Педагогикалық инновация

4) мамандық бойынша  даярлық;

5) пән бойынша даярлық.

Бұл сапалар  мұғалімдік қызметке қойылатын жалпы  талаптардан туады.

Инновациялық  іс-әрекет моделін қалыптастыруда Л.Н.Подымова өзінің ғылыми-зерттеу жұмысында  отандық және шетел педагогикалық, исихологиялық, әдістемелік негіздерін оқып үйренудегі мынадай көзқарастарды ұсынады: аксиологиялық, рефлексті-қызметтік, жүйелі-қызметтік, әлеуметтік-психологиялық, жеке-шығармашылық. Антор мұғалім моделін жасауда жалпы инноватика жайлы (Б.Мор, Э.Роджерс, И.Шумпетер) білімге сүйену, моделдің технологиялық блогын құрауда жаңалықтың өмір сүру циклін, оның сатыларын (талдау, жоспарлау, даярлау, қолдану) жаңалық енгізудің пайда болуы, меңгерілуі (диффузия мен рутинизация) сияқты құбылыстарды басшылыққа алыну керек деп көрсетеді.

А.Николс ұсынған  жаңалық енгізудің модел инновацияның үш турлі кезеңін даярлық, жоспарлау, жаңалықты енгізуді қамтиды.

Инновацияның  мазмұндық құрылымына кіретіндер —  білім беру-тәрбие-леу үрдісінде, оқу-тәрбие жұмысын және оларды меңгеріп алу, зерттеу, мектептегі оқу-тәрбие үрдісіне енгізу.

Болашақ ұстаздың инновациялық іс-әрекеті төрт түрлі  өлшеммен сипапалады:

♦   инновациялық іс-әрекеттің қажеттілігін сезінуі;

♦  оқу үрдісіне жаңалық енгізуде шығармашалықпен  қызмет етуге даярлы-ғының болуы;

♦ енгізілетін  жаңалықтардың бағытының дұрыстығына тиімді нәтиже әкелетініне сенімді болуы;

♦   белгілі  проблеманы шешудегі қолданылатын инновациялық іс-әрекетті толық өзіне қабылдап, оны енгізе білуі.

Бастауыш сынып  мұғалімінің инновациялық іс-әрекетін ғалымдар былай сипаттайды:

1. Инновациялық  іс-әрекеттің негізгі міндеттері:

♦  жаңалықты  тұтастай және жекелеген кезеңдерінің нәтижелерін болжау;

♦   жаңалықтың жетімсіз жақтарын анықтап, оны енгізуді ұйымдастыру кезінде толықтыру  мақсатын көздеу;

♦ жаңалықтарды басқа жаңалыктармен салыстырып, олардың тиімдісін тандап алу, мәні мен зерттелуін анықтау;

♦  жаңалық  енгізілетін ұйымның инновациялық қабілетін бағалау.       

Бүл міндетті шешу үшін (зерттеу проблемасы бойынша) мынадай  косымша міндеттер шешілуі қажет:

♦ арнайы әдістемелік  әдебиеттерді, қосымша газет-журнал материалдары-нан, жекелеген әдіскерлер еңбектерінен инновациялық іс-әрекет түрлерімен танысып, оларға талдау жасау, қолданылу мүмкіндіктерін айқындау;

♦   өз іс-әрекетіне  үнемі әдістемелік талдау жасап  отыру.

1.Болашақ маманның  косіби педагогикалық функциялары: конструктивтік, ұйымдастырушылық, қарым-катынастық, дамытушылық, ақпараттық, зерттеушілік.                                                                                                

Бүл функцияларды іске асыруда мұғалім іс-әрекетінің түрлері бөлініп корсетілген:

♦   өзінің және оқушының іс-әрекеті жоспарлауда  оны дамыту мен қалып-тастыру  үрдісінде құрылымдық тұрғыда іске асыру іс-әрекетінің міндеттерін  шешу үшін, мұғалім оқу-тәрбие жұмысының  бастауыш білім берудегі білім мазмұны  мен кезеңдерінің әдістемесінің бірлігін сақтау;

♦   оқушы  іс-әрекетінің құрылысын жоспарлау  және оған педагогикалық жетекшілік жасау;

♦   негізделген  инновациялық іс-әрекеттерді тандау, анықтау;

♦   ұжымдағы оқушылардың жеке бас ерекшеліктеріне  сәйкес тапсырма-ларды ұйымдастыруы қажет.

