Психологиялық қақтығыс

 

1) 2) 3) 4)       5)

 

 

 

1.3. Қамалғандардың арасындағы қақтығыстың белгілері.

1)     Биполярлық немесе оппозиция қарама-қайшылықтарымен қатар өзара байланысты көрсетеді, өзінде ішкі қарама-қарсы әлеуеті бар, бірақ ол қақтығыс пен күресті көрсетпейді.

2)    Белсенділік- жанжалдың басқа белгiсi, бiрақ синоним ұғымдарына «күрес» белсендiлiк ғана та, және «қарсы әрекет», белсендiлiк жанжалдың субъектiсi ұғыну берiлетiн жағдайды түрткi кейбiр жақтан мүмкiн емес.

3)    Қақтығыс субъектісінің болуы- ол қақтығыстың тағы бір белгісі. Субъект -ол өзінің қызығушылығына байланысты қақтығыстың барысына әсер етіп, қақтығыс жағдайын тудыруға мүмкіндігі бар белсенді жақ. Қақтығыс субъектісі әдетте жанжалдылық, яғни ойлау қабілетінің ерекше түрімен белгілі. Қарама-қайшылық дегеніміз- тек қана жанжалға біртабан жақын, субъектілерге қарама-қайшы жағдайдың көзі болып табылады.

 

1.4. Түзету мекемесіндегі қақтыгыстардың шығу себептері. Қақтығыстьщ шығу себептерін білмей түрып, оны үтымды шеше алмаймыз және алдын- алуға мүмкіншілігіміз де болмайды.

 

Қақтығыстың төрт түрлі шығу себебі бар:

 

Объектілік      Объектілік себептер

үйымшыл-басқармалық

 

Әлеуметтік-психологиялық  Субъектілік

жеке бас

 

Объектілік себептер, әдетте қақтығыстың шығуына себепші болады. Кейде олар нақты болып келеді, кейде адамның өзі ойдан тоқыған, жалған болады.

Субъектілік себептер қақтығыс бірте-бірте бой көтере бастағанда іске қосылады. Әр адамда қақтығыс алдында өз таңдауы болады - ол қақтығысты немесе жанжалсыз шешу жолын таңдайды. Әр адам өзіне тән психикалық ерекшеліктеріне қарай әрекет етеді. ¥рыс, немесе дау кезінде кінә екі жақтан болады. Ұрыста әр қашан да екі жақ болады. Мүндайда жауапкершіліктен қашпай, бірінші бастаған адамды табу керек. Сен оны қолдадың, айтысқа түстің, яғни жанжалды таңдағаның. Егер басшылықпен жанжалдасқанды қаламасаңыз, қақтығыстан аулақ жүретін жол іздеңіз. Ал егер қарсыласыңыз өзіңізге тең немесе әлсіз болса, сіз оған иіле қоймайсыз. Әрине қақтығыстың объектілік және субъектілік себептері айқын бөлінбеген. Оларды ажырату оңай емес. Берілген объектілік жағдай біреулерге жанжал тудырады, басқаларға тудырмайды, сол үшін объектілік себептер көбінесе субъектілік болып келеді.

Әлбетте, уәждi себеп бiр жанжалда және жеке айқын межелеген. Қыр өткiзу әжептәуiр күрделi. Бiр нақты алғышарт бір адамдар үшiн байланысты, басқалар үшiн - жоқ, уәждi себеп сондықтан өздерiңiз-ақ көпшiлiгiнде жекемiз. Басқа жағынан, субъективті себептер кобіне объективті ьолып келеді, өйткенi, бiз бiрiншi сабақта айтқандай, адамның агрессивтiлiгi, ол тұлға сияқты қалыптасатын ортаның агрессивтiлiгiмен көпшiлiгiнде қалыптасады, және жеке себептер көпшiлiгiнде нақты.

