Шетел тілін оқытуда студенттердің әлеуметтік - мәдени біліктілігін қалыптастыру

       2.  Басқа  ғаламтор - ресурстары  мен веб – сайттарымен  жұмыс,  ғаламтордағы ақпараттарды қабылдау ерекшелігі бойынша :

• Ғаламтор  - ресурстарымен, веб-сайттарымен  жұмыс істеу  іскерлігін  дамытудағы бағытталған  тапсырмалар ;
• Әртүрлі  оқу  түрлерін  дамытуға  бағытталған  тапсырмалар ;
• Электронды  мәтіндерді  соның ішінде тез оқуды  қабылдауға   бағытталған   тапсырмалар;
• Ақпаратты  қабылдау  құрылымына бағытталған  тапсырмалар ;

       Ақпараттың  мазмұнын  (алдын – ала  білу, алдын – ала  болжау)  антиципацияға бағытталған  тапсырмалар;Әлеуметтік – мәдени  ақпараттарды сәйкестендірілуге бағытталған  тапсырмалар, В.В.Сафонованың келелі мәдениеттанымдық  тапсырмалары  классификациясын  негізге алды  С. Пустовалованың  мәдениеттанымдық  оқу  тапсырмалардың  типологиясы, Е.И.Федотовтың  сыни ойлау   іскерлігінің  интеллектуалды  қалыптасуы үшін  тапсырмалар типологиясы.

              Осы  типологиядағы  тапсырмалар АКТ заманауи тәсілдерін  қолдану  мен  аутентикалық  шет тілдік материалдарда  құрылған  ақпаратты   сыни қабылдау, ақпараттар  ағымының  қарқынды  өсуіне  тез үйрену  істерін дамытуға   бағытталған. Ұсынылған  типология негізінде  екі оқу құралы  басылып шықты “British Web – papers in Intercultural Communication”, “The System  of Education in Britain, the USA and Russia . Studying at Home  or Abroad ?” Тіл әрекетінің   барлық түрлеріне оқыту барысында тіл іскерлігін  дамытумен сыни ойлау   әлеуметтік  - мәдени  құзыреттілікті дамыту  және  берік   байланысты , немесе оқу барысы  мынадай түрде ұйымдастырылуы қажет; үйренушілерге тілдік ойлау әрекетінің  мүмкіндігін ұсыну  керек  яғни,оларда  өзінің  пікірін, өзінің  көзқарасын айту, әрдайым  ойындағысын айту   тілегін қолдау керек . Тілдік ойлау  барысына  қатысуда  уәждің  негізгі қайнар  келелі  жағдай немесе  қарама – қайшылық  болып  табылады, сондықтан оқу  материалы  проблемалық  мінезі  болу қажет . Бұл  мазмұнды  ұғынуға  ерекше  көңіл бөлуге, яғни  жұмыс  істеуде  ой жай ғана  білімді  алуды ғана  емес, сонымен қатар  өз еркімен  тәуелсіз зерттеу  мен шешім  іздеу  барысында  білім мен іскерлікке тәуелсіз  жетуге  мәжбүрлейді . Мамандандырылған  ЖОО – да студенттерге шет тілін   оқытуда сыни  ойлау мен  әлеуметтік - мәдени  құзыреттілікті   дамыту   жеке үйрену   тәсілі  әртүрлі  оқу  түрлерінің  әрекеттесуі  қалпында  өзара байланысу  барысында   тиімді   ұжымдық жұмыс  істеу  түрі  жағдайды  сараптауда, келелі  бағыттағы рольдік  ойындар, шет тілдік  мәдениеттанымдық  - бағдарлау  дискуссиялар, мәселелерді  талқылау  барысында қолданады. Шығармашылық сипаттағы  тапсырмаларды  орындауда шағын топтарда  қызмет істеу жұмыстары  ұйымдастырылады. 