Бұл құрылымдық тұрғыны іске асыруда мұғалім  ғылымның, әдістеменің соңғы жаңалыктарын, инноваииялық іс-әрекетті пайдаланып құрылған сабақтар жүйесін жасайды. Сабақтың әр кезеңін шығармашылықпен  өткізіп, оқушы іс-әрекетін ұйымдастыруда инновациялық іс-әрекетті тиімді қолдану жоспарын жасайды.

Ұйымдастырушылық  іс-әрекет міндеттерін шешу үшін:

♦  оқушы  мен мұғалім арасындағы қарым-қатынасты  ұйымдастыру;

♦ оқушының оқудағы  психологиялық және практикалық  даярлығын ұйымдастыруға жағдай жасау;

♦   оқушыларды әртүрлі оқу-тәрбие жұмыстарына  баулу;

♦ шығармашылықтарын  дамытуға бағытталған жұмыстарды ұйымдастыру;

♦   сабақты  тыңдауға, білімді қабылдауға оқушыларды дайындай білуі. Қарым-қатынас тұрғысындағы әрекетті іске асыру:

♦   оқушы  мен мұғалім арасында іскер қарым-қатынас орнықтыру;

♦ оқу үрдісіндегі  ұжымдағы оқушылар қарым-қатынасын  жақсарту. Дамытушы тұрғыдағы іске асыру қызметі:

♦ инновациялық іс-әрекетті оқушының жас өспірім  физиологиясына, педагогикалық-психологиялық  ерекшелігіне сәйкес қолдану;

♦   оқу  үрдісіне оқушының ақыл-ой еңбегін  ұйымдастыру;

♦ оқу үрдісінде  педагогикалық жағдаят тудыру арқылы, оқушының өздігінен ойлауымен оқылатын  шындық болмыс арасындағы байланысты білу;

♦   оқушының білімге қызығушылығын арттыру;

♦   алдыңғы қатарлы озық тәжірибелердің оқушы білімін дамытушы әдіс-тәсілдерін қолдану.

Акпараттық  функцияны іске асыру қызметі:

♦ оқу материалдарын  еркін меңгеріп, оны жеткізе білу әдістемесі мен тәсілдерін қолдана  білу;

♦   пән  мазмұнына ғылыми-дидактикалық талдау енгізу;

♦  оқытуда  жаңа технологиялар элементтерін қолдану. Зерттеу функциясы қызметін іске асыруда:

♦   проблема бойынша зерттеу жұмысын жүргізу;

♦   педагогикалық  қызмет түрлерін қайта күру мен бағалау;

♦   инновациялық іс-әрекетті тиімді пайдалану мақсатында оқып үйрену. Біз ғалымдардың мұғалімнің инновациялық іс-әрекетін нәтижелі атқаруға

Мұғалімнің жеке бас қасиеттері ерекше орын алады деген пікірлсріне қосыламыз. Мұндай жеке бас қасиеттеріне авторлардың көбі білімді, дағды   мен іскерлікті және жеке бас сапаларды жатқызады. Жұмысымызда жеке бас қасиеттерінің әр көрсеткіштеріне жете тоқтап, талқылауды жөн көрдік.

Білім сферасына  біз идеологиялық әдістемелік, психология-педагогикалық  және ақпараттық мағлұматтарды жатқыздық.

Идеологиялық  мағлұматтарга: қоғам дамуының тенденцияларын айқындау, бастауыш білім беруді жетілдіру, философиялық, педагогикалық-психологиялық көзқарастарының болуын жатқыздық.

Психология-педагогикалық  көрсеткішке: педагогикалық этика, инновациялық іс-әрекетті меңгеруге  мұғалімнің психологиялық даярлығын, жаңалыққа сенімінің болуы, қолданылған талпынысының болуы, педагогикадан, психологиядан, әдістсмелік пәндерден білімінің болуы, инновациялық іс-әрекет өлшемдерін, алдыңгы қатарлы озық тәжірибе туралы білімінің болуын жатқыздық.

Ақпараттық білімге: инновациялық іс-әрекет туралы ақпарат материалдарын жинақтауды, мұғалімнің монографиялық, периодикалық, анықтамалық әдебиеттермен жұмыс жүргізе білуін жатқыздық.