Дегенмен, қақтығыстың шартты объектілік және субъектілік себептері белгілі. Объектілі себептердің ең жиі кездесетіндердің қатарына мыналарды қосуға болады:

• өмір сүру барысында адамдар материалдық және рухани болмыстарының сай келмеуі.
• проблемаларды жанжалсыз шешуді реттейтін қүқықтық нормаларының әлсіздігі. Мысалға егер басшы қызметшінің намысын таптаса, онда қызметші өзінің намысын қорғау үшін жанжалдасуға мәжбір. Осы жағдайға тиісті біздің қоғамда, қызметшілерді бастықтың қаһарынан қорғайтын жалпыға ортақ, Әсерлі тәсілдер әлі жасалмады.. Бастықтың әрекетін өзінше дүрыс емес деп тапқан қызметші, оның үстінен шағым беруге құқылы. Бірақ бұл мардымсыз әрекет. Осы себепті қызметшілер мұндай шағымды өте сирек береді. Оның орнына мұндай жанжал алдында көбіне келісімге келеді немесе қақтығысқа барады.

Адамның жақсы өмір сүрүіне материалды және рухани жағдайлардың жетіспеуі кедергі болады. Бiрде, бiз алуан түрлi дефициттер қоғамында тұратындықтан, әрине, адамдардың өмiрінде, қақтығыстардың санында және олардың арасындағы мiнез-құлқында елеулi бiлiнедi

 

 

Әрекеттің дәлелі

 

Мәселенің мақсаты

 

Мақсатқа жеткізетін әрекеттер

 

Қиындықты сезіну

 

Жағымсыз эмоциялық реакция.

 

Қиындықтан өту жолын қарастыру  Жағымсыз эмоция күшінің төмендеуі

 

Қызметінің жақсаруы   Қозғау дәрежесін оңтайландыру.

 

Шығу жолдарын іздестіру   Сезінген қиындықтың ушығуы

 

 

Жағымсыз эмоция күшінің өсуі  Функцияның нашарлауы

 

Дәлелдің төмеднігі

(немесе қорғану реакциясы)

 

 

Қоғамда әр нәрседен көріп жүрген тапшылық, әрине, адамдардың өміріне, олардың арасындағы қақтығыстар мен олардың санына кері ықпалын тигізбей қоймайды. Қамалғандардың мүмкіндігі шектеулі болғандықтан кез келген қақтығыс бүл мекемеде айтарлықтай агрессиялы өтеді. Мекемелерде «жазылмаған ережелер» бар, соның салдарынан қамалғандар оңтайлы жолды іздеуге мәжбүр. Қамалғандардың көпшілігі осы «жазылмаған ережеден» үрке отырып қақтығыстың барын мойындағысы келмейтіні дүрыс шешімді қабылдауды қиындатады.

 

 

2. Тарау.

2.1 Қақтығыс психологиясы.

Қақтығыстың шығу себебі – тілдесудің мағыналық кедергілерін игере алмаудан.

Қақтығыс – бұл қарама – қайшылықтың ушыққан жері. Бұл заңды құбылыс – оны басқаруға болады, ол қажет те.

Қақтығыс ретінде әрқайсымыздың өмірімізде өзінше орын алады.

Осы себепті қақтығыстың шығу себебін, даму барысын және өрбүін, сонымен қатар қақтығысты алдын-алу мен реттеу  механизмін түсіну маңызды.

Арнайы білім мен іскерлік тәжірибе сізге қақтығысты айналып өтуге, болмаса, оның  позитивті құбылысын болдырмауға септігін тигізеді, әрі  өзіңізді жетілдіруге көмектеседі.

       

Қақтығыстардың құрылысы, ағымы.

 

        Жеке адамдардың арасындағы топтағы даулы жағдайларда, негiзгі жетiстiк, олардың тәсiлi туралы кереғар қызығушылықтар, пiкiрлермен, мақсаттармен, әр түрлi ұсыныстарының арасындағы соқтығысуды құрайды.

        Сондай-ақ  қақтығыстың тіке - бір-біріне бағынбайтын, көлденең – бір – біріне бағынышты адамдар арасында, аралас – айтылған мысалдың екеуі де бар. Кластық топтары да болуы мүмкін. Осының көбірек тарағаны көлденең және аралас түрі. Бұлар орта есеппен барлық қақтығыстың  70- 80 пайызын құрайды, сөйтіп аяқ-қолы байлаулы дегендей жетекшілерге тура келмейді. өйткені бұл жағдайда жетекшінің әр іс-әрекетін қызметтестері осы қақтығыстың  призмасы арқылы қарастырады.