              Тапсырмалар     немесе       рецептивті      тапсырмалары  орындау кезінде, қайта дайындықты  қажет ететін   студенттердің жеке жұмыс істеуі маңызды роль  ойнайды.Ғаламтор – ресурстарының  ерекшелігін ескере отырып жиі   таңбалы   мәтіндерді   мақсатқа  сай  қолдану, оқу  кезінде   ақпаратпен  жұмыс  істеу  іскерлігі,  ақпараттың  өзгеруі мен  тез  жаңаруы  жеткілікті . Сонымен  қатар,  веб- сайттарда  және   БАҚ   таңбалы  сияқты  мәселелерге  авторлардың әртүрлі  ұстанымдарын салыстыру, баға беру,  синтез жасау, жинақтау, әріқарай  сараптауда  икемділігі  мен  ақпаратты деректемелермен  шығару іскерлігі  яғни,  мәтіннің  мазмұнын  түсінумен байланысты  іскерлік  пен  бірақ, тілдік  деңгейде  ақпаратты өңдеуді   қамтамасыз ететін, тілдік  материалдарды  түсінумен байланысты   іскерліктермен ғана  анықтайды  сонымен  бірге  мәтінді  түсіну арқылы   анықталатыны  белгілі. Бұл мамандандырылған  ЖОО   білім алушылар үшін  өте өзекті , сондықтан  бұл сыни ойлау  іскерлігімен байланысты   іскерліктер  бұданда жоғары  деңгейге  өтуіне  мүмкіндік береді.

Нәтижесінде  студенттер баспасөз  материалдарына  жақсырақ және  тез  үйренетін болады,  кейін олардың  әріқарай  дамуы  үшін, бірақ ғаламтор  материалдары  негізінде құрылады . Шет тілдік  әлеуметтік - мәдени  құзыреттілікті  мамандандырылған  ЖОО студенттерде  қалыптастыру  әдістемесін ұсынуда өткізу нәтижесін   үшінші бөлімде нәтижесі  жазылған  және  әдістемені жүргізу,  тәжірибелі оқыту  негізінде  жоғарыда көрсетілген оқу  құралдары  қабылданған болатын.Әлеуметтік - мәдени құзыреттілік  мамандандырылған  ЖОО  студенттерінде қалыптасу  әдістемесін  жасау тиімділігі  оқу жылының  бірінші жартысында  ҚазМенҚызПУ  шет тілі: екі шет тілі 307-308 топтарында  сонымен бірге тыңдаушылардың  тәжірибелі оқыту барысында ғаламтор – ресурстары  негізінде тексерілген болатын. Арнайы  қойылған  тәжірибелік оқытуда 30   студент қатысты : Әдістемені жасау   тиімділігінің   критериі  сыни  ойлау мен  әлеуметтік – мәдени  құзыреттілік  қалыптасу деңгейнің саналы  өсуімен бағаланды, олардың   бейімділікпен іскерлігі, дағдылары, әлеуметтік – мәдени  құзыреттілік   білімдерінің  диапазонының  кеңейгендігі  нәтижесінде үйренудің   танымдық – зерттеу   міндеттерді табысты орындауында көрінед. Осымен  бірге   олардың қарым - қатынас барысында рефлекция мен перцепцияға,оқу материалының  қайта құрылуы   шығармашылыққа  икемділігі, оны алу және сыни баға беру, ғаламторда   орналасуы соның ішінде  әлеуметтік – мәдени  тақырыптар   және  қоғамдық – саяси   ақпараттармен жұмыс істеу  іскерлігі.Кәсіби  іскерліктің  шегінде тұрған  Қазақстанның  жас азаматтарының  сыни ойлаумен  әлеуметтік  - мәдени құзыреттілігі деңгейі  нәтижесі  ретінде және  «шет тілі» пәнінің   білім  беру құндылығын көтеруде  біздің  ұсынған  әдісімізді  іске асыру  маңызды  екенін тәжірибелі оқытуда көрсетті .   

      Әзірлеген  әдістеменің     баға  тиімділігі  келесі параметрлер бойынша жүз еге асады :

1. Мамандандырылған ЖОО студенттері үшін  шет тілі курсы бойынша бағдарлама, Европа кеңесі В2 деңгейі, жоғары кәсіби білім беру  стандарттарының  талаптарына  сәйкес әлеуметтік  - мәдени құзыреттілігін дамыту   динамикасының .

2. «сыни ойлау» түсінігіне  кіретін   интеллектуалды  іскерлігін  дамыту динамикасы .

          Әлеуметтік  - мәдени құзыреттілігін  дамыту   динамикасын  анықтау  үшін   сапалы және сандық  баға қолданылды. Бұл үшін  студенттерге   бізбен жасалған  оқу  құралдар  келесі қарым - қатынас түрінде   ұсынылды :

Оқуға түсу үшін  сауалнаманы толтыру ,  газет редакторіне хат жазу ,ақпарат сұрау,  жағдаяттық сараптама, мәселеге  бағытталған мәдениеттанымдық  бағыт  көрсету  рөлдік ойындары.