Өз зерттеуімізде  мұғалімнің жеке бас қасиетінің негізгі  мамандыққа тон мынадай іскерлік түрлері қалыптасуы қажет деген ойға келіп отырмыз:

♦   бастауыш сыныптарда қолданылатын жаңашыл әдістемелерді  анықтау іскерлігі;

♦   әр оқушының жеке басының қабілетін есепке алу  іскерлігі;

♦   оқушылардың  таным қабілетін, өздігінен білімін, іскерлігі мен дағдысын жстілдіру іскерлігі;

♦   жаңашыл  одістемелердің мүмкіндігін мақсатксрлікпен  пайдалана білу ісксрлігі.

Мүгалім қызметіндс осындай білім іскерлік пен дагдыны  қалыптастыру жүйесін қолдану, оның косіби шебсрлігін қамтамасыз стсді.

Сонымсн инновациялық іс-орекстті зерттеген ғалымдардың пікірлсрін бір жүйегс кслтірс отырып, біз мынадай қорытындыға кслдік: инновациялық іс-орскст дсгеніміз, мүғалімнің жаңашыл идеяларды, жацашыл одіс-тосілдерді оқу-торбис үрдісіндс оз косіби тожірибссіне, мектеп жагдайына, балалардың білім дорсжесіндс байланысты снгізуіп айтамыз.

Инновациялық іс-әрекетті жүзеге асыру әрекетінің реті — жаңа білім беру бағдарламаларынан, әдіс-тәсілдсрімен танысып, талдау; оларды өз жүмысында қолдану туралы шешім қабылдау; жаңашыл әдіс-тәсілдерді оз еңбегіндс қолдану мақсаттарын белгілеу; эксперименталды жұмыстың кезсндсрін жоспарлау; болашак, қиыншылықтарды болжау; жаңашыл әдіс-тәсілдерді, идсяларды псдагогикалық үрдіске енгізу; инновациялық іс-әрекеттің нәтижесін қорытындылап, бағалау,талдау.

 

 

 

2.5.Білім берудегі инновациялық процестерді болжамдау

Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан–2030» Қазақстан  халқына арналған жолдауында «Біздің  жас мемлекетіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді, біздің балаларымыз бен немерелеріміз  онымен бірге ер жетеді. Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл процесс педагогика теориясы мен оқу – тәрбие процесіне нақты өзгерістер енгізумен қатар, елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың шығармашылық әлеуетін дамытудың, мұғалім іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді».

Қазақстан Республикасының  «Білім туралы» Заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы азаматтық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шындауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді.

Бұл міндеттерді  шешу үшін, мектеп ұжымдарының, әр мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы, барлық жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа практикаға, жаңа қарым – қатынасқа өту қажеттігі туындайды.

Сондықтан да қазіргі  қоғамымызға әр мұғалім өз іс - әрекетінде қажетті өзгерістерді әртүрлі тәжірибелер  жөніндегі мағлұматтарды жаңа әдіс – тәсілдерді дер кезінде қабылдап, дұрыс пайдалана білуі керек. Сонымен қатар мектептегі оқу – тәрбие жүйесі, мұғалім – оқушы арасындағы қарым – қатынас жалпы оқытуды ұйымдастыру талапқа сай елеулі өзгерістерді қажет етіп отыр.

Келер ұрпаққа  қоғам талабына сай тәрбие мен  білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс - әрекетінің ғылыми – педагогикалық негіздерін меңгеру маңызды мәселелердің бірі.

Оқу процесіндегі инновациялық модельдің құрылымын  былай көрсетуге болады:

- жалпы инноватикадағы  инновациялық процесс идеялары;

- педагогикалық инноватиканың пайда болуы, таралуы, педагогикалық жаңалықтарды меңгеру;

- оқу процесі  кезінде теориялық талдау жасау  немесе іс - әрекет ретінде.

Инновациялық  процесс оқу аймағында теориялық  модельдің суреттелуі.

Инноватиканың басталуы: инновациялық процесс – инновациялық іс-әрекет – инновациялық потенциал – инновациялық процестерді басқару.

Жаңалық ғылыми – зерттеу құралы болып көріну үшін, олар ұйымдасқан, көпшілік қолдану, қарама – қайшылық болып қоғам  өміріне өзінің қажеттілігін көрсету.