Қақтығыстар жеткіліксіз қарым-қатынастан, түсініспеушіліктен, жалған ой қалыптастырудың  нәтижесі болуы мүмкін, сондай-ақ  жоспардың сәйкес келмеуінен, дұрыс бағаламаудан болып жатады.

Қақтығыс тудыратын себептердің  түріне қарай бөлуді де ұмытпаған жөн. Қақтығыстың шығу себептерінің барлығын тізбектеп шығу мүмкін емес. Дегенмен Р.П. Кричевский  өзінің « Егер сіз жетекші болсаңыз» деген кітабында нұсқағандай  ол негізінен үш түрлі себептен шығады:

- еңбек барысында;

- адамның карым-қатынасындағы психологиялық ерекшеліктерінен, яғни олардың жағымды, жағымсыз адамдарының мәдени, этникалық айырмашылықтарынан, жетекшінің іс-әрекетінен, нашар психологиялық коммуникациясынан т. т.

- топтағы мүшелерінің  өзіндік ерекшелігімен, мысалға, өзінің эмоциялық қалпын ұстай алмайтындықтан, басқыншылығынан, т.т. 

Қақтығыстарды оларды ұйымдастыру мәніне қарай, сонымен қатар оларды шешу тәсіліне қарай ажыратады.

Қақтығыстарды ұйымдастық үшiн және сонымен бiрге оларды шешу тәсiлi бойынша танып бiледi.

Конструктивтi және деструкциялы деп танып бiлетiн жанжалдар - ұйымын тiршiлiк әрекетiнiң маңызды жақтарға қатысы бар, конструктивтiк жанжалдары үшiн, ұйымын тiршiлiк әрекетiнiң мәселесі және мүшелерi оны және шешімді ұйым жаңа биiктiкке шығарады және дамудың тиiмдi деңгейiне шығарады. Деструкциялы жанжалдар негативтiге, араздыққа кейде өсiп кететiн жиi қиратушы әрекеттерге алып келедi, және тобының немесе ұйымның жұмысының тиiмдiлiгiн кенет төмендететін басқа негативтi оқиғалар.

 

Қақтығыс деңгейі⁶. Спецификасы мен көптүрлілігіне қарамай қақтығыстың ортақ даму деңгейі бар.

• нормалардың, құндылықтардың, мүдделердің болуы мүмкін қарама-қайшылықтардың қалыптасуы.
• болуы мүмкін қақтығыстардың шынайы қақтығысқа  айналуы немесе жанжалдасқан адамдврдың бірін-бірі дұрыс түсінбеу деңгейі.
• Қақтығыстық іс-әрекет.
• Қақтығысты шешу, болдырмау.

 

 

Қақтығыстың құрылысы. әр қақтығыстың айқындалған құрылысы болады. Әрбір қақтығыста оның объектісі, яғни жанжалдың басында ұйымдастырушылық және технологиялық қиындықтарымен байланысты, еңбекақы төлеу ерекшеліктерімен немесе жанжалдасқан екі жақтың жеке іскерлік қарым-қатынасына байланысты тұрады.

Қақтығыстың келесі бөлшегі – нысаналар, қақтығыстың субъектілік дәлелдемелері олардың көзқарастарына, сенімдеріне, материалды және рухани дүниелеріне негізделген.

Қақтығысқа қатысушылар- ол оппоненттер, нақты адамдар. Қорыта айтсақ, кез келген қақтығыста оның жасырын болған шын себептерін анықтау маңызды.

Осы аталған қақтығыстарды құрап отырған бөлшектері барда, оны жою мүмкін емес екендігін жетекші практик есте сақтағаны жөн. Оны күшпен немесе сөзбен көндіру арқылы тоқтату әрекеті, керісінше жағдайдың ушығып, қосымша адамдардың, топтардың қосылып, жанжалдың кеңеюіне әкеп соқтырады. Демек қақтығысты болдырмау үшін, оны  құрап отырған бөлшектердің, ең болмаса біреуін жою керек. Сала мамандары қақтығыс кезінде адамдардың өзін қалай ұстау керектігі туралы, дұрыс жолды таңдай білуге көмектесетін және ұрысты шешу мен оны ауыздықтауға байланысты ұсынымдар жасады.

 

2.2 Қақтығыс  классификациясы.

