – қазіргі заманның талаптарын ескере отырып, оқушылар тұлғасын, білім, іскерлік және дағдыларды меңгерте отырьш, мақсатты қалыптастыру мен дамыту процесі. Оқыту -қоғамдық құбылыс түріндегі ересектердің мақсатты бағдарланған жүйелі ұйымдастырылған қоғамдық қатынастар тежірибесі, қоғамдық сананың даму нәтижесі, еңбек өндірісінің мәдениеті, қоршаған ортаны қорғау мен оны белсенді қайта өзгерту туралы, білімдерді аға ұрпақтың өскелең ұрпаққа үйретіп, оны олардың меңгеруі. Оқыту ұрпақ сабақтастығын, қоғамның толық құндылықты қызмет атқаруын және тұлғаның соған сәйкес дамуына мүмкіндік жасайды. Оның қоғамдағы объективті міндетгерінің мәні осында. Оқыту процесіндегі негізгі мазмұнды игеру тетігі – өзара әрекеттестіктің арнайы формасындағы мақсатты ұйымдастырылған балалар мен ересектердің бірлескен іс-әрекеті, олардың мазмұнды танымдық әңгімелері.Түрлі деңгейлерде іске асырыла отырып, оқыту процесі циклдік сипатка ие болды. Оқыту процесінің циклдері дамуының ең негізгі көрсеткіштері, басты екі мақсатқа негізделіп топталған, педагогикалық еңбектердің ең жақын дидактикалық мақсаттары:

- білім беру – бұл  мақсат окушылардың танымдык  іс-әрекеті тәсілін меңгеріп, олар  арқылы ғылым негіздерін игерулерін, белгілі бір білімдердің, дағдылар  мен іскерлікті үйренулерін, өздерінің  рухани, физикалық және еңбек  қабілеттерін жетілдірулерін, еңбек  және кәсіби дағдыларды игеруін  көздейді:

- тәрбиелеу – әрбір  оқушының ғылыми көзқарасын, адамгершілігін, белсенді шығармашылығын және  әлеуметті кемелденген жоғары  адамгершіліктегі үйлесімді дамыған  тұлғасын дамытуды мақсат етеді.

Оқытудың мақсаты білімдер мен іскерліктері, ғылым, мораль, еңбек, әдебиет, өнер, жалпы және дене тәрбиесін  меңгеруге бағытталған мұғалімнің педагогикалық әрекеті мен оқушының оқу-танымдық өзара бірлескен әрекетінен ойша күтілетін түпкі нәтиже. Жалпы  мақсатта қоғам ғылымның, техникалық, сондай-ақ өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастардың дамуына сәйкес кетеді.

Оқыту педагогика ғылымының  категориясы ретінде және окыту  процесі немесе дидактикалық процесс  бірдей мағынадағы ұғымдар емес. Процесс оқыту жағдайларының толық педегогикалық құбылыс ретінде педагогикалық іс-әректтің үзіндісі, актісі ретіңде ауысып отыруы. Іс-әрекет ретінде оқыту ұғымымен іс-әрекеттердің шеңберін, міндетін білдіретін «қызмет» ұғымы тығыз байланысты. Оқытудың қызметі оқыту процесінің мәнін сипатгайды

Оқытудың әлеуметтік, педаготикалық  психологиялық мәні оның қызметтерінен  біршама анық айқындалады. Солардың ішіндегі, бірінші кезектегі біршама мәндісі — оқушыларда білімділерді, дағдыларды және шығармашылық іс-әрекет тәжірибесінің іскерлігін қалыптастыруы (білім беру қызметі). Оқытудың екінші қызметі — оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру (тербиелеу қызметі). Ол балалар мен ересектерде объективті түрде қоршаған орта жөнінде ой толғауға мүмкіндік жасайтын білімдерінің толығуына қарай біртіндеп қалыптасады. Алдыңғы екі қызметімен тікелей байланыстағы тұлғасын және оның өз бетінше ойлауын дамыу қызметі атқарылады (дамыту қызметі).

Адамның дамуы – бұл  оның денесінің физиологиялық және психологиялық сипаттамаларының олардың  ішіндегі ең бірінші ақыл-ойының сапалы дамуын білдіреді. Сонымен қатар, оқытудың кәсіби бағдарлау қызметінің де мәні зор.

Үздіксіз білім беруде дайындау қызметі, адамды өндіріске  және қоғамдық қарым-қатынастарға белсенді араласуға бағыттайды, практикалык  әс-әрекетке дайындайды, өзінің политехникалық, кәсіби, жалпы білімі, толық дайындығын үнемі жетілдіріп отыруға бағыттайды. Креативтілік қызметі тұлғаның жан-жақтылығын үздіксіз дамытуды көздейді. Өзінің мәні жағынан оқьпу процесі — түрлі реттегі және деңгейдегі заңдар мен зандылықтар арнайы айқындалатын зандылықты түрде дамитын процесс. Заңдылықтар объективті, мәнді қажетті, жалпы, тұрақты және белгілі бір жағдайларда қайталанып отыратын өзара байланыстарды бейнелейді. Феномен мәнінің қатаң түрде айқындалған ерекшеліктсрі – зандарды құрайды.