«Жаңа» деген түсінік, жақында пайда болған. Ашылмаған, ғылым аймағына және практикаға қатысты, жаңалық әртүрлі түрде қолдануы. Практикалық идея, лабораториялық іс–тәжірибе, мекемелер мен ұйымдарда жаңа идеяны іске асыру. Соңғы кезде жаңалық «новация» ұғымы ретінде кездеседі.

Новация дегеніміз  – бұл лабораториялық емес жаңа идеяны бірінші рет жүзеге асыру, ғылым жүзінде пайда болса  да, практикада негізделген. Жаңалық  енгізу – мекемеге, ұйымға және жергілікті аймақтық, мемлекеттік мекемелерге  енгізілген үлгіге бағытталған.

Инновацияда, жаңалық  енгізу, новация бір – бірімен  тікелей пән ретінде байланысты. Инновациялық процесс түсінігі, ол барлық динамикалық процестерді  қамтып, жаңалық аймағында процесуалдық аспектілер, барлық жаңалықтардың өзгеруіне  байланысты.

Лапиннің инновациялық процеске байланысты екі ілімі қолданылады:

1) қарапайым  түрде қолдану, ол яғни ашылу  – жаңалық енгізу (новация) –  қолданушылардың арасындағы бөлінуі  – көпшіліктің қолдануы;

2) кеңейтілген  түрде қолдану – ашылу –  новация – таралуы – меңгеруі  және модификация – рутинизация, яғни дәстүрге айналуы.

Инновациялық  процесті зерттеу барысында жүйенің  бір жағдайдан екінші бір жағдайға көшуі және жаңалықты енгізу процесіне  басшылық жасау мәселелерін зерттеу  маңыздылығын Н.В. Горбунова, М.В. Кларин, А.В. Лоренсов, М.М. Поташник, П.И. Пидкасистый, Л.И. Романова, В.И. Загвязинский, А.Я. Найн, Т.И. Шамова, О.Г. Хомерики, Н.Р. Юсуфбекова және тағы басқа зерттеулерінде қарастырылған.

Лапин басқа  қазіргі зерттеушілер сияқты жаңалық  айтқандардың (Мор, Роджерс, Сазанов, Шумпотер) осылардың барлығы да негізгі ерекшеліктері болып саналатын жылдамдық, барлық инновациялық процестердің сапасы басқа ортаның спецификасымен анықталып, инновация көмегімен қолданылады.

Осы кезде бейімделу  процесінде жаңа бейімделу ұйым этаптары бірігіп, жаңалықты қабылдау, оған бейімделу, келесі рутинизация немесе жоққа шығару.

Жаңалықты қабылдап, танып зерттеу, оны қолдану, қабылдау, жаңалықты қалыптастыру, жүзеге асыру, яғни мазмұны психологиялық түсінікке  жақын, қабылдау – қабылдау және қорытындысы ретінде жаңалықты қолдану.

Инноватика  үш ғылыми пәннен тұрады: социология, психология және басқару теориясы. Жалпы инноватика инновациялық процеске белгілі бір  бағытта жаңалықтардың ашылуын  тексеру ғана емес, сонымен қатар  кеңейтілуі және бағыт пайда болады, яғни спецификалық әлеуметтік бағытта болуы.

Оқу процесін ақпараттандыруды жаппай қолға алу, оның ғылыми - әдістемелік  ұйымдастырушылық себептеріне үнемі  талдау жасап, назарда ұстау, жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп  білу, пәндік білім стандартымен жете танысу, білім беру технологияларын игеру арқылы білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игертуге қол жеткізу; оқу процесін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу.

Сондықтан инновациялық әдіс–тәсілдерді оқу процесіне  енгізу барысы, белгілі деңгейде белсенділігін көздейді.

Сонымен қатар, біз Н.В. Горбунова еңбектеріне  сүйене отырып, инновациялық іс-әрекетті инновациялық процестің белгілі  кезеңдеріне байланыстылығын анықтадық. Инновациялық процестің кезеңдерін мына суреттен көруге болады.

 

Сурет 2. Инновациялық процесс кезеңдері

Инновациялық  процестің осы кезеңдеріне байланысты инновациялық іс - әрекеттің үш кезеңін  атап көрсетуге болады.

Бірінші кезеңде  мұғалім жаңалықтың қажеттілігін дәлелдеу арқылы жаңалық туралы ақпарат жинайды, одан кейін әртүрлі жаңалықтың ішінен қажетті жаңалықты таңдап алып, оны қолдану туралы шешім қабылдайды.