 

Алдымен қақтығыс классификациясына түсінік берейік. әдебиеттер мен күнделікті қолданыста оны санына қарай топтарға бөледі - жалпы және жұптасқан; ұзақтығына қарай - қысқа және созылмалы; көлеміне қарай - глобальды. Қақтығыс мүмкін болған, баршаны қамтыған кезде- бүкіл елшілік,  ұжымның барлық әріптестері; ипарциалды кейбір субъектілер қатысып, басқалары бақылап тұрса (мысалы ұжымдағы екі әріптестің қақтығысы); қақтығыстың мәртебесіне қарай- көлденең және тіке; шығу түріне қарай – іскерлік және эмоционалды.

Қақтығыстарды іс-әрекеті мен  қатынасына қарай жіктеуге болады: өндірістік, тұрмыстық, отбасылық, саяси, әскери, криминалды.

    Жағдайына қарай қақтығыстарды оңай тоқтатылатыннан бастап мүлде тоқтамайтын түрлерге бөледі. Қақтығысты зардаптарына қарай бөлу де бар –қиындықтармен және оңай. Бұл классификацияны келесі сызбамен түсіндіруге болады.

Қақтығыстарды бастау өзегіне қарай да классификациялау бар. Мұндай  негіздің үш тобы қарастырылған.

-субъектілердің мүдделерінің қанағаттандырылмауы мен қысм көруі.

- жағдайды өзінің мүддесіне қысым жасады немесе қауіпті деп қате түсінген субъектінің қатесі.

- субъектінің  психикалық тұрғысынан жағдайды көтере алмауы.

Субъектінің қақтығысқа түсу себебіне қарай  келесі типке, мына сызба  бойынша бөледі:

Біржақты қақтығыс – бұл екінші субъект жауап қайтармай қалуы, оның бірінші субъектіге немқұрайлығы.

Күрделі түрі – бұлекінші субъект белсенді әрекетке көшкенде болады.  Оның негізі бірінші субъектінің негізімен бірдей болғанда (біркелкі қақтығыс) және екінші субъектінің негізі екі түрлі топқа жатуы мүмкін.

Көпқабаты қақтығыс – бұл екінші субъект өзінің негізін қорғап, бірінші субъектінің әрекетін осы жағдайға емес, оның жеке басына тиісті қасиеттерімен байланыстырады.күрделі қақтығыс көпқабатты болады.

Қақтығыстар қайтымды және қайтымсыз болып бөлінеді. Ушыққан жанжалдың салдарынан қатысушының арасында мәмілеге келу мүмкін болмай қалады.

 

Ұжым мен топтардың мәніне қарай конструктивті және деструктивті болып бөлінеді. Біріншісі іске пайдасын тигізсе, екіншісі зиянын тигізеді. Біріншісінен кетуге болмайды, екіншісінен кету керек.

 

Мінездемесіне қарай объектілік және субъектілік болып бөлінеді. Біріншісі объектілік себептерден туса, екіншісі объектілік жеке себептерден шыққан. Объектілік қақтығыс көбіне конструктивті шешіледі; субъектілік, керісінше, деструктивті шешіледі.

 

М. Дойч  қақтығыстарды рас, шынайы, немесе жалғандығына қарай жіктеген:

 

• шынайы қақтығыс – объектісі өмір сүретін және саналы түрде қабылданған
• кездейсоқ немесе шартты – оңай өзгеретін жағдайға тәуелді, бірақ оны топтар қабылдамайды
• жылжымалы – айқын қақтығыс. Бұның арқасында, негізгі екінші қақтығыс жасырынған
• қате жасалған – бірін-бірі жалған мәлімет алу себебінен қате түсінген екі жақтың қақтығысы
• латентті – кейбір себептермен шетте қалған, болмай қалған қақтығыс
• жалған – объектілік негізі жоқ, жалған қабылдаудан пайда болған қақтығыс

 

 

Әлеуметтік – психикалық әсеріне қарай қақтығыстар екі топқа бөлінеді

 

• жанжалдасушылардың әрбірін және түгел топты өрістушi, бекiтетiн, ынталандырғышы
• өзін-өзі бекітуге шамасы бар немесе жанжалдасушы адамды немесе бүтін бір топты дамытатын, бірнеше немесе басқа бір адамға шектеу қоятын.