               Негізгі және соңғы кезең нәтижелерінің  сараптамасы   орта есеппен  -    20% сыни ойлау іскерлігін  интеллектуалды дамуы  барлық  үйренушілер үшін  жұмыс анық өсіммен  жүрді .

                Тәжірибелі  тексеру нәтижелерінің  сараптамасы  сыни ойлаумен   әлеуметтік – мәдени  құзыреттілікті  дамыту  мәселелерін  салыстыра   шешуді, заманауи әлеуметтік – мәдени ақпараттармен   жұмыс істеу жағдайын  қажет ету сияқты бізбен қарастырылады ұсынылған әдістеме бойынша  оқу барысы  барысында  қорытынды жасауға мүмкіндік берді .

                 Әдістемеге  студенттер тарапынан   және   сонымен қатар сарапшылар тарапынан оң баға берілді .

Барлық студенттер  осы курстың  мақсаты  өзінің тақырыптық  қоғамдық - саяси материалдармен  жұмыс істеу  дәстүрінен,  АКТ  құралдары  - ғаламтордың аутентикалық  ақпараттарымен  белсенді жұмыс істеуіне  уәжділігімен, мазмұнымен , ұсыну түрімен ерекшеленетінін атап өтті .

                 Көптеген студенттер  ақпараттарды  әртүрлі  тасмалдайтын жұмыстар   аналитикалық  қажеттілікті сонымен  қатар ғаламтор БАҚ  - құралдарынан  олардың алатын  ақпараттарға олардың  қарым – қатынасының өзгергендігін   айрықша  айтып өтті .  Студенттердің көбісі  шағын топтарда қызмет істеу жұмысын, командада  жұмыс істеуде  оларға материалды қабылдаумен  тапсырмаларды жақсы орындауда уәжділік көмектескендігін айтты .

                 Жасаған  әдістеменің   келешегі  біліктілікті көтеру және   қосымша білім беру жүйесінде   жұмыс істеу тәжірибесінде, олардың  ерекшеліктерін ескеру  басқа  ЖОО - да оқыту үшін оларды  қолдану мүмкіндіктерінен тұратынын   атап кеткен жөн .

Қорытындыда  қорғауға шығатын жағдайдың  әділетті расталуы  оны қорытындылаумен  жүргізген  зерттеудің  нәтижесі  жинақталады .

1.6  Шет тілдік мәдениетті оқыту шет тілін оқытудың бір құрамы ретінде.

Шет тілдік мәдениетін оқытудағы  мақсаттар және әдістемелік тапсырмалар

Шет тілін базалық  деңгейде оқытудың мақсаттарының бірі келесілерді қамтиды:

«Шет  тілге,  үйреніп  жатқан  тілде  сөйлейтін,  ұлттың  мәдениетіне  деген   оң

қарым – қатынас.  Шет  тілдік   білім   беру құралы, үйреніп жатқан тілдің елінің

мәдениетін, тарихын, реалий және салт-дәстүрлерін білу қажеттілігі, оқушыларды   мәдениет   диалогтарына  кіргізу,   жалпы   адамзаттық  мәдениет

дамуындағы  ұлттық  мәдениет жетістіктерімен танысу, туған  тілдің  рөлі және

басқа ұлттың мәдениетін меңгеру, деп топшылайды» [16; 6] .

Шет тілдік мәдениетті оқытуда, келесі маңызды тапсырмаларды белгілеуге болады:

1. мәденитанымдық материалдың минималды көлемін анықтау;
2. белгілі бір жағдайдағы, шет тілін үйренудегі мақсаттарында қайсы мәдениет сәйкес келетінін анықтау;
3. осы мақсаттарға сәйкес келетін материалдарды таңдау және ұсыну;
4. студенттердің «мәдени игеру дағдысын» - «cultural awareness skills» қалыптастыру (термин С.Стемплески);
5. студенттерге ешқандай мәдениет статикалық  емес деген түсінікті қалыптастыру;
6. оларды «мәдени» қызметке итермелеу.

     Бұл тапсырмаларды  шешу үшін, мұғалім белгілі бір  сай келетін сөздіктермен, кітаптармен,  энциклопедиялармен алдын ала  танысуы керек. 

Бүгінгі таңда елтанулық  мәліметтерді барлық жерде алуға  болады: телевидения бағдарламаларынан, газеттерден, радиодан.

Оқудың кешенді  тәсілі.

Бағдарламада көрсетілгендей, шет тілін оқыту тәжірибелік, тәрбиелік, білім беру және дамыту мақсаттарын  кешенді жүзеге асыруды талап  етеді. Осыған байланысты, білім беру және дамыту мақсаттары шет ел тілін тәжірибеде меңгеру процесінде қол жеткізіледі.

Дегенмен тәжірибелік  мақсат басқаларына қарама - қарсы  келеді, себебі бағдарламада көрсетілгендей, бөлімдер тәжірибелік мақсатқа арналған және басқа мақсаттар туралы ештеме айтылмаған немесе жолай айтылып өткен, яғни тәрбиелік, білім беру және дамыту мақсаттары есебінде шет тілін меңгеру құралдарына қол жеткізу үшін қандай нақты талаптар қойылатындығы қарастырылмаған.

Тұлғаны қалыптастыруда  өзге мақсаттар онша маңызды емес пе? Ал қазіргі  білім беру орындары  шарттарына ол бірінші кезекте ме?

          Оқудың мақсатына шынайы кешенді тәсіл мақсаттың бөліктері есебінде барлық аспектілердің тең құқықпен енгізілуін талап етеді. Алайда бұл барлық аспектілерге тең мөлшерлі уақыттың бөлінуін білдірмейді.

Егер шет тілін оқыту жекеліктің қалыптасуына емес, тек сөйлесу мен оқи білуді үйренуге бағытталған болса, онда ол ережеге сай болып табылмайды. Мақсатты  анықтау  барысында тек  қана  мүмкіншілік емес, сонымен қатар осы

мүмкіншіліктерге  арқа  сүйеу  арқылы  адам  атқара  алатын  қызметтер аталуы

тиіс. Шет  тілін  үйренушілер  оқу процесі барысында осы  қызметтерді қабылдаулары тиіс және олардың мағынасын білулері тиіс. Осыған байланысты

оқудың тәжірибелік  бағыты мақсаттың әлеуметтік мазмұнына  негізделеді. Бұдан басқа шет тілін оқудың мақсаты лингвоелтанушылық, педогогикалық және психологиялық мазмұнға ие болады. Көп әсерлілікте «шет тілі» феноменінің спецификасы білінеді.

Оқудың мақсаты мазмұнын анықтаған кезде осы мазмұнның  ешқандай да бір жағын қалдырып кетуге болмайтындығын атап көрсеткен жөн.

          Олардың барлығы кешенде өте  тығыз байланысты, өзара тәуелді  және окытушылық, танымдық, дамытушылық  және тәрбиелеушілік түрде болады. Ол шет тілін меңгеру кезінде  біртіндеп игеріледі.

Шет тілі мәдениеті  оқудың мақсаты ретінде .

          Сонымен біз шет тілін оқытып  жатқанда неге үйретеміз? 

И.Я.Лернердің анықтамасы бойынша  оқыту — бұл жас  ұрпаққа мәдениетті толық көлемде  беру. Жалпы мәдени қор оның бөлімдерін меңгерудің арқасында адамдардың қол  жеткізген мұрасы болып табылады: физикалық, музыкалық, эстетикалық, көркем мәдениет, сонымен мектептің бөлек пәндері сияқты: ән айту — музыкалық мәдениеттің сабағы, сурет салу сабағы-көркем мәдениеттің сабағы. Соған сәйкес «шет тілі» пәні шет мәдениетті ауқымына алады. 

Шет мәдениет  — шет  тілін студенттерге шет тілін  оқулық, танымдық,

дамытушылық және тәрбиелілік  аспектілермен меңгеру процесін әкелуге мүмкіншілігі бар. Оқудың мақсаты  ретінде шет әлеуметтік-мәдениет, лингвоелтанушылық, педогогикалық  және психологиялық оқудың барлық аспектілерімен сәйкес келетін және «шет тілі» пәнінің мазмұнынан шығатын  мазмұнға ие. Алайда осындай қоғамдық түрде шет мәдениеті оқудың мақсаты болып табыла алмайды, себебі оны меңгеру бірден емес, ақырындап іске асады. Осыған байланысты шет мәдениетінде бірінші  оның мәндік бөліктері анықталады — мақсат бөліктері, кейіннен олар оқу объектілерінде нақтыланады. Соған байланысты екі тапсырманы шешудің маңызы